Christine NicLeòid

C[hristine] N[icLeòid]―00 :05: Is mise Christine NicLeòid. .. eh. .. rugadh mi ann am Bradhagair agus ’s e m’ athair Fionnlagh Fhionnlaigh ’ain Fhionnlaigh agus ’s e mo mhàthair Mairead Alasdair Dhonnchaidh Chaluim. .. eh. .. buineadh teaghlach mo mhàthar dha.. .à Àrnol agus m’ athair à Bradhagair ach tha ceangalan agam ris cha mhòr a h-uile duine anns an dà bhaile sin leis na. .. na. .. tro na ginealaichean.

M[agaidh] N[ic a’ Ghobainn]―00 :33 : Agus ’s ann a-rèiste à Àrnol agus Bradhagair a bha an dà thaobh?

CN―00 :36: ’S ann, ’s ann, mmm. .. rugadh mo mhàthair ann an Glaschu. Bha mo sheanair ag obair eh.. .air an Abhainn Chluaidh agus. .. mmm. .. rugadh i, ’s bha i an sin gus an robh i deich bliadhn’ a dh’aois ach bhàsaich mo sheanmhair agus an uair sin thàinig iad dhachaigh agus chaidh a togail. .. eh. .. bha i ann am Bradhagair an uair sin. ’S ann à Bradhagair a bha mo sheanair.. .mmm. .. agus. .. eh. .. tha mi cinnteach gun do chuir m’ athair agus mo mhàthair eòlas air a chèile an uair sin. Ach. .. mmm. .. .
MN―01 :08: Agus air taobh d’ athar cò.. .an ann à Bradhagair fhèin a bha iadsan?

CN―01 :12: ’S ann à Bradhagair ceann-a- tuath agus ceann-a- deas. .. ceann-a- deas a’ bhaile. .. mmm. .. tha Caimbeulaich agam air gach taobh ged nach eil iad, well, chan eil iad càirdeach, Caimbeulaich air taobh m’ athar agus Caimbeulaich air taobh mo mhàthar. .. mmm. .. .so tha tòrr càirdean agam air an Taobh Siar, tòrr Caimbeulaich.

MN―01 :28: Agus. .. eh. .. an ann ann am Bradhagair a chaidh thu dhan an sgoil?

CN―01 :36: ’S ann, chaidh mi dhan a’ bhun-sgoil agus chan eil. .. chan eil mòran cuimhn’ agam air a dhol dhan an sgoil, air a bhith anns an sgoil a bharrachd air a bhith a’ cluiche. .. a’ cluiche ball-coise ’s a’ cluiche rounders. Chan eil cuimhn’ agam air mòran mu dheidhinn a bhith anns an. .. an. .. .eh. .. seòmar-teagaisg, ach tha fhios agam nach robh. .. cha robh Beurla agam nuair a chaidh mi dhan an sgoil. Dh’ionnsaich mi Beurla anns an. .. anns an sgoil agus. .. eh. .. agus, agus sin mar a bha a’ mhòr-chuid aig an àm sin. Bha. .. ’s e Gàidhlig a bha a h-uile duine againn a’ bruidhinn ri chèile a-muigh anns an raon-cluiche agus anns an dachaigh agus dìreach Beurla anns an sgoil.

MN―02 :09: Agus dè seòrsa àite a bh’ ann am Bradhagair nuair a bha thu a’ fàs suas?

CN―02 :13: Ò, àite gu math trang. .. bha. .. .gu h-àraid air a’ cheann-a- tuath far a bheil mise a’ fuireach. Mmm. .. bha clann cha mhòr anns a h-uile taigh agus bha. .. bha dà bhùth againn. Bha a’ mhòr-chuid dha na pàrantan. .. well, mar. .. dha na h-athraichean bha iad ag obair, bha iad nam breabadairean. .. no. .. mmm. .. croitearachd. Eh. .. bha oifis a’ phuist aig m’ athair. Ach bha, bha na teaghlaichean timcheall ’s bha. .. bha sinn. .. bhiodh sinne a-muigh bho moch gu dubh, cha robh. .. cha robh. .. mmm. .. cha robh sinn. .. chan eil cuimhn’ agamsa a bhith a’ suidhe a-staigh uair sam bith. Chan eil cuimhn’ agam. .. cuimhn’ agam air a bhith leisg a bharrachd, ach tha mi cinnteach nach eil sin ceart. Ach bhiodh sinn a-muigh a’ cluiche fad an latha agus dìreach a’ tighinn dhachaigh gu ar biadh. Ach. .. agus. .. bhiodh sinn a’ cèilidh air na bodaich is na cailleachan a bha faisg, is dìreach a’ coiseachd timcheall a’ bhaile. Cha bhiodh sinn a’ dol a dh’àite sam bith eile, cha bhiodh sinn a’ dol shuas a.. .suas a Shiabost na a dh’àite.. .àite mar sin. .. dìreach a’ fuireach faisg air na sgìrean againn fhìn. Mmm. .. ach cha robh duine. .. cha robh duine às ar dèidh fhad ’s a thigeadh sinn dhachaigh gu ar biadh ’s thigeadh sinn dhachaigh nuair a bha thìde againn a dhol dhan an leabaidh.
’S e obair croitearachd a bha aig a’ mhòr-chuid. Bha. .. mmm. .. well, ’s e a’ chuimhne a th’ agam a bhith. .. bhiodh sinn. .. bhiodh sinn a’ cuideachadh leis a’ mhòine ’s leis na caoraich. .. eh. .. am buntàta ’s a’ geàrradh an fheur, is dìreach rudan timcheall. .. cha robh. .. bha a h-uile duine cho. .. chan eil cuimhn’ agam latha sam bith a bhith a’ suidhe dìomhain.

MN―04 :02: Agus an robh beathaichean agaibh?

CN―04 :04: Cha robh. .. .cha robh beathaichean againne. Bha beathaichean aig bràthair m’ athar. Eh. .. chaidh m’ athair a ghoirteachadh anns a’ chogadh ’s mar sin cha robh beathaichean aige ged a bha ùidh mhòr aige ann an caoraich is croitearachd. Ach fhuair sinn beathaichean nuair a bha mo bhràthair na dheugaire is bha beathaichean againn bhon uair sin. Ach cha robh nuair a bha, nuair a bha mi beag, nuair a bha mi òg.

