[Vol . 11. No. 11. p. 1]
MAC-TALLA.
“An ni nach cluinn mi an diugh cha ’n aithris mi maireach.”
VOL. XI. SIDNI, CEAP BREATUNN, DI-HAOINE, NOBHEMBER 28, 1902. No. 11.
A’ Chomhstri mu Chrioch Alasca.
BHUINEADH Alasca, ri linn ceud eachdraidh na dùthcha so, do Ruisia, agus gus an d’ fhàs e soilleir gu ’n robh Roinnean Chanada ri bhi air an tàthadh ri chéile, ni a thachair ’sa bhliadhna 1867, cha robh moran coltais gu ’m buineadh i do dhùthaich sam bith eile. Ach nuair chunnaic na Geancaich an dùthaich òg so a’ fàs suas ghabh iad eagal is cùram gu ’m faodadh i tighinn gu bhi tuilleadh is cumhachdach, agus smaoinich iad gu robh ’n t-àm aca feuchainn ri tilleadh a thoirt d’ am bana-choimhearsnach. Cha robh feum saoghalt’ ac’ air Alasca; ach air-son a cumail bho Chanada, chaidh a ceannach bho Ruisia, agus riamh o’n uair sin tha aimhreit eadar iad féin is Canada mu ’n chrìch. Tha stiall chaol de Alasca a ruith an oir a’ chladaich eadar Canada ’s an cuan mor, agus ’s ann mu ’n stiall sin a tha ’n aimhreit. Tha Canada a’ cur na crìche eadar an da dhùthaich faisg air a’ chladach, a’ toirt dhi féin cothrom air an fhairge ruigheachd, ach tha na Stàidean ga ’cur am mullach nam beann, a’ dùnadh Chanada air falbh o’n fhairge gu buileach. Tha iomadh bliadhna o’n thairg Breatunn a chùis a leigeil air beulaobh Ard-chomhairle a bheireadh breith cheart eadar an da dhùthaich, ach an tairgse sin cha ghabhadh na Stàidean. Tha e ri fhaicinn gu soilleir c’arson. Na ’m biodh na Stàidean cinnteach gur ann aice tha chòir, bhiodh i gle dheònach a’ chùis a chur fa chomhair Ard-chomhairle. Agus nuair nach eil i deònach sin a dheanamh, tha e ri thuigsinn gu bheil i fiosrach nach ann aice tha ’chòir, ach gu bheil i ’cur roimpe na tha i ’g agairt a chumail le làmhachas-làidir. Is tric a chluinnear na Geancaich ri uaill as an tapadh féin mar luchd-gnothuich, agus aidichidh sinn gu bheil aobhar uaill aca. Ach ann an déiligeadh ri dùthchannan eile, feumar aideachadh gu bheil iad gu tric a’ nochdadh nan ceart chuilbheartan a nochd righ Ahab o shean nuair a shanntaich e, ’s a chuir e roimhe gu ’n sealbhaicheadh e, fion-lios Naboit.
Deagh Riaghladh.
CLUINNEAR gu tric a bhi ’gearan air an dòigh sam bheil an dùthaich, na roinnean, na siorrachdan, ’s na bailtean, air an riaghladh. Tha moran de dhaoine firinneach, onarach, deagh-bheusach a’ buileachadh an tàlantan air-son math an dùthcha an aon dòigh no ’n dòigh eile timchioll an riaghlaidh, agus tha ’n duais aca ann am meas ’s an deagh-ghean an t-sluaigh. Ach, gu mi-shealbhach, tha moran eile ’faotainn lamh ’san riaghladh bho àm gu àm aig nach eil math dùthcha no ni eile na ’m beachd ach am math féin. Tha so air fàs cho cumanta ’s gu bheil àireamh nach beag de dhaoine matha an impis duslach cùisean-riaghlaidh a chrathadh dhe ’n casan agus cùl a chur riutha. Tha iad am barail nach gabh cùisean leasachadh agus air an aobhar sin a’ meas gur fhearr dhaibh an seachnadh gu buileach.
Tha daoine a smaoinicheas gur urrainn daibh an dleasnas a chur dhiù air an dòigh sin a’ deanamh mearachd mhor. Anns an dùthaich so cha ’n e righ no uaislean a tha riaghladh, ach an sluagh, agus tha dleasnas-riaghlaidh air a leagail air gach duine nach comasach dha a sheachnadh. Am fear an ni dearmad air bhòtadh gach uair a tha taghadh ann, tha e ’deanamh tàir air aon de na sochairean a’s motha tha lagh na dùthcha ’buileachadh air. Agus am fear a bheir bhòt seachad air taobh ni no neach nach eil e dearbh-chinnteach a bhi ceart, tha e meas na sochair sin, a tha ro-phrìseil, air bheag luach.
Ma tha riaghladh dùthcha, siorrachd no baile, math no olc, is ann le aonta ’s le deanadas an t-sluaigh fein. Ma tha mhor chuid dhiù toigheach air deagh riaghladh, ’s a’ stiùradh an oidhirpean le gliocas, gheibh iad deagh riaghladh. Ach ma bhios earann mhor dhiù caoin-shuarach mu ’n ghnothuch, ma ’s roghnaiche leis gach aon a chùisean pearsanta féin na math is leas coitcheann a dhùthcha, gheibh luchd nan cuilbheart an làmh an uachdar, agus bidh a’ chòir ’s an ceartas air an cur a thaobh. Cha ’n eil dòigh eile ann air cùisean-riaghlaidh a chumail mar bu chòir dhaibh a bhith ach gach aon de ’n t-sluagh a bhi cumail sùil fhurachail orra-san ris an d’ rinn iad an earbsa. Ma ni iad gu math, biodh iad air an duaiseachadh, ’s mur dean, biodh an àiteachan air an lionadh le muinntir a’s fhearr. Anns an obair so tha sinn uile co-ionann, ged nach bitheamaid mar sin ann an ni sam bith eile. Cùnntar bhòt an duine bhochd cho math ri bhòt an duine bheartaich; cha ’n aithnichear an dara té o’n té eile.
Facal gu Leughadairean Mhic-Talla.
BHA mi an là roimhe a rùrach am measg sheann leabhraichean, agus ciod a b’ iongantaiche leam na tighinn tarsuinn air seann àireamh de “Chuairtear nan Gleann.” Am measg gach naidheachd a bh’ ann, cha do chòrd aon dhiubh cho math rium ri litir bhlasda, phongail; agus cha robh facal innte ach an tul-fhìrinn. Le cead an fhir-dheasachaidh, bheir mi seachad earrann dhith anns a’ MHAC-TALLA. Freagraidh an litir a cheart cho math, tha mi smaointean, air àireamh de leughadairean MHIC-TALLA ’sa fhreagair i air leughadairean a’ “Chuairtear.”
