TROIMH CHRUADAL.

“SEACHDAIN o ’n diugh—aig dà-uair-dheug—mur tigear gu comh-chòrdadh—le òrdugh an Diùc! ’S ann ’sa chùil-chumhainn a tha mi, gu dearbh; agus ’s i cheist: ciod è mar thig mi aiste. Seachdain o ’n diugh cha bhi air mo sheilbh ach an t-aodach anns am bheil mi ’nam sheasamh, mur dèanteadh cobhair orm—seachdain o ’n diugh!” ’s e sealltainn air an litir a rithis ’s a’ spaidsearachd air ais ’s air aghaidh air an ùrlar, ’s a cheann ’san làr.

“Ochòin, ochòin! nach iomadh rud a bheir dà-mhìos-dheug na bliadhna mu ’n cuairt. Ach na ’n robh agamsa an diugh na bheil bhuam, cha ’n fhaicinn mi fhéin falamh, ged an robh na bheil air uachdar Chnuic-mhaolagain air falbh leis na gaoithean ’s leis na h-uisgeachan, mar a tha e coltach a bhitheas e—seachdain o ’n diugh!”

Shuidh e; leig e uilinn air a ghlùinean is tharruing e osann throm bho ghrunnd a chridhe. Ag éirigh gu grad air a chasan, thug e seirm air clag, agus thàinig searbhanta sgiobalta an làthair.

“Abair ri Calum tighinn an so tiotan,”

deir esan. Thug a’ chaileag leum air falbh. Chunnaic i gille a’ bhàillidh a’ tighinn a dh’ionnsuidh an tighe; chunnaic, mar an ceudna, am bruaillean a bha ’na aodann, is thuig i gu ’n robh rud éiginn air dol air aimhreite. Liubhar i a teachdaireachd do Chalum ’s a h-anail ’na h-uchd, agus, anns a’ mhionaid, bha Calum an làthair a mhaighstir.

“An robh feum agaibh orm, le ’r cead?” ars esan, ’s e ’na sheasamh, ’s a bhoineid ’na làimh.

Bha ’n duin’ -uasal, ’s a shùil is inntinn air an litir, is cha do mhothaich e do Chalum. Thug e leum nuair chual e fuaim a ghuth, ’s a’ tilgeil na litreach air a’ bhòrd le sad, thubhairt e, ’s e cur a làimhe air guala a sheirbhisich dhìlis, “A Chaluim, tha saighead an sud chugamsa,” ’s e tomhadh a chorraig ris an litir air a’ bhòrd, “is cha ’n ’eil ach an aon chiall-seunaidh agam a chum ’s nach leòinteadh mi, agus ’s e sin gu ’n téid thusa air thurus cudtromach do Ionbhar-aora dhòmhsa; agus gu ’m bi thu air t’ ais an so seachdain o ’n diugh roimh dhà-uair-dheug. Bi leth-uair air deireadh is bithidh mise gun Chnoc-mhaolagain, agus thusa gun mhaighstir,” ’s e bualadh a làimhe air guala Chalum.

Thuig Calum gu ’n robh a dheagh mhaighstir an éiginn chruaidh. Thuig e gu ’n robh a shaorsa bho dhoilgheas agus a sheilbh air a’ bhaile an earbsa uile ri ghleusdachd ’s ri sgairt-san. Thuig

e gu ’n robh spàirn chruaidh ri dèanamh agus gu ’m bu mhò an t-inneach na ’n t-iomall a bh’ air an ùine air son gnìomh a chur an céill. Thog e mhalaidhean; dh’ fhosgail e shùilean ’s chas e fhiaclan, agus ars esan— “Ma tha e eadar dà chloich Mhuile a nì ’n gnìomh, ’s e Calum Mór Chùl-a’ -bhaile. Dhomh an teachdaireachd is bithidh mi air ceann an rathaid air ball,” is e toirt sad d’ a chois chuaranaich air an ùrlar.

Chuir a mhaighstir litir ’na dhòrn, ’s gun tuilleadh dàlach, thug Calum Mór aghaidh air an astar, le ceapaire mór eòrna an lùib a bhreacain, bata cruaidh daraich ’na làimh dheis agus “Cruachan,” an cù glas, mar chompanach rathaid.