MN―04 :29: Agus càite an robh d’ athair anns a’ chogadh?

CN―04 :34: Eh. .. bha e anns an nèibhidh ’s bha e air bòrd bàta agus thuit. .. thuit aon dha na cruinn mòr a bhios iad a’ cur ròpaichean timcheall air, thuit e air agus chaill e pìos ìosal dha chàs agus mar sin bha e cuagach. Ach. .. mmm. .. is bha e san ospadal airson iomadach bliadhna. .. .eh. .. ach cha do chùm sin air ais e, bha.. .bhiodh e a’ geàrradh a’ mhòine, is bhiodh e a’ dèanamh a h-uile càil mar a h-uile duine eile. Mmm. .. agus ’s e duine. .. ’s e duine gu math dòigheil, bhiodh e an-còmhnaidh a’ seinn. .. is dìreach. .. bha e gu math. .. ’s e duine gu math snog a bh’ ann.

MN―05 :10: Agus dè seòrsa obraichean a bh’ aig daoine sa bhaile an uair sin?

CN―05 :25: Mmm. .. breabadair. .. breabadairean a bha anns a’ mhòr-chuid. Breabaidearan, croitearachd. Bha, mar a bha mi ag ràdh, bha dà bhùth ann agus bha bhan aig aon fear, an fhear, a’ bhùth eile bhiodh ’s ann dìreach feasgar a bhiodh e a’ fosgladh. Tha cuimhn’ agam a’ dol sìos a cheannach ròpa airson bha sinn a’ dèanamh skippeadh anns an. .. anns an raon-cluiche agus dh’fheumadh sinne. .. bha sinn air ròpa a mhilleadh is dh’fheumadh sinn ròpa ùr fhaighinn. Mmm. .. ach. .. eh. .. ’s e dìreach obair, obair croitearachd, is iad a’ coimhead às dèidh na caoraich ’s a’ chrodh, geàrradh na mòine ’s dìreach an obair àbhaisteach. Sin, sin a bha. .. a bha a h-uile duine ris.

MN―05 :57: Agus an robh iad a’ dèanamh mòran iasgach?

CN―06 :01: Mmm. .. well.. .eh. .. gu laghail no gu mì-laghail? Eh.. .bha. .. bhiodh. .. eh. .. bhiodh. .. eh. .. bhiodh mo bhràthair a’ dol a-mach, bha eathar beag ac’ is bhiodh iad ag iasgach a-muigh bhon chladach. Ag iasgach le slat shìos air an abhainn. Agus ag iasgach le lìn uaireannan, ach cha robh sin ceadaichte.

MN―06 .27: Agus. .. eh. .. tha. .. cò ris a bha a’ bhùth coltach. .. a’ bhùth dhan deach thu a dh’iarraidh ròpa?

CN―06 :34: Ò, bha a h-uile càil. Ò, gheibheadh tu rud sam bith. .. rud sam bith a bha thu ag iarraidh. ’S mura robh e aige, gheibheadh e e dhut. Mmm. .. mar sin. .. bha. .. bha a h-uile càil, chan fheumadh sinn a dhol a Steòrnabhagh. Cha bhiodh sinn a’ dol a Steòrnabagh, cha bhiodh sinne – a’ chlann – a’ dol a Steòrnabhagh ach aon uair sa bhliadhna. Tha mi a’ smaoineachadh gun deidheadh sinn ann aig deireadh na saor-làithean as t-samhradh airson faicinn an robh feum againn air brògan ùr’. Ach a bharrachd air an sin, cha robh sinn a’ dol faisg air Steòrnabhagh. ’S cha robh. .. ’s dòcha gun deidheadh mo mhàthair ann beagan nas trice ach cha robh tric. .. cha robh. Bha Steòrnabhagh mar taobh eile a’ ghealaich. .. cha robh. .. cha robh feum againn air, bha a h-uile càil an seo fhèin agus bhiodh. .. eh. .. bha bhanaichean a’ dol timcheall le, fhios agad, le biadh cuideachd. Mmm. .. bhiodh fear a’ tighinn timcheall le case làn aodach, ma bha feum, fhios agad. .. rudan a dh’fheumadh sinn ceannach. Agus bhiodh tòrr dhan an stuth, aodaich ’s ann bho na catalogues a bha iad a’ tighinn J. D. Williams agus, chan eil cuimhn’ agam, Oxendale tha mi a’ creids’. Sin uh.. .sin uh.. . ’s ann às a sin a bha. .. a bha a-uile stuth a’ tighinn.

MN―07 :37: Bha thu anns an sgoil ann am Bradhagair agus càite an deach thu an uair sin?

CN―07 :44: Eh. .. well, nuair a bha mi aon bhliadhna deug, chaidh mi a-null dhan a. . .dhan a’ hostel ann an Steòrnabhagh agus dhan an sgoil, dhan an Nicolson. Mmm. .. cha do chòrd an hostel rium idir idir a’ chiad bhliadhna, bha dìreach. .. bha an cianalas uabhasach orm. Mmm. .. bha mi. .. chaidh mi dhan an sgoil nuair a bha mi ceithir, mar sin bha e gu math òg a’ fàgail an dachaigh agus bhiodh. .. bhiodh fadachd orm faighinn dhachaigh oidhche Haoine, bhithinn a’ cunntadh cia mheud uairean a thìde a bha mi air falbh bhon an taigh, cia meud uairean a thìde a bha mi aig an dachaigh is cha chreid mi gun do dh’obraich mi a-mach gun robh mi aig an taigh nas fhaide na bha mi air falbh ach chan e cofhurtachd mòr a bha sin idir, bha, bha e fhathast fada ro fhada. Mmm. .. so cha do chòrd sin rium. Ach mar a chaidh na bliadhnaichean seachad, is bha caraidean agam, bha an hostel bha e mar. .. bha e mar a bhith ann am boarding school, agus bha. .. bha dìreach. .. bha spòrs againn. Chan eil. .. chan eil cuimhn’ agam a-rithist mòran mu dheidhinn na sgoil, tha barrachd cuimhn’ agam air a’ hostel is bhiodh ploy againn, ’s bhiodh e dìreach.. .bha e math a bhith còmhla ris a’ chlann-nighean eile agus a bhith còmhla ri na caraidean.

