[pdf]

SEOSAMH WATSON COLLECTION NOTEBOOK

DATE: 8 July 1983

INFORMANT: JOHN (JACK) A. COLLINS (70s yrs.)

SOUTHWEST MARGAREE

Notes: JAC retired teacher; interested in Irish language, had visited Dublin and purchased Dinneen’s dictionary in Hodges Figgis bookshop). Tendency to correct pronunciation of sr- from [str-] to [sr-]. Both he and brother [name?] fluent, competent Gaelic-speakers. Informant and bro. illustrate how Irish surnames (as also Dunne, Farrell, Coady) are to be encountered among the last surviving Gaelic-speakers in Cape Breton. Many more have Irish family heritage on their mothers’ and grandmothers’ side. Their Irish forebears would often have come from Louisbourg or across from Newfoundland.

A

abhainn n. [˻ɑu˼i̯ɲ] ‘river’: gen. sg. aibhne [˻øi˼nə]; pl. aibhnichean, na h-aibhnichean [nə h˻øi˼niçən].
acaire n. ‘acre’: gen. pl. mòran acraichean do dh’fhearann.
achadh n. ‘field’: tha ’n t-achadh sin [ha n tʰaxə ʃin] lom.
aig prep. ‘at’: pron. 1sg.: don bhean agam [akəm], emph. agamsa [akəmsə]; 2sg. agad [akət]; 3sg.m. aige [ɛk ́ə], emph. aige-san [ɛk ́əsən]; 3sg. f. aice [ɛçk ́ə], emph. aice-se [ɛçk ́əʃə]; 1pl. againn [akiɲ], emph. againne [akiɲə]; 2pl. agaibh [akiv], emph. agaibhse [akivʃə]; 3pl. do na mnathan aca [axkə], emph. aca-san [axkəsən].
aingeal n. [æŋ ́k ́əʁ̫] ‘angel’: pl. ~glaichean [æŋ ́k ́ʁ̫içən], ainglean [æŋ ́k ́əliçən].
air prep. ‘on’: pron. 1sg. orm: choimhead e orm [xɔ̃ı̃t ɛ ɔrɔ̀m], emph. orm-sa [ɔrɔ̀msə]; 2sg. ort [ɔɽʂʈ] emph ort-sa [ɔɽʂʈsə]; 3sg.m. air [ɛŕ], emph. air-sean [ɛɽʂən]; 3sg.f. oirre [ɔrə], emph. oirre-se [ɔrəʃə]; 1pl. oirnn [ɔ:ɽɲ], emph. oirnne [ɔ:ɽɲə]; 2pl. oirbh [ɔrìv], emph. oirbhse [ɔrìvʃə]; 3pl. orra [ɔrə], emph. orra-san [ɔrəsən].
àite n. ‘place’: thàinig mi às àiteadh eile.
allt n. [˻au˼ɫ̥t] ‘stream’: pl. alltan [˻au˼ʁ̫̊tən].
an prep. ‘in’: rel. anns: an cnoc anns a bheil mi [auns ə vɛl mi]; pron. 1sg. annam [anəm], emph. annam-sa [aumsə]; 2sg. annad [anət], emph. [aunət]; 3sg. m. ann [aun]; 3sg. f. innte [i:ɲʤə]; 1pl. annainn [aniɲ]; 2pl. annaibh [aniv]; 3pl. annta [aunt] / anntaibh [auntiv]
Anna pers. n. [amə] ‘Ann’.
aodach n. [ɯ:təx] ‘clothing’: aodach nan daoine.
ar poss. adj. 1pl. ‘our’: ar n-athair [ər nɑhər ́].
arm n. [aràm] ‘army’.
às prep. ‘out of, from’: pron. 1sg. asam [asəm], emph. asam-sa [asəmsə]; 2sg. asad [asət]; 3sg. f. [aʃʧə], emph. [aʃʧəsə]; 1pl. asainn [asiɲ]; 2pl. asaibh [asiv]; 3pl. asta [astə].

