[Vol . 10. No. 31. p. 1]
MAC-TALLA.
“An ni nach duinn mi an diugh cha ’n aithris mi maireach.”
Vol. X. SIDNI, CEAP BREATUNN, DI-HAOINE, MAIGH 23, 1902. No. 31.
Stuth na Beatha;
NO TE DHE NA SGEULACHDAN URA.
NUAIR a bha ’n saoghal òg bha stuth na beatha na laighe gu socrach sàmhach air grunnd a chuain. Bha e air a dheanamh a suas de pholl buidhe, de chriomagan mìne de chlaich-theine, agus de bhrìgh beatha. Bhiodh an doinionn ga ’ghluasad gu garbh, ga ’bhrisdeadh as a chéile, agus ga ’shuaineadh a suas na ’bhùill bheaga, chruinne. Bhiodh na critheannan-talmhainn, cuideachd, a toirt chrathaidhean doirbhe air, agus mar so a cuideachadh na doininn gu brìgh na beatha a chur air ghluasad ann. Leis gach crathadh a bha na bùill bheaga a bha dlùth do ’n chladach a faotuinn, agus le bhith a sìor sgailceadh a chéile, bha brìgh na beatha air a neartachadh cho mór annta is gun d’ fhàs iad na ’n iasgan crìona. Cha b’ urrainn iad snàmh an toiseach; ach le dìchioll is oidheirpibh, dh’ fhàs lannan is sgiathan orra, agus shnàmhadh iad gu siubhlach. Bha déidh mhór ac’ air an t-saoghal a bha os an cionn ’fhaicinn, agus gu sònruichte an ni sin a bhiodh a dearrasach air an uisge is a cur blàiths ann. Latha de na lathachan thog iad orra agus chaidh iad a suas gu uachdar an uisge. Bha iad anabarrach toilichte, agus thòisich iad air ruith ’s air leum gun sgàth, gun chùram. Nuair a bha an othail ac’ aig a h-àirde thàinig gaoth uamhasach a nuas gu h-obann mu ’n cinn, agus chuir i na tonnan gu leumnaich, slachdraich, is rànaich. Ghabh iad eagal mor agus thoisich iad ri tilleadh dhachaidh. Ach mu ’n gann a fhuair iad tionndadh, ghlac an tinneas-mar’ iad, agus chuir e gu diobhairt iad uile, ach na giomaich ’s na partain. Theab iad am mionaichean a chur am mach. Bha iad tinn da-rìreadh; ach fhuair a chuid mhor diu air ais sàbhailte.
Air latha stoirm an éisg ghiulain a ghaoth beagan de leóbagan, de dh-easgannan, de phartain, ’s de dh-iasgan meanbha gu tìr, agus thilg i iad am fàsaichibh tiorma ’s an coilltibh gorma, an lochaibh glana, ’s am boglaichibh salach. Tre neart na h-ùrach agus an uisge ùir, maille ri cumhachd na gréine agus na dealanaich, ach gu sonraichte le éifeachd lagh an taghaidh nàdarra agus lagh maireachduinn an ni bu fhreagarraiche thàinig sliochd na ’n iasgan a sguabadh am mach as a mhuir, an ceann morain de lìnntibh gu bhith na ’n snàigearan, na ’n cuileagan, na ’n eoin, ’s na ’n ceithir-chasaich.
Bha na losgannan a bha ann an eilein Iava anabarrach tapaidh agus teoma. Chleachd iad gach ìnnleachd a bha na ’n comas gu sliochd ùr a dheanamh agus gu fàs mór. Thainig iomadh atharrachadh air cuid diu agus b’ e deireadh a ghnothaich gun dàinig dithis diu gu bhith na ’n apannan, apa firionn agus apa boireann.
Mar a thachair do Chalum a Ghlinne thachair do na h-apannan; bha iad ag iarraidh a bhith mór. Bha iad math air streapadh nan craobh, ach cha b’ urrainn iad a bheag de choiseachd a dheanamh le seasamh air an casaibh deiridh. Bhiodh iad a cur nan apannan òga air am broinn agus a saltairt orra mu na màsaibh gus mu dheireadh an do rinn iad triuir dhiu cho dìreach ri saighdear. Dh’ fhàs an triuir so gu math mór asda fein agus, mar bha cuid do ghaothairean gun tùr a deanamh an diugh, bha iad a sealltainn a sios air an sinnsre. Bha a h-aon diu firionn agus a dha dhiu boirionn. Thachair gun do chaill té dhe na apannan boirionn an t-earball, agus bhiodh an té eile ri fanaid oirre. Bha so ri aimhreit mhoir. Dh’ fhalbh an t-apa firionn agus ghearr e an t-earball dhe ’n té eile. Bhiodh iad an nis le chéile a magadh air fhein. Ghabh e an sin an sgian-chlaiche aige, agus ghearr e an t-earball deth fein cuideachd. Thainig e an nis mar chleachdadh am measg nan apannan a bhith a gearradh nan earball de na h-apannaibh òga. Bhiodh blàths mor an eilein Iava air uairean. Smaointich na h-apannan neo-earballach, no na h-apannan uasal, gum biodh e gu moran feuma dhaibh am fionnadh fhaighinn diu fein. Thug e iomadh lìnn daibh mu ’n d’ fhuair iad am mach an doigh air son sin a dheanamh. Mu dheireadh bhruich iad cairt shearbh a thachair orra agus shuath iad iad-fhein thairis is thairis leis an t-sùghadh aice. Thòisich iad, cuideachd, air an t-sùghadh so a shuathadh ri bun a chnaimh droma nuair a ghearradh iad an t-earball deth. Ann an ùine nach robh fìor fhada thoisich na h-apannan òga ri tighinn a staigh do ’n t-saoghal gun fhionnadh, gun earball. Bha na làmhan aca tuilleadh is fada leotha, ach le bhith ga ’m brisdeadh, ga ’n deanamh goirid, is ga ’n tàthadh ri chéile fhuair iad an cur anns an fhad cheart. Ach cha robh iad toilichte fhathasd. Cha bu toigh leotha na mucan, agus bha ’n ceann aca fhein gle choltach ri ceann na muice. Thoisich iad an nis air dinneadh ceann na ’n apannan òga gu cuma chruinn bhoidhich. Lean iad air an obair so greis mhóir. Chleachd iad iomadh seòrsa sùghaidh gus an ceann a chumail ceart, ach ’s i saill a mhathain agus sùgh na deanntaig air an cur am measg a chéile ni a b’ fhearr a fhuair iad. Bhiodh iad a marbhadh nan apannan òga air nach biodh ceann car mar bu mhiann leotha. Air do ’n chleachdadh so a bhith a reir lagh an taghaidh nàdarra, rinn e moran de dh-fheura daibh. Thainig beagan de na h-apannan air a cheann mu dheireadh gu bhith ann an cruth duine. Fhuair an fheadhainn so dragh mor leis an dòigh anns an robh na h-apannan òga a teachd a chum an t-saoghail. Cor uair bhiodh na h-apannan firionn gle ghann, agus air uairean eile bhiodh na h-apannan boirionn a cheart cho gann sin. Dh’ aobharraich an t-eadar-dhealachadh a bhiodh mar so ann an àireamh eadar an da sheorsa moran de chànran, de chasadh-fhiacail, is de dhortadh fala. Ma tha ’n t-suiridhe cunnartach an diugh, bha i deich mìl’ uair na bu chunnartaiche an uair ud. Chleachd na h-apannan gach ìnnleachd ’s gach cùngaidh air am b’ urrainn daibh smaointeachadh gu apannan firionn is apannan boirionn a thoirt gu bhith ann dìreach mar bu mhiann leotha; ach theap a chùis fairtleachadh orra. Gidheadh thàinig a h-uile ni gu bhith ceart ran dheireadh. Ghabh lagh an taghaidh nàdarra truas riutha agus chuidich iad. Thòisich na apannan òga an sin air tighinn a staigh do ’n t-saoghal dìreach mar a chitheadh am pàrantan iomchuidh. Cha ’n fheil fios an diugh aig duine ’tha air uachdar an t-saoghail ciamar a rinn lagh an taghaidh an ni sin; ach rinn e e.
Bha moran de dh-àbhacas anns na h-apannan neo-earballach, agus bhiodh iad gle thric a magadh air na h-eoin ’s air na beathaichean ceithir-chasach. Dh’ ionnsaich iad mar sin gog bho ’n choileach, hù-hù bho ’n chailich-oidhche, mù bho ’n mhart, bó bho ’n tarbh, mè bho ’n chaora, dur bho ’n fheoraig, agus rì-rò bho ’n chat. Thòisich iad fein air deanamh fhacal ùra, agus ann an uine gle ghoirid bhruidhneadh iad siubhlach gu leoir. Bha iad an nis na ’n daoine, agus lan ullamh gu toiseachadh air an t-saoghal a thoirt a chùm an t-suidheachaidh thaitnich anns a bheil e an diugh.
Bha deich muillein bliadhna eadar an latha san dainig stuth na beatha gu bhith ann agus latha stoirm an éisg; bha deich muillein bliadhna agus coig mìosan eadar latha stoirm an éisg agus latha gearradh nan earball; agus bha fichead muillein bliadhna agus da sheachduin eadar latha gearradh nan earball is latha na cainnte.
A. M. S.
Iain Mor nan Ord.
LE SEUMAS N. MAC FHIONGHAIN.
CAIB. V.
IAIN MOR RI CLEASACHD GHARBH ’S RI TEAGASG CIUIN—MAR A FHUAIR E DA DHEAGH EACH GUN PHAIGHEADH.
CHA ’n ’eil teagamh nach robh dùil aig iomadh neach gur Iain Mór nan Ord an duine mór a chunnaic na Sasunnaich air mullach na creige, agus a dh’ fhag sinn na leithid a ghàbhadh an deireadh a cheathramh caibideal. Ach cha b’ e idir. B’ aithne do dh’ Iain Mór còir cleas no dha, agus b’e miann a chridhe an cluich air luchd nan dearg-chot’ gràineil, naimhdean a dhùthcha. Mar sin cha b’ e fhéin gu pearsanta ’chuir Iain ’sa chunnart, oir ged nach robh moran meas aig’ air na naimhdean mar chuspairean, dh’ fhaodadh peileir le tuiteamas a shnathlein a ghearradh am measg na h-uiread. Fhuair Iain da shlait air chùl na creige air na rinn e crois, ga ’n ceangal ri cheile le barr-iall a’ bhroige. Air uachdar so chuir e ’bhreacan mor fhein agus a bhonaid, air chor gu ’n robh e air faireadh, nuair a thog e air a chreig e, gu math coltach ri fuamhaire Gàidhealach. Thachair gach ni mar a bha fios aig Iain a thachradh: loisg na naoi-deug air a bhodach, is leum na Gàidheil na ’m measg le ’n claidhnean mora sgaiteach, mu ’n rachadh aca air urchair eile ’chur a stigh. An uair a chunnaic an nàmhaid nach robh aca ach dithis cha do dh’ fheuch iad ri sian a dheanamh. Chaog iad ri cheile, ’s iad a faicinn tuilleadh spors gus euchdan an latha chrùnadh. Bha buaidh shaor gu bhith aca gun teagamh. Ach cha d’ fhuair iad eòlas air claidheamh mor Iain fhathast. Gun dàil, mar an dealanach, thòisich e ri cluich, ’s an ùine ghearr dh’ fhàg e iomadh diollaid falamh. Bha Eachunn e fhein gu math guineach, is call ’athar daonnan mu choinneamh a shùilean gus neart a chur na ghairdean. Thachair gu ’n robh mar
[Vol . 10. No. 31. p. 2]
cheannard air na saighdearan Sasunnach, seargeant, do ’m b’ ainm Uilleam Bruno, maighstir claidheamh a b’ ainmeile ’bha san ann dhearg, agus a bha gu math bòsdail dha thaobh sin. Bha ’n duine da rireadh treun an coltas—mor, trom ann am bodhaig, le ceann mor air a thubhadh le mapaid chrasgaich, dhuibh de ghruaig agus de dh’ fheusaig—bha da chlàraig mhora bhuidhe, a dheanadh leaca-lighe, ga ’n nochdadh fhein na ’bheul mor gach uair a thogadh a bhilibh le feirg no le sreamadh gàire. Bha Bruno a’ cumail air chul an toiseach, gu stòlda a gabhail smoc, a smaointean nach b’ fhiach dha ’chlaidheamh a thoirt á truaill ann—ga ’m fàgail aig a chuid ghillean, o nach robh ann ach an dithis. Ach an uair a chunnaic e ’chuid shaighdearan a tuiteam cho bras ’s a cur ri bruthaich, dh’ atharraich e inntinn, agus thainig e air adhart ’s aodann air at le feirg, a mionnan dha chuid dhaoine air son teicheadh romh dhithis reubalach leibideach Ghàidhealach. Leum an leoghann garg so a nall agus le ’chlaidheamh fada guineach leon e lamh dheas Eachuinn gu goirt air a cheud ionnsuidh, ach mu ’n do thuit a chlaidheamh bàsmhor an darna h-uair bha broilleach leathann Iain Mhóir eadar e agus Eachunn òg, le ’chlaidheamh mor Gàidhealach ’ghairdean treun tàbhachdach. Sheas na ceatharnaich tacan mar so, aghaidh ri aghaidh, gach fear a faicinn gu ’n robh fiach a stàillinn mu choinneamh, agus, mar gu ’m b’ eadh, a cruinneachadh a neart gus a bhuaidh a bhith air a thaobh fhein. Labhair an Sasunnach an toiseach agus thuirt e, ’s na clàragan mora tighinn ris le magadh, “Is dìleas a sheas thu do charaid an àm fheuma, agus tha mi fhin toilichte thu bhith agam an àite ’bhalaich cuideachd, a thaobh ’s gu ’m bi fiach na saoithreach agam a tarruinn mo chlaidheamh. Ach,” ars’ esan, “aidichidh mi gur duine tapaidh thu, agus ma bheir thu suas do chuid armaibh an sith leigidh mi do bheatha leat, air chumhnant ’s gu ’m mionnaich thu air onair do mhàthar a bhi dìleas do d’ righ dligheach, Deorsa. Mar a dian thu sin faodaidh tu do chunntais fhein marbh mar tha, oir cha do thill claidheamh Uilleam Bhruno riamh dha thruaill gun a dhuine mharbhadh!”