MN―08 :51: Is an robh clann-nighean à Bradhagair còmhla riut a chaidh dhan a’ hostel?

CN―08 :57: Eh. .. cha robh. Cha robh duine. .. cha robh duine ann. Bha. .. mmm. .. mo. .. mo cho-ogha chaidh ise a-null aig an aon àm, agus chaidh ise ann an lodgings ann an Steòrnabagh agus bha nighean nas sine ach cha robh ise anns a’ hostel a bharrachd, so mar sin cha b’ aithne dhomh duine sam bith nuair a chaidh mi a-null. .. mmm. .. ach. .. eh. .. dh’fhàs sinn eòlach air, dìreach mar a h-uile càil eile.

MN―09 :22: Is cia mheud bliadhna a thug thu ann an Sgoil Steòrnabhaigh?

CN―09 :27: Mmm. .. sia. .. bha còig. .. a’ chiad còig bliadhna bha mi anns a’ hostel ach a’ bhliadhna mu dheireadh, thòisich iad le busaichean agus bha mise a’ fuireach aig an taigh a’ bhliadhna mu dheireadh, is cha deach mi dhan an sgoil. Chan eil mi a’ smaoineachadh gun deach mi dhan an sgoil cho tric anns an t-siathamh bliadhna. Fhuair mi na deuchainnean gu lèir a dh’fheumainn air a’ chòigeamh bliadhna is cha robh feum agam air mòran ùine a chosg anns an sgoil às dèidh sin. Agus chòrd sin rium cuideachd, a bhith aig an taigh leam fhìn airson bhiodh mo bhràthair agus mo phiuthar anns an sgoil aig an àm sin. Bha sin glè mhath.

MN―10 :00: Dè an taobh a stiùir thu an uair sin?

CN―10 :03: Mmm. .. chaidh mi a Dhùn Èideann agus chaidh mi a-steach airson teagasg. Agus. .. eh. .. bha làn dhùil agam tilleadh dhachaigh cha mhòr nuair a bhithinn deiseil, ach cha do thachair sin, dh’fhuirich mi ann an Dùn Èideann. Agus chòrd Dùn Èideann rium fìor mhath, ’s e baile uabhasach snog a th’ ann. .. eh. .. bha mi ag obair anns a’ Bheurla airson deich, beagan a bharrachd air deich bliadhna, agus an uair sin fhuair mi obair anns a’ Ghàidhlig agus chòrd sin rium fìor mhath.

MN―10 :34: Dè an sgoil anns an robh thu ann a shin?

CN―10 :37: Eh. .. bha mi ann am Bun-sgoil. .. eh. .. Bun.. .Bun-sgoil Crois na Cìse, agus ’s ann anns an sgoil-àraich. .. so. .. bha. .. ’s e àm math a bh’ ann airson. .. bha. .. foghlam tro mheadhan na Gàidhlig dìreach air tòiseachadh. Cha robh sgoil-àraich eile ann, bha cròileagan air a bhith ann ach cha robh sgoil-àraich foirmeil ceangailte ris.. .ri sgoiltean. Mar sin, cha robh duine ann a dh’innseadh dhuinn dè bh’ againn ri dhèanamh. Bha againn ri obrachadh a-mach, agus chòrd e rium cho math. Bha. .. mmm. .. boireannach à Uibhist ag obair còmhla rium agus ’s e tidsear a bha innte-se, well, ’s e. .. bha i air a bhith na tidsear agus bha ise ag obair mar neach-taic agus bha sinne ag obair còmhla. Cha robh againn ach còignear nuair a thòisich sinn, còignear chloinne. Agus le rùm falamh, is cha robh goireasan sam bith againn.. .mmm. .. dìreach dh’fheumadh sinn obrachadh a-mach dè dh’fheumadh sinn, is ag eadar-theangachadh leabhraichean ’s a’ sgrìobhadh rabhdan agus. .. bha. .. chòrd e rium cho math. .. bha e dìreach spòrsail.

MN―11 :45: Agus [am faca] tu eadar-dhealachadh mòr anns na h-àireamhan ann an Dùn Èideann anns an ùine a bha thu a’ teagasg?

CN―11 :53: Ò, gu. .. bha àireamhan dìreach. .. a-nise. .. tha. .. tòrr dhan an sgoil, mura h-eil faisg air leth. .. le clasaichean le barrachd ’s deich air fhichead. Mmm. .. mar sin, ’s e diofar. .. tha diofar mhòr ann. .. mmm. .. ach. .. eh. .. chòrd e rium nuair a bha. .. nuair a thòisich sinn airson. .. bha. .. bha tòrr rannsachadh air a dhèanamh, is bha sinn a’ leugh.. .bha sinn a’ faighinn a-mach mu dheidhinn dùthchannan eile agus dè na dòighean-obrach a bh’ aca-san, ach bha an ceannard a’ leigeil leinn obrachadh a-mach dhuinn fhìn dè bh’ againn ri dhèanamh agus. .. mmm. .. cha robh mi.. .gu tric cha robh mi a’ smaoineachadh air mar obair air sgàth ’s bha e a’ còrdadh rium cho mòr.

MN―12 :35: Agus a bheil thu anns an dreuchd sin fhathast?

CN―12 :38: Chan eil. Leig mi seachad mo dhreuchd bho chionn dà bhliadhna agus ’s mi a tha toilichte gun do leig dìreach aig an àm cheart. .. mmm. .. agus. .. mmm. .. tha mi ag ionndrainn a’ chlann ’s tha mi ag ionndrainn mo charaidean, is na caraidean a bha ag obair còmhla rium ach chan eil mi ag ionndrainn an clàr-ama agus a bhith a’ cumail sùil air a’ ghleoc fad na h-ùine. Eh. .. tha e a’ còrdadh rium gum faod mi. .. eh. .. rud sam bith a tha mi fhìn ag iarraidh a dhèanamh agus gun urrainn dhomh a bhith a-muigh agus a’ dol cuairtean agus a’ dèanamh rud sam bith a tha a’ còrdadh rium fhìn a-nis.