Nuair dh’ fhalbh e, thilg Fear Chnuic-mhaolagain e-féin de ghlag an cathair mhóir dà làimhe, is tharruing e osann fhaochaidh bho chridhe, ’s a mhisneach air a h-ath-ùrachadh, gu ’m faigheadh e fuasgladh fhathast as an teanntachd ghoirt ’san robh e; ach bha e uile an earbsa an euchd a ghabh Calum dìleas os làimh.

Bha ’n duin’ -uasal caomh so aon uair ’na mhaighstir air stòras mór de òr a rinn e thairis. Air bàs athar, thàinig e dhachaidh a ghabhail seilbh air an fhearann; ach mar a bha mi-fhortan ’san dàn, chaidh am bàta air an do ghabh e-fhéin ’s a bhean an turus, a chall aig ceann-a- deas

Shasuinn, glé fhaisg air tìr; ach chaidh móran de ’n luchd-triall a bhàthadh. Chaill an duin’ -uasal so sealladh air a mhnaoi, is cha robh leis gun teagamh ach gu ’n deach i, mar a chaidh móran eile, do ’n ghrunnd. A bhàrr air a’ challdachd ghoirt so, chaill e mar an ceudna a chuid stòrais—móran òir. Rinn a shnàmh còmhnadh air-san. Thug e greis mhór a’ sabaid ris na tonnaibh; ach bha ghàirdeanan treun agus, bho bhuille gu buille, thug e mach an cladach iargalta an staid glé chlaoidhte, sgìth. Cha robh comas aige air sin a dhèanamh air son a choimh-leapaich chaoimh, ged a b’ iomadh oidhirp threun a rinn e a’ sealltainn air a son am measg na connalaich a bh’ air an t-sruth. Ach coltas duine cha robh r’ a fhaicinn no r’ a chluinntinn am measg gaorr nan tonn druimneach, gàireach a bha casadh an sgor-fhiaclan geala ris, agus a’ bagairt a shlugadh suas. Bu throm a cheum a’ tilleadh d’ a dhùthaich an déigh a bhi iomadh bliadhna air falbh aiste, agus e ’m beachd gu ’n robh a Mhórag chaomh air leabaidh fhuair ghainmhich, is an fheamainn shròlach, air a liosradh leis na tonnaibh glasa, sgaoilte thairis air a corp àluinn mar thrusgan bàis.

Cha robh e fad aig an tigh nuair thuig e gu ’n robh am baile am fiachan troma. Fhuair e rudha an déigh rudha chur seachad; ach, mu

dheireadh, thàinig cùisean gu aona-cheann, agus ’s ann air sgàth an ùine fhaotainn air a sìneadh a chaidh Calum air an turus chabhagach so gu Ionbhar-aora.

B’ e meadhon a’ gheamhraidh a bh’ ann, agus geamhradh eile cho doineannach cha robh cuimhne aig an neach bu shine ’san Ros uile. Bha ’n dùthaich air a còmhdach le sneachd bho mhullach beinne gu srath, ’s gach lòn is lochan fo bhratach tiugh de dheigh. Bha àird fheasgair ann nuair a dh’ fhàg Calum am baile, is cha deach e ro fhada air an rathad nuair a sgaoil an oidhche sgiathan dubha air an tìr. Bha ’n teine-doirinn bha ’san speur mu ’n do laigh a’ ghrian ’sa chuan ag ìnnseadh nach robh onfhadh fad air falbh; ’s mu ’n do chuir an teachdaire Loch-sgrìodain as a dhéigh, bha sgeul r’ a h-ìnnseadh aige. Thaom na neòil a nuas frasan de mhìn-shneachd air a sgiùrsadh le sgalasan sgaiteach de ghaoith tuath. Bha na h-oiteagan dubha ag iomairt air aodann an loch mar gu ’m biodh laoigh òga bhriseadh an teadhraichean air latha teth samhraidh, ’s a’ togail bàrr nan tonn air an uchd ’s ’gan sgapadh mar fhrasan saillte air na sléibhtean. Ach moille cha robh air ceum Chalum, ’s bu mhotha bha ’n stoirm a’ dèanamh de chòmhnadh dha na de chaochladh; oir bha i dìreach ’na chùl.