“Ma dh’ fhaodte,” ars’ an Gàidheal, ’s e caogadh a shùil ri beanntaibh garbh a dhùthchais, “gu ’m bi naigheachd eile aig Uilleam Bruno, mu ’m bi e moran na ’s sine na tha e, a chuireas ioghnadh air. Geard thu fhein!”
Chuir an Sasunnach e fhein air gheard, is fiamh gàire air a’ ghnùis, ’s gun teagamh sam bith aige nach biodh e cho buadhar ’s a b’ àbhaist dha ’san Fhraing, agus na dhùthaich fhein. Bha claidheamh Bhruno na b’ fhaide na arm Iain Mhóir, ged nach robh e cho trom ri “gille glas” Iain. Rinn an Sasunnach deiseil airson a chuid innleachdan a chur an geill, is thug e ionnsuidh gharbh air a’ Ghàidheal, le cleas a b’ abhaist crioch aithghearr a chur air gach sabaid ’s na phàrtaich Bruno riamh. Ach cha deach an car so leis air an turus so, is cha d’ fhuair e fad air aghart le chleasachd an uair a thug Iain Mór siabadh uamhasach air a “ghille ghlas,” is chaidh claidheamh an t-Sasunnaich a chaitheamh fichead slat air falbh agus e fhein dusan troidh na dheigh a pògadh na duslaich. Bha e ann an sid na shìneadh, tuilleadh is mor na cheò air son ionnsuidh a thoirt air eiridh. Cha do ghabh Iain Mór còir an cothrom, cha b’ fhiach leis, air a nàmhaid na shìneadh, ach thug e brosnachadh beag dha le barr a bhròige, a cur na chuimhne, ma bha e air anail a leigeil a nis, gu ’m faigheadh e ’chlaidheamh ma bha ’n corr a dhith air. Dh’ eirich Bruno na bhreislich, is e mar gu ’m biodh ioghnadh air e bhith fhathast beò, agus sheall e gu dur air Iain Mór, a bha sìneadh a chlaidheamh dha air fhaobhar. “Aidichidh mi mi-fhin air mo bheatadh,” ars’ esan; “b’ fhearr leam a bheithir a thighinn na m’ luib na siabadh eile dhe do chlaidheamh. Ach cha ’n ’eil mi idir a tuigsinn c’arson a leig thu mo bheatha leam ’s i na d’ laimh? Bha mi smaointean riamh agus a cluinntinn gu ’n robh na Gàidheil borb, aineolach, ’s nach robh truas no iochd na ’n cridheachan, ach tha mi faicinn gu ’n robh mi air mo mhealladh, ma tha ’bheag dhiubh cho trocaireach riutsa.”
“Bha thu gu mor air do mhealladh gun teagamh,” ars’ an Gàidheal, “agus tha fios agam glé mhath gu ’m bheil am beachd sin a thaobh nan Gàidheal aig do luchd-dùthcha. Cha ’n ’eil na Gàidheil gu leir nan ainglean, gun teagamh, ach mar dhaoine, agus mar shluagh, agus gu h-àraidh mar shaighdearan tha e furasda gu leor dhut an coimeas ri saighdearan do dhùthcha fhein o’n a thòisich an cogadh so. Chunnaic thu na saighdearan Gàidhealach buadhmhor a dol a stigh gu cridhe do dhuthcha fhein. Cha robh mallachd bhantraichean no dhilleachdain na ’n deigh, oir cha do thoill iad e. Ma bha biadh no goireas sam bith eile ’dhìth orra air an t-slighe dh’ iarradh iad e le modh, agus na ’m b’ urrainn iad phàigheadh iad air a shon. Ach am faod thu sin a radh a thaobh muinntir do dhùthcha fhein, o’n a thionndaidh a bhuaidh iomlan air an taobh? Tha ’n gniomh uasal, duineil anns an d’ fhuair sinn thu fhein ’s do cheatharnaich, a toirt a ghreim a theannachdadh iad á beul nam pàisdean neo-chiontach—a toirt air falbh le neart aona mhart nan truaghan—tha e na shamhladh nach ’eil moran agaibh ri mhalairt an Sasuinn de thruacantas, no de dh’ iochd, no subhailcean a bha sibh cho cinnteach a bhith cho gann ’s a Ghàidhealtachd, agus cho fior phailt agaibh fhein.”
Dh’ fhas aodann Bhruno na bu deirge, na ’n gabhadh sin a bhith, ach cha dubhairt e diog, agus a breith air a chlaidheamh á laimh Iain, chuir e ri ghlùin e ’s rinn e da leith air, ’s chaith e bhuaithe e fad a laimhe am measg nan creag. Leig Iain Mór air falbh e na bu ghlice na fhuair e e. Agus a tionndadh chunnaic e gu ’n robh Eachunn air an làr gu fann le call fola, agus gu mor am feum cuideachaidh. Thainig a nis am boirionnach bochd da ’m buineadh am mart air adhart, agus i ’guidhe mìle beannachd air an cinn gu bràth, agus soirbheachadh le ’n cloinn gu deireadh an t-saoghail ’s na dheigh. Cheangail iad lot Eachainn, agus le iomadh “gràdh” is “eudal” o’n mhnaoi bhochd (oir bha Eachunn na òganach tlachdar do ’n t-sùil) fhuair iad e le cuideachadh gairdean a charaid gu bothan a bhoirionnaich. An uair a rainig iad bha chaileag bheag, ’s a gruaidh thana, bhàn a dearrsadh le toileachadh, s a da laimh mu amhaich “Ciaraig” aig an dorus. Thug aon sealladh dhi air Iain Mór e-fhein a chunntais gle shona le ’obair. Fhuair iad a h-athair gu sàmhach a sileadh nan deur, a thaobh a laige fhein, air leabaidh bhig ri taobh an teine, as nach robh e ro choltach gu ’n eireadh e gu bràth. Ghabh Iain truas mor ris an teaghlach bhochd so agus chuir e roimhe, o’n a bha h-uile coltas gu ’n tigeadh orra fuireach maille riutha àireamh làithean, nach cailleadh iad dad ri linn iad a thighinn an rathad. Bha ’n t-àite car uaigneach agus fàsail, ’s na dheagh àite seilge, ’s mar sin o’n a bha Iain na dheagh shealgair, bha iad gu math sòghail, ròiceil o latha gu latha, agus rud a thug toileachadh mor dhaibh uile, thòisich fear an taighe ri eirigh, is thòisich neart ri tighinn ’s na féithean as an dug an tinneas an tùs a bhrigh, agus a bha ghort’ air thuar a chur fo ’n fhòd romh ’n àm. Mar a dh’ ainmicheadh bha ’n t-àite fàsail, fiadhaich, far nach taghladh duine ach uair ainneamh eadar da cheann na bliadhna, ach air a shon sin, cha robh oisean an Alba bha gun sùil nàmhaid fad nan àmannan garbha so. Mar sin bha ’n sealgair a cumail a dha shùil fosgailte air a chuairtean.
Air aon latha chaidh e na b’ fhaide air falbh na b’ àbhaist da, agus air dha uchdach chas a dhireadh gus sealladh fhaighinn air a chomhnard a bha os a chionn, thainig e direach aghaidh ri aghaidh ri dithis thrupairean meara Sasunnach. Ghabh iad ioghnadh nach bu bheag taobh air thaobh, ach dh’ aithnich iadsan gle mhath co bh’ aca, oir bha coltas Iain Mhóir air a chraobh-sgaoileadh am measg a naimhdean, agus airgiod cinn as—suim mhath do dh’ fhear a ghlacadh e marbh no beò. Bha Iain air inntinn a dhèanamh suas, le aont’ Eachuinn, gu ’m fàgadh iad slàn aig muinntir a bhothain air an ath latha, ach bha e ’sam àm ag ionndrainn gu mor nach robh da each aca air son gluasad cho math ris na nàimhdean sòghail a bha salach tir an fhraoich le ’n làthaireachd. “ ’S e am fortan a chur an rathad sibh!” ars’ Iain ris fhein, agus bha nan Sasunnaich a smaointean a cheart ni aig an àm, agus a nuas leum iad as an diollaidean, is rinn iad airson an Gàidheal a ghlacadh. Thionndaidh Iain Mór ’sa mhionaid, ’s ma b’ fhior eagal an uilc air, ’s chaidh e á sealladh sios am bruthach. Leum na trupairean sios, fear air gach taobh, is iollach ait na seilg na ’m beoil, air son gearradh romh ’n reubalach. Bha bruadair bhoillsgeach ag eirigh suas na ’n inntinnean abhachdach, anns an robh iad a faicinn an duais air a cosnadh—staid fearainn ’sa Ghàidhealtachd, agus cinnteach gu leor tiotal na cois. A dh’ aon fhacal bha iad a’ faicinn an arain fuinte gu bràth. Sid sios a ghabh iad le sitheadh uamhasach, agus sid suas Iain thun nan each, ’s e call a luis a gaireachdaich, mu ’n do thàrr iad dol á sealladh, oir cha do rinn e ach crubadh an sgor creige lamh riutha, gus an deanadh iad mar a rinn iad. Leum e gu sunndach leis an t sealg air muin an eich bu choltaiche, a ceangal an fhir eile ri shrein, is ghluais e gu socair air falbh. Chual’ e glaodh fheargach na dheigh, ’s a tionndadh chunnaic e gu ’n robh na trupairean air tilleadh, ’s an anail na ’n uchd, ’s iad, mo chreach, ga ’m breabadh fhein leis a mhi-chiataibh. Thòisich iad an sin air cuiridhean fialaidh a chaitheamh air Iain, e thilleadh ’s gnothuch aca ris, ’s nach robh math dhaibh innseadh dha ach ann an cagar, ’s o nach deanadh e sin, thòisich drannadh nam fiaclan is maoidheadh nan dorn. Thog Iain Mór a bhonaid ghorm is rinn e umhlachd mhagaidh dhaibh, is thill e ceum na b’ fhaisge, ach thug e ’n aire cumail astar sàbhailte o na seann mhosgaidean aca. Ghlaodh e riutha ’n e eich a bh’ air chall orra—de ’n dath a bh’ orra— ’s co dhiubh bh’ ann eich no capuill? Dh’ innis e ’n sin dhaibh( ’s e air an cluinntinn ma b’ fhior a freagairt nan ceistean so) gu ’m fac’ esan an dearbh choltas o chionn ùine ghearr, agus da asal òga na ’n cuideachd—gu ’n dug na h-asail ri bruthach an uair a chunnaic iad esan, ach gu ’n robh e smaointean, mur an robh sgàthan ac’ air an siubhal, gu ’m faiceadh iad an coltas’s a cheud lòn glan anns an sealladh iad. Bha na Sasunnaich air an gonadh, ’s iad air an cuid luaidhe ’s fùdair a chosg, a bharr air gach facal bu mhiosa na cheile na ’n cànain. Mu ’n do dh’ fhàg Iain iad, bha e tairgse dhaibh an da each bhòidheach a bh’ aige so an nasgaidh, na ’n rachadh aca fhein air breith orra. Sheall e dhaibh cho math ’s a leumadh iad, ’s cho aotrom ’s a dh’ fhalbhadh iad, ’s cho riomhach, bòidheach ’s a bha na diollaidean ’s gach ball mu ’n cuairt daibh. “Agus rud is fhearr na sin uile,” ars’ Iain, “bha iad riamh thun an diugh fhein eolach air cuideachd nan
[Vol . 10. No. 31. p. 3]
asal. Ach ’s fheudar dhomh latha math fhàgail agaibh, ’illean; tha mi ’faicinn nach gabh sibh tairgse mhath ’nuair a gheibh sibh i. Ach na deanaibh dearmad air beannachdan a thoirt uamsa gu Bùidsear Chumberland, agus innsibh dha, uair sam bith a bhios each math aige ri sheachnadh gu bheil fios agaibh fhein c’ àit am faigh e margadh dha!” Le so a radh thog Iain Mór a bhonaid a rithist, ’s a cur spuir ris an each dh’ fhàg e latha math aig na Sasunnaich.