MN―13 :13: Glè mhath. Tha. .. tha ùidh agad ann an seanchasan, am biodh tu a chluinntinn tòrr sheanchasan nuair a bha thu a’ fàs suas?

MN―13 :20: Mmm. .. chan eil cuimhn’ agam air mòran. .. mmm. .. bhiodh. .. bhithist a’ cluinntinn sgeulachdan mu dheidhinn nan daoine a bha mun cuairt oirnn. Mmm. .. ’s e aon dha na geamannan a bhiodh againn, feasgar uaireannan, ’s e bhiodh m’ athair ag ainmeachadh daoine agus dh’fheumadh sinne obrachadh a-mach dè. .. dè an taigh anns an robh iad. So mar eiseimpleir, ma chanadh e Anna is Dòmhnall is Calum, dh’fheumadh sinn obrachadh a-mach dè an taigh far an robh Anna is Dòmhnall is Calum. Nise, ’s dòch’ gun robh dhà no trì thaighean le daoine leis na h-aon ainmeannan ach dh’fheumadh sinn obrachadh a-mach agus bha, bhiodh sin a’ còrdadh ruinn. Agus. .. eh. .. ’s e dìreach sgeulachdan mu dheidhinn rudan a thachair, rudan a thachair bho chionn fhada nuair a thàinig a’ mhuc-mhara mhòr air tìr air.. .ann am Bradhagair ’s rinn iad. .. eh. .. an geat’ shuas an rathad. .. mmm. .. nuair a bha m’ athair is mo mhàthair anns an sgoil. .. chan fhaodadh iad. .. eh. .. Gàidhlig a bhruidhinn. .. mmm. .. dìreach rudan a bha a’ tachairt anns. .. nam beatha fhèin. Ach chan eil cuimhn’ agam air mòran sgeulachdan. .. mmm. .. sgeulachdan mu dheidhinn sìthichean no buidsich no càil sam bith mar sin. Well, tha cuimhn’ agam air beagan mu dheidhinn buidsich, bha mo mhàthair agus piuthar mo mhàthar a’ bruidhinn mu dheidhinn, bha iad ag innse rudeigin dha chèile is bha mise ag èisteachd agus dh’fhaighnich mi dhaibh cò mu dheidhinn a bha iad a’ bruidhinn ach chan innseadh iad dhomh – bha iad ag ràdh gun robh lan thìde aige sin stad!

MN―14 :57: Agus a bheil thu fhèin a’ sgrìobhadh no a’ cruinneachadh seanchasan an-dràsta?

CN―15 :02: Mmm. .. tha mi air a bhith a’ dèanamh. .. mmm. .. well, is caomh leam sgeulachdan agus bha mi. .. nuair a. .. tha mo, mo nighean air tòiseachadh a’ teagasg so bha mi air. .. bha mi a’ dèanamh sgeulachdan goirid dhi-se. .. eh. .. nuair a bha an glasadh. .. glasadh-sluagh ann gus am biodh sgeulachdan Gàidhlig aic’ airson a’ chlas aic’. Mmm. .. ach ’s e.. . ’s caomh leam sgeulachdan tradaiseanta agus ’s caomh leam a bhith a’ dol dhan an leabharlann ’s a’ dol.. .a’ dèanamh rannsachadh anns na leabhraichean is anns na seann pàipearan a dh’fhaicinn, a bheil. .. a bheil sgeulachdan ann co-cheangailte ris an àite. Tha. .. tha mi eòlach air gu leòr. .. air gu leòr sgeulachdan Albannach ach chan eil mi cho eòlach air sgeulachdan à Leòdhas. So mar sin tha barrachd. .. tha ùidh agam ann a shin agus nuair a bhios mi a’ dèanamh rannschadh, ’s e. .. ’s e sin a nì mi.

MN―15 :55: Agus mar tidsear. .. eh. .. dè cho luachmhor ’s tha na sgeulachdan a thaobh ionnsachadh?

CN―16 :02: Chanainn-sa gum b’ urrainn dhut a h-uile càil anns a’ churriculum ionnsachadh tro sgeulachdan. Tha. .. tha. .. cha chuala mi a-riamh leanabh a’ gearan nuair a dheidhinn a-steach gu clas, chanainn, “right, trobhadaibh, suidhibh sìos agus tha sinn a’ dol a dhèanamh sgeulachd.” Thigeadh iad gun. .. cha bhiodh argamaid sam bith ann agus tha e cho furasta rudan a cheangal ri chèile ma tha thu ag iarraidh rudeigin ionnsachadh dhaibh ann am mathematics no eachdraidh.. .innse dhaibh tro sgeulachd, is a’ tòiseachadh le sgeulachd agus an uair sin, ann an dòigh, tha an rud a tha iad ag ionnsachadh a’ dèanamh barrachd ciall dhaibh.

Slàinte is sunnd cuideachd, tha. .. tha e cho duilich a bhith a’ bruidhinn mu dheidhinn faireachdainn agus. .. mmm. .. a bhith a’ bruidhinn mu do dheidhinn fhèin, you know, inbhich agus clann. Ach tha e tòrr nas fhasa ma tha thu a’ bruidhinn mu dheidhinn rudeigin a thachair dha cuideigin eile agus a’ smaoineachadh mu dheidhinn ciamar a bha iadsan a’ faireachdainn, is dè dh’fhaodadh iad a bhith air a dhèanamh, is eh. .. dè na diofar dòighean a dh’fhaodadh iad a bhith air faighinn a-mach às an duilicheadas a bh’ ac’.