Bha ’n Gleann-mór roimhe ’s a chraos dorcha

fosgailte; ’s a stigh a ghabh an triallair aonaranach air a dheadh shuaineadh ’na bhreacan uallach. Rinn na sìontan seòrsa fois. Bhris na neòil ’s bha na rionnagan mìogach a’ priobadh ’s a’ caogadh troimh uinneagan boillsgeach a bha ’n sud ’san so air speur na h-oidhche gheamhraidh so. Bha comas aig Calum a nis a cheann a thogail agus amharc air na beanntan móra, stumagach a bh’ air gach taobh dheth, ’s iad còmhdaichte bho bhàrr gu ìochdar le sròlaibh geala de ’n t-sneachd stuthaigte leis an reothadh chruaidh. Bha “Cruachan” a’ trotan ceum air thoiseach, ’s a’ biorachadh a chluais nuair chluinneadh e tartaraich nam fiadh a bh’ air fàs callda leis a’ ghainne ’s air téarnadh gus na sraithean a shireadh am mìr.

Ach stad! Ciod è bha ’n sud? Chual Calum gearan. Sheas e ’s dh’ éisd e. “Och! och!” thàinig a rithis bho thaobh a’ chnuic. Thug “Cruachan” grunnsgal ’s thog e colg. Thàinig an fhuaim bhiorach a rithis ’s a rithis. “An i a’ chailleach-oidhche th’ ann? arsa Calum ris féin, “neo ’n e neach ’na éiginn e?” Dh’ éisd is dh’ éisd e, ach bha ’n ochanaich bhrònach a’ leantainn.

“Cha bhi do bhàs air mo làmhan, ma ’s urrainn domh còmhnadh a dhèanamh riut, có ’sam bith thu,” arsa Calum ris féin, ’s a null gu taobh na beinne ghabh e.

“Có so eile oirre?” arsa Calum le guth làidir, garbh, nuair chunnaic e coltas boireannaich ’na crùban taobh creige ’san t-sneachd.

“Coigreach,” fhreagair an t-aon a bh’ ann. “Dh’ fheuch mi ri tigh a’ chìobair a thoirt am mach, ach thug mi thairis an so. O, an dèan thu cobhair orm, ce b’ e có thu?”

“Dhèanainn cobhair air mo dhearg nàmhaid, ’s e ’na éiginn,” arsa Calum, is gun an còrr a ràdh, thog e a’ bhean eadar a dhà làimh mar gu ’m biodh aige naoidheag, agus ghiùlan e i air ais gus a’ Chreig, far an d’ fhàg e i gu sàbhailte ’ga h-eiridinn aig bean a’ chìobair.

Gun an còrr dhriodfhortan ràinig Calum Rudh-an-fhiarain am briseadh an latha. Thug e gnog air an dorus; is có dh’ fhosgail e ach fear-an-tighe fhéin, Eachann na pacaid.

“Có th’ agam an so?” ars Eachann.

“Tha iad ann,” arsa Calum.

“Tha fios agam gu ’n dèanadh Calum Mór Chùl-a’ -bhaile rud nach dèanadh mòran; ach ’s gann a chreideas mi gu ’m bheil aona mhac-màthar am Muile a thigeadh beò slàn troimh ’n Ghleann-mhór leithid na h-oidhche ’n raoir. An tu fhéin no do thannasg a th’ ann, a Chaluim?”

“Th’ ann dìreach mi fhéin,” arsa Calum, ’s e coiseachd a stigh gun an còrr a ràdh gus an do sheas e air meadhon an ùrlair, ’s e breac geal le liath-shneachd.

“Eudail is fheara!” ars Eachann, ’s e bualadh a dhà bhois air a chéile ’s a’ gàireachdaich; “ ’s ann a shaoileas mi gur h-e tom fraoich a th’ annad, neo creag chrotalach, leis mar a tha t’ fhiasag is t’ fhalt ’s do bhreacan-guaille air an comh-dhualadh le paidireanan sneachd, mar gu ’m biodh ceirsleach na seana chuibhle. Cuir dhiot, a laochain, ’s dèan thu féin aig an tigh.”