Gu math moch air an ath mhadainn bha na fir na ’n diollaidean riomhach, air an rathad do ’n Ghleann Ghorm, seann dachaidh Iain Mhóir. Bha iad a’ gabhail gach rathaid a b’ aonaranaiche na cheile, a bhàrr air a bhith ’cumail sùil gheur am mach, oir bha iad a smaointean gu ’m biodh an tòir teith a thaobh each nan Sasunnach. Rainig iad mu dheireadh baile beag àraidh, far na reic iad na h-eich air deagh shuim, oir cha deanadh iad feum dhaibh tuilleadh tromh ’n mhonadh gharbh Ghàidhealach a bha eadar iad ’s an Gleann Gorm. Ghabh iad gu sunndach an casan luthmhor fhein; agus faodar a radh gu ’n robh leith dhòchas aig Eachunn gu ’n glacteadh a rithist iad, feuch am faiceadh e aon sealladh eile de Mhaili na h-Uamha.
(Ri leantuinn.)
Sgeulachdan Arabianach.
MAR A DHUISGEADH AM FEAR A BHA ’NA CHADAL.
CAIB. XVII.
CHUIR an connsachadh a bha eadar Mesrour agus a’ bhanaltrum ioghnadh gu leor air an righ. An deigh dha ’bhith greis a’ smaointean air a’ chuis, cha robh fhios aige ciod a theireadh no ’smaoinicheadh e. Bha a’ bhanrigh i-fhein, cho math ri Mesrour agus ris a’ bhanaltruim, agus mar an ceudna na mnatha-coimhideachd ’nan tosd, agus iad gu mor ’nam breislich mu ’n chuis. Mu dheireadh thuirt an righ ri Sobaide: “Tha mi ’faicinn gle mhath gu ’m bheil sinn uile breugach; mi fhin an toiseach, an sin thu fhein, a Mhesrour, agus thusa, a bhanaltrum; oir air a’ chuid a’s lugha, tha e coltach leamsa nach urrainnear a h aon dhinn a chreidsinn air thoiseach air an aon eile. Air an aobhar sin, rachamaid gu leir do ’n taigh aig Abon Hasan feuch am faigh sinn am mach bonn na firinn , oir cha ’n ’eil mise ’faicinn doigh sam bith eile air a’ chuis a shocrachadh gu ceart.
An uair a thuirt e so, dh’ fhalbh e fhein agus a’ bhanrigh, agus dh’ fhalbh Mesrour rompa gus an dorus fhosgladh dhaibh.
“A Cheannaird nan Creidmheach,” arsa Mesrour, “tha aoibhneas ro mhor orm a chionn gu ’m bheil bhur morachd a’ gabhail na doigh so air fios ceart fhaotainn mu ’n chuis; agus bidh am barrachd aoibhneis orm, an uair a bhios e air a dheanamh soilleir do ’n bhanaltruim, cha ’n e gu ’m bheil i air a dhol anns an treas ceill, o ’n a tha mo dheadh bhanamhaighstir an aghaidh dhomh so a radh, ach nach ’eil an sgeul a thug i thugaibh fior.”
Bha freagairt deas gu leor aig a’ bhanaltruim. Thuirt i ris: “Duin do bheul, a bhodaich dhuibh, ghrannda; tha thu fhein air a dhol anns an treas ceill.”
Bha Sobaide air a brosnachadh cho mor leis na briathran a labhair Mesrour ris a’ bhanaltruim ’s nach b’ urrrainn i gun a taobh a ghabhail. “A thraill thruaillidh,” ars’ ise, “abair na thogras tu, ach tha mise cinnteach gu ’m bheil a’ bhanaltram ag innseadh na firinn, agus gu ’m bheil thusa ’g innseadh nam breug.”
“A bhaintighearna,” fhreagair Mesrour, “ma tha ’bhanaltrum cho fior chinnteach gu ’m bheil Noushatal beo, agus gu ’m bheil Abon Hasan marbh, cuiridh mise geall sam bith a thogras i rithe gu ’m bheil i fada, fada cearr.”
Bha ’bhanaltrum a cheart cho deonach an geall a chur ’s a bha Mesrour fhein, agus thuirt i ris: “Tha mise gad ghabhail aig d’ fhacal, faiceam gu ’n seas thu ris.”
Sheas Mesrour ri ’fhacal; agus chuir iad bonn oir, agus pios de shioda srianach air a’ gheall an lathair an righ ’s na banrigh.
Bha ’n seomar as an d’ thainig an righ agus a’ bhanrigh am mach astar o ’n taigh aig Abon Hasan, ach bha e direach m’ a choinneamh, agus thug Abon Hasan an aire dhaibh a’ tighinn. Agus thuirt e ris a’ mhnaoi gu ’n robh e gu mor air a mhealladh mur ann a’ tighinn far an robh iad a bha ’n righ ’s a’ bhanrigh, agus Mesrour ’s na mnathan-coimhideachd. Sheall i ’mach troimh ’n uinneig, agus chunnaic i iad a’ tighinn. Ged a dh’ innis Abon Hasan dhi roimhe sid gu ’n robh iad a’ tighinn, ghabh i eagal an uair a chunnaic i iad, agus ghlaodh i ’mach: “Ciod air an t-saoghal a ni sinn? Tha sinn caillte.”
“Na biodh eagal sam bith ort,” ars’ Abon Hasan; “an do leig thu as do chuimhne mar tha na dh’ aontaich sinn a dhèanamh? Leigidh sinn oirnn le cheile gu ’m bheil sinn marbh, agus chi thu gu ’n teid a h-uile cuis air aghart ceart gu leor. Tha iad a’ tighinn le ceum cho mall ’s gu ’m bi sinn deiseil mu ’n tig iad thun an doruis.”
Mar sin, chomhdaich Abon Hasan agus a bhean iad fhein anns an aodach shioda a thug an righ ’s a’ bhanrigh dhaibh, agus dh’ fheith iad gu foighidneach gus an d’ thainig an righ ’s a’ bhanrigh, agus na bha ’nan cuideachd.
Bha Mesrour air thoiseach, agus dh’ fhosgail e an dorus agus bha ’n righ ’s a’ bhanrigh, agus na mnathan-coimhideachd a steach air a shail. Ach bha ioghnadh anabarrach mor orra, agus sheas iad far an robh iad, an uair a chunnaic iad an sealladh muladach a bha rompa. Cha b’ urrainn daibh a’ chuis a thuigsinn idir.
Mu dheireadh labhair Sobaide, agus thuirt i ris an righ: ‘Ochan! tha iad marbh le cheile! Rinn sibh na b’ urrainn duibh,” ars’ ise ’s i ’g amharc air an righ, agus air Mesrour, “gus a thoirt ormsa ’chreidsinn gu ’n robh mo shearbhanta marbh, agus tha mi nis a’ faicinn gu ’m bheil e fior gu leor. Thug am bron a bh’ oirre air son bas a fir am bas oirre.
“B’ fhearr dhut a radh,” ars’ an righ, agus e air a’ chaochladh so de bheachd, “gu ’n d’ fhuair Noushatal bas an toiseach, agus gu ’n d’ fhuair Abon Hasan bas leis a’ bhron a bh’ air an uair a fhuair a’ bhean ghaoil bas. Tha coir agad, air an aobhar sin, ’aideachadh gu ’n do chaill thu ’n geall, agus gur leamsa luchairt nan dealbhannan.”
“Dean air do shocair,” arsa Sobaide, agus i ’fas blàth a chionn gu ’n robh an righ a’ cur ’na h-aghaidh; “tha mise ’cumail am mach gu ’n do chaill thusa do gharadh maiseach. Fhuair Abon Hasan bas an toiseach, o ’n a dh’ innis araon a’ bhanaltrum agus mise dhut gu ’m fac’ i beo i agus i ’caoidh gu goirt air son bas a fir.”
Thug an connsachadh a bha eadar an righ ’s a’ bhanrigh air Mesrour ’s air a bhanaltruim toiseachadh ri connsachadh a rithist; oir chuir iad geall mar an ceudna, agus bha esan, mar a bha ise, ’cumail am mach gur e a bhuinig an geall. Agus mu dheireadh thainig iad gu bhith ’caineadh ’s a’ smadadh a cheile gu searbh.
Mu dheireadh thoisich an righ ri smaointean gu ’n robh a’ cheart urad de choir aig Sobaide air a bhith ’cumail am mach gu ’n do bhuinig i an geall ’s a bh’ aige fhein. Air dha ’bhith gun fhios aige ciod a theireadh no ’dheanadh e gus an fhirinn fhaotainn am mach, ghabh e far an robh an da chorp ’nan sineadh, agus shuidh e aig an ceann, agus thoisich e ri smaointean ciod an doigh leis am faigheadh e buaidh air Sobaide. Ann an uine ghoirid thuirt e: “Tha mi toirt mo mhionnan air ainm Dhe gu ’n toir mi mile bonn oir do neach sam bith a dh’ innseas dhomh co dhe ’n dithis a fhuair bas an toiseach.”
Cha bu luaithe ’labhair an righ na briathran so na chual’ e guth Abon Hasain fo ’n aodach shioda, ag radh: “A Cheannaird nan Creidmheach, is mise ’fhuair bas an toiseach; thoiribh dhomh am mile bonn oir.”
Aig a’ cheart am thilg Abon Hasan dheth an t-aodach sioda, agus leig e e-fhein ’na shineadh aig casan an righ. Leig a bhean i-fhein ’na sineadh mar an ceudna aig casan na banrigh.
Leig a’ bhanrigh a leithid de sgriach aisde an uair a chunnaic i an te shaoil leatha ’bha marbh ag eirigh ’s gu ’n do chuir i eagal air gach aon a bha mu ’n cuairt dhi. Ach mu dheireadh an uair a dh’ fhalbh an t-eagal dhi, bha aoibhneas mor oirre an uair a chunnaic i an t-searbhanta air an robh meas cho mor aice, beo a rithist, an deigh dhi ’bhith ’n duil gu ’n robh i marbh. “Ah! ’Noushatal aingidh,” ars ise, “nach mor a dh’ fhuiling mi air do sgath? Ach air a shon sin, tha mi ’toirt mathanais dhut le m’ uile chridhe, o nach ’eil thu marbh.”
Cha robh urad a dh’ ioghnadh air an righ an uair a chual’ e guth Abon Hasain. Cha mhor nach robh e marbh leis a’ ghaireachdaich an uair a thuig e mar a bha cuisean, agus a chual’ e Abon Hasan ag iarraidh a’ mhile bonn oir.
“Ciod is ciall dha so Abon Hasain,” ars’ esan; “am bheil thu ’n dara uair a’ feuchainn ri m’ mharbhadh le gaireachdaich? Cia mar a smaoinich thu air a leithid so de chlisgeadh a chur air a’ bhanrigh agus ormsa, an uair nach robh smaointean sam bith againn air a leithid?
“A Cheannaird nan Creidmheach,” fhreagair Abon Hasan, “aidichidh mi gu saor, soilleir an fhirinn do bhur morachd. Tha fhios aig bhur morachd gle mhath gu ’m bu toigh leamsa riamh am pailteas de bhiadh agus de dheoch mhath a ghabhail, agus is ann a mheudaich a’ bhean a thug sibh dhomh an toil a bh’ agam a bhith ’caitheamh mo bheatha gu soghail. Anns an t-suidheachadh so, faodaidh bhur morachd a thuigsinn gu ’n robh sinn a’ deanamh cosgais mhor. Agus gu sgeula goirid a dheanamh dheth, cha robh caomhnadh sam bith againn air na thug bhur morachd gu caoimhneil dhuinn. Anns a’ mhadainn an diugh an uair a phaigh sinn a’ chunntais a fhuair sinn o ’n fhear o ’n robh sinn a’ ceannach a h-uile rud a bha sinn a’ cosg, fhuair sinn am mach gu ’n robh sinn lom, falamh. An sin thoisich sinn ri smaointean air mar a bha sinn a’ caitheamh ar beatha ’s an am a dh’ fhalbh, agus ri cur romhainn gu ’m biomaid na bu ghlice ’s an am ri teachd. Ged a smaoinich sinn air mile doigh, thuig sinn nach deanadh a h-aon dhiubh feum sam bith. Mu dheireadh, leis an naire ’bha oirnn sinn-fhin fhaicinn ann an suidheachadh cho iosal, agus o nach bu dana leinn ar staid a leigeadh ris do bhur morachd, ghabh sinn an doigh charach so gus sinn-fhin a thoirt as an eiginn anns an robh sinn, agus gu ceol-spors a thoirt dhuibhse; agus tha sinn an dochas gu ’m bi bhur morachd cho math ’s gu ’n toir sibh mathanas dhuinn.”
Bha ’n righ ’s a’ bhanrigh gle riaraichte leis mar a dh’ innis Abon Hasan an fhirinn dhaibh, agus cha robh iad duilich air son mar a thachair. Mu dheireadh thoisich Sobaide fhein ri gaireachd-
(Air a leantuinn air taobh 238.)
[Vol . 10. No. 31. p. 4]
Mac-Talla.
Air a chur a mach uair ’san da Sheachdain.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia Miosan, .50
Tri Miosan, .30
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatunn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .26 neo 5s. 3d. ’sa bhliadhna. Tha ’phris ri bhi an a phaigheadh toiseach na bliadhna.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu
PUBLISHERS MAC-TALLA,
Sydney, Cape Breton.
DI-HAOINE, MAIGH 23, 1902.
Righ Og na Spaine.