“Nach nàr e ri innseadh gu ’m bheil an earrann is lionmhoire am measg nan Gàidheal caoin-shuarach cia ac’ a ruigeas sibh iad no nach ruig. Cha ’n altaich iad bhur beatha. Cha toir iad cuireadh dhuibh a steach d’ an taighean; agus air dhaibh a bhi dall d’ an leas féin, leigidh iad leibh gabhail seachad. Na biodh a’ chùis mar so ni ’s fhaide. Tha cosdas mor na ’r lorg—cosdas nach tuig a h-uile fear; ach an déigh sin uile, bu bheag agus b’ eutrom e air gach aon fa leth d’ ur luchd-dùthcha, nan roinneadh iad ’nam measg féin e. Cha sòradh an Gàidheal sgillinn Shasunnach a chur am mach nan còmhlaicheadh e caraid aig taigh-òsda; agus cha bu mhor da sgillinn bhochd ruadh ’san t-seachdain a chumail as an tombaca, chum an earrann aige de chosdas a’ phaipear ìocadh. Tha na Goill a’ cumail suas na ficheadan de na paipeirean luideagach, leibideach, Gallda aca féin; agus is duilich, agus is truagh an ni e, mur cum na Gàidheil gu léir suas aon phaipeir cuimir, ceanalta, agus eireachdail, chum eòlas a chraobh-sgaoileadh air am feadh, ann an cainnt bhrìghmhor an dùthcha féin. Is math leam féin nach tuig na Goill a’ Ghàilig, air eagal gu ’m biodh fios aca gu ’m bheil sliochd nan garbh chrioch caoin-shuarach mu ’r timchioll.”
Tha a’ bhliadhna so a nis a teannadh gu crìch. Agus nach biodh e na ni gasda do gach leughadair a th’ air deireadh ann am pàigheadh a’ MHAC-TALLA ’nan cuireadh iad uige a h-uile sgillinn ruadh a th’ aig’ orra. Bhiodh am fear-deasachaidh taingeil, toilichte aig toiseach na bliadhn’ ùir, agus cha chluinneadh na leughadairean aon ghearain uaithe gu ceann bliadhna eile.
Tha mi glé chinnteach gu ’m bheil an t-àm air ruith seachad, mu am bheil am bàrd ag ràdh:—
“Bha na Gaidheil ro aineolach, dall,
Bha ionnsachadh gann na ’m measg:
Bha ’n eolas cho tana ’s cho mall
’S nach b’ aithne dhaibh ’n call a mheas.”
Nach bu chòir, mata, do na h-uile a th’ air deireadh ann am paigheadh a’ MHAC-TALLA a dhlighe fhéin a chur uige, gus gu ’m bi e mu dheireadh cho làidir, dreachar ’s nach bi de dhànadas aig mac màthar facal a ràdh ’na aghaidh. Criochnaichidh mi an litir so le ceathramh no dha eile de bhàrdachd Sheumais Mhic Griogair:—
“Ach theid aineolas nis as an tìr,
’S gach cleachdadh neo-dhìreach, crom,
Is meallaidh sinn sonas is sìth,
Gun fharmad no stri ’n ar fonn.
Theid sgoilean ’chur suas anns gach cearn,
Bidh leabhraichean Gàilìg pailt,
Bidh eolas is diadhachd a fàs,
Thig gach duine gu stà ’s gu rath.
Nis ‘togaidh na Gaidheil an ceann,
’S cha bhi iad am fang ni ’s mò’:
Bidh aca àrd-fhoghlum nan Gall.
Is tuigse neo-mhall ’na chòir;
Theid innleachdan ’s oibrean air bonn,
’Chuireas saibhreas ’n àr fonn gu pailt,
Bidh ’n diblidh cho laidir ri sonn,
’S am bochd cha bhi lom le h-airc.”
Là an àigh! A’ guidhe soirbheachadh math agus saoghal fada do ’n MHAC-TALLA.
Is mi bhur dearbh charaid,
DOMHULL MAC NEILL.
[Tha sinn an dòchas gu ’n gabh ar leughadairean comhairle “Dhòmhuill.” Tha moran dhiù air deireadh ann am pàidheadh. Gun teagamh cha ’n ann an rùn gun a phàidheadh idir a tha iad; tha iad direach a’ cur dàil ’sa ghnothuch. Ach far am bi dàil bidh dearmad, agus tha ’n dearmad gu tric a’ deanamh barrachd cron ’s a dheanadh fior naimhdeas. Tha sinn an dòchas gu ’n cluinnear uap’ uile romh Bhliadhn’ Ur. ]
[Vol . 11. No. 11. p. 2]
Bha da urra rioghail air chéilidh air Righ Iomhar o chionn ghoirid—Impire na Gearmailt agus Righ Phortugal. Is dithis iad a tha gle eu-coltach ri chéile. Tha ’n t-Impire na dhuine mor, cumhachdach, —na ’bharail fhéin cha ’n eil a leithid eil’ ann— ’s a’ rìgheachadh thairis air an dùthaich a’s fhaisge thig air Breatunn ann an neart de dhùthchannan na Roinn-Eòrpa. Tha Righ Phortugal, air an laimh eile, air ceann aon de na dùthchannan a’s lugha. Cha ’n eil a chumhachd ach beag ’s cha ’n eil a mhaoin mór. Ach tha e na dhuine ciùin, sìtheil, a tha ’n deagh chàirdeas ri ’shluagh, ’s a tha gabhail gach toileachas-inntinn a gheibh e á ’inbhe, ’s a’ seachnadh mar is urrainn dha gach uallach is iomaguin a thig na ’lorg.
Cha’n fhada ’n ùine o’n chaidh ionnsuidh a thoirt air beatha Prionnsa Wales (Righ Iomhar) turus a bha e air chuairt ann am Belgium. Chaidh an duine thug an ionnsuidh air a chur an greim ach bha na Belgich aig an àm cho fad an aghaidh Bhreatuinn ’s nach do chuireadh peanas sam bith air. An la roimhe thugadh an ionnsuidh cheudna air an righ aca fhein le Eadailteach. Bidh am fear sin gun teagamh air a pheanasachadh gu cruaidh. Cha ’n e ’n ceartas a thug iad do ’n phrionnsa Bhreatunnach a bheir iad d’ an rìgh fein idir. Ma ’s e, tha eagal oirnn nach bi a shaoghal buan. Cha ’n eil ni a’s mò bheir misneach do luchd an uilc na dìth peanais.
Tha an t-Ollamh Goldwin Smith an deigh ’eanachainn a thiomnadh do Oil-thigh Chornell, ’sna Stàidean, nuair nach bi e-fein a’ cur an còrr feum oirre. Anns an òil-thigh sin thatar a’ deanamh cruinneachadh de chaochladh eanachainnean—eanachainnean dhaoine glice ’s eanachainnean dhaoine aimideach—mar ioghnadh do luchd-amhairc ’s mar chuspairean-fiosrachaidh do luchd-foghluim.