Rinn Calum mar sin ’s cha bu lugha e ’na fheum. Cha robh Seònaid, bean-an-tighe, fada cur bainne teth, aran is ìm is càise gu leòir air a bheulaibh; ’s an déigh na “deoch,” thòisich “sgeul,” gus an deach Calum a dhèanamh luchdan cadail.

“Feumaidh gu ’m bheil do thurus gu math chabhagach, a Chaluim, mu ’n d’ thug thu aghaidh air a’ Gleann-mhór leis an t-sìd so,” ars Eachann. “C’ àit’ an ruig thu mur a mìomhail ri fharraid e?”

“Cha ’n eadh idir,” arsa Calum. “Bithidh mi oidhche eile mach fhathast mu ’n cluinn mi fuaim na h-Aora dòrtadh an craos Locha-fìne.”

“An dà, gu dearbh, cha bu mhath leam a cheart astar a bhi fo m’ shròin anns an t-samhradh gheal, gun ghuth air a’ gheamhradh dhubh; agus gu seachd sònruichte le leithid so de shìd,” ars Eachann.

“Cha ’n ’eil atharrach agam air,” arsa Calum, ’s e sìosalachadh a bhata ghairbh, chnuacaich,

dharaich. “Cha robh Fionn riamh na bu tèaruinte le Bran aig a shàil agus Mac-an-luinn air a leis, na tha mise le ‘Cruachan’; agus leis an lorg dharaich ud a chinn gu mall am measg creagan cruaidhe Choir-àird.”

“Ach saoil na ’n do thachair ort a’ bhean-shìth a thachair air Eóghan-a’ -chinn-bhig anns a’ Ghleann mhór mu ’n do chaill e ’n ceann—cho beag ’s gu ’n robh e—aig blàr Cheann-a’ -chnocain, cha dèanadh tu fhéin no ‘Cruachan’ sgàth oirre—ha, ha, hà,” ars Eachann.

“An dà, gu dearbh, bho ’n a chuir thu ’m chuimhne e, thachair bean orm, cuideachd, anns a’ cheart àite, agus gun fhacal bréige, nuair a chuala mi a guth fann brònach taobh an rathaid, thàinig sgialachd Eóghain-a’ -chinn-bhig a’m chuimhne.”

“Ciod è, eudail, tha thu ’g ràdh?” thubhairt Eachann ’s a bhean còmhla.

“Ma bha i mach an raoir, cha ’n ’eil an creutair beò an diugh,” arsa Seònaid.

“Sin agad a’ cheart té do ’n d’ thug mise ’n t-aiseag an là roimhe,” ars Eachann, “boireannach òg, bàn, bòidheach.”

“ ’S e sin a th’ innte,” arsa Calum, “ged nach d’ fhuair mi móran ùine shealltainn oirre. Dh’ fhàg mise gu socrach i air teintean cìobair na Creige.”

“An dà, tha mo bheannachd ort,” arsa Seònaid, ’s na deòir ’na sùilean.

“A nis, a Chaluim,” ars Eachann, “cha ’n fhaigh thu ’n t-aiseag gu feasgar, agus théid thu dhèanamh luchdan cadail, agus cuiridh mis’ an geall gu ’m bi greim aig Seònaid duit nuair a dhùisgeas tu, a chuireas spraic ann ad speirean nach cur sùgh no feòil an tri-bhliadhnach muilt is fèarr ’san Ros.”

Thug Seònaid sùil gheur air Eachann, ’s thug Eachann sùil aighearach air Seònaid, ’s thug Calum sùil le ionghnadh oirre le chéile.

“Cha ’n ’eil an so ach caraid,” ars Eachann.

“Cha chall na gheibh caraid,” arsa Seònaid, “ ’s buinidh e dhuinn a bhi tosdach le chéile,” ’s i toirt sùl air Calum.

Shaoil Calum gu ’n robh Eachann a’ dèanamh uisge-bheatha ’n uaigneas; ’s cha robh e ach a’ feitheamh le ionghnadh feuch ciod è thigeadh a rithis. Chaidh Eachann is Seònaid gu ceann an t-aon de leac an teintein, agus nuair thog iad i bhàrr an tuill a bha i a’ falach, thug Seònaid a nìos slinnean-toisich féidh.