THAINIG Alfonso, righ òg na Spaine, dh’ ionnsuidh a’ chrùin Di-sathairne s’a chaidh. Air an latha sin bha e sia bliadhn’ deug a dh’ aois, an aois aig am bheil lagh na dùthcha sin a ceadachadh do righ an riaghladh a ghabhail na ’laimh fhéin. Chaochail ’athair anns a bhliadhna 1886, sia miosan mu ’n d’ rugadh esan, agus bha a mhàthair a riaghladh riamh uaithe sin. Nochd i gleusdachd is tuigse nach bi bheag mu chùisean na rioghachd. Tha Alfonso na ’bhalach nach eil e ro làidir, air am bi cùram stàite buailteach air laidhe ro-throm. Ach cha ’n eil fhios nach ann a dh’ fhàsas e ann an neart mar a dh’ fhàsas e ann am bliadhnaichean; agus cuiridh e feum air uile neart ’s air uile thuigse. Tha an Spàin na ’dùthaich a tha gle dhoirbh a cumail aig riaghailt. Cha ’n ’eil guth ro chudthromach aig an t-sluagh anns an riaghladh, agus tha moran dhiubh bochd nan crannchur agus mi-riaraichte.
Mu’n “Mhac-Talla”
MAR a dh’ fhaodar fhaicinn anns an àireamh so ’s anns an àireamh roimpe, tha cuid de ar leughadairean air-son fhaotainn a mach c’uin a thòisicheas am paipeir ri bhith ga ’n ruigheachd uair ’san t-seachdain. Bhitheamaid gle dheònach sin innse dhaibh, ach cha ’n urrainn dhuinn, oir cha ’n eil fhios againn fhein air. Cha b’ ann gun deagh aobhar a sguir e bhi tighinn a mach uair ’san t-seachduin, agus fhad ’s a mhaireas an t-aobhar sin cha ’n urrainnear a chur a mach ach mar a thatar a’ deanamh aig an àm so, uair ’san da sheachduin. Agus cha ’n eil e na ’r comas-ne an t-aobhar sin a chur as an rathad—ach tha e an comas ar leughadairean. Is e ’n t-aobhar a th’ ann nach eil an àireamh a tha ga ’ghabhail mor gu leòr. Air-son am paipeir a chur a mach uair ’san t-seachduin cha b’ uilear àireamh an luchd-gabhail a dhùblachadh. Na ’n deanadh iadsan uile tha cheana ga ’ghabhail beagan dichill, dh’ fhaodadh an àireamh a bhi choig uiread ’s a tha i mu ’n ruitheadh da mhios dhe ’n t-samhradh so. Ach cha’n iarr sinn orra an uiread sin a dheanamh; bheir sinn gealladh dhaibh, cho luath ’sa bhios àireamh an luchd-gabhail a dha uiread ’s a bha i air a Bhealltainn so gu’n tòisich MAC-TALLA ri tighinn a mach uair ’san t-seachduin. Na ’s fhearr na so cha’n urrainn duinn a ghealltainn. Tha sinn deònach na tha na ’r comas a dheanamh, ach feumaidh na Gàidheil an tuilleadh comais a thoirt dhuinn ma tha iad air-son MAC-TALLA fhaicinn cho tric ’s bu mhiann leò. Agus mur dean iad sin, tha sinn an dòchas nach bi iad a’ faotainn coire dhaibhsan a tha air chùl a phaipeir ’s ga ’chumail air adhart air sgàth an gràidh do chainnt an sinnsir.
“Am Mise Fear-gleidhidh Mo Bhrathair?”
NACH eagalach an obair a th’ aig fear-cumail taigh-òil, ’s gu seachd sonruichte ’nuair a tha e ’creic an stuth mhallaichte ri gillean òga? Ma dh’ fhaodte (agus tha e tachairt gu tric) ’nuair a gheibh gill’ òg gòrach a’ phàigheadh an ceann na seachduin, gur e ni e r’a thuarasdal a chosg ann an deoch-làidir, an àite a thoirt dhachaidh gu ’pharantan. Gu dearbh is bochd an obair e! duine mor calma a’ creic an stuth theinntich fhad ’s a mhaireas airgiod an amadain bhochd a tha sgrios a chuirp is anama, airson ana-miannan aingidh a shàsachadh.
Is muladach, da rireadh, na tha de mhisg a dol air adhart ’s a bhaile so. Cha ’n ’eil latha dol seachad anns nach ’eil àireamh bheag no mhor ’s a phrìosan air sàillibh an òil, agus, mo thruaighe, gillean òga am measg chàich! Na ’m biodh mac aig fear an taigh-òsda a bhiodh trom air an òl, an toireadh esan an deoch dha ’mhac, ga ’chur an cunnart prìosan? ’S e nach toireadh. Agus c’arson a tha e ga ’chreic ri gillean òga eile? a’ toirt bristeadh-cridhe air am pàrantan, agus masladh air an fheadhainn a tha ris. Tha e gu tric a tachairt, nuair a tha am misgear an deigh gach sgillinn a’ chosg, gu ’m bheil e air a thilgeadh am mach thun na sràide, agus mur a tachair caraid ris a bheir dhachaidh e dùisgidh e air an ath mhaduinn ’s a phrìosan, am measg a leithidean fhein, a dh’ fhaodadh a bhi na ’n onair dhaibh fhein ’s dha ’m pàrantan na ’n stadadh iad gu bràth dhe ’n mhisg, a tha air a dhìteadh anns an Leabhar Naomh ann am briathran cho laidir.
Tha sinn an dòchas nach ’eil an latha fad as anns am feum luchd-cumail thaighean-òil, gu b’ oil le ’n cridhe, stad a chreic stuth làidir, ri gillean òga, co dhiubh. Cha ’n ’eil an lagh a ceadachadh a chreic. C’arson, air an aobhar sin, nach ’eil muinntir a bhaile nach ’eil a’ blasad air, ag eiridh suas ’s a cur stad air. Le dichioll agus furachas dh’fhaodte am baile ’ghlanadh gus nach biodh, an ùine ghoirid, aon taigh-òil ann, agus bu shona an latha sin do iomadh dachaidh a tha ’n diugh na h-ionad-bròin. “Is an-aoibhin dhasan a tha ’toirt air a choimhearsnach òl, a tha cur ris a’ chopain, agus ga ’chur air mhisg.”
Beanntan Teine.
CHA bhiodh e as an rathad aig an àm so, an deigh an sgrios eagalaich a rinneadh ann an Innsibh na h-Aird-an-iar, gearr iomradh a thoirt air beanntan teine a tha ’n caochladh chearnan eile dhe ’n t-saoghal.
Chuala sinn uile mu bheinn Bhesubhius, agus mar a sgriosadh bailtean Herculaneum agus Pompeii leatha annsa bhliadhna 79. Bheir sinn cunntas mionaideach air a’ bheinn sin do ar leughadairean aig àm eile, agus aig an àm so bheir sinn seachad beagan fiosrachaidh mu bheanntan iomraiteach eile.
Tha Beinn Etna deich mìle agus ochd ceud troidh (10,800) air àirde. Faodar a smaointeachadh gur beinn mhòr i so, ’n uair a chuimhuicheas sinn nach ’eil Beinn-Nibheis ach ceithir mìle, tri cheud, agus seachd deug is dà fhichead (4, 357) troidh air àirde; agus tha Etna naoi fichead mìle mu’n cuairt d’a bonn. ’Nis, tha a’ bheinn mhòr so gu léir, eadar a bun ’s a bàrr, air a deanamh suas de lava, mar their iad ris anns a’ Bheurla; ’s e sin stuth a thilg a’ bheinn os a eeann de ’n stuth a bha aon uair loisgeach, teinteach, agus a thilg i an uachdar anns an staid sin, a dh’ fhuaraich ’s a chruadhaich m’a timchioll, agus a tha ’sìor fhàs na ’s mò mar tha i ’tilgeadh a mach brat ùr thairis air an t-seann rùsg.
Ge mòr beinn Etna, agus ge mòr na tha i ’tilgeadh ’an uachdar de stuth loisgeach, teinteach, cha ’n ’eil i mar choimeas ri beinn loisgich eile ’tha ann an eileanIceland .Bhrùchd a’ bheinn so a mach aon uair sruth loisgeach a ruith sios air gach taobh dh’i ’n a thuiltean dearga, teinteach, a lìon clais no gleann mòr, anns an robh abhainn air an seòladh loingeis, agus ann an tiota thiormaicheadh an t-uisge, agus lìonadh suas amar na h-aibhne agus an gleann sè ceud troidh air doimhneachd, agus eadar a dhà ’s a trì ’cheudan troidh air leud! Agus cha ’n e sin uile, ach ghabh an sruth loisgeach so air adhart gus an d’ ràinig e loch mòr uisge, a lìon e suas gu buileach, gus an robh e mar chòmhnard, no mar fhaiche iaruinn. Fad dà bhliadhna bha ’n tuil loisgeach so a’ sruthadh le leathad o mhullach na beinne: thugadh lom-sgrios air leth-cheud baile, agus bhàsaich deich mìle pearsa anns an tuil uamhasaich so, a bharrachd air anabarr spréidhe agus feudalach de gach seòrsa. Bha na h-aibhnichean siubhlach, dearg-loisgeach a bha ’ruith sios air cliathach na beinne, cuid diubh leth-cheud mìle air fad, agus mu thuaiream dà-mhìle-dheug air leud: ann an doimhneachd bha ’n sruth eagalach so ceud troidh far am bu taine e, agus ’an cuid a dh’ àiteachan sè ceud troidh air doimhneachd.
Tha cunntas againn air mu thimchioll dà cheud de bheanntan teine, a tha, no ’bha o cheann linn no dha, a’ losgadh. Tha dhiubh so trì-deug ’s an Roinn-Eòrpa; ochd is tri fichead ann an Asia; deich ann an eileanaibh Africa; agus còig fichead ’s a naoi ann an America; bha dhiubh so mu thuaiream da mhìle ’brùchdadh no ’bristeadh a mach anns gach ceud bliadhna, no fichead anns gach bhliadhna. Ann an teis-meadhoin Asia, ann an Innsibh na h-Aird-an-ear, tha dùthaich anns am bheil farsuingeachd da mhìle gu leth de mhìltean (2500), araon air fad agus air leud a bha a h-uile mìr dheth aon uair fo chumhachd teine de ’n t-seòrsa so, ged tha ’nis fearann is fonn ann air am bheil feur agus luibhean is coille gu pailt a’ fàs, cho tarbhach ri aon chearn de ’n t-saoghal. Tha beinn ann an America mu dheas, ann an tìr Mhecsico, a dh’ éirich suas ann am meadhon dùthcha chòmhnard, réidh, sè-ceud-deug troidh air àirde os ceann a’ chòmhnaird, agus an sin rinn i bristeadh a mach ’na lasraichean. Spùt i ’mach stuth loisgeach a lom-sgrios an dùthaich a bu tarbhaiche ’tha air aghaidh an t-saoghail. Thachair so anns a’ bhliadhna 1759, ’s e sin ceithir bliadhna-deug ’an déigh bliadhna Thearlaich. Tha fear-turuis cho measail ’s a sgriobh leabhar riamh, Humboldt, ag innseadh dhuinn gu ’n robh esan aig bun na beinne so fichead bliadhna ’n deigh dh’i éiridh suas, agus gu ’m fac’ e aon tuil a thàinig a nìos mar a chì sinn gaineamh aig bun sgrìodain, a bha ceithir mìl’ air fad, agus sè ceud troidh air doimhneachd. Bha am meall so teth fichead bhliadhna ’n déigh dha ruith a mach; cha robh àit’ anns an cladh-aicheadh e toll nach faodadh e maide ’losgadh agus teine ’fhadadh. —Bhrùchd a’ bheinn so a mach o cheann cheithir fichead bliadhna, aig àm crith-thalmhainn mhòir a tharruing frasan de luaithre air baile mòr a tha dlùth do dha cheud mìle o’n àite, a bha sè òirlich ’an tiughad air na sràidibh.
[Vol . 10. No. 31. p. 5]
Sgrios Uamhasach.