Naigheachdan.
EASLAINTEAN AN SIDNI TUATH—Tha an triuthach gu dona ’s gu pailt ann an Sidni Tuath. Air an t-seachduin s’a chaidh chaochail triùir de chloinn òga leatha. Tha an fiabhras dearg mar an ceudna measg na cloinne ’sa bhaile sin, agus chaochail dithis leis an taobh a stigh de sheachduin.
A’ BHREAC A RITHIST—Air an t-seachduin s’a chaidh bha dithis air am faotainn tinn leis a bhric ann an Louisburg. Ann am Port Hawkesbury, bha dithis no triùir tinn leatha, agus chaochail aon duine. Thòisich i anns a’ bhaile sin air bòrd da shoitheach a bha ’san acarsaid. Thatar a’ deanamh mach gu’n deach an tinneas a ghiùlain ann an seann aodach a cheannaich aon de na seòladairean ann am Boston.
TELEGRAPH MHARCONI—Tha Marconi a nis cinnteach gu bheil a’ chùis gu soirbheachadh leis. Bha e ’faotainn fhiosan á Cornwall air bòrd an t-soithich-chogaidh air a thurus thar cuain, agus fhuaireadh fios no dha eadhon an deigh acair a thilgeadh mu choinneamh Shidni. O’n thainig e tha e ’g obair gu trang air na h-innealan a chur air ghleus ’sna tùir an Glace Bay, agus cho luath ’s a bhios sin criochnaichte, tha e ’n dòchas gu ’m bi a shoirbheachadh aithnichte do ’n t-saoghal.
LAGH CHON IS CHAORACH—Ann an Newfoundland, tha lagh aca leis am faodar call nan caorach a theid a mharbhadh le coin a dheanamh suas le cìs a leagail air gach cù ’san sgìreachd. Bha cùirt air son riarachadh an lagha so na ’suidhe ann an Harbor Grace o chionn ghoirid, agus an deigh gach call a mheas a rinneadh air na tuath anaich an sin le coin a bhi marbhadh chaorach, chaidh cìs thri tasdain a leagail air gach cù beag is mor a bha ’san sgìreachd. Tha moran bhliadhnachan o’n chaidh an lagh so air an leabhar, agus thatar ga fhaotainn feumail fhathast. Ciamar a fhreagradh a leithid de lagh ann an cearnan de Cheap Breatunn?
AN AMHACH-GHOIRT AN CATALONE—Tha an amhach-ghoirt air bristeadh mach ann an Catalone. Air an t-seachduin s’a chaidh bha i ann an ceithir teaghlaichean. Di-màirt air an t-seachduin so chaochail nighean do Niall Mac Amhlaidh (Niall Mac Thorcuill) aois cheithir bliadhn’ deug. Rinn an easlaint so bristeadh ’san teaghlach cheudna roimhe; aona bliadhn’ deug air ais thugadh air falbh am mac bu shine aig Mac-Amhlaidh.
COLTAS A’ GHEAMHRAIDH—Tha coltas a’ gheamhraidh a’ tighinn air an t-sìde. Tha fuachd is beagan reothaidh ann gu tric, agus frasan sneachd a sileadh an dràsda ’s a rithist. Bha ’n talamh air a chòmhdach le sneachda an so uair no dha cheana, ach cha do mhair e fada. Ach an ceann tuath an eilein, an siorrachdan Inbhirnis is Victoria, thuit dlùth air troigh air an t-seachduin s’a chaidh, agus tha ’chuid mhor dheth gun leaghadh fhathast.
MCNUTT AIR A DHITEADH—Ann an Truro, bha fear Morton McNutt air fheuchainn aig an t-suidhe mu dheireadh dhe ’n chùirt Mhoir air-son ionnsuidh a thoirt air a bhean ’s a mhàthair-cheile a mharbhadh. Chaidh a dhearbhadh gu soilleir air gu robh na ’bheachd a bhean a mhort, ged nach deachaidh leis. Fhuaireadh ciontach e agus thug am breitheamh dha fichead bliadhna ’san tigh-obrach. Bha McNutt na dhuin’ òg, ach dh’ fhàs e trom air an òl, agus chuir sin e dh’ imeachd air slighean an uilc.
FEIN-MHORT ’SA MHEINN A TUATH—Thachair ni muladach ann an Centreville, sa mhèinn a Tuath, seachduin gus an raoir. Chuir Seumas Beuton, aon de na seann daoine bu mheasaile ’sa choimhearsnachd, crioch air a bheatha le e-fein a chrochadh ri sail anns an t-seileir. Bha e na dhuine a fhuair moran trioblaid ’san t-saoghal. Bha coignear chloinne aige, agus thug a chaitheamh air falbh ceathrar dhiù. Chaochail a bhean leis an easlaint cheudna, agus an dearbh fheasgar a chuir e crioch air fein chaochail nighean bràthar dha ’san aon tigh ris. Thatar a’ deanamh gu’n do chuir so uile ’inntinn air aimhreit, agus gu ’m b’ ann ’san t-suidheachadh sin a bha e nuair chuir e làmh na ’bheatha. Bha e tri fichead is deich biadhna dh’ aois.
CUISEAN STUAMACHD—Tha cùisean stuamachd ann an Sidni a’ gluasad gu mall, ach, ma ’s math ar barail, gu cinnteach. Tha àireamh dhaoine a bh’ air an cur air leth an deigh na coinneamh moire a bh’ aig sluagh a bhaile ’san Rink, ag ullachadh air-son barrachd neart a chur air cùl an lagha, agus tha dòchas gu’m bi leasachadh mor air cùisean an ùine ghearr. Tha muinntir Shidni Tuath a’ gluasad ’san dòigh cheudna. Bha coinneamh aca ’n raoir aig an do rùnaich iad ionnsaidh làidir a thoirt air cur as do mhalairt an òil ’sa bhaile sin. Tha e gle choltach gu bheil an sluagh anns an da bhaile aontachail mu’n ghnothuch, agus ma leanas iad mar sin gun sgìtheachadh, soirbhichidh leotha. Tha e mar dhleasnas air gach aon aig am bheil math a bhaile ’s a dhùthcha na bheachd gach cuideachadh a’s urrainn dha a thoirt ’san aobhar so. —Tha e na ’ni creideasach do Shidni Tuath gu bheilear a’ cur cruaidh riuthasan a th’ air am faotainn ciontach de chreic stuth làidir ri Innseanaich. O chionn ghoirid chaidh càin ceud dolair am fear a chur air dithis air-son na cionta sin.
Impire na Gearmailt.