“Breac á linne; fiadh á fireach; slat á coille: trì rudan nach leig mac-màthar a leas nàire ghabhail as,” arsa Calum, nuair chunnaic e ciod è bha fo ’n lic.

“Cha b’ ann gun èaladh feadh nan stùc a fhuair mi cho dlùth do ’n fhear so gus an d’thug

mi cead do ’n ruagaire dol d’ a shireadh; ’s nuair ràinig mo ghille-gnothaich, chaill fear na cròice comas nan cas, a thug iomadh uair á càs e. Fair orra! Chaluim.”

Shìn Calum e-féin an leabaidh na clòsaid agus chaidil e gu socrach gu feasgar. Bha ghaoth air crìonadh ’s an fhairge air fàs sìnteach an déigh an sgiùrsaidh a fhuair i, agus an uair a shluig na fir greim bìdh an cabhaig, chaidh iad air bòrd na pacaid, ’s cha b’ fhada gus an robh a h-ullaidean a’ dìosganaich an àm cur rithe a cuid seòl. Thug i h-aghaidh air Caol Muile, ’s le sìnteagan gailbheach, bha i, mar bu dual, air an latha gheamhraidh a’ dèanamh falach-fead air na tonnan dosanach, ’s iad a’ crathadh an gathan-muinge geala ’sa ghaoith an àm bhi tighinn ’nan leum le ’n craosan farsuinn a shlugadh na h-iùbhraiche. Ach ràinig i ’n t-Oban sàbhailte, agus mu ’n gann a shìn a cliathach ri Carraig-a’ -ghràin, bha Calum air tìr agus aghaidh ri monadh aon uair eile.

Bha e dorcha mu ’n do thog e mach as an Oban, ach shìn e as. Rinn e athghoirid thar Loch-odha air an deigh; agus ann an ùine nach dèanadh móran e, bha e ’n glasadh an latha an sealladh nan cnoc a bha ’g altrum Locha-fìne.

Ràinig e Ionbhar-aora gu sàbhailte, ach gu sgìth. Fhuair e mach tigh-sgrìobhaidh an duin’ -uasail ris an robh a ghnothuch, agus

liubhair e ’n litir. An déigh a leughadh, thug an duine do Chalum paipear buidhe.

“A nis,” arsa Calum, “an è so am paipear ceart? Mur a h-è, agus gu ’m bi mo shaothair a nasgaidh dhòmhsa an déigh na h-oidhirp a rinn mi air sgàth mo dheagh mhaighstir, cuimhnich gu ’m bheil do bheatha-sa an geall na ’s fhiach i.”

Bha coltas Chalum cho borb, ’s a bhriathran cho daingeann ’s gu ’n do smaointich an duin’ -uasal gu ’m biodh e cho math ri fhocal. Thug e ’m paipear air ais bho Chalum agus thug e dha ’na àite paipear gorm. Cha dèanadh cealgaireachd feum ged is i dh’ fheuch e r’ a cluich.

Gun mhóran ùine chur seachad, bha Calum air an t-slighe air ais. Ràinig e Muile gun bheud; ach a’ dol seachad Ard-tunna, is ochd mìle de rathad roimhe fhathast, bha e ’n impis toirt thairis le fuachd, ’s le acras, ’s le cion a’ chadail. Smaointich e gu ’n cuireadh e seachad an oidhche an tigh caraid. Ach bhiodh an ùine bh’ air a cur roimhe suas aig dà-uair-dheug an là màireach; is na ’m biodh e air deireadh an déigh na h-oidhirp mhaith a thug e, agus e mar bha am beul an leum gu crìoch urramach a chur air a thurus, cha bu ghiamh leis e air na chunnaic no chual e riamh. Bha ’n sneachd a’ tuiteam a nuas ’na chuitheachan geala air an talamh reòdhte.

Sheas e ’s thachais e chiabhagan, is chnuas e ’s chomh-dhùin e nach robh e ’na chomas dol air aghaidh. Rinn e air an tigh a bu dlùithe dha. Chaidh e stigh is dh’ innis e a shuidheachadh do na lasgairean a bha ’gan garadh féin mu ’n cuairt air an teine mhóir mhòna bh’ air teis-meadhoin an ùrlair dhuibh. Ghabh dà ghille sgairteil os làimh togail am mach air ball agus am paipear a liubhairt do fhear Chnuic-mhaolagain gun dàil no moille.