Thainig sgrios uamhasach agus obann air eilean Martinique, ’sna h-Innsean an Iar, air madainn an ochdamh latha dhe ’n mhios so. Buinidh an t-eilean so do ’n Fhraing, agus tha mu naodh fichead mile sluaigh ann. Is daoine dubha ’s Innseanaich a mhor chuid dhiubh. Tha beinn theine air an eilean ris an canar Mont Pelee, ach cha do bhrist i mach roimhe so a chionn còrr is leth-cheud bliadhna. Tha a bheinn so dlùth air coig mile ’s coig ceud troigh a dh’ àirde, agus aig a bonn, ri taobh na mara, bha ceanna-bhaile ’n eilein, St. Pierre, anns an robh mu dheich mile fichead sluaigh. Mu thoisich a’ mhios so, thòisich a bheinn ri tilgeadh suas toite ’s luaitha, ach cha dainig i gu bhi ro dhona gu maduinn Dior-daoin, an t-ochdamh latha, nuair a rinn i spraidheadh uamhasach, a brùchdadh suas teine, smùid, luath is poll, a sguab thairis air a bhaile, ’s a chuir gu bàs gu ire bhig gach neach dhe ’n deich mile fichead a bha. chòmhnuidh ann. Bha àireamh de shoithichean air acair mu choinneamh a’ bhaile, agus bha ’n cuan air a-chur troimhe cheile na ’leithid de dhòigh ’s gu’n deach an cur thairis, ’s bha iad fein ’s a mhor chuid de na daoine a bh’ orra air an call. Air bòrd aon dhiubh bha an Caiptean A. T. Muggah, a mhuinntir Shidni; chaill esan a bheatha maille ris a chuid mhor de’n sgioba bha fodha. Bha an t-athar air a lionadh le ceò ’s le luath air dhòigh ’s gu robh tiugh dhorchadas ann. Cha do mhair an stoirm uamhasach ach gann fichead mionaid, ach anns an uine sin, bha gach tigh anns a bhaile air a leagail ’s air a losgadh, agus cha d’ fhuair as le ’m beatha ach àireamh gle bheag dhe ’n t-sluagh. Tha daoine rainig St. Pierre dha no tri de lathaichean an deigh an spraidhidh ag radh gu ’m b’ e sealladh cho uamhasach ’s a b’ urrainn do dhuine fhaicinn. Bha làraichean nan taighean ’s nan togalaichean eile a’ sior ghabhail, agus bha fàileadh losgaidh is breòthaidh nan corp a lionadh an àite. Anns a’ bhaile agus faisg air bha ’m poll ’s an luath a shruth o’n bheinn àireamh throighean a dhoimhnead, agus an ceann eile ’n eilein, cunntas mhìltean air falbh, bha ’n talamh air a chòmhdach le luath ghlas coltach ri sneachda salach. B’ e so an call bu mhotha rinneadh riamh le cumhachdan nàdair ann an America, deas no tuath, agus cha bu mhòr call a rinneadh riamh air an t-saoghal a thug bàrr air. Mar bu dligheach, tha moran rioghachdan is dhùthchannan thall ’s a bhos a’ cur cuideachaidh g’ an ionnsaidh-san a dh’ fhàgadh beò air an eilean. Bha spraidheadh ann am beinn air eilean St. Vincent air an aonamh latha deug, agus thatar a meas gu ’n do chailleadh mu dha mhile beatha. B’ Innseanaich iad cha mhor gu h-iomlan. Buinidh an t-eilean sin do Bhreatuinn. Tha e eadar ceithir fichead is ceud mìle deas air Martinique.
Litir a Eilean a’ Phrionnsa.
A CHARAID: —Tha mi a’ cur dolair anns an litir bhig so, feuch an cuidich e le MAC-TALLA chur ugainn uair ’san t-seachduin mar a b’ àbhaist dha. Chunnaic mi litir bheag o “Mhicheil” còir, agus rinn mi toileachadh gu leòr rithe. Tha mi ’smaointeachadh gu’m feumadh e putadh eile thoirt dhuinn feuch am biodh na Gàidheil a’ cluinntinn bho cheile na bu trice, oir ’s i mo bharail fein nach eil mi sam bith eile is fearr gus inntinn nan Gàidheal a thoirt gu bhi aonaichte mu dheidhinn a’ phaipeir na bhi ’cluinntinn an dràsd ’s a rithist bho ’n càirdean. Tha moran dhiubh a chuireadh feum air putadh an drasda ’s a rithist bho “Mhicheil” no bho chuideigin eile; agus tha mi fein ag aideachadh gu saor gu bheil mi air fear de luchd an dearmaid, ach ’s e ’s aobhar dha sin nach eil mi a’ faicinn guth bho m’ sheann chàirdean. Thugaibh mo mile beannachd do Mhicheil còir, is do ghin sam bith eile bhios ga m’ fheòrach, agus gabhaibh fein an ni ceudna. An dòchas gu ’n cluinn mi an ùine gun bhith fada gu ’n tig MAC-TALLA uair ’san t-seachduin, is mi, mar riamh is roimhe, ur caraid dileas.
SEUMAS A. MAC GILLE-MHAOIL.
Na h-Eileanan Coille, E. P. I., 12, 5, ’02.
Cuisean am Breatuinn.
(Oban Times) .
Tha oidhirp air a deanamh an dràsd anns a’ Phàrlamaid air lagh ùr a thaobh na misg a thoirt a mach, anns am faighear riaghailtean a bhios glé theann air na fir thruagh ud a gheibhear fo bhuaidh na misg. Cha d’ thàinig an lagh so a mach fathast ach tha dùil gu’n tig e. Bidh peanas sònruichte air a dheanamh air na fir òsda a bheir deoch do fhear ’sam bith a bhios buailteach do’n mhisg. Bidh e ’na uairean glé dhuilich an t-eadar-dhealachadh ceart a dheanamh. Tha e gu tric a’ tachairt gu’m faicear feadhainn a bhios ag òl fad an latha deur beag a nis ’s a rithis agus cha bhi coslas ’sam bith do’n deoch orra. Tha bròin eile ann agus cuiridh an deur is lugha air leth chaothaich iad. ’Se an fheadhainn nach blais deur ach theagamh uair ’san t-seachdainn, mur ’eil iad làidir ’s a’ cheann, a ruitheas ni ’s trice gu cunnart. A thaobh nan òsdairean ’s fheairrd iad tighinn fo na riaghailtean ùra. Bidh an lagh a’ neartachadh an làmhan ann a bhi diùltainn dibhe dhoibhsan aig am bheil tuille ’s a’ chòir mar a tha. Tha Albainn an dràsd fo dhroch chliù a thaobh na ceist so, gu sònruichte muinntir Ghlasachu aig am bheil ainm glé airidh ann an ioma cùis eile. Bidh eagal air cuid gu ’m bi saorsa air a giorrachadh troimh lagh an do ’n t-seòrsa so; ach air an làimh eile far am bheil an lagh air a bhonntachadh air aonta choitcheann an t-sluaigh, cha tig droch thoradh ’na lorg.
Bidh costus a’ chogaidh ’na eallach glé throm air guallaibh an t sluaigh ré ioma latha ri teachd. Cha do mhothaich sinn fathast làn a’ chudthrom; ach tha cùisean a’ tromachadh. Tha sinn a’ cluinntinn guth ás a’ Phàrlamaid gu ’m bheil cìs ùr gu bhi air a’ bhiadh a tha tighinn do’n dùthaich so. Cha’n ’eil a’ chìs ach beag air a’ bhliadhna so; ach o’n a tha an seann lagh air a chur air chùl tha eagal oirnn nach stadar aig an t-suim a tha air a h-òrdachadh air a’ bhliadhna so. Tha an latha tighinn gun teagamh anns am bi aran an duine bhochd ni ’s daoire, agus anns an cluinnear guth na h-éigin ’s na gainne ’nar tìr. Tha staid an t-sluaigh glé thruagh mar tha cheana, gu sònruichte ann an cuid do chearnan nam bailte mòra; ach tha e cosmhuil gu ’m feud iad tuiteam ann an cor a bhios ni ’s miosa. Ach tha an cumhachd ’an làmhan tighearnan mòra an fhearainn, agus is e toil is cleachdadh an t-sluaigh féin gu ’m biodh e air fhàgail an sud. Fhuair iad an cothrom cùisean is laghan atharrachadh, ach cha d’ rinn iad am feum dheth a dh’ fheudadh iad troimh ’n phàrlamaid.
Naigheachdan.
BAS AN OLLAMH GHRANND—Chaochail an t-Urramach Seòras M. Grannd ann an Kingston, Ontario, air Di-sathairne, an deicheamh latha dhe ’n mhios. Rugadh an sgoilear ’s an sgriobhadair cliùteach so ann an Stellarton, an siorrachd Phictou, N. S., agus fhuair e fhòghlum ann an àrd-sgoil Phictou ’s an oil-thigh Ghlascho. Bha e o chionn àireamh mhor bhliadhnaichean na cheann air Oil-thigh na Banrigh, an Kingston, agus bha e air a mheas mar aon de na daoine bu tapaidhe ’s bu gheur-chuisiche bha ’n Canada. Bidh e air ionndrain gu mor anns an Eaglais Chleirich, gu h àraidh anns an ard-sheanadh, far an robh a ghuth r’a chluinntinn mu gach cùis, ’s a chomhairle gu tric air a gabhail mu nithean cudthromach a bhiodh fa chomhair na cùirte sin.
SIDE ’N T-SAMHRAIDH—Tha an t-side o chionn còrr is mios gu math fuar air an taobh so dhe ’n eilein, agus tha na tuathanaich a’ gearain air gainnead an uisge. Bhiodh frasan de dh’ uisge blàth gle fheumail air-son adhartas a thoirt air feur, a tha gu ruige so car fad air ais. Air an taobh eile dhe ’n eilean, tha an t-sìde na’s blàithe na air an taobh so. Ann am Margaree, tha moran de na tuathanaich a cheana ullamh dhe ’n churachd, agus tha cùisean ag amharc na ’s fhearr na bha iad o chionn iomadh bliadhna.
SGIORRADH MULADACH—Bha fear Fionnladh Mac-an-t- Saoir air a mharbhadh anns a’ Mhèinn a Tuath feasgar Di-haoine, an naodhamh latha dhe ’n mhios. Bha e ’cumail olla ri inneal-criathraidh a’ ghuail, nuair a ghreimich te dhe na cuibhlichean air a chuid aodaich. Bha a dha chois ’s a dha laimh air am bristeadh, ’s bha e air a leònadh mu’n chorp, cho dona ’s nach robh e beò ach beagan uairean. Cha robh e ach coig bliadhna fichead a dh’ aois, agus bha e air pòsadh ùine ghoirid mu ’n do thachair an sgiorradh a dh’ aobharaich a bhàs.
RATHAD-IARUINN SRAIDE—Thatar ag obair gu trang air togail rathaid-iaruinn sraide anns a bhaile so. Tha na rails cheana air an leagail air àireamh dhe na sràidean. Tha an rathad ri bhi air a thogail leis an aon chuideachd ann an Sidni Tuath, an Glace Bay, agus eadar Glace Bay is Sidni. Tha dùil aca bhi ruith nan cars mu mheadhon Iulaidh. Bidh an rathad na dheisealachadh mor anns na bailtean uile, ach gu sònraichte ann an Sidni, ga dheanamh furasda do dhaoine an dachaidhean a dheanamh na’s fhaide mach ris an dùthaich, far nach bi màl no tacsaichean cho trom ’s a bhios iad am meadhon a bhaile.
BAS SEANA GHAIDHEAL—Ann an St. Martin’s, faisg air baile St. John, N. B., air an 10mh latha dhe ’n mhios so, dh’ eug fear Seumas Ros, a bha dlùth air ceud is da bhliadhn’ deug a dh’ aois. Rugadh e ann an siorrachd Rois, an Alba, air an ochdamh latha deug dhe ’n òg-mhios, ’sa bhliadhna 1790. Thainig e do America ’sa bhliadhna 1812, agus shuidich e ann an St. Martin’s ’sa bhliadhna 1820. Ged bha e ’chuid bu mhotha dhe bheatha am measg Ghall, cha do chaill e a’ Ghàilig riamh, agus b’ fhior thoigh leis a bhi ga ’labhairt. Bha e na ’bhall dhe’n eaglais Chleirich, agus na dhuine measail ’san sgireachd ’san robh e comhnuidh.
ANRADH LUCHD NA MARA— “Is beag fios aig fear an tàimh air ànradh fear na mara.” Chaidh aon de na soithichean a tha mach á Newfoundland a’ marbhadh nan ròn, a ghlacadh anns an deigh mhoir, agus dh’ fhàs am biadh gann mu’n d’ fhuaireadh a fuasgladh. Dh’ fhalbh da dhuin air fhichead dhe ’n sgioba gu tir, agus choisich iad ceithir fichead mile troimh choille ’s troimh mhonadh a dh’ iarraidh cuideachaidh. Bha iad air an sàrachadh gu dona mu’n d’ ràinig iad an ceann-uidhe, agus bha deichnear dhiubh air an claoidh cho mor le sgìths ’s le acras ’s gu’m b’ fheudar dhaibh fuireach ann an campa ’sa choille. Chaidh cur ga ’n iarraidh sin cho luath ’sa rainig an companaich àiteachan-còmhnuidh, agus bha cuideachadh air a chur air falbh gun dail ga ’n ionnsuidh-san a dh’ fhuirich air an t-soitheach.
ARDACHADH TUARASDAIL—Bha eagal air daoine ’n taobh so air an t-seachduin s’a chaidh gu robh na mèinnean guail ri bhi air an dùnadh suas. Dh’ iarr an luchd-obrach air cuideachd a’ ghuail na tuarasdail àrdachadh an deicheamh cuid, ’s e sin deich sentichean air an dolair. An uiridh, bha iad ag iarraidh leasachadh tuarasdail, agus dh’ aontaich iad an càs a chur fa chomhair cùirt-reiteachaidh, ach an deigh sin a dheanamh chaill iad. Air an turus so, cha robh iad deònach gnothach a ghabhail ri cùirt dhe ’n t-seòrsa sin; agus mur toireadh a’ chuideachd dhaibh na bha iad ag iarraidh, bha iad a’ dol a sgur a dh’ obair. Gu fortanach dh’ aontaich a’ chuideachd na bha iad ag iarraidh a thoirt dhaibh, agus tha ’n obair a’ dol air adhart mar a b’ àbhaist. Fhad ’sa bha ’n reiteachadh so ga ’dheanamh, bha gach ni gu sitheil sàmhach mu na mèinnean; cha robh mi-riaghailt de sheòrsa sam bith a’ dol air adhart. Tha a’ chuideachd a’ gearain gu bheil iad a’ fulang call mor na h-uile bliadhna le moran de na daoine bhi ’fuireach air falbh o’n obair fad dha no tri de lathaichean an deigh gach pàidhidh.