So tha. .. tha mise air a bhith a’ creidsinn airson ùine mhòr. .. bliadhnaichean. .. deich air fhichead bliadhnaichean, gur e sgeulachdan. .. mmm. .. dòigh. .. chan e a-mhàin gur e dòigh math a th’ ann air cuspairean anns a’ churriculum a thoirt seachad, ach dòigh math air cànan a thoirt seachad agus, cho tric, tha cuimhn’ agam balach a bhith a’ canntainn rium nuair a dheidh. .. chaidh mi a-steach dhan a’ chlas ac’, agus thuirt mi.. .dh’fhaighnich mi dhaibh dè sgeulachd a bha iad ag iarraidh ’s thuirt.. .dh’ainmich iad an sgeulachd seo is thuirt mise, “Och tha mi. .. tha mi air an fhear sin innse dhuibh cho tric, carson a tha sibh ag iarraidh an fhear sin?” is thuirt balach rium “a h-uile h-uair a tha mi ga chluinntinn tha mi ga thuigs’ nas fheàrr,” agus bha mi a’ smaoineachadh “right, tha sin ceart”, fhios agad, gu math tric tha thu a’ faicinn taobh. .. taobh eile. .. agus. .. mmm. .. cuideachd mas e sgeulachd a tha thu eòlach air a th’ ann, bhithinn-sa ag atharrachadh, fhios agad, ’s dòcha gun innsinn e ann an dòigh sìmplidh a’ chiad uair, ’s an uair sin bhiodh e a’ fàs, bhiodh barrachd fiosrachadh ann, is bhiodh e a’ fàs nas duilghe a thaobh gràmar ’s a thaobh briathrachas. Ach seach gun robh fhios aca air an sgeulachd bho thùs, bha iad an uair sin a’ tuigs’ agus mar sin bha iad. .. bha iad a’ coinneachadh ri briathrachas ùr ann an dòigh a bha a’ toirt toileachas dhaibh, chan e leasan air briathrachas no “tha sinn a’ dol a dh’ionnsachadh deich facail ùr’ an-diugh.” Bha iad. .. bha iad. .. bha e ceangailte ri sgeulachd agus chuir e iongnadh orm gu tric a’ chlann, uaireannan clann nach robh cho comasach ’s dòcha air leughadh agus sgrìobhadh ach bhiodh cuimhn’ ac’ air facail agus gu h-àraid briathrachas. .. eh. .. ann an sgeulachdan. Agus tha cuimhn’ agam balach ga mo cheartachadh is a’ canntain “chan e sin a thuirt thu nuair a dh’innis thu seo dhuinn an t-seachdain a chaidh,” ’s e thuirt thu ach. .. thuirt e ann am facail eile, is mi a’ cantainn “OK, glè mhath, cha robh cuimhn’ agam-sa air an sin.” Ach. .. mmm.. .agus ’s e rud nàdarrach, tha daoine air a bhith ag innse sgeulachdan airson. .. bho riamh, airson mìltean de bhliadhnaichean agus tha. .. tha tòrr dha na rudan a chleachd sinn a bhith a’ dèanamh anns an sgoil, mar ag ionnsachadh rudan air ar teanga, chan eil sin a-nise cho cumanta. Ach nuair a tha daoine a’ cuimhneachadh air sgeulachdan, tha iad mar, tha iad. .. tha iad ag ionnsachadh an sgeulachd mar is tric’, tha iad ag ionnsachadh, fhios agad, òrdugh an sgeulachd, agus ionnsaichidh iad pàirt dhan a’ bhriathrachas air an teanga cuideachd, tha e dìreach coltach ri bhith ag ionnsachadh òran.

MN―19 :46: Agus an dùil an innis thu dhuinn an t-seanchas mu dheidhinn am muc-mhara?

CN―19 :52: Ò well chan eil fhios. .. chan eil fhios agam air mòran mu dheidhinn ach gun tàinig am muc-mhara air tìr agus bha i cho mòr ach thug iad. .. thug iad am peirceall às agus tha sin cho mòr ri. .. well, tha e cho mòr ris an rùm a tha seo. Agus rinn iad geata dheth. .. mmm. .. agus a-nise bidh luchd-turais a’ tighinn agus a’ stad agus a’ coimhead ris a’ gheata. .. agus. .. eh. .. gheibh iad am fiosrachadh gur. .. gur e. .. gur ann bho muc-mhara a thàinig seo. Ach chan fhaca sinn.. .bha muc-mhara air an tràigh an-uiridh ach cha robh i. .. cha robh i. .. ach beag bìodach an taca ris an fhear sin. Agus chaidh. .. chaidh dealbh a thogail agus bha a’ chlann anns an sgoil aig an àm sin. .. eh. .. am, am broinn. .. mmm. .. a’ pheirceill agus ’s e an t-ainm a bh’ air an dealbh A Hundred Little Jonahs.

MN―20 :45: Oh. .. mìorbhaileach.

CN―20 :49: Tha m’ athair. .. tha m’ athair anns an dealbh sin. Cha robh e ach.. .chan eil fhios agam dè an aois a bhiodh e, ’s dòcha ochd no naoi.

MN―20 :55: Agus tha thu a-nis air tilleadh dhan a’ bhaile far an do thogadh tu. Dè na h-atharraichean a tha thu a’ faicinn anns a’ bhaile?

CN―21 :02: Well, tha. .. well tha tòrr atharraichean ann. Chan eil. .. mmm. .. chan eil bùth againn. Eh. .. chan eil sgoil ann. Ach tha. .. tha. .. tha sgoil air fhos. .. fhosgladh a-rithist mar ionad-coimhearsnachd agus tha sin air diofar mhòr a dhèanamh, fiù ’s anns na mìosan a chaidh seachad. Mmm. .. ach chan eil daoine a-muigh a’ coinneachadh ri chèile mar a chleachd iad, fhios agad, ag obair air croitearachd is mar sin. Ach leis a’ . .. leis a’ phandemic, tha. .. tha mi a’ smaoineachadh gu bheil tòrr a bharrachd dhaoine a-nis a’ dol a-mach airson cuairt gach latha. Agus. .. tha. .. sin an dòigh. .. eh. .. dòigh tric a bhios mise a’ coinneachadh ri daoine. Tha dhà no thrì. .. eh. .. cuairtean. .. timcheall a’ bhaile agus ’s ann ainneamh a thèid mi a-mach nach coinnich mi ri cuidegin. Tha grunn anns a’ bhaile a-nis. .. mmm. .. aig nach eil Gàidhlig, fhios agad, daoine a tha air a thighinn a-steach dhan a’ bhaile. Mmm. .. mar sin nuair a bhios cruinneachaidhean ann, nuair, nuair a bhiodh cruinneachaidhean ann ron. .. ron a’ ghlasadh-sluaigh. .. mmm. .. ’s ann ainneamh a chluinneadh tu dìreach Gàidhlig air a bhruidhinn, bha. .. tha an-còmhnaidh. .. eh. .. Beurla na mheasg agus uaireannan dìreach Beurla fhèin. So, chan eil uiread de chothroman ann airson a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig no a’ cluinntinn na Gàidhlig. Ach tha mi air a bhith a’ bruidhinn ri duine no dhithis dhan an fheadhainn a tha air a thighinn a-steach dhan a’ bhaile a dh’fhaighneachd dhaibh ciamar a bha iad a’ faireachdainn mu dheidhinn ma bhiodh sinn a’ bruidhinn Gàidhlig barrachd agus iadsan anns a’ chuideachd. Agus bha an dithis ris an robh mi bruidhinn, bha iad ag ràdh gum biodh iadsan cho toilichte airson gu bheil iad fhèin toilichte a bhith a’ fuireach ann an àite aig a bheil cànan is cultar cho eadar-dhealaichte ris an còrr dhan an dùthaich. So bha sin, thug sin togail dhomh.