B

bainis n.f. ‘wedding feast’: gen. sg, bainse, latha na bainse [ʁ̫a nə p˻ãĩ˼ʃə] pl. bainsean [p˻ãĩ˼ʃən].
ban-rìogh n. [p˻au˼nri:ɣ] ‘queen’: pl. ban-rìoghan [p˻au˼nri:ɣən].
beag adj. ‘small’: do dhuine beag [tə ɣuɲə pek]; m. gen. sg. bhig, taigh an duine bhig [ən duɲə vik ́]; f. gen. sg. bheag, taigh na caillich bheag [nə kʰaʎiç vek]; eireaball na nathair bheag [nə nahir ́ vek].
bean n.f. ‘wife’: don bhean agam [tən vɛn akəm]; pl. mnathan: do na mnathan aca [tə nə mrãhən axkə].
beathach n. ‘animal’: pl. beathean [pɛhən].
beinn n.f. ‘mountain’: gen. sg. na bainneadh [nə peɲəɣ]; pl. beinnean [peɲən].
bi vb. ‘be’: pres. dep. bheil: an cnoc anns a bheil mi [auns ə vɛl mi]; past. dep. robh: an cnoc far an robh mi [far ən ro mi].
bliadhna n. ‘year’: pl.: bliadhnaichean [pl˻iə˼niçən].

C

cailleach n. f. ‘old woman’: gen. sg. taigh na caillich bheag [nə kʰaʎiç vek]; pl. cailleachan.
càirdeach adj. ‘related’: tha esan càirdeach rium [ha ɛsən kʰa:ɽsʧ̨ə [sic] ri̯um]; fear [fɛr] càirdeach ‘relative’.
caol n. ‘narrow[ing of leg/ arm (?)]: an caol [əŋ kʰɯ:ʁ̫].
caraid n. ‘friend’: pl.: caraidean [kʰariʧən].
cat n. ‘cat’: an cat [əŋ kʰaht].
ceann n. [k ́ʰ˻ɛu˼n] ‘head’: ceann a’ choin; pl. cinn [k ́ʰi:ɲ] cinn nan coin.
cearc tomain n. [k ́ʰar̥kh tʰomɛɲ] ‘partridge’.
ceàrdach n. [k ́ʰɛ:ɽʂʈəx] ‘smithy, forge’: pl. ceàrdaich [k ́ʰ́ɛ:ɽʂʈiç].
cha SEE creid.
cho advb. [xo] ‘as’: cho mòr.
clach n.f. [kʰʁ̫ax] ‘stone’: gen. sg. clach, truimead na clach [kʰʁ̫ax], cruas na claicheadh [nə kʰʁ̫ai̯çəɣ].
cliath n. ‘wooden frame’: pl. cliathan [kʰl˻iə˼-ən]; also clèith [kʰle:i]̯.
cnàmh [kʰrã:v]. ‘bone’: pl. cnàmhan [kʰrã:-ũn] / cnàimh [kʰr˻ãĩ˼v].
cnàmhadh ‘pain’: an cnàmhadh [əŋ kʰrã:vəɣ]; Ò Dhia an cnàmhadh a tha anns na glùinean agam!
cnoc n. ‘hill’: ’s e siud an cnoc [ʃit əŋ kʰrɔ̃xk].
coille n. [kʰøʎə] ‘wood[land]’: dat. sg. anns a’ choille [˻au˼ns ə xøʎə].
coimhead vb. ‘look’: past choimhead e orm [x˻ɔ̃ı̃˼t ɛ ɔrɔ̀m] leis an t-sùilmhòr.
coimhears(t)nach n. ‘neighbour’: [kʰ˻ɔ̃ĩ˼-əɽʂʈnəx]; pl. coimhearsnaich [kʰ˻ɔ̃ĩ˼-əɽʂʈniç].
coinneal n. [kʰøɲəʁ̫] ‘candle’: pl. coinnealan [kʰøɲəʁ̫ ən] / coinnleachan (?) [kʰ˻ø̃ ı̯̃˼-əxən] / coinnlean [kʰ˻ø̃ĩ˼ʎən].
crann n. ‘plough’: pl. croinn [kʰr˻øi˼ɲ].
craobh n. ‘tree’: pl. craobhan [kʰrɯ:vən].
creid vb. ‘believe’: fut. dep. cha chreid mi e [xa xrɛʧ mi ɑ] mur (‘unless’) faic mi e.
crìoch n. [kʰr˻i·ə˼x] ‘end’: crìoch na litir [ʎiʧər ́]; pl. crìochan.
cruas n. [kʰr˻uə˼s] ‘hardness’: cruas na claicheadh.
cruimh n. [kʰrøi̯v] ‘maggot’: pl. cruimhean [kʰrøi̯vən].
n.m. ‘dog’: gen. sg. ceann a’ choin [k ́ʰ˻ɛu˼n ə xɔɲ]: pl. trì choin [tʰri: xɔɲ]; gen. pl. cinn nan coin [k ́ʰi:ɲ nəŋ kʰɔɲ] (informant uncertain of response.)
cuirm n. [kʰurìm] ‘party’.
cumhaingead n. [kʰui̯ŋ ́k ́ət] ‘narrowness’.
cumhang adj. ‘narrow’: cpv. nas cumhainge [nas kʰu-iŋ ́k ́].