[Vol . 10. No. 31. p. 6]
(Air a leantuinn o thaobh 235.)
aich an uair a smaoinich i air an doigh a ghabh Abon Hasan agus a bhean gus airgiod ’fhaotainn. Bha ’n righ a’ sior ghaireachdaich mu dheidhinn na doigh-mheallaidh a ghabh Abon Hasan, agus an uair a dh’ eirich e ’na sheasamh, thuirt e ri Abon Hasan agus ris a’ mhnaoi: “Leanaibh mise; bheir mi dhuibh am mile bonn oir a gheall mi dhuibh air son an aoibhneis a th’ orm gu ’m bheil sibh le cheile beo.”
Dh’ iarr Sobaide cead air an righ mile bonn oir eile ’thoirt do Noushatal.
Air an doigh so ghleidh Abon Hasan agus Noushatal fabhar an righ ’a na banrigh fhad ’s a bha iad beo, agus cha robh eis sum bith orra gu lath’ am bais.
(A’ chrioch.)
Turus Ruairidh do ’n Exhibition.
FACAL AIR AN FHACAL MAR A CHUALAS UAITHE FHEIN.
IV.
DHIRICH sinn suas staidhreachan gu leor gus mu dheireadh an d’ rainig sinn na seomraichean a b’ airde ’bh’ anns an taigh. Bha aireamh mhor de dhealbhannan briagha ’n crochadh ris na ballachan; ach feumaidh mi radh nach do thog iad, briagha ’s mar a bha iad, a’ bheag dhe m’ aire-sa co dhiubh. Bha iad tuilleadh is lionmhor ann gus m’ aire-sa thogail. Ach bha m’ aire gle mhor air a togail leis na bh’ anns an taigh de dhealbhan snaidhte. Bha iad, tha mi ’smaointean, air an deanamh de dh’ umha, de dh’ iarunn, agus de chloich. Agus, rud nach do chord rium idir, bha iad uile dearg-ruisgte.
Ach co dhiubh, bha sinn a’ coiseachd air ar socair fhin o sheomar gu seomar, agus ma ’s math mo chuimhne, bha feadhainn dhe na h-iodhalan so anns a h-uile seomar. Agus thug mi ’n aire gu ’n robh aireamh mhath dhe ’n t-sluagh a bh’ anns na seomraichean—araon firionnaich agus boirionnaich—a’ seasamh mu choinneamh nan iodhalan, agus a’ gabhail beachd orra gu dluth. A nis, cha do chord so idir rium. “Is ann a tha ’chuis coltach, ’illean,” arsa mise, “gu ’m bheil moran dhe ’n t-sluagh a’ deanamh aoraidh do na h-iodhalan balbha so. Biomaid a’ grad fhalbh as a’ so. Cha bu choir do dhuine a rainig an aois a rainig mise comunn sam bith a chumail ri daoine ’bhiodh a’ deanamh iodhal-aoraidh an-dligheach.”
Rinn na gillean glag gaire; agus thuirt Domhull: “Tha mi cinnteach, ’athair, gu ’m bheil sibh a’ fas sgith. Ach tha aon ioghnadh eile ann a dh’ fheumas sibh fhaicinn mu ’m falbh sinn.”
“Ciod e ’n t-ioghnadh a tha ’n sin?” arsa mise.
“Tha,” ars’ esan, “bean Lot.”
“Bean Lot!” arsa mise.
“Seadh,” ars’ esan.
“Cia mar,” arsa mise, “a b’ urrainn daibh a toirt an so? Tha Sodom, a reir mar a chuala mise, gle fhad’ air falbh as a’ so. Agus a bharrachd air a’ sin, is e carragh salainn a bh’ innte, agus a dh’ aindeoin cho cruaidh gu ’m bi an salann, cha ’n ’eil e furasda ghiulan air astar fada gun a bhristeadh.”
“Feumaidh sibh a thoirt fa near, ’athair,” arsa Domhull, “gu ’m bheil iomadh doigh ro iongantach aca air rudan a dheanamh anns an àm so.”
“Tha mi coma,” arsa mise, “ged a chithinn sealladh dhith, ged is e fior dhroch bhoirionnach a bh’ innte. Is fhad’ o’ n a leugh mi m’a deidhinn.”
Chaidh sinn sios an staidhre, agus ann an oisinn leith dhorcha dhe ’n t-seomar, bha iomhaidh boirionnaich; agus thug mi ’n aire gu ’n robh i mar gu ’m biodh i ’g amharc air na nithean a bha air a culaobh. Ach bha ’n iomhaidh car og agus maiseach leam air son boirionnaich aig an robh oghachan aig an àm ’s an d’ rinneadh carragh salainn dhi.
“Cha chreid mi gur e so bean Lot idir,” arsa mise. “Tha i ro og agus ro bhriagha leam; ach gu cinnteach tha e gle choltach gur e salann a th’ innte.”
“Feumaidh sibh a chuimhneachadh, athair,” arsa Domhull, “gu ’n robh na boirionnaich a bh’ ann o shean ’nam boirionnaich ro bhriagha, agus gu ’n robh iad a’ cumail an dreach agus an coltais gus am biodh iad anabarrach sean.”
“Tha mi ’g aontachadh leat anns a’ phuing sin,” arsa mise; “ach bidh fhios agamsa gun dail an i bean Lot a th’ ann.”
Gun tuilleadh a radh, ghabh mi null, agus thoisich mi ri mo theanga chur oirre an aite ’s an aite feuch an e salann a bh’ innte. Thoisich na gillean ri gaireachdaich an uair a chunnaic iad an obair a bh’ agam. Chruinnich na daoine ’bh’ anns an t-seomar mu ’n cuairt oirnn an uair a chual’ iad a’ ghaireachdaich. Agus an sin thainig fear le cabhaig far an robh mi, agus rug e air ghualainn orm, agus thug e crathadh math orm. “Ciod e,” ars’ esan, agus e ’bruidhinn rium ann an Gailig, “an obair a th’ ort mar sin. Theid do chur an laimh air son d’ obrach. Bi falbh an so comhladh riumsa.”
“Gu ’n sealladh am fortan oirbh, a dhuine choir,” arsa mise, “cha d’ rinn mise cron sam bith, agus cha robh ’nam bheachd cron sam bith a dheanamh. Thuirt mo mhac fhin rium gur e so bean Lot, agus bha teagamh agam nach robh e ’g innseadh na firinn dhomh. Bha mi air son a’ chuis a dhearbhadh, agus chaidh mi, agus chuir mi mo theangadh oirre ann an aite no dha feuch an deanainn am mach an e salann a bh’ innte. Sin agaibh na rinn mise de chron, agus shaoilinn nach deanadh an lagh greim orm air a shon.” An uair a chual’ e so, thoisich e ri gaireachdaich. Agus an sin thuirt e gu ’n robh e an aghaidh riaghailtean an aite do dhuine sam bith beantail ri dad a bh’ anns na seomraichean. Rug e air laimh orm gu cridheil, agus dh’ fhalbh e.
Bha car de thamailt orm air son mar a thachair, agus thuirt mi ris na gillean, nach robh e ceart dhaibh a bhith deanamh culaidh-mhagaidh de sheann duine bochd, aineolach mar a bha mise. Cha duirt mi ’n corr riutha; ach chuir mi romham nach fhanainn na b’ fhaide anns an ‘Exhibition’ an lath’ ud.
Cha leigeadh companach Dhomhuill am mach sinn gus an gabhamaid cupa ti comhladh ris. Chaidh sinn a steach do thaigh briagha, agus fhuair sinn ti mhath, agus biadh math leatha. Agus an sin dh’ fhalbh mise agus Domhull dhachaidh ann am beul an anamoich.
Eadar an sgios a bh’ orm, agus an dragh a ghabh mi air son mar a rinneadh culaidh-mhagaidh dhiom, cha robh sunnd sam bith orm gus a bheag de chomhradh a dheanamh ri Domhull. Chaidh mi ’laidhe gu math trath, ach ma chaidh, cha b’ ann gu cadal. Bha gnothaichean bean Lot a’ cur dragh gu leor orm gus an do chuimhnich mi gu ’n robh mi fhin og roimhe, agus gu ’n robh mi ’nam spriolag cho aimlisgeach agus cho math gu culaidh-mhagaidh a dheanamh de dhaoin’ eile ri fear a bha beo. Thuirt mi rium fhin gur ann uam fhin a thug Domhull an nadar magail a bh’ ann, agus nach bu choir dhomh a bhith cho diumbach dheth ’s a bha mi. Mu dheireadh chaidil mi gu trom gus an robh e naodh uairean ’s a’ mhadainn.
Shuidhich mi fhin is Domhull gu ’n rachamaid a dh’ amharc air seana charaid is fear-eolais a bha ’fuireach air taobh eile na h-aimhne. Rainig sinn aite a bha beagan astair o ’n taigh anns an robh Domhull a’ fuireach, agus chaidh sinn sios air staidhre gus an d’ rainig sinn an ‘train.’ Shuidh sinn innte. Cha do thachair dhomhsa ceisd sam bith a chur air Domhull mu dheidhinn an rathaid a bha sinn gus a ghabhail, oir cha robh sunnd comhraidh orm an lath’ ud. Tiotadh an deigh do ’n train falbh thuirt Domhull: “So agaibh, ’athair, an rathad fo ’n talamh. Tha sinn an drasta fhein, tha mi ’deanamh dheth, dìreach fo ’n amhainn.”
Dh’ fhairich mi m’ fheoil a’ dol air chrith, agus m’ fhalt ag eirigh o m’ cheann, agus thuirt mi ris: “Cha stad thu gu brath, a laochain, gus an cuir thu as mo chiall mi. Ciod e am fios a th’ agad, nach tig toll air grunnd na h-aimhne, agus nach tig a h-uile deur dhe ’n uisge shalach a th’ innte a nuas m’ ar cinn m u ’m faigh sinn gu aghaidh na talmhainn. Cha ’n ’eil dad a dh’ iarraidh agam a bhith air mo bhathadh; ach ma ’s ann le bathadh a thig crioch air mo bheatha, b’ fhearr leam gu mor a bhith air mo bhathadh air muir na ’bhith air mo bhathadh ann an uisge salach air tir.”
Gu fortanach rainig sinn ar ceann-uidhe gun bheud sam bith; agus bha mi gle thoilichte an uair a chunnaic mi aon sealladh eile de dh’ aghaidh na talmhainn.
An deigh dhuinn an latha ’chur seachad gu cridheil, sunndach ann an taigh mo charaid, thill sinn anamoch feasgar. Ach gabh sinn an ‘train.’ Agus gu dearbh is e inneal-giulain cho fior iongantach ’s a chunnaic mise riamh. Bha Domhull ag radh rium gu ’n robh e air a chur air falbh leis an dealanach. Ach ma tha sin fior, is e gnothach iongantach a th’ ann. Bha cho math ri da fhichead pearsa air bord ann, agus cha chuireadh tu uidhireachd gu ’n robh punnd de chudam aig ri ghiulan. Bha rud mar gu ’m biodh stiuir giomaich ’na stob air a’ mhullach aige, agus e ’n ceangal ris na sreangannan a tha air an sineadh gu teann air tarsuinn, agus air fad, nan sraidean air am bheil an ‘train’ a ruith. Bha fear ’na sheasamh air a thoiseach, agus fear eile air a dheireadh gus a bhith ’g a stiuireadh agus a’ cur stad air.
“A nis, ’athair,” arsa Domhull, an uair a bha sinn aig ar biadh anns a’ mhadainn an la-iar-na mhaireach, cha teid sinn do ’n ‘Exhibition’ gu feasgar. O ’n a tha mise ’falbh dhachaidh comhladh ribh ’s a’ mhadainn am maireach, tha rud no dha agam ri cheannach gus an toirt dhachaidh leam thun mo mhathar, agus theid sibhse comhladh rium. Ged a dh’ fhagainn ann an so sibh, cha bhi sibh ach a’ gabhail fadachd. An uair a thig am feasgar tha sealladh briagha ri ’fhaicinn anns an ‘Exhibition; bidh rud ris an can iad ‘fireworks’ ann an nochd, agus bu mhath leam gu ’m faiceadh sibh e.
Thuirt mi ris gu ’n robh mi toileach gu leor deanamh mar a bha e ’g iarraidh. Bha fior thoil agam sealladh fhaotainn dhe na buithean mora, briagha ’bha cho lionar ann an Glasacho. Agus ged a bha ioghnaidhean gu leor ri m’ faicinn anns an ‘Exhibition,’ cha b’ iad na bha ri fhaicinn de luach airgid anns a’ bhaile dad bu lugha chuir a dh’ ioghnadh orm. Ach cha ruig mi leas teannadh ri innseadh dhut, oir chunnaic tu ’leithid roimhe.
Chaidh sinn feasgar do ’n ‘Exhibition,’ agus cha robh sinn fad’ ann an uair a thoisich na ‘fireworks.’ Agus ma thoisich chaidh an cridhe air chrith agam. Chluinneadh tu fuaim mar gu ’m biodh uruchair gunna, agus an sin chitheadh tu rud anns na speuran mar gu ’m biodh meall teine ’bristeadh as a cheile, agus shaoileadh tu gu ’n robh e ’dol a thuiteam a nuas air cinn nam miltean air mhiltean de shluagh a bha cruinn aig an àm. Thig gaoir ’nam fheoil fhathast an uair a smaoinicheas mi air an t-sealladh uamhasach ud. Ach an aite ’bhith gabhail eagail, is ann a bha ’n sluagh gun mhothachadh a’ bualadh bhas ris, agus a’ deanamh iolach aoibhneis a chluinnteadh mile air astar!