MN―22 :59: Glè mhath. Bha thu ag ainmeachadh gun robh thu a’ dol cuairtean, an toir thu timcheall sinn air a’ bhaile, ag ainmeachadh cuid dha na h-àiteachan far am bi thu a’ coiseachd, agus ’s dòcha rud no dhà a thachair ann a shin?

CN―23 :12: Eh, well, nuair a bhios mi a’ dol a-steach chun a’ chladach, bidh mi a’ coiseachd a-steach an t-sràid agus bidh mi a’ dol gu Manaiseadar. Agus tha mi a’ smaoineachadh gun robh mi na mo. .. well. .. bha mi na mo dheugaire co-dhiù, mura robh mi nam inbheach nuair a thuig mi, bidh sinne ag ràdh, “Tha mi a’ dol a-steach an taobh ud.” Is bha mise. .. tha mi a’ smaoineachadh nam leanabh, gun robh mise a’ smaoineachadh gur e sin an t-ainm a bh’ air an àite, “an taobh ud” agus thuig mi gur e dìreach “an taobh ud” a th’ ann, gu bheil mi a’ dol a-steach an taobh ud, tha sin a’ ciallachadh a’ dol a-steach chun a’ chladach. So bidh mi a’ dol a-steach gu Manaiseadar, agus tha tràigh bheag againn an sin le gainmheach agus sin far am biodh sinn a’ cluiche. Eh. .. an uair a’ coiseachd air na molan a-null gu Eilean Àrnoil agus tha Loch Àrnoil an sin, eh. .. Sgeir Mairead, agus sgeulachd mar a thathas ann an iomadach àite. .. eh. .. boireannach. .. eh. .. bhàth a piuthar, cheangail i na. .. a falt ris an fheamainn agus dh’fhàg i air na creagan i ach tha, tha an sgeulachd sin ann an iomadach àite. Mmm. .. gu math tric nuair a thig mi a-steach, bidh mi a’ coiseachd timcheall na. .. na creagan agus a’ dol a-null chun a’ chladh far a bheil Teampall Eòin agus an uair sin a’ coiseachd a-mach rathad a’ chladh agus a’ tighinn a-mach air taobh-deas a’ bhaile. So ’s e cuairt a bheir.. .tha e a’ toirt ma trì cairteal na h-uarach. ’S caomh leam a bhith a’ dol a-mach air a’ mhòinteach cuideachd. ’S fheàrr leam, tha mi a’ smaoineachadh, a bhith a’ dol a-mach air a’ mhòinteach. Agus bidh mi a’ dol a-mach rathad na Stainge. Agus a’ dol suas Cnoc Mhìcleit. Agus an uair sin a’ coiseachd suas agus uaireannan bidh mi a’ dol cho fada suas ri Loch Nighean Shomhairle agus a’ tighinn a-steach an rathad sin. So tha tòrr àitichean uabhasach brèagha timcheall air a’ bhaile againn, agus cuairtean snog.

MN―25 :15: Tha thu a’ toirt a-steach orm ann a shiud, an robh ceangal aig an Clàrsair Dall ri Bradhagair?

CN―25 :20: Bha. .. bha, na Moireasdanaich. Mmm. .. bha. .. agus. .. mmm. .. bha iad a’ fuireach shuas air a’ cheann-a- deas. Mmm. .. sin an teaghlach. .. chan eil fhios agam. .. mmm. .. . ’s e sin. .. .eh. .. eh. .. ’s ann aca-san a bha an tac, agus bha. .. mmm. .. tha mi a’ smaoineachadh gun robh an teaghlach gu lèir bha iad gu math ainmeil nam ministearan ’s na. .. mmm. .. mar an Clàrsair Dall fhèin. .. ’s e. .. bha e ann an. .. anns an Eilean Sgitheanach. .. mmm. .. a’ cluiche na clàrsaich.

MN―25 :51: Feumaidh gun robh Bradhagair gu math ainmeil. .. mmm. .. air. .. timcheall air an tac ann a shin.

CN―26 :00: Bha agus tha dùn againn cuideachd so tha. .. tha. .. tha Dùn Bhradhagair. .. eh. .. dìreach air a’ cheann-a- deas. .. mmm. .. ach chan eil mòran air fhàgail a-nis. Chaidh na clachan a chleachdadh airson taighean. Ach tha iad ag ràdh nuair a bha Màrtainn Màrtainn an seo ann an. .. o, chan eil fhios agam dè, an ann an còig deug. .. chan eil cuimhn’ agam dè. .. dè na bliadhnaichean. .. cuin a bha e ann agus gu bheil e a’ bruidhinn mu dheidhinn Dùn, gur e Dùn Bhradhagair a bha e a’ bruidhinn mu dheidhinn ’s chan e Dùn Chàrlabhagh, ach bhiodh an dùn againne air a bhith dìreach an aon rud ri Dùn. .. Dùn Chàrlabagh. Agus tha e air ainmeachadh ann an. .. anns an leabhar Tales and Traditions of Lewis. .. mmm. .. na. .. na Moireas. .. an e na Moireasdanaich a’ sabaid an aghaidh. .. eh. .. Clann ’icAmhlaigh agus tha ceangal. .. bhiodh m’ athair ag ràdh gun robh sinn càirdeach dha Dòmhnall Cam. Chan eil fhios agam an e rud math no rud dona a bha sin, ach. .. eh.. .tha ginealach no dhà air ai.. ., well dhà no trì ginealachan air ais, bhiodh Ùigeach air a thighinn an seo agus.. .mmm. .. tha sinn càirdeach dhan an.. .Clann ’icAmhlaigh.