D

dath n. [ta] ‘colour’: dath na sùil mhòr [ta nə su:l võ:r].
de prep. ‘of’: pron. 3pl.: dhiubh, ’s e as sine dhiubh [ʃɛ əs ʃi:nə ju].
dèan vb. ‘do’: fut. dep. an dèan thu sin? [əɲ ʤ˻ia˼n u ʃin]; cha dèan [xa ʧ˻ia˼n] esan / iadsan.
deoch n. ‘drink’: pl. deochan [ʧɔxən].
Dia n. ‘God’: Ò Dhia! an cnàmhadh a tha anns na glùinean agam.
do prep. [tə] ‘to’: do dhuine beag [tə ɣuɲə pek]; mòran acraichean do dh’fhearann; with art. sg.: don bhean [tən vɛn] agam; with art. pl.: do na mnathan aca [tə nə mrãhən].
domhain adj. [tohiɲ] ‘deep’; cpv. nas doimhne [nas t˻øi˼ɲə].
Dòmhnall pers. n. ‘Dan’: gen. taigh Dhòmhnaill [tʰøi̯ ɣõ:hiʎ].
dorcha adj. [tɔrɤ̀xə] ‘dark’: cpv. nas dorcha.
druim n. ‘back’: gen. sg. droma [tromə].
dubh adj. ‘black’: supltv. bu duibhe.
duine n. ‘man, person’: do dhuine beag [tə ɣuɲə pek]; gen. sg. taigh an duine bhig [ən duɲə vik ́]; pl. daoine ‘people’, gen. pl. aodach nan daoine [nən dɯ:ɲə].

E

e SEE faigh.
eabar n. ‘mud’.
eagal n. [ɛkəʁ̫] ‘fear’: le eagal ‘in case’; eagal am beatha [ɛkəʁ̫ əm bɛhə] / [bɛhɛ]
eireaball n. ‘tail’: eireaball [ɛrɤ̀pəʁ̫] / [urùpəʁ̫] na nathair bheag.
Eoghain pers. n. [ɛu̯-an ́] ‘Hugh’.
esan pron. 3sg, m. emph. [ɛsən]: cha dèan esan.

F

faic vb. ‘see’: fut.: chì thu / thusa e [çi: u / usəɣ ɑ]; fut. dep.: mun faic mise e [mɤn fai̯çk miʃəɣ ɑ]; cha chreid mi e mur faic mi e [mɤr fai̯çk mi ɑ].
faigh vb. ‘get’: fut. dep. mum faigh mis’ e! [mɤm fai̯ miʃ ɑ].
far pron. rel. ‘where’: an cnoc far an robh mi [far ən ro mi].
fearann n. [fɛrən] ‘land’; mòran acraichean do dh’fhearann.
fiadh n. [f˻iə˼ɣ] ‘deer’: pl. fèidh [fe:i̯].
fiodh n. [fiɣ] ‘wood [material]’: gen. fiodh, bòrd fiodh.
fuaim n. ‘sound’: pl. fuaimean [f˻uə˼i̯mən].
fuaran n. [f˻uə˼ran] ‘well’ (alternative term to tobair) : pl. fuarain [f˻uə˼rɛɲ].

G

gàirdean n. [ka:ɽʂʈʆən] ‘arm’.
gaoth n. ‘wind’: pl. gaothan [kɯ:hən].
gèadh n. [k ́˻ia·˼ɣ] ‘goose’: pl. geòidh [k ́ɛ-˻oi˼].
gèadh n. ‘goose’: an gèadh [əŋ ɡ ́˻ia˼ɣ].
geall n. [k ́˻ɛu˼ʁ̫] ‘promise’: pl. geallichean [k ́˻ɛu˼ʁ̫içən].
geamhradh n. ‘winter’: pl. geamhraichean [k ́˻ãũ˼riçən].
glac vb. [kɫɑxk] ‘take’: ipv. 2sg. glac [ʃin] sin!
gleann n. ‘valley’: pl. glinn [kli:ɲ].
gloinne n. ‘glass’: pl. gloinneachan [kɫɔɲəxən].
glùin n. ‘knee’: Ò Dhia! an cnàmhadh a tha anns na glùinean agam.
gob n. [kɔp] ‘beak’: pl. goban [kɔpən].
greim n. ‘bite, grip’: pl. greimean [kr˻øi˼mən].