Chaidh Calum a laighe an déigh greim suipearach; ach cha robh e ach air blàthas a ghabhail anns na plaideachan nuair a thill na ceatharnaich an déigh toirt suas.

“Ud, ud! piseach oirbh,” arsa Calum; “nach bochd nach do leig sibh dhomh blàideachadh ceart ’san leabaidh, co-dhiùbh.”

Dh’ éirich e; chuir e uime; ’s am mach a thug e. Chuir e roimhe an rud a rinn e gu math gu ’n dèanadh e e gu ro-mhath; agus ’s ann mar sin a thachair. Sgìth, claoidhte, airsnealach, thug e mach ceann a shlighe am marbh na h-oidhche bhuirb; agus b’ e so a’ chuid de ’n rathad a b’ fhaide dh’ fhairich e eadar a h-uile ceum a thug e.

Bha ’n ùine gu bhi air ruith gu ceann, agus bu luaineach cadal Fear Chnuic-mhaolagain air an oidhche so. Cha robh e ach am mach ’s a stigh as an leabaidh fad na h-oidhche so, ’s a’ cumail

cluas ri claisteachd feuch an cluinneadh e gnog Chalum air an dorus, neo deileann “Chruachain” a’ tighinn gu baile; ach sìon cha robh r’ a chluinntinn ach gnogail na cloich-mhealain ris an uinneig, bùirich na stoirm ris an t-simileir, agus nualanach nan tonn air an tràigh. Sheall e mach air an dorus agus, nuair chunnaic e coltas doirbh na h-oidhche, chrath e cheann is dh’ fhàisg e a làmhan.

“Cha do sheas air leathrach mairt am Muile riamh a chothaicheadh a leithid de shìd; is thusa, Chaluim, cha till an àm, ged is treun thu. Cha ’n ’eil fiughair agam ris a’ chòrr; ach bithidh mi ’n dòchas gu ’m bheil thu ’n tìr nam beò, ’s gu ’n till thu dachaidh ged a b’ ann fada fhéin.”

Thug e sràid no dhà feadh an tighe, ’s e ’g osnaich ’s ag ochanaich gu trom. Ach ciod è bha ’n sud! Sheas e ’s bhioraich e chluasan. Sud e rithis— ’s a rithis— ’s a chridhe plosgail—comhart coin! A rithis—deileann “Chruachain!”

Thug e cruinn-leum gu ’n dorus ’s a stigh thàinig “Cruachan” a’ smutail ’s ’ga chrathadh fhéin le sodan. Thug e sùil am mach anns an duibhreas, ’s bha Calum a’ plabail a nìos am bruthach. An sodan a rinn an gille dìleas ’s a mhaighstir taingeil r’ a chéile, cha ghabh e ìnnseadh an cainnt. Fhuair iad cadal fada,

sàmhach, socrach le chéile; ’s cha bu lugha na feum an dithis.

Air meadhon an latha màireach, agus air mullach na mionaid, ràinig Fear na Fidein gu faicheil le chuid ghillean calma, a ghabhail seilbh air Cnoc-mhaolagain agus air na bh’ air uachdar; ach chuir gleusdachd Chalum Mhóir an t-seilg orra. Leig Fear a’ bhaile fhaicinn daibh a chòirichean laghail is thill na balgairean dachaidh cho falamh ’s a ràinig iad. Cha robh fiù a’ ghaid fhéin rompa, gun tighinn air an iasg.

Cha do thuig Calum gus an so ciod è bhrìgh chudtromach a bh’ aig a’ phaipear ghorm a thug e á Ionbhar-aora; agus ars esan r’ a mhaighstir an déigh do chàch falbh— “An dèanadh a nis am paipear buidhe a fhuair mi ’n toiseach feum air bith dhuibh?”

“Cha robh feum air bith dhòmhsa ’san fhear bhuidhe; cha ’n e aon nàmhaid a th’ agams’ idir, tha mi tuigsinn,” arsa Fear a’ bhaile.

Ach thug Calum Mór an gath as na nàimhdean an uair ud; agus iomadh bliadhna an déigh a’ bhàis bha ’n tùrn sgairteil a rinn e air a h-aithris mu ’n cuairt teine na céilidh mar h-aon de euchdan comharraichte na dùthcha fhad ’s a bheirteadh cunntas orra.