Tha an t-Impire Mòr ainmeil so anns an dùthaich an dràsd, agus tha ioghnadh air ioma fear mu na h-aobharan a thug e do na h-eileanan so aig an àm so. Tha e air a thuigsinn ann an ceàrnan sònraichte gu’m bheil e an déigh co-chòrdadh a dheanamh ri luchd-riaghlaidh Bhreatuinn mu chùisean ’s an àird-an-ear agus mu chòirichean eile ann an taobh deas Africa. Bidh e a ghnàth ’na ùrnuigh leis na Gáidheal gu’m biodh soirbheachadh a’ leantuinn ceuman nan Gearmailteach. Tha dàimhean eadar an dùthaich so agus a’ Ghearmailt ’sa h-Impire comasach a tha luachmhor air son math a’ chinne-dhaonna. Uime sin tha fàilte chridheil anns na h-eileannan so a ghnàth a’ feitheamh air teachd an Impire ghreadhnaich so do thìr ainmeil a sheanamhair far an do thòisich gaoil eadar a mhàthair ghrinn agus ’athair a bha ’na dhuine ionmholta am measg mhòran. —Oban Times.
LITIR AS AN EILEAN SGITHEANACH.
FHIR MO CHRIDHE, —Tha ùine mhor a nis o ’n a chuir mi an litir mu dheireadh ugad. Agus gus an fhìrinn ghlan innseadh dhut, tha car de nàire orm a chionn mi bhith cho fada gun sgrìobhadh g’ ad ionnsuidh. Ach faodaidh tu mo chreidsinn an uair a their mi gu ’n robh mi smaointean ort tric gu leor, agus gur e mo dhùrachd gu ’n soirbheachadh gu math leat. “Ach,” ars’ thusa, “cha dean deadh dhùrachd agus a bhith ’smaointean orm gu tric dad na ’s mò de dh’ fheum dhomhsa na rinn na taingeannan do choileach a’ ghobha. Ge b’ e a tha air son a dhùrachd agus a dheadh rùn a chur an ceill dhomhsa, cuireadh e ’dhollair ugam gu riaghailteach a h-uile bliadhna, agus sgrìobhadh e ugam gu math tric.”
A nis, a charaid, ged a theireadh tu a h-uile facal dhe so cha ’n abradh tu ach an fhìrinn. Tha mise ’creidsinn gu ’m faodadh an caraid a’s dìsle a tha agad barrachd a dheanamh air do shon na tha e ’deanamh.
Mu ’n àm so dhe ’n bhliadhna tha aire dhaoine, mar is trice, air a togail le bhith ’bruidhinn air gnothaichean a bhuineas do bhàrr na bliadhna. Air a’ bhliadhna so tha ’m fogharadh mòran na ’s fhadalaiche na bha e o chionn àireamh mhòr bhliadhnachan. Bha ’n t-earrach cho fliuch ’s cho fuar, agus bha leithid de reothaidhean ann ’s nach robh e sàbhailte do dhaoine an siol a chur anns an talamh. Bha a’ cheud mhios dhe ’n t-samhradh gu math fuar mar an ceudna; agus cha robh coltas gu ’m biodh aon chuid feur no arbhar math ann an àite sam bith air feadh na Gàidhealtachd. Ach ged a dh’ fhàs am feur ’s an t-arbhar anabarrach math anns a’ mhios mheadhanach dhe ’n t-samhradh, bha e soilleir gu leor gu ’m biodh am fogharadh gle fhadalach na ’s lugha na bhiodh aimsir gle mhath ann fad an fhoghair.
Chaidh mios meadhanach an fhoghair seachad mu ’n d’ rinn daoine car air a’ bhuain; oir bha earrann mhor dhe ’n arbhar cho gorm ris a’ chreamh. Fhuair daoine am feur a chur fo dhion gun domail sam bith. Ach is gann gu ’n do chuireadh a’ bheag dhe ’n arbhar fo dhion fhathast. Agus tha achaidhean gun bhuain ri ’m faicinn ann an iomadh àite air feadh na dùthchadh.
Tha pailteas de bhàrr air an talamh ma gheibhear a chur fo dhion; ach cha dean e min idir. Ni e siol cura ged nach ’eil e abaich. Feumaidh sinn uile bhith air ar beathachadh le min America; agus tha e ’na aobhar-toileachadh dhuinn a bhith ’cluinntinn gu ’m bheil barr math am bliadhna araon anns na Staidean agus ann an Canada.
Ged nach ’eil dùil aig daoine ri ’bheag de mhin a dheanamh air an cuid barra fhein am bliadhna, tha e gu mòr ’nam fabhar gu ’m bheil am buntàta gu math pailt. Cha chualas ach gann iomradh air a’ ghaiseadh am bliadhna. Mar ’s trice tha ’m buntàta lionar agus garbh agus tioram. Ach tha ’n t-iasg anabarrach gann. Cha ’n ’eil duine beò aig am bheil cuimhne air an iasg a bhith cho gann. Cha ’n ’eil daoine ’tuigsinn ciod is aobhar dha so. Tha cuid a’ smaointean gu ’m bheil iasgairean nan lion-sgriobaidh(trawlers)an deigh an t-iasg, araon beag is mòr, a sgriobadh leotha bhar nan oitrichean. Tha ’n lagh an aghaidh dhaibh a dhol na ’s fhaisge na trì mile air tìr. Ach tha iad a’ bristeadh an lagha gu tric, ged tha bàtaichean-cogaidh an righ air ais ’s air aghart timchioll nan eilean gus an glacadh. Chaidh té dhe na bàtaichean-iasgaich so a ghlacadh ag iasgach an taobh a staigh dhe na criochan
[Vol . 11. No. 11. p. 3]
faisge air Steornabhagh air an t-seachdain so ’chaidh, agus chuireadh ceud punnd Sasunnach (no coig ceud dollair mar a their sibhse) de chàin air. Ged a tha na h-uiread dhiubh air an glacadh a h-uile bliadhna, agus càin throm air a leagadh orra, cha ’n ’eil iad toileach sgur de bhristeadh an lagha.
Shoirbhich iasgach an sgadain anabarrach math le daoine ann an Steornabhagh, ann an Gallaobh, agus anns an aird an ear air an t-samhradh a chaidh seachad. Ach chaidh a’ chuid bu mhò dhe ’n iasg so gu ruige Rusia, agus a’ Ghearmailt, agus gu ruige àiteachan eile air Tìr-mor na Roinn-Eòrpa. Tha e air innseadh dhomh gu ’m bheil teaghlaichean anns an Eilean so a choisinn dlùth air ceud punnd Sasunnach am bliadhna aig iasgach an sgadain.
Tha prisean matha air crodh ’s air eich ’s air caoraich am bliadhna. Thog an cogadh a bh’ ann an Africa prìs nan each gu mòr. Agus tha ’chùis coltach gu ’m bi prìs mhath air eich fad iomadh bliadhna ’na dheigh so.