I

iad pron. 3pl. tha iad [˻i:a˼t] a’ dol. (Stressed form?) iadsan [˻iətsən˼] pron. 3pl. emph.: cha dèan iad; tha iad a’ dol.
ise pron. 3sg. f. emph. tha ise [iʃəɣ] a’ dol.

L

làmh [ʁ̫ã:v] n.f. ‘hand’: dat. sg. na làimh [ɫ˻ãĩ˼v]; pl. làmhan , na ~ [nə ʁ̫ã:hun].
lampa n. ‘lamp’: pl. ~aichean.
le prep. ‘with, by’: le ~ eagal ‘in case’; pron. 1sg. leam [ʎ˻øu˼m]; 2sg. leat [ʎɛht]; 3sg. m. leis [lɛʃ]: dh’fhalbh e ~ [ɣɔɫàv a lɛʃ]; 1pl. leinn [ʎi:ɲ] (rinn [ri:ɲ] also given); 2pl. leibh [l ́i:v] (sic); 3pl. emph. leotha-san [l ́ɛhɔ̝ sən].
leaba [ʎɛpə] n. ‘bed’: gen. ~dh [ʎɛpəɣ], aodach [ɯ:təx] ~dh ; pl. ~ichean [ʎɛpiçən].
leacann (lethcheann) [ʎɛxkən] n. ‘cheek’.
leas n. : cha ruig thu ~ [ha rui̯k ́ u ʎɛs] thu ‘you don’t need to’.
leathad [ʎehət] n. ‘breadth, width’.
lios [ʎis] n. ‘garden’.
litir [ʎiʧər ́] n.f. ‘letter’: gen.sg. crìoch na ~ [nə ʎiʧər ́].
lom adj. ‘bare, empty’: bha ’n taigh sin ~ [ʁ̫˻ɔu˼m]; tha ’n t-achadh sin ~.
luing [ɫ˻ɤi˼ŋk ́] (long) n. ‘ship(?)’.

M

mac [mɑxk] n. ‘son’.
marbh adj. ‘dead’: pl. as n. na mairbh [nə maràv] (?).
milis [mil ́iʃ] adj. ‘sweet’: cpv., supltv. milse [mi:ʎʃə].
mise pron. 1sg. emph. : tha ~ [miʃəɣ] a’ dol.
mise SEE faigh.
mòr ‘big, large’: f. dat. sg. leis an t-sùil mhòr [lɛʃ ən thu:l võ:r]; gen. pl. dath na ~ mhòr [ta nə su:l võ:r]; cpv. nas motha nas mo.
mòran n. ‘a lot, many’: ~ acraichean do dh’fhearann.
muc mharadh [muxk vãrəɣ] n. ‘whale, dolphin’.
muing [m˻øi˼ŋ ́g ́] n. ‘[horse’s] mane’.
muir n.f. ‘sea’: gen. maradh , seòladairean na maradh [nə marəɣ]. SEE ALSO muc mharadh.
mun / mum SEE faigh , till.

N

nàbaidh n. ‘neighbour’: pl. ~ean [na:p˻iə˼n].
namhaid [navɛʧ] n. ‘enemy’: pl. naimhdean nai̯ʧən.
nathair n.f. ‘snake’: gen. sg. eireaball na nathair bheag nə [nahir ́ vek].
nighean [ɲ˻i·ɑ˼n] n.f. ‘girl, daughter’: pl. ~an [ɲ˻i:ɑ˼nən], nighnean [ɲi:nən].
nighneag [ɲi:nak] n.f. ‘little/ young girl’.
niod (nead) [ɲɩt] n. ‘nest’: pl. ~an [ɲɩtən].

O

oidhche n. ‘night’: pl. ~ean [ø-içən].

P

pìob ciùil [phip k ́hu: ʎ] n. ‘bagpipe’.
poll n. ‘mud’: am ~ [əm ph˻ɔu˼ʁ̫] .
preas n. ‘bush’: pl. ~an [phrɛsən].

R

raon [ʀɯ:n] n. ‘range’: ~ mòr , mòran acraichean do dh’fhearann ; pl. raointean [ʀɯ:nʧhən] ‘prairies’.
reamhar [rɛhur] adj. ‘fat’; cpv. nas ~aire [nas r˻ɛ̃ũ˼r ́ə].
ri prep. ‘to, at, by’: pron. 1sg. rium [r ́i̯um], emph. rium-sa [r ́i̯u:msə]; 2sg. riut [ri̯u:ht], emph. riut-sa [ri̯u:htsə]; 3sg. m. ris [r ́iʃ], emph. ri-sean [r ́isən] (sic); 1pl. rinn [r ́˻øi˼ɲ]; 2pl. ribh [ri:v]; 3pl. riutha [r ́i̯u-u].
rìogh [ʀi:ɣ] n. ‘king’: pl. ~an [ʀi:ɣən].
ruig vb. ‘reach’: fut. dep. cha ~ thu leas [ha rui̯k ́ u ʎɛs] ‘you don’t need to’.
ruith [rui̯ʔ] vb. ‘run’: ipv.2sg. na ruith ! [nah (sic) rui̯]; fut. dep. cha ruith [xa rui̯].