MN―27 :12: Glè mhath, tapadh leibh. An dùil an innis thu dhuinn mu dheidhinn an rud a thathas air a dhèanamh leis an t-seann sgoil?

CN―27 :21: Well, dhùin an sgoil ann an dà mhìle ’s a dhà dheug agus cheannaich an coimhearsnachd an togalach agus bhon uair sin, tha buidheann air a bhith ag obair cho cruaidh agus tha an togalach a-nis air fosgladh agus tha hostel ann le leapannan airson dusan dhaoine, tha cafaidh ann, agus tha rùm-ealain ann far am bi taisbeanadh, agus tha rùm eile far a bheil. .. eh. .. cothrom dhan a’ choimhearsnachd, buidhnean coinneachadh airson coinneamhan, no. .. co. .. madainnean cofaidh ’s mar sin air adhart. Agus. .. tha. .. dìreach chan eil fada bho dh’fhosgail e. Tha e gu math trang. Chan eil e fada air falbh bhon an dachaigh agam fhìn agus nuair a bhios mi a’ coimhead air a.. .a- mach uinneag a’ chidsin, chì mi, tha, tha mi a’ smaoineachadh an-diugh gun robh ma. .. oh. .. deich no còig deug càraichean shuas air an rathad so tha tòrr daoine a’ tighinn airson tha am biadh, fìor, fìor mhath, na sgonaichean agus copan teatha cuideachd. Mmm. .. agus tha dìreach. .. tha rudan a’ tòiseachadh às dèidh an glasadh-sluaigh, tha. .. mmm. .. mar eisimpleir an deireadh-sheachdain seo, tha.. .mmm. .. CD. .. eh. .. a’ dol a bhith, tha launch gu bhith air CD a chaidh a dhèanamh. Chaidh CD a dhèanamh bho chionn, mmm. .. tha mi a’ creids’ gu bheil faisg air dà fhichead bliadhna ach chaidh ùrachadh le fear a bhuineas dhan a’ bhaile againn, agus tha sinn. .. tha an CD sin. .. eh. .. gheibh sinn grèim air oidhche Haoine. Agus an uair sin Disathairne tha cuairtean a’ dol timcheall a’ bhaile le daoine a’ cruinneachadh lusan agus ag ionnsachadh mu dheidhinn na diofar rudan is urrainn dhaibh a dhèanamh le na lusan agus cho feumail ’s a tha iad. Agus. .. mmm. .. bùth-obrach far an urrainn dha daoine, tha mi a’ smaoineachadh gu bheil iad a’ dol a dhèanamh. .. mmm. .. chan eil mi cinnteach dè tha iad a’ dol a dhèanamh le na lusan ach tha iad a’ dol a dh’ionnsachadh. .. mmm. .. beagan mu dheidhinn a bhith a’ cleachdadh diofar lusan.

MN―29 :28: Well, bidh togail againn ris an sin. Tha.. .tha mi dìreach air cuimhneachadh an teaghlach agaibh fhèin, nach robh am post-office aca?

CN―29 :35: Bha. .. bha. .. so. .. mmm. .. sin. .. mmm. .. rugadh mise ann an taigh mo sheanmhar, ach ghluais sinn a-steach dhan an taigh seo nuair a bha mi faisg air bliadhna a dh’aois agus tha am post-office dìreach ri ar taobh an seo. Agus sin far an robh m’ athair ag obair fad a bheatha agus ’s e àite. .. àite-cruinneachaidh.. .tha cuimhn’ agam nuair a bha mi beag, ’s e.. .o bhiodh e a’ còrdadh riumsa a bhith dìreach a’ suidhe air an làr air cùl a’ chunntair ’s ag èisteachd ris na bodaich a’ bruidhinn ri chèile. Nise, nuair tha mi ag ràdh bodaich, tha mi cinnteach nach robh iad mòran a bharrachd air dà fhichead. Ach bha, aig amannan sònraichte tron an latha ’s tron an t-seachdain, bhiodh iad a’ tighinn còmhla is dìreach a’ cabadaich, spòrs, tarraing às a chèile agus ma bhiodh cuidegin a’ dol sìos an rathad le caoraich ag èigheachd às a dhèidh dìreach, fhios agad, ag ràdh cho truagh ’s bha na caoraich aige agus mar sin air adhart ach. .. mmm. .. ’s e sin. .. ’s e sin. .. eh. .. aon de na h-atharraichean as motha tha mi a’ smaoineachadh a tha anns a’ bhaile, gu h-àraid mus do dh’fhosgail Grinneabhat, an sgoil, mar ionad-coimhearsnachd nach robh àite sam bith ann far am b’ urrainn dha daoine cruinneachadh agus dìreach naidheachdan a chèile fhaighinn agus faighinn a-mach dè bha tachairt. Mmm. .. bha mi a’ bruidhinn ri nàbaidh bho chionn dhà no thrì mhìosan agus bha i ag ràdh nach fhaca i a-riamh na daoine a tha a’ fuireach anns an taigh an ath-dhoras. So, tha iadsan a’ falbh anns a’ chàr anns a h-uile. .. gach àite dhan tèid iad. Eh. .. chan eil i fhèin a’ dol a-mach mòran agus chan fhaca i.. .chan eil fhios aice fiù’ s cò ris a tha iad coltach.. .agus cha shaoileadh tu ann an àite mar sin. .. seo. Bhiodh tu a’ sùileachadh gun tachradh sin anns a’ bhaile mhòr ach cha shaoileadh tu gum biodh sin a’ tachairt an seo. Ach tha. .. tha an saoghal. .. tha an saoghal air atharrachadh, chan e dìreach. .. chan e dìreach. .. na bailtean againne, tha. .. tha. ..

MN―31 :41: Tha e smaoineachail. Tha. .. bha mi cuideachd a’ dol a dh’fhaighneachd dhut nad òige, dè an àite a bh’ aig an eaglais anns a’ bhaile?