Ghabh daoine eagal o chionn ghoirid gu ’n éireadh prìs a’ ghuail ro àrd an uair a chual’ iad an aimhreit a dh’ éirich eadar na gualadairean agus na maighstirean anns na Staidean. Dh’ éirich a’ phrìs ann an Sasunn ann an latha no dhà; oir dh’ ordaich cuid de mhuinntir nan Staidean cunntas mhòr mhìltean tunna guail a chur g’ an ionnsuidh á Sasunn. Ach ged a dh’ ordaich iad cuid mhath de ghual a chur uca á Alba, sheas a’ phrìs mar a bha i roimhe. Tha sinn a nis toilichte gu ’n do chòrd na gualadairean agus na maighstirean mu ’n tuarasdal, agus nach bi feum tuilleadh air gual a thoirt á Breatunn.
Is docha gu ’n saoil na tha beò fhathast dhe na Gàidheil a dh’ fhalbh as an dùthaich so nach ruig sinne a leas suim sam bith a ghabhail mu dheidhinn co dhiubh a bhios prìs a’ ghuail àrd no iosal; ach thainig atharrach mor air an dùthaich, agus air sluagh na dùthchadh o ’n a dh’ fhalbh iadsan. Tha na bogaichean mònadh a’ sior ruith am mach faisge air na rathaidean mòra; agus o’n a tha mòran dhe na daoin’ òga a’ falbh aig toiseach an t-samhraidh gu cosnadh sam bith a fhreagras orra anns a’ Ghalldachd, cha ’n urrainn do na seann daoine mòran a dheanamh air buain, air togail, agus air cruachadh mhònadh. Agus cha bhiodh ann ach gòraich do theaghlaichean fuireach aig na taighean gus a’ mhòine chruachadh an uair a choisneadh iad ann an aon seachdain aig obair anns a’ Ghalldachd barrachd air na dheanadh iad a dh’ fheum aig na taighean fad mhios. A bharrachd air a’ so, tha daoin’ òga an latha ’n diugh a’ smaointean nach bu chòir am faicinn ann am poll mònadh gu ’n dà ghlùin mar a bha na daoine o ’n d’ thainig iad. An uair a chi thu spalpaire de ghille òg an sid le ad m’a cheann, le ’chollair geal air, le uaireadair air a chliathaich, le ’bhriogais ghoirid, le stocainnean ballach de dh’ iomadh dath air a chalpannan cuimir, agus le bhrògan grinne as am faiceadh tu d’ fhailleas, cha smaoinicheadh tu gu bràth air iarraidh air a dhol gu ’dhà ghlùin do pholl mònadh. Agus mu dheidhinn gu ’n iarradh tu air nighinn òig, ghrinn, ghlain, le a falt air a phasgadh gu h-òrdail anns an fhasan a’s ùire air mullach a cinn, le crios dearg m’a meadhain air a dhùnadh le bucall airgid, leblousegrinn geal m’a com, le collairlacem’a h-amhaich, leskirtdelustrea chosg leth-chrùn an t-slat, agus le botunnan a tha ruighinn meall a’ chalpa dhi, a dhol a chur mhònadh bhar nam poll air a muin, cha bhiodh ann ach gnothach gun tùr dhut smaoineachadh air a leithid. Bu mhath an rud nan tugadh i steach ultach mònadh as a’ chruaich, no cnap guail, gus an teine chumail beò. Tha gillean agus nigheanan òga an diugh, mar is trice, a’ deanamh barrachd cuideachaidh le am pàrantan aig cosnadh math na dheanadh iad le fuireach aig obair thruim, shalaich aig na taighean. Tha iad a’ faotainn deadh thuarasdal anns na taighean cosnaidh, agus theid aca, ma bhios iad glic, deanadach, agus cùrmach mu ’n tuarasdal, air iad fhein a chumail gu grinn, glan, comhfhurtail, agus cuideachadh a dheanamh le am pàrantan.
Ged a thug mi iomradh mar tha air mar a bha ’m bàrr cho fad air ais leis cho mi-fhàbharrach ’s a bha aimsir na bliadhna, feumaidh mi tuilleadh a radh. Tha na daoine a’s sinne, agus a’s fhearr cuimhne a tha beò ag radh nach cuimhne leotha bliadhn’ eile fhaicinn coltach ris a’ bhliadhna so. Eadar toiseach na bliadhna agus toiseach an t-samhraidh thainig a’ sia no ’seachd de shneachdanan troma; ach cha do mhair a h-aon diubh fada. Bu ghann a mhair a h-aon diubh na b’ fhaide na seachdain. Bha ’n t-sìde, o’n a thainig a’ bhliadhna anabarrach caochlaideach. Anns an iuchar, an uair nach bu ghnath le daoine teine fhaicinn ach am beagan a dh’ fheumteadh gu deasachadh béidh, dh’ fheumadh teine a bhith anns gach seòmar anns am biodh daoine suidhe. Agus chunnaic mi uair is uair teine air a chur anns na seomraichean-cadail ann am meadhain an iuchair! Thigeadh beagan laithean de shìde cho blàth ’s a dh’ iarradh duine, agus an sin thigeadh sìde fuar, fliuch. As a’ so dh’ eirich iomadh droch cnatan am measg dhaoine.
Ged a tha ’n litir so fada gu leor, tha aon naigheachd agam ri innseadh air nach bu choir dichuimhn a dheanamh, agus is e sin gu ’n do chuir an righ agus a’ bhanrigh urram mhor oirnn an uair a thainig iad do Loch-sniodhasart, agus a chuir iad seachad an oidhche aig acaire ann am Bagh Uige. Beagan ùine an deigh do na luingeas tighinn gu àit’ acaire—bha ceithir ann dhiubh, yachtan righ, agus trì luingeas-chogaidh a bha falbh ’na chuideachd—chaidh an righ ’s a’ bhanrigh gu tir, agus choisich iad suas mu leith-mhile o cheann na laimhrig. Rinn muinntir Uige fodhail mhor riutha. An uair a dhorochnaich an oidhche chuireadh tein-aidhir suas ann an ùine ghoirid air cnoc àrd faisge air a’ chladach, agus dh’ òladh deoch-slàinte an righ agus na banrigh uair is uair aig an tein-aidhir mu ’n robh e dà uair dheug ’s an oidhche. Tha airgiod air a chur cruinn mar tha gus cuimhneachan air choireiginn a bhith ann an Uige air an latha chaidh an righ ’s a’ bhanrigh air tìr—feasgar a’ cheud latha de Sheptember. Bha amhrus aig daoine gu ’n taghladh an righ ann an aiteiginn ’san Eilean Sgitheanach, agus bha dùil aig muinntir Phortrigh gur ann orra fhein a chuireadh e an urram; agus air an aobhar sin bha iad car mi-thoilichte nach do thaghail e orra. Is mi do charaid,
IAIN.
Latha Samhna, 1902.
LITIR A SIDNI-A- TUATH.