S

sàmhach [sã:həx] adj. ‘quiet’.
samhradh n. ‘summer’: dat. sg. anns an t-~ [ans ən thãũrəɣ]; pl. ~aichean [s˻ãũ˼riçən].
saoghal n. ‘life’: pl. saoghail [sɯ:i̯ʎ].
saor adj. ‘cheap’: cpv.: na bu shaoire [na pə sɯ:r ́ə].
sealg [ʃɛʁ̫ àk] n.f. ‘hunt’; dat.sg. air an t-seilg [ɛr ən ʧhɛl ́èk ́].
sealgair [ʃɛʁ̫àkɛr ́] n. ‘hunter’.
sealladh [ʃɛʁ̫əɣ] n. ‘view, sight’: pl. ~aichean [ʃɛʁ̫içən].
seann adj. ‘old’: cpv. nas sine [nas ʃi:nə]; supltv. ’s e as sine uile [ʃ ɛ əs ʃi:nə ju ul ́ə].
seas vb. ‘stand’: fut. dep. cha sheas [xa hɛs].
seòladair n. : pl. ~ean na maradh [ʃ˻ɛu˼ʁ̫ ətar ́ən nə marəɣ] ‘[sea-going] sailors’.
sibh pron. 1pl. : tha ~ [ʃi:v] a’ dol ; emph. sibhse , tha sibhse [ʃi:ʃəɣ] [] [] .
sin SEE glac.
sinn pron. 1pl. : tha ~ [ʃi:ɲ] a’ dol ; emph. sinneadh , tha sinneadh [ʃiɲəɣ] a’ dol.
siud pron. deict. ‘yon, that’: ’s e ~ [ʃit] an cnoc.
sleamhain [slɛʔuɲ] adj. ‘slippery’: cpv. nas sleamhna [nas sl˻ɛu˼nə].
snaidhm n. ‘knot’: pl. ~ean [sn˻øi˼mən].
sùil n.f. n. ‘eye’: dat. sg. leis an t-sùil mhòr [lɛʃ ən thu:l võ:r] gen. pl. dath na ~ mhòr [ta nə su:l võ:r].

T

taigh n. ‘house’: ~ Dhòmhnaill [thøi̯ ɣõ:hiʎ].
talamh n.f. : gen. sg. ~lmhain , na ~ [nə thaɫàviɲ].
teanga n. ‘tongue’: pl. ~aichean.
teth [t ́he] adj. ‘hot’: cpv. nas ~ [nas t ́he] / nas teotha [nas t ́h˻eo˼].
teud [ʧhe:t] n. ‘cord’: an ~ [ən ʧhe:t].
thusa pron. 2sg. emph. : tha ~ [usəɣ] a’ dol.
till vb. ‘return’: fut. dep. cha ~ [xa ʧhi:ʎ]; mun ~ mi [mɤn ʧhi:ʎ mi]; mura ~ mi [mɤrə ʧhi:ʎ mi].
tobair n. ‘well’: pl. ~braichean [thopəriçən].
toll n. ‘hole’: pl. tuill [th˻uï˼ʎ].
tom [tɔ̃ũm] n. ‘bush’.
tonn [tɔ̃ũn] n. ‘wave’.
trì [thri]: num. : ~ choin [thri: xɔɲ].
trom adj. ‘heavy’: cpv.: na bu troime [na pə thr˻øi˼mə].
truimead [thr˻øi˼mət] n. ‘weight’: ~ na clach.

U

uile [ul ́ə] adj. ‘all’: ’s e as sine ~ [ʃɛ əs ʃi:nə ju ul ́ə].
uisge n. ‘water’: pl.: ~gichean [uʃk ́içən].
ur poss. adj. 2pl. ‘your’: air ur n-athair [ɛr ər nɑhər ́].
titleSouthwest Margaree Notebook
writersJohn (Jack) A. Collins
internal date1983.0
display date1983
publication date1983
level
parent textSummer 1983
<< please select a word
<< please select a page