MN―31 :50: Ò, mmm. .. àite mòr, bhiodh a’ mhòr-chuid de theaghlaichean a’ dol a-mach. .. eh. .. madainn ’s oidhche. Agus bhiodh sinn fhìn, bhiodh sinn a’ gabhail an leabhair a h-uile madainn ’s a h-uile h-oidhche. Mmm. .. bha. .. bha. .. ceangal gu math dlùth aig. .. aig a’ mhòr-chuid de theaghlaichean ris an eaglais. Agus nuair a bha mi òg, ’s e dìreach Gàidhlig a-mhàin, bhiodh sinn a’ faighinn seirbheis Bheurla bho àm gu àm, ach ’s e.. .bha a h-uile càil anns a’ Ghàidhlig ach. .. mmm. .. .ach tha a-rithist tha. .. tha. .. an saoghal air atharrachadh agus tha. .. .
MN―32 :26: A bheil eaglais agaibh ann am Bradhagair no taigh-coinneimh?

CN―32 :32: ’S e dìreach taigh-coinneimh a th’ againn ann am Bradhagair agus bidh pàirt dhan a’ bhaile a’ dol suas a Shiabost agus pìos. .. daoine eile a’ dol sios a Bharbhas. So, mmm. .. sin an Eaglais Shaor.

MN―32 :42: Agus an eaglais. .. tha an taigh-coinneimh air a chumail a’ dol, nach eil?

CN―32 :46: Tha an taigh-coinneimh air a chumail a’ dol. Agus thathar ga chleachdadh le diofar bhuidhnean a-nis agus air a chleachdadh airson tìodhlacaidhean gu math tric a-nis.

MN―32 :57: Glè mhath. So, an rud eile agam ann a sheo. .. eh. .. ’s e dìreach abairtean a tha sònraichte do Bhradhagair.

CN―33 :05: Mmm. .. chan urrainn dhomh smaoineachadh air càil sam bith, cha b’ urrainn dhomh smaoineachadh air càil a bha dìreach sònraichte dhuinne. Mmm. .. ’s e aon rud. .. mmm. .. cha bhi sinne a’ cleachdadh ‘sibh’ mar, fhios agad, dòigh modh. Mmm. .. bidh sinn ga chleachdadh, ach cha tuirt mise a-riamh mise ‘sibh’ ri m’ athair. .. m’ athair agus mo mhàthair no ri mo sheanair. .. sheanmhair is mo sheanair, ’s e dìreach ‘thu’ a tha sinn a’ cleachdadh. .. agus tha sin, sin. .. chan eil fhios agam cuin a thòisich iad a’ dèanamh sin. .. eh. .. ach sin. .. bha sin ann bho a-riamh. Mmm. .. chan eil fhios agam. .. an e a bheil adhbhar political no.. .chan eil fhios agam dè an adhbhar a th’ ann ach. .. eh. .. sin mar a tha sinn.

MN―33 :53: Tha sin inntinneach. Bha dòigh eadar-dhealachite aig muinntir Bhradhagair air bruidhinn cuideachd. Eh. .. tha mi mothachail, bidh mi a’ togail. .. ga thogail ann a shiud ’s ann an sheo. Ach a-bhos againne, bidh iad, bhiodh iad a’ togail air na daoine gun robh iad a’ bruidhinn mar gum biodh clach nam beul, ’s bhiodh iad ag ràdh ‘Thalla a-mach ’s thoir glaim à clach!”

CN―34 :17: Uill tha mi a’ creids’ seach gu bheil. .. seach gu bheil mi a’ fuireach an seo, chan eil mi mothachail dha na dòighean againn ach tha mi. .. tha mi ag aithneachach guth Siarach ach. .. tha. .. mmm. .. chan eil fhios. .. chan eil fhios agam. .. chan. .. chan urrainn dhomh smaoineachadh air. .. air abairtean sam bith a th’ againne. .. mmm. .. nach eil aig daoine eile ach ’s dòcha gu bheil.

MN―34 :41: Seadh, tha.. .so thug thu ùine ann an Dùn Èideann, an robh ceangal ri Bradhagair, mmm. .. .an robh sibh a’ faicinn tòrr dhaoine a bha. .. eh. .. ceangailte ris a’ bhaile?

CN―34 :53: Mmm. .. well. .. bha duine no dhithis ann. .. mmm. .. nuair a chaidh mi sìos an toiseach, chaidh mi a dh’fhuireach dìreach còmhla ri nàbaidhean a bha a’ fuireach ann an Dùn Èideann airson seachdain no dhà gum faighinn dhan. .. dhan an àite-fuireach agam fhìn. Ach. .. mmm. .. bhithinn. .. bhithinn-sa a’ tighinn dhachaigh a h-uile saor-làithean. .. eh. .. agus. .. mmm.. .cha. .. nuair a tha a’ chlann, fiù ’s a’ chlann a chaidh a thogail ann an Dùn Èideann, nuair a bhios iad, fhios agad, nuair a bhios iad.. .cà’il iad a’ dol air saor-laithean tha iad a’ dol dhachaigh. .. mmm. .. . ’s e sin dìreach agus. .. mmm. .. tha iad gu math dèidheil air a bhith ann an Leòdhas agus ann am Bradhagair.

MN―35 :34: An e sin a’ chlann anns an sgoil, a bha thu a’ ciallachadh?

CN―35 :37: No, no a’ chlann agam fhìn. .. ’eil fhios agad a’ chlann agam fhìn. .. tha gu bheil iad. .. tha iad. .. mmm. .. tha iad a’ faic. .. tha iad a’ smaoineachadh air Bradhagair mar gur e an dachaigh a th’ ann, ged a tha iad, ged a chaidh an togail ann an Dùn Eideann, tha iad fhathast a’ faicinn gur e. .. gur e an dachaigh a th’ ann am Bradhagair cuideachd.

MN―35 :55: Dè an teaghlach a th’ agad?

CN―35 :57: Eh. .. dà bhalach agus nighean agus tha aon dha na balaich air a thighinn a dh’fhuireach ann an Leòdhas cuideachd. So tha sin. .. eh. .. tha sin math cuideachd, tha. ..

MN―36 :07: Ò well, Glè mhath. Ceud taing, Christine.

CLanguage Sciences InstituteSabhal Mòr OstaigSoillseIsland Voices
Short url: https:/ /multidict.net/cs/ 9504