GED nach do sgrìobh mi ga d’ ionnsuidh air a mhios s’a chaidh, feumaidh mi radh gur h-e a b’ aobhar dha sin, mar thuirt Ruairidh Friseal, ’s neach eigin air ceist a chur air mu ni-eigin air nach freagair dhomh tigh’n thairis, “A chabhaig! a chabhaig!” Ach, cabhagach ’s mar tha mi, leig mi seachad m’ obair re ùine air an fheasgar an diugh a chum còmhradh a bhi agam ri aon de na daoine a’s sine ’tha ’sa bhaile so, ’s e air tighinn ga ’r faicinn. ’S ainm dha Somhairle Mac-a- Phì, a rugadh ’s a dh’ àraicheadh an Cillemhoire ’san Eilean Sgitheanach. Ged tha e gle aosda, agus gun chomas siubhal ach gu mall le comhnadh a’ bhata, tha cuimhne mhath aige air iomadh ni a thachair an làithean òige ’san t-seann dùthaich. Air do ’n òran “An gleann ’san robh mi òg” a bhi air a ghabhail dha, agus beagan de eachdraidh “Ghilleasbuig aotruim” air a leughadh á “Clàrsach an Doire,” tharruing sin e gu beagan air an robh e féin fiosrach mu thimchioll Ghilleasbuig innse dhuinn.
Tha cuimhne mhath aige air àm ’s na theab e féin tràghadh le sròn-shileadh; agus air dha a bhi cho anmhunn an deigh sin ’s gu ’n robh e ùine ghoirid air an leabaidh, co a thigeadh a dh’ ionnsuidh an taighe air là àraidh, ’s gun a stigh ach a’ mhàthair ’s e féin, ach Gilleasbuig agus sùgan air a shuaineadh mu ’chois chli bho ’bonn gus os ceann na glùine, ni a bha nochdadh gu soilleir, a dh’ aindeoin gleusdachd Ghilleasbuig, gu ’n robh mòran ga ’dhìth. ’Nuair a chunnaic e Somhairle air an leabaidh, dh’ fhaighnich e dheth dé bha cur ris. Fhreagair esan nach robh fhios aige gu ro mhath, ach gur beag nach d’ eug e le sròn-shileadh. “Ud,” arsa Gilleasbuig, “cha ’n eagal duit! Tha mise dol a mach gun dàil, agus cha ’n ’eil cailleach mu ’n cuairt air nach toir mi cearc agus uibhean a chur ugad.” Ma rinn e mar gheall e cha ’n ’eil fios agam.
Mu ’n àm sin féin chaidh Gilleasbuig, agus sgonn math bata ’na dhòrn, gu taigh duine ’sa choimhearsnachd do ’m b’ ainm Domhnull Ros. Thachair gu ’n robh Domhnull agus a mhac a mach ’san fhearann, agus nach robh a stigh roimh Ghilleasbuig ach bean Dhomhnuill agus beagan de mhnathan eile a thachair a bhi maille rithe. Dh’ iarr Gilleasbuig air bean an taighe an soitheach ’san robh i a gleidheadh an uachdair a thoirt uige gun dàil. Cha robh math teannadh ri diùltadh, ’s rinn i mar a dh’ iarr e. Thuirt e ’n sin ris na mnathan gach aon diubh a bhi nall agus iad féin a riarachadh as an uachdar. ’Nuair a bha iad air an sàsachadh, thuirt e riutha iad a bhi air am bonnan, agus tòiseachadh air dannsa. B’ fheudar deanamh mar sin, agus smùid aig Gilleasbuig féin air gabhail phort daibh, gus an robh iadsan gu toirt suas. ’Nuair bha Domhnull Ros agus a mhac a toirt dùil nach rachadh an gairm gu dinneir idir an latha sin, thug iad an dachaidh orra, far am faca iad mar bha—Gilleasbuig a portaireachd, agus na mnathan truagha, ’s am fallus g’ an dalladh, gu tuiteam bhar an casan. Fhuair iad fuasgladh, ’s bha feum air, nuair thuirt Domhnull, “Tha ’n ruidhle air a bhi fada gu leor cheana, a Ghilleasbuig.”
Nach b’ fhìrinn dhomh a radh gu ’n robh mi cabhagach ’nuair tha co’ -la-deug air dol seachad o’n sgriobh mi na tha air thoiseach. Ach mar thuirt an gille Eirionnach, “Ma bhios mi beò gus am faigh mi bàs, bidh suil agam gu ’m bi gnothuichean ni ’s usa dhomh.”
Bha mi air sràid ìosal a bhaile air an fheasgar so, agus o’n tha moran luchd-obrach air am fasdadh aig cuideachd antramway ,tha ’n obair a dol air adhart gu foghainteach. Tha na reilichean air an leagadh air cuid mhath dhe ’n t-sràid sin, agus ma bhuanaicheas an aimsir fàbharrach, gheibh iad air adhart gu math.
Air dhomh a bhi aig laimhrig Mhoore ré uine ghoirid, agus am bàt’ -aiseag direach air tighinn á Sidni, dé thachair ach gu ’n do thuit misgeir truagh thar an taobh do ’n uisge. An deigh dha tighinn an uachdar chaidh ròp a shìneadh uige o’n bhàta, ach o nach b’ urrainn e greimeachadh ris cho teann ’s gu ’n gabhadh e togail air bòrd, chaidh a shlaodadh cho fada as an uisge ’s gu ’n d’ fhuaras a chur na ’shuidhe aig deireadh bàta beag a ghreas d’a ionnsuidh. Ach, mo laochain! ged bha ’chasan fhathast anns an uisge, as a sid cha robh e air son tighinn, ach ’s ann a dh’ fheuch e a dheud air an ròp a bha gu theasair
[Vol . 11. No. 11. p. 4]
gin ’san dòchas amaideach gu ’n rachadh aige air a ghearradh, ged bha e mu òirleach gu leth an gairbhead. Thuirt barrachd is aon duine ris gu ’n robh e nis air deadh “chold bath” fhaotainn; ach na ’m biodh esan agus mòran d’a leithid cho glic ’s gu ’n gleidheadh iad an goilean bho “hot bath” luchd-deanamh mhisgeirean, sheachnadh iad moran dhe na truaighean a tha ghnath an lorg an stuth mhallaichte.
M. D.
Nov. 21, 1902.
SGEULACHDAN ARABIANACH.
ALADIN.
CAIB. XI.
GED a bha ’n t-ard-chomhairleach a’ miannachadh gu mor a bhith ann an cleamhnas ris an righ, chunnaic e gu ’n robh a mhac suidhichte gu ’n rachadh sgaoileadh a chur anns a’ phosadh. Chaidh e gun dail far an robh an righ, agus an uair a dh’ innis e dha mu ’n staid anns an robh a mhac fad an da oidhche roimhe sid, ghuidh e air sgaoileadh a chur anns a’ phosadh, agus cead a thoirt dh’ a mhac falbh as an luchairt. Thuirt e nach robh e ceart a’ bhan-phrionns’ og fhagail na b’ fhaide anns a’ chunnart eagalach anns an robh i.