[Vol . 10. No. 31. p. 7]
Ged a dh’ fhalbh tomhas dhe ’n eagal dhiom chuir an sealladh a bh’ ann gu smaointean gle mhor mi. Thuirt mi rium fhin, gu ’m b’ fheudar gur ann rudeiginn coltach ris an t sealladh ud a bha ’n sealladh a bh’ ann an Sodom ’s an Gomorrah an oidhch’ a fhrasadh teine agus pronnasg a nuas o neamh orra. Ar leam gu ’n robh mi faireachadh faileadh a’ phronnuisg far an robh mi na ’m shuidhe.
Mu dheireadh thainig crioch air an obair eagalaich ud, agus dh’ fhalbh sinn dhachaidh. Ach mu ’n d’ fhuair sinn am mach troimh ’n dorus, theabas na h-asnaichean agam a chur air a cheile leis mar a bha ’n sluagh ’g am dhomhlachadh.
Thill mi dhachaidh gu math moch ’s a’ mhadainn an la iar-na-mhaireach leis an train; oir chuir mi romham nach fhaigheadh fear a’ chrogain bhearnais an ath chothrom air mo dheadh dheise mhilleadh orm. Agus o ’n a bha Domhull comhladh rium, cha robh eagal no eis sam bith orm.
Rinn mi dichuimhn air aon rud innseadh dhut; agus ged a tha fhios agam gu ’m bheil thu ’gabhail fadachd nach ’eil mi ’cur crioch air mo naigheachd, feumaidh mi innseadh dhut, agus is e sin, cho mi-thoilichte ’s a bha mi dhe ’n cheol a bh’ aca anns an ‘Exhibition.” Ged a bha Domhull, agus a h-uile duin’ eile a chuala mise ’bruidhinn m’ a dheidhinn ’g a mholadh, cha do chord e riums’ idir. Neo-ar-thaing nach robh an luchd-ciuil a’ deanamh fuaim gu leor; agus is docha gu ’n robh an ceol air cordadh math gu leor riumsa na ’n robh mi comasach air a thuigsinn. Tha sean-fhacal ann a tha ’g radh, “Ciod e am math a th’ air piob mur a seinnear i.” Agus tha mise ’g radh: Ciod e am math a th’ air ceol mur a tuigear e. B’ fhearr leamsa aon phort a chluinninn o dheadh phiobaire mar a bha Domhull bàn mac Eoghainn, na na chuala mi fad na h-uine ’bha mi anns an ‘Exhibition.’ Ach cia mar a b’ urrainn an luchd ciuil ceol ceart a sheinn an uair a bha h-uile mac mathar dhiubh a’ sior leughadh leabhair fhad ’s a bha iad a’ seinn? Mar a tha ’m facal ag radh: “Cha ’n urrainn duine a’ mhin itheadh agus an teine ’sheideadh aig an aon àm.” Na ’n cuireadh tu fichead rodan, agus fichead cat, agus fichead cu, agus fichead searrach comhladh ann an aon chrodhaidh as nach fhaigheadh a h-aon aca ’mach, dheanadh iad, an uair a thoisicheadh iad ri leum air a cheile, ceol a cheart cho taitneach ris a’ cheol a chuala mise. Dh’ fhairlich air an fhear a bh’ air ceann an luchd-ciuil an cumail aig rian. Bha e ’na sheasamh air am beulaobh, agus slatag bheag bhuidhe aige ’na dhorn, agus bha ’fhalus ’g a dhalladh leis na bha e ’deanamh de mhaoidheadh orra. Chunnaic mi fhin e ’tiormachadh ’fhaluis uair no dha le ’neapaiginn pocaid. Ach thuirt mise rium fhin gu ’m b’ fhearr dha gu mor deadh chuaille trom de bhata daraich a bhith aige ’na dhorn, agus buille mhath a thoirt do gach fear nach gabhadh a chomhairle. Na ’m b’ ann agamsa bha riaghladh a’ ghnothaich, bhiodh mala ghorm air iomadh fear dhe na baoghairean mora, bronnach a bha seideadh nan trumpaidean buidh’ ud, agus mur seinneadh iad ceol ceart, chuirinn a h-uile mac mathar dhiubh gu ruige Taigh Iain Ghrot an Gallaobh.
(A’ chrioch).
Cead le Duthaich nam Beann.
Chaidh an t-oran a leanas a dheanamh an Astralia le fear de Chloinn-an-t- Saoir.
Fo throm mhìghean ’s leisg mo ghluasad,
Gur a cruaidh leam a bhith fàgail
Tir mo shinnsir, tir na h-uaisle,
A bha dual do chlann nan Gàidheal.
Tha mi fàgail na tir Abraich,
Agus caidreamh caomh mo chàirdean,
Cha ’n ’eil m’ aigne ach neo-shùrdail,
Is cha ’n ioghnadh mar a tha mi.
Ciamar dh’ fhaodas mi bhi sunndach
’S mi ag ionndrainn nam beann àrda;
Far an cluinnte damh na cr[ ? ]ice
Ri ard-dreocam dol ’san dàmhair.
Tir nam beanntan arda fuar-ghlas,
Tir nan gleanntan lurach, tlàthail
Far am faighte spreidh am buaile
’S bannal ghruagach ’measg an àlaich.
’S cliuteach ainm nan Gaidheal gasda,
Seorsa reachd ’or ri uchd nàmhaid,
Luchd nam breacanan gun ghealtachd,
Uasal, smachdail, lan de dh-àrdan.
Seoladh air an fhairge dhu-ghuirm,
An cuan udlaidh, farsuinn, gàbhaidh,
Fuachd is teas mu seach a muthadh,
Ach na duilean chi sinn sàbhailt.
Dol gu taobh mu dheas a chruinne
Far nach cluinnear leam mar b’ àbhaist
Fonn na smeoraich air na h-àgain,
Ceolmhor anns a mhaduinn Mhàighe.
Bidh mi cuimhneachadh nan gleannaibh
Anns an fhearann ’san deach m’ àrach,
Anns an d’ ionnsaich mi na leanas
Rium gu daingeann ré mo làithean.
O! mo bheannachd leis na stùcaibh
Mu ’n tiugh dhùineas ceo nan àrdaibh,
’S ged nach faic mi iad le m’ shùilibh
Bidh mo rùn ’s mo smuain gu bràth orr’.
Uirnigh Phaisdean I.
LE LACHAINN MAC-GILLEAIN, LACHAINN NA GAIDHLIG.
Tha sinn cruinn ann ad fhianais,
’Thi tha riaghladh gu h-àrd,
’Tigh’nn a dh’ iarraidh ort eolais
Ann an oige air là,
Mar-ri saors’ bho gach truailleachd
A tha gluasad na ’r cridh:
Seall a nuas ann ad ghràs oirnn,
Is sinn pàisdean bochd I.
Ann an linn Chaluim-Chille
B’ e so innis an àigh,
Bha i ainmeil ’san Eorpa
Airson eolais is gràidh.
’Dhé na cumhachd ’s na morachd,
D’ am buin trocair gun chrìch,
Seall a nuas ann ad bhàigh oirnn,
Is sinn pàisdean bochd I.
Ged is iosal ar bothain
Am measg chnoc agus ghleann,
Bha do mhac féin air docair,
’S e gun socair fo ’cheann.
Athair naoimh uile-ghloirmhoir,
Le ’m miann solas is sith,
Seall a nuas ann ad ghràdh oirnn,
Is sinn pàisdean bochd I.
SEAMRAG.
Iadsan a Phaigh.
An t-Urr. I. W. Mac Isaic, Lakevale , N. S.
Beau Dhomhnaill Bhurns, Sonora , N. S.
Iain Mac Isaic, St . Andrew’s, N. S.
Mor Nic Aonghais, Martinvale , E. P. I.
C H Mac Gillemhaoil, na h-Eileanan Coille
S A Mac Gillemhaoil, na h-Eileanan Coille
Gilleasbuig Domhnullach, Brooklyn , E. P. I
Dughall Mac Mhuirich, Ceylon , Ont.
Domhnall I. Domhnallach, Milan , Que.
Bean N. D . Dhomhnallach, Milan , Que.
Cailean Mac Leoid, Hasavick , Man.
Caiptean A. Mac Neill, Seattle , Wash.
Bean D MhicFhionghain, Mooreton , N. D.
Domhnall Mathanach, New York.
Bean Eachuinn Mhic Neill, Baddeck.
Micheal Mac Neill, Washabuckt.
Iain A. Mac Cuthais, Whitney Pier.
E. Domhnullach, am Beighe ’n Iar.
Sac trom air a’ chois chaoil.
Sannt caillich ’s a’ chruaich mhoine.
Saoilidh an duin’ air mhisg gu ’m bi a’ h-uile duin’ air mhisg ach e fhéin.
Seachd bliadhna ’an cuimhne na bà, ’s gu là a bhàis ’an cuimhn’ an eich.
Sealladh àrd na seana mhaighdinn.
Eireachdas mnathan Loch-Obha, am bréid odhar a bhionndadh.
Cho fileanta ri uileann fidhleir.
Sron cho biorach ’s gun bugadh i biadh a faochag.
MACTALLA NAN TUR, leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. Tha orain le iomadh bard, sean is og, anns an leabhar so, moran nach robh riamh an clo, agus moran eile ann air dreach na ’s fhearr na chunnacas fhathast iad. A phris: 25c; sia air $1 .25; dusan air $2 .00.
FILIDH NA COILLE, leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. Orain a Bhaird Mhic-Gilleain, maille ri cunntas taghte de dh’ orain eile, a bharrachd air orain is eadar-theangachaidhnean le Mr. Sinclair fhein. A phris, leth-dolar.
COINNEACH ODHAR, AM FIOSAICHE, leis an Urr. D. B. Blair, D. D. Leabhar beag anns am faighear cunntas aithghearr air beatha agus fiosachdan an duin’ ainmeil so. A phris, 10c; dusan air $1 .00.
PUBLISHERS “MAC-TALLA,”
Sydney, Cape Breton, Canada.
J. E. BURCHELL,
URRASACHADH BEATHA AGUS TEINE
anns na cuideachdan a’s fhearr am Breatunn ’s an America.
[Dealbh]
A. J. BEUTAN,
(Alasdair Mac Iain Bheutain)
CISTEACHAN-LAIDHE
dhe gach seorsa—beag us mor, geal us dubh, agus dhe gach seorsa fiodha—cruaidh us bog. Aodaichean Dubha agus Anart Geal, agus na h-uile seorsa Bathar-Airgeid us eile nach urrainnear ainmeachadh an so.
Faodar comhradh a dheanamh ris a cearna sam bith dhe ’n duthaich air an
Telephone No. 62.
A. J. BEUTAN.
Sidni, Feb. 8, ’01.
Bathar Cruaidh
Tuaghannan
Locraichean
Glasan
Tairnean
Sgianan, etc
Aonghas Mac Leoid
Paipear-balla
Paint
Olla
Putty
Varnish
Gloine
Etc., etc
MACEACHUINN & MACCABE,
FIR-LAGHA.
Ceannach us creic fearainn, Airgead Iasaid, &c ., &c .
A. J. G. MACEACHUINN. IAIN J. MACCABE.
HEARN & MACDONALD,
FIR-TAGRAIDH, NOTAIREAN, &c ., &c .
D . A. HEARN.FIONNLADH DOMHNULLACH
ROS & ROS,
FIR-LAGHA, NOTAIREAN, &c .
Airgead ri thoirt seachad an iasad.
UISDEAN ROS. HOWARD S. ROS, B. A.
HARDISON ’S PHARMACY.
An Stor-chungaidhean a’s fhearr a tha ann an Sidni.
Air oisean Sràidean Shearlat agus Prince.
DR . CUNNINGHAM,
LEIGH-FHIACAL.
Mu choinneamh storProwse Bros. & Crowell.
DR. G. T. MACGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIS: —Os cionn Stor Harrington.
C . R. BOWN,
URRASACHADH TEINE AGUS LEACAN GLAINE.
C . V. WETMORE,
URRASACHADH TEINE, BEATHA, SGIORRAIDH, & LEACAN GLAINE.
An tigh a Chommercial Bank,
NIALL MacFHEARGHAIS,
Ceannaiche Taillear.
Na h-Aodaichean a’s fhearr agus na Fasain a’s ùire.
C . P. MOORE,
BATHAR CRUAIDH.
Iarunn, Uidheaman Saoirsneachd, Uidheaman Gaibhneachd, Tairnnean, &c .
L . L. GULLIVAN,
CEANNAICHE FEARAINN.
FEARANN US TAIGHEAN RI ’N CREIC ANNS GACH CEARNA DE SHIDNI.
AIRGEAD GA THOIRT SEACHAD AIR RIABH
Victoria Block, So. Charlotte St.,
Sydney & Louisburg Railway
TIM CHLAR.
A toiseachadh Di-luain an 4mh latha de Nobhember, bidh na treineachan a ruith mar a leanas:—
A fagail Louisburg aig 7 a. m., ’sa ruigheachd Shidni aig 8.48 a. m.
A fagail Shidni aig 9.15 a. m., ’sa ruigheachd Ghlace Bay aig 9.55 a. m.
A fagail Ghlace Bay aig 1.30 p. m., ’sa ruigheachd Shidni aig 2.11 p. m.
A fagail Shidni aig 4 p. m., ’sa ruigheachd Louisburg aig 6.00 p. m.