Ach bha rud neònach eile comh-cheangailte ris a’ cheart turus ud. Latha no dhà an déigh

do Chalum tilleadh, thàinig marcaiche le fios-cabhaig á Bun-easain gu Cnoc-mhaolagain, is bean-uasal òg air toirt thairis le tinneas trom, ag iarraidh Fear a’ bhaile. Ciod è ’sam bith a bhuail an ceann an duin’ -uasail, leum e an glaic a dhìollaid am mionaid. Nuair a ràinig e ’n tigh ’san robh an rìbhinn òg ’na laighe ri uchd bàis, có bh’ ann ach a bhean chaomh fhéin, a bha dùil nach fhaiceadh e r’ a bheò. Thug a Mhórag sùil air nuair chrom e sìos os a cionn; ach cha d’ rinn i ach a ceann leadanach, bòidheach, a chrathadh.

Bha i an glacaibh an fhiabhrais thruim; ’s ged bu mhaith a ghleachd i ris, fhuair e air a cheann mu dheireadh buaidh oirre. Bha i am bruadar ’s am breislich a là ’s a dh’ oidhche, is cha chluinnteadh aice ach cainnt bhristeach gun bhonn, gun bhàrr, gun comh-cheangal.

“Chunnaic mi fhéin iad—chunnaic le m’ dhà shùil— ’ga chur am falach— ’s ann—na cealgairean! fo ’n t-seachdamh cloich—fo ’n t-seachdamh cloich dhuibh. Hó! B’ i sin an oidhche ’s uamhaich—mo bhocsa fhéin—chunnaic mi iad—na cealgairean! An t-seachdamh clach—an uamha.”

An tràth-s’ ’s a rithis dh’ fhosgladh i a sùilean mìogach is shealladh i mu ’n cuairt an tighe; ach a fear fhéin, le chridhe goirt gu sgàineadh, cha ’n aithnicheadh i. Lean i greis ’sa bhruaill-

ean throm sin; ach, mu mharbh na h-oidhche, fhuair i fois. Thionndaidh i a h-aghaidh air a’ bhalla, agus le osainn thruim a’ bhàis, dhùin i a sùilean bòidheach, is thriall i do ’n t-sìorrachd bhuain.

Chaidh a corp a thoirt do Chnoc-mhaolagain, agus a chur ’san ùir ’san robh sìnnsireachd a fir, an Cille-Mhoire gorm, air mullach an t-sléibh a tha ’g amharc thar an Rois uile, agus air am bheil a’ ghrian a’ dealradh bho ’n a nochdas i bho chùl na Beinne Móire gus an laigh i cùl nan tonn ’san iar.

Nuair chunnaic Calum Mór a h-ìomhaigh ’sa chiste-laighe, thuirt e— “Mo chreach léir! ’S i th’ ann; ’s i th’ ann. Sin agaibh, Fhir a’ bhaile, a’ cheart nighean a thog mise eadar mo dhà làimh do Thigh-na-creige! ’s nach beag a bha dh’ fhios a’m gu ’m b’ i mo bhana-mhaighstir.”

Agus b’ i. Fhuair i sàbhailt as a’ ghàbhadh. Dh’ fheuch i ri dachaidh a fir a thoirt am mach; ach bha sin os cionn a neirt. Bha ’n aimsir doineannach, an t-slighe fada agus garbh, ’s i air a h-aineol; agus ghéill i ach gann aig an stairsnich.

Iomadh là ’n déigh a bàis, bhiodh Fear Chnuic-mhaolagain a’ dol mu ’n bhaile, ’s a cheann ’san talamh, a’ smaointinn air an toil-inntinn a thàinig air sgéith mu ’n cuairt air, agus a dh’ itealaich air falbh bhuaidhe mu ’n d’ fhuair

e ’na bhroilleach i. Bu tric a sheasadh e ’s a smaointicheadh e air a’ mhonmhar bhriste bh’aig a mhnaoi mu ’n do thilg i ’n deò: “An uaimh—mo bhocsa fhéin—an t-seachdamh clach.”