Dh’ aontaich an righ anns a’ mhionaid gu ’n deanteadh mar a bha ’n t-ard-chomhairleach ag iarraidh, agus thug e ordugh gun dail stad a chur air an fhodhail ’s air a’ ghreadhnachas a bha ’dol air aghart anns an luchairt, agus anns a’ bhaile; agus chuireadh fios do gach cearn dhe ’n rioghachd stad a chur air a’ ghreadnachas a bha ’measg an t-sluaigh. Ann an uine ghoirid sguir an gairdeachas a bha ’n sluagh a’ deanamh.
Chuir so an sluagh anns gach aite gu moran bruidhne, agus gu bhith ’feuchainn ri fios an aobhair fhaotainn am mach; ach cha robh fios ri fhaighinn ach gu ’n d’ fhalbh an t-ard-chomhairleach agus a mhac as an luchairt, agus iad gle throm-inntinneach. Cha robh fios an aobhair aig neach sam bith ach aig Aladin. Rinn e gairdeachas na chridhe air son cho math ’s a shoirbhich leis le cuideachadh a’ chruisgein. Bha ’m posadh air a chur mar sgaoil, agus bha ’m fear ris an do phosadh a’ bhana-phrionnsa an deigh falbh as an luchairt. Ach cha robh cuimhne sam bith aig an righ no aig an ard-chomhairleach air Aladin, agus idir cha robh smaointean aca gu ’n robh lamh sam bith aig Aladin anns an draoidheachd leis an do chuireadh am posadh mar sgaoil.
Ach air a shon sin, cha do chuir Aladin dragh air an righ gus an deachaidh na tri miosan seachad, mar a dh’ ainmich an righ dh’ a mhathair. Air an latha an deigh do ’n uine so a dhol seachad chuir e ’mhathair do ’n luchairt a chum a ghealladh a chur ann an cuimhne do ’n righ.
Chaidh mathair Aladin do ’n luchairt mar a dh’ iarr a mac oirre, agus sheas i ann an seomar na comhairle mu choinneamh an righ mar a b’ abhaist dhi. Cha bu luaithe ’thug an righ an aire dhi na dh’ aithnich e i; agus ghrad chuimhnich e air aobhar a gnothaich, agus an uine o ’n a chunnaic e roimhe i. Air an aobhar sin, an uair a bha ’n t-ard-chomhairleach a’ dol a leughadh an orduigh anns an robh gnothaichean an latha gu bhith air an deanamh, chuir an righ stad air, agus thuirt e: “Ard-chomhairlich, tha mi ’faicinn na deadh mhna a thug dhomh tiodhlac o chionn tri miosan; stad gus an cluinn mi ciod a th’ aice ri radh.”
Sheall an t-ard-chomhairleach an rathad a bha i, agus thug e ordugh do ard-oifigich a toirt gu beulaobh an righ.
Thainig i gu bonn na righ-chathrach, agus leig i i-fhein ’na sineadh mar a b’ abhaist dhi; agus an uair a dh’ eirich i ’na seasamh, dh’ fheoraich an righ dhith ciod a bha i ’g iarraidh.
“Mo thighearna,” ars’ ise, “thainig mi, ann an ainm mo mhic, Aladin, a chur ’n ’ur cuimhne gu ’n deachaidh na tri miosan seachad, tha mi ’guidhe oirbh gu ’n cuimhnich sibh air bhur gealladh.”
An uair a gheall an righ gu ’n tugadh e ’nighean do dh’ Aladin ri posadh, cha robh e ’smaointean gu ’n cluinneadh e guth gu brath tuilleadh mu dheidhinn a’ ghnothaich. Bha fhios aige nach biodh a nighean deonach Aladin a phosadh o ’n a bha coltas na bochdainn air a mhathar araon ’na cruth agus ’na h-eideadh; oir bha e soilleir gu leor dha nach robh innte ach boirionnach cumanta. Ach bha e fo dhragh gu leor an uair a chunnaic e i ’tighinn a dh’ iarraidh air seasamh ri ’ghealladh. Cha d’ thug e freagairt dhi gus an do chuir e an toiseach a chomhairle ris an ard-chomhairleach, do ’n do leig e ris nach robh toil aige a nighean a thoirt do choigreach aig nach robh, a reir choltais, a’ bheag de mhaoin an t-saoghail so.
Dh’ innis an t-ard-chomhairleach gu saor do ’n righ a bheachd air a’ chuis, agus thuirt e ris: “A reir mo bharail-sa, mo thighearna, tha doigh ro mhath ann gu stad a chur air a’ phosadh mhi-choltach so, eadhoin gun aobhar gearain a thoirt do Aladin, ged a bhiodh bhur morachd na ’s eolaiche air na tha sibh; agus is e sin, gu ’n iarr sibh air tiodhlac a thoirt dhuibh nach bi e comasach air a thoirt seachad. Is e so an aon doigh leis an toir sibh air sgur a bhith ’g iarraidh oirbh bhur nighean a thoirt dha; agus is cinnteach nach do smaoinich e riamh air a’ so.”
Chord a’ chomhairle so ris an righ, agus an uair a chaidh e fo ’smaointean car tiotaidh, thuirt e ri mathair Aladin: “A bhean mhath, tha e fior gur coir do righrean cumail ris na geallaidhean a bheir iad seachad, agus tha mise deas gu cumail ris a’ ghealladh a thug mi fhin, le mo nighean a thoirt do d’ mhac-sa ri ’posadh. Ach o nach urrainn domh a toirt dha gus an toir e dhomh an toiseach tiodhlacan luachmhor mar dhearbhadh gu ’m bheil e lan-airidh air mo nighean fhaotainn, abair ris gu ’m faigh e i an uair a chuireas e g’ am ionnsuidh da fhichead mias oir, luma lan dhe ’n t-seorsa sheudan a chuir e ’g am ionnsuidh roimhe, da fhichead seirbhiseach dubh a’ ghiulan an da fhichead mias, agus da fhichead maighdionn og mhaiseach ann an trusgain riomhach. Air na cumhnantan so bheir mi dha mo nighean ri ’posadh; air an aobhar sin, a dheadh bhean, bi falbh agus innis so do d’ mhac, agus feithidh mise gus an tig thu le fios freagairt.”
An uair a leig mathair Aladin i fhein ’na sineadh an dara uair air beulaobh an righ, dh’ fhalbh i dhachaidh. Air an rathad dhachaidh, bha i gaireachdaich ’na h-inntinn fhein a chionn cho amaideach ’s a bha na beachdan a bh’ aig a mac. Ars’ ise rithe fhein: “C’ait’ am faigh e ’n aireamh ud de mhiasan mor’ oir, agus glaine dhathte gu leor gus an lionadh? Am feum e dhol a rithist do na taighean fo thalamh, agus an toirt bhar nan craobh? Ach c’aite am faigh e an aireamh sheirbhiseach a tha ’n righ ag iarraidh? Tha barrachd air iarraidh air na theid aige air a thoirt seachad, agus tha mi ’creidsinn nach bi e gle thoilichte leis an teachdaireachd a th’ agam dha.”