A fagail Ghlace Bay aig 7 p. m., ’sa ruigheachd Shidni aig 7.41 p. m.
A fagail Shidni aig 10.30 p. m., ’sa ruigheachd Ghlace Bay aig 11.30 p. m.
A ruith mar so gach latha ach Di-domhnaich.
WM . COYNE,
Traffic Manager.
Uilleam K. Beairsto,
Luaidh-Cheard, &c .
Theid againn air gach obair an co cheangal ri cur an phioban uisge agus blathachaidh thaighean a deanamh le deach luchd-obrach agus air prisean iseal. Cuir deuchainn oirnn agus biodh fhios agad gu bheil so fior. Gheibh an duine aig am bi beagan obrach a cheart uiread aire ris an duine aig am bi moran, agus bi gach ni a ghabhas sinn os laimh air a dheanamh an ealamachd.
UILLEAM K. BEAIRSTO.
Phone 217
Sidni, C. B.
Feb 7 ’01—1 yr
[Vol . 10. No. 31. p. 8 ]
An Gleann ’s an Robh Mi Og.
LE NIALL MAC-LEOID.
Air fonn—“When the kye come hame. ”
’N uair ’philleas ruinn an samhradh,
Bidh gach doire ’s crann fodh chroic;
Na h-eoin air bhàrr nam meanglan
’Deanamh caithreim bhinn le ’n ceol;
A’ chlann bheag a’ ruith le fonn
Mu gach tom a’ buain nan ros—
B’ e mo mhiann a bhi ’s an àm sin
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og.
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og,
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og,
B’ e mo mhiann a bhi ’s an àm sin
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og.
’S a’ mhaduinn ’n àm dhuinn dùsgadh,
Bhiodh an driùchd air bharr an fheoir;
A’ chuthag is gug-gùg aic’
Ann an doire dlùth nan cno;
Na laoigh og’ a’ leum le sunnd,
’S ag cuir smùid air feadh nan lon;
Ach cha ’n fhaicear sin ’s an àm so
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og.
Anns a’ ghleann, &c .
’N àm an cruinneachadh do ’n bhuailidh
B’ e mo luaidh a bhi ’n an coir;
Bhiodh a duanag aig gach guanaig,
Agus cuach aice ’n a dorn;
Bhiodh mactalla ’freagairt shuas—
E ri aithris fuaim a beoil—
Ach cha chluinnear sin ’s an àm so
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og.
Ann an dùbhlachd gharbh a’ gheamhraidh
Cha b’ e àm ’bu ghainn’ ar spors;
Greis air sùgradh, greis air dannsa,
Greis air canntaireachd is ceol;
Bhiodh gach seanair aosmhor, liath,
’G innse sgialachdan gun gho,
Air gach gaisgeach fearail, greannmhor,
Bha ’s a’ ghleann ’n uair bha iad og.
Bha de sholas dheth gach seors’ ann
’Chumadh oigridh ann am fonn;
Cha robh uisge, muir, no mointeach,
Air an comhdach bho ar bonn;
Ach an diugh tha maor is lann
Air gach alltan agus ob;
Cha ’n ’eil saorsa sruth nam beanntan
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og.
Tha na fàrdaichean ’n am fàsaich,
Far an d’ àraicheadh na seoid,
Far ’m bu chridheil fuaim an gàire,
Far ’m bu chàirdeil iad mu ’n bhord,
Far am faigheadh coigreach bàigh,
Agus ànrach bochd a lon;
Ach cha ’n fhaigh iad sin ’s an àm so
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og.
Chaochail maduinn ait ar n-oige
Mar an ceo air bhàrr nam beann;
Tha ar càirdean ’s ar luchd-eolais
Air am fogradh bhos is thall;
Tha cuid eile dhiubh nach gluais,
Tha na ’n cadal buan fodh ’n fhod,
’Bha gun uaill, gun fhuath, gun antlachd
Anns a’ ghleann ’s an robh iad og.
Mo shoraidh leis gach cuairteig,
Leis gach bruachaig agus cos,
Mu ’n tric an robh mi ’cluaineis
’N àm ’bhi ’buachailleachd nam bo—
’N uair a thig mo réis gu ’ceann,
Agus feasgar fann mo lo,
B’ e mo mhiann a bhi ’s an àm sin
Anns a’ ghleann ’s an robh mi og.
Tha an t-oran so air a chlo-bhualadh air iarrtus duin’ -uasail air ’n do dh’ fhairtlich leabhar a bhàird, “Clàrsach an Doire,” fhaotainn r’a cheannach. Bidh e toilichte chluinntinn gu bheil an leabhar sin ri bhi air a chur an clo as ùr air a bhliadhna so. Bha e air a chur an clo da uair cheana, agus chaidh a’ chreic gu b-iomlan, ni a tha leigeadh ris gu bheil mor mheas air am measg nan Gàidheal.
Am fear a gheallas ’s e dh’ iocas,
’S e ’m fear a dh’ iarras a phàigheas;
Cha choir do neach a bhi ullamh
Gu dol an cunnart no ’n gàbhadh.
Oran
Do Shir Domhnull Mac Mhuirich, Ceannsuidhe Cruinneachadh bliadhnail Comunn Eilean a’ Cheo,
LE IAIN MARTAINN.
Air fonn— “Coire-Cheuthaich.”
Ged ’s dàil cha dearmad dhomh inns’ a m’ sheanachas
Mu ’n uasal ainmeil nach searg a chliù:
Tha ’theisd thar fairge, le mheud ’s a dhearbh e
Do thuigse thalmhaidh, feadh Alba dhuinn;
Chraobh-sgaoil e ’sheanchas gu biodh ar n-ainmean,
Is miltean airgid air falbh a null;
’S gur onair àraid thu dh’ Earraghàidheal
Bhi suidhe ’m pàrlamaid àrd a chrùin.
Gur h-ait an sgeula leam a bhi leughadh,
Gun ghabh thu spéis ann an tìr nam beann,
Bho ’dhearbh do bheusan gur h-uasal treun thu,
Thug buaidh ’s nach géilleadh tu fhéin do ’n Ghall.
Tha d’ oighreachd stéidhichte ’n criochan Shléibhte,
’S am miann gu léir thu bhi ghnàth leo ann;
’S gach bochd is uaibhreach cuir onair suas ort,
Le meud do shuairceis do ’n t-sluagh gach àm.
Gur lionmhor màthair ta guidhe gràs dhut
Le meud do chàirdeas da pàisdean og;
Do bhuadhan nàduir gun uaill, gun àrdan,
’S tu fialaidh, pàirtmhor ’s gach càs dhe ’n t-seors;
Cha chualas d’ aicheadh bhi riamh san àite
No gin thug bàrr ort bhi san Roinn-Eorp,
Le d’ shuairceas fàilteil gu caoimhneil, bàigheil,
’S ro chaoimhneil, gnàthor gach là do dhoigh.
Gur lionmhor dilseachd bha ’n cois do shinnsir,
Fuil uasal rioghail bho thir nam beann,
Na gaisgich spéideil ’san streup nach striochdadh,
’San cliù bho chianta feadh sliabh nan gleann;
Fir chridheil fhiorghlan, le onair fhialaidh,
Is tric thug dioladh a ciadan Ghall,
Le lannan geura gu sgolta chreuchdan,
Feadh naimhdean beuchdach a ghéill dhaibh mall.
Clann Mhuirich ainmeil bh’ air thùs na h-armachd,
Na gaisgich mheanmnach nach d’ fhalbh san ruaig,
Bu sgaiteach, garg iad, ’s na blàir gun dearbhadh,
Do naimhdean aneugnaidh nach tearbadh bhuath;
Bu chliù air Alb’ iad, is tir nan garbh-chrioch.
Na laoich nach fannaicheadh le anagheur cruais,
Bha seasmhach, dìleas, na ’n ceannard mhiltean,
’S bidh ’n teisd gun dìobradh feadh linntean buan.
Sir Domhnull ainmeil, àrd uasal Alba,
Thar chuan tha t-ainm le mor shealbh ga ’luaidh,
Tha chaithir dhealbhach a’ nochd neo-chearbach,
’S tu riaghladh ’n ceannaghaidh le soirbh mor shuairc;
’S e mheudaich m’ anamhor gu inns’ am’ sheanchas
A mheud ’sa dhearbh thu feadh Alb’ dha ’n tuath,
Do chaoimhneas fearadha mu d’ mhaoin ’s mu d’ airgiod,
’S aig réis ar n-aimsir cha searg do dhuais.
An treas là dhe ’n Dùdlachd, 1897.
Is ann againne a gheibh thu na
. .Gloineachan Sula..
a’s fhearr a fhreagras air do shuilean.
Theid sinn an urras orra a thaobh luach agus prise.
Do shuilean air am feuchainn leis an OPHTHALMOMETER a nasgaidh.
K . Bezanson,
Stor Sheudan agus Ghloineachan Sula.
Bidh fior chomhfhurtachd agad ’nad dhachaidh nuair a bhios gach airneis us grinneas air a thaghadh le rian agus tuigse. Agus ’s e ’n ceud ni is coir aire fhaotainn am brat-ùrlair a theid air na seomraichean. Gheibh thu againne
Brat urlair is Airneis
dhe na seorsachan a’s fhearr, agus gach ni eile air an cuir thu feum air son breaghachd do thaighe.
Cuir a dh’ iarraidh Leabhrain anns am bheil gach ni a tha sinn a creic air ainmeachadh. Paighidh sinn faradh do chearna sam bith de Cheap Breatunn.
Gordon & Keith,
A. T. GRANT,
. .. . .Manager.
Nova Scotia Furnishing Co., —LIMITED.
A chuideachd a’s motha tha ’n Canada air son deanamh us creic.. .. .. .. ..
AIRNEIS-TAIGHE ’S BRAIT-URLAIR.
THA STOC MOR DAONNAN AGAINN AIR LAIMH ’NAR TAIGH-CEANNACHD AIR
Sraid Shearlot, - - - Sidni.
Tha sinn a’ creic gach seors’ innsridh air an cuirear feum am broinn taighe.
Tha ar prisean ceart. Taghail againn.
“Ceannaich o’n chuideachd a’s Motha, ’s caomhain t’ airgead.”
Leabhraichean Gailig.
Orain Dhonnachaidh Bhain Mhic-an t-Saoir, le eadar-theangachadh Beurla de Choire Cheathaich agus Beinn Dorain $0 .50
Orain Alasdair Dhomhnullaich (Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair) .60
Orain Roib Dhuinn Mhic-Aoidh 2.75
Orain Uilleim Rois .45
Laoidhean Phadruig Ghrannd .45
Laoidhean Gobha na Hearradh 2.10
Beatha ’s Laoidhean Dhughaill Buchanain .60
Leabhar nan Cnoc, leis an Urr. Tormad Mac-Leoid, D. D. .80
Caraid nan Gaidheal, leis an Urr. Tormad Mac-Leoid, D. D. 2.25
Caraid nan Gaidheal (Part II.) 1.05
Coinneach Odhar, am Fiosaiche, leis an Urr. D. B. Blair, D. D. 10
Fodair Gailig agus Beurla Mhic-Ailpein 2.75
Mactalla nan Tar .25
Filidh na Coille .50
How to Read Gaelic, by John White .30
Costumes of the Clans of the Scottish Highlanders by R. R. McIan, (colored plates) 2.25
The Highlanders at Home, by R. R. MacIan (colored plates) 2.25
The Gaelic names of Plants, by John Cameron 2. 25
Cuirear aon sam bith do na leabhraichean so leis a phosta air son na pris a tha air a cur sios mu choinneamh
PUBLISHERS “MAC-TALLA,”
Sydney, Cape Breton, Canada.
[Dealbh]
MANUFACTURERS LIFE INSURANCE CO.. .. .
Ard-oifis: —TORONTO , CANADA.
J. F. JUNKIN, Esq., Managing Director.
Tha a chuideachd so a creic “pholicies” dhe gach seorsa thathar a cur a mach air son urras-beatha. Gheibhear gach fiosrachadh a dh’ iarrar, agus na prisean, bho
C . W. SEMPLE, General Agent, Sydney, C. B.
M. B. FERGUSON, Special Agent,Sidni.
M . LEBETTER, Local Agent,Sidni Tuath.
Amherst Boot & Shoe Mfg. Co.,
AMHERST, N. S.
A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.
Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.
Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt os ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.
ROYAL BANK OF CANADA.
CORPAICHTE 1869.
ARD OIFIS, HALIFAX , N. S.
EARRAS, $3 ,000,000.00
EARRAS PAIGHTE $2 ,000,000.00
AIRGEAD TAIMH 1,700,000.00
Luchd-Riaghlaidh:
Thomas E. Kenny,Ceann-suidhe.
Thomas Ritchie,Iar-Cheann-Suidhe.
Wiley Smith, H. G. Bauld, Hon.Daibhidh Mac Iain.
Edson L. Pease, Gen’l. Mgr., Montreal.
Meur-Oifis ann an Sidni.
J . E. BURCHELL,Fear-Gnothuich.
Tha gach gnothuich is abhaist a dheanamh ann am banca ’ga chur air adhart, agus tha
BANCA-CAOMHNAIDH
ann anns am faodar suim sam bith o dholar suas, a chur air riabh 3% ’sa bhliadhna.
| title | Issue 31 |
| internal date | 1902.0 |
| display date | 1902 |
| publication date | 1902 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla X No. 31. %p |
| parent text | Volume 10 |