“Ciod è bha i ciallachadh?” theireadh e ris fhéin. Smaointicheadh e rithis— “an t-seachdamh clach. Cuiridh mi ’n geall gu ’m bheil e agam!” ars esan ris fhéin, ’s e bualadh meòir na làimhe deiseil an dèarna na làimhe clì; “cuiridh mi ’n geall gu ’m bheil e agam!”

Am beagan làithean bha e féin agus Calum air an t-slighe gu Sasunn. Ràinig iad an cladach far an do chailleadh an long. Rùraich is rannsaich iad; ach uaimh cha ’n fhaiceadh iad. Bha iad gu toirt suas; ach bhuail rudeiginn eile an inntinn Fear Chnuic-mhaolagain. Bha eilean astar am mach ’sa chuan, agus smaointich iad nach dèanadh iad na b’ fhèarr na ’m barail a thoirt deth mu ’n tilleadh iad dachaidh.

Fhuair iad bàta thug an t-aiseag do ’n eilean daibh. Cha bu chàs duilich ’sam bith craos dorcha na h-uamha fhaicinn. Chaidh iad air tìr, is iad cinnteach gu ’n robh crìoch urramach air an turus; ach cha robh sin ’s an cuid fhéin aca. Bha ùrlar na h-uamha làn de shonna-chlachan móra; ach b’ i ceist: có i ’n t-seachdamh clach seach an fhicheadamh té. Cha robh fios c’ àite ’n tòisichteadh air cunntas.

Rùraich iad an sud is rannsaich iad an so;

ach cha robh ann ach obair dhìomhaineach. Bha a’ cheart cho mhath dhaibh feuchainn ris na rionnagan a chunntas air oidhche reulagaich is dol a dh’ iarraidh cloich shònruichte am measg na bh’ air ùrlar na h-uamha mhóir ud. Mu dheireadh dh’ fhalbh iad cho falamh ’s a thàinig iad. Air an rathad gu ’n bhàta, cha b’ urrainn an duine-uasal gun bhi smaointinn gu ’m feumadh gu ’n robh ciall air choireiginn aig briathran a mhnatha ’s gu ’n robh rudeiginn r’ a ìnnseadh aice, na ’n do choinnich iad na bu luaithe.

“An t-seachdamh clach,” theireadh e ris fhéin. “An t-seachdamh clach dhubh. Cuiridh mi ’n geall gu ’m bheil e agam a nis, a Chaluim,” arsa Fear a’ bhaile. “An t-seachdamh clach dhubh; sud agad e, Chaluim, agus tilleamaid.”

Rinn iad sud. Am beul na h-uamha bha clach mhór dhubh. Chunnt iad bhuaipe sud gus an do ràinig iad an t-seachdamh clach dhubh anns an dorcha an ceann shuas na h-uamha. Chladhaich iad mu ’n cuairt oirre gus an d’ fhuair iad an làmhan foidhpe; is nuair a fhuair, cha b’ fhada bha na diùlnaich a’ cur car dhith.

An robh sgleò air an sùilean; neo ’n ann a’ bruadar a bha iad? Sheas iad bodhar, balbh a’ feitheamh air a chéile; ach ’s e ’n dearbh bhocsa bha ’n sud, làn de ’n òr mar a chaidh e ann.

“An t-seachdamh clach dhubh—mo bhocsa

féin— ’s ann dith a b’ fhìor,” arsa Fear Chnuic-mhaolagain, “ ’s théid mise ’n urras gu ’n robh sgeul ri ìnnseadh aice na ’n d’ fhuair i saoghal.”

Ràinig na fir Cnoc-mhaolagain gu sàbhailte leis an ulaidh. Cha robh Fear Chnuic-mhaolagain an éiginn riamh tuillidh. Fhuair e làithean fada, sona. Chunnaic e móran air falbh roimhe. ’Nam measg bha Calum Mór Chùl-a’ -bhaile, am fear a rinn an euchd bu mhotha chaidh a dhèanamh am Muile riamh, agus air am bheil iomradh gus an latha ’n diugh. Bha Fear a’ bhaile ’na fhìor charaid do Chalum fhad ’s bu bheò e; agus le dhà làimh fhéin leig e cheann a sìos anns an uaigh an Cille-Mhoire.