An uair a rainig i dhachaidh, agus na smaointean so air a h-inntinn, thuirt i ri Aladin: “A mhic, is e mo chomhairle dhut gun a bhith smaointean tuilleadh air nighean an righ a phosadh. Bha ’n righ gle chaoimhneil rium, agus tha mi ’creidsinn gu ’m bheil meas aig’ ort sa; ach mur do mheall mo bharail mi, thug an t-ard-chomhairleach air inntinn atharrachadh, mar a dh’ fhaodas tu fhein a thuigsinn o na th’ agamsa ri innseadh dhut. An deigh dhomh a chur ’na chuimhne gu ’n deachaidh na tri miosan seachad, ghuidh mi air cumail ri ’ghealladh; ach thug mi ’n aire gu ’n do chuir an t-ard-chomhairleach cagar ’na chluais mu ’n d’ thug e freagairt dhomh.”
An sin dh’ innis i dha facal air an fhacal mar a thuirt an righ rithe, agus na cumhnantan air an robh e toileach a nighean a thoirt dha ri ’posadh. Na dheigh sin thuirt i ris: “Tha ’n righ ag iarraidh fios-freagairt anns a’ mhionaid; ach tha mise ’creidsinn gu ’m faod e bhith ’g a fheitheamh fada gu leor.”
“Cha bhi e cho fada ’g a fheitheamh ’s a tha sibh a’ smaointean, a mhathair,” ars’ Aladin. “Tha ’n righ ann am mearachd ma tha e smaointean gu ’n cum an tiodhlac mor a tha e ’g iarraidh a nighean uamsa. Ach tha mi gle thoilichte; is suarach na dh’ iarr e seach na rachadh agamsa air a thoirt dha. Am feadh ’s a bhios mise ’smaointean air ciod is coir dhomh a dheanamh a chum an righ a riarachadh, theid sibhse a dheasachadh na dinnearach.”
Cha bu luaithe chaidh a mhathair do ’n mhargadh a cheannach nithean a bha dhith oirre na thug Aladin lamh air a’ chruisgean. Agus an uair a thug e suathadh air, thainig am fathach, agus thairg e obair sam bith a dheanamh dha.
“Tha ’n righ a’ toirt a nighinn dhomh ri ’posadh,” ars’ Aladin; “ach tha e ’g iarraidh orm an toiseach da fhichead mias oir a thoirt dha, luma lan dhe na measan a th’ anns a’ gharadh as an d’ thug mi ’n cruisgean; agus tha e ’g iarraidh gu ’m biodh na miasan air an toirt g’ a ionnsuidh le da fhichead seirbhiseach dubh, agus gu ’m biodh da fhichead searbhant’ og, mhaiseach ann an trusgain riomhach ag imeachd rompa. Bi grad falbh, agus thoir na tiodhlacan so g’ am ionnsuidh-sa, a chum gu ’n cuir mi g’ a’ ionnsuidh iad mu ’n sgaoil a’ chomhairle.”
Cha bu luaithe fhuair am fathach an t-ordugh so na chaidh e as an t-sealladh. Agus ann an uine ghoirid thill e le da fhichead seirbhiseach agus mias oir air ceann gach fir dhiubh, lan dhe na seudan bu luachmhoire bh’ anns an t-saoghal. Bha aodach airgid air oibreachadh le snath oir a’ comhdach gach meise. Bha da fhichead searbhant’ og mhaiseach aige mar an ceudna, agus iad ann an trusgain anabarrach riomhach. Bha ’n taigh, agus a’ chuirt a bh’ air a bheulaobh, agus an garadh a bh’ air a chulaobh, air an lionadh leotha. An uair a thuirt Aladin ris an fhathach nach robh tuilleadh feum’ aig air an lath’ ud, dh’ fhalbh e.
An uair a thainig mathair Aladin dhachaidh chuir na bha de shluagh agus de dh’ ionmhas aig an taigh ioghnadh gu leor oirre. An uair a chuir i am biadh a thug i dhachaidh as a laimh, bha i dol a chur dhith an t-sroil a bh’ air a h-aghaidh; ach cha leigeadh Aladin leatha.
“A mhathair,” ars’ esan, “na biomaid a’ cur seachad na h-uine gun fheum. Bu mhath leam gu ’n rachadh sibh do ’n luchairt leis an tiodhlac so mu ’n sgaoil a’ chomhairle, a chum gu ’m faic an righ cho deas agus cho toileach ’s a tha mi gus tochradh math a thoirt dha air son a nighinn.”
Gun fheitheamh gus an tugadh a mhathair freagairt dha, dh’ fhosgail Aladin an dorus, agus leig e leis na searbhantan a dhol am mach. Bha iad a’ falbh an deigh a cheile anns an ordugh so: Bha searbhanta gheal air thoiseach, agus seirbhiseach dubh a’ falbh ’na deigh agus mias oir lan sheudan air a cheann. An uair a dh’ fhalbh iad uile anns an ordugh so, agus a mhathair a’ cois
[Vol . 11. No. 11. p. 5]
eachd ’nan deigh, dhuin Aladin an dorus, agus chaidh e d’ a sheomar fhein, agus dochas laidir aige gu ’n tugadh an righ dha a nighean ri posadh mar a gheall e.
Cha bu luaithe ’chaidh a ’cheud te dhe na searbhantan am mach as an taigh na ghabh an sluagh a bh’ air an t-sraid beachd oirre, agus sheas iad far an robh iad; agus mu ’n deachaidh iad uile ’mach as an taigh bha aireamh mhor shluaigh air cruinneachadh air an t-sraid, oir bha ’n sealladh maiseach agus neo-chumanta. Bha na trusgain a bh’ umpa gu leir anabarrach riomhach. Bha ’n t-aodach riomhach, agus bha moran sheudan orra. Bha na h-or-cheardan a’ meas gu ’m b’ fhiach na bha de sheudan orra gu leir millein bonn oir. A bharrachd air a so, bha iad ’nan cruth ’s nan dreach ’s ’nan gluasad gun choimeas anns an t-saoghal. Bha iad a’ coiseachd anns an aon astar o cheile le ceum stolda; agus bha ’n lainnir a bha as na sheudan leis an robh na criosan oir a bh’ umpa air an deanamh maiseach, na clachan luachmhor a bh’ anns na ceannaodaich a bha orra, agus gach ni eile a bha ri fhaicinn mu ’n timchioll, a’ cordadh ris an t-sluaigh cho fior mhath ’s nach b’ urrrainn daibh gun a bhith sior amharc orra. Bha na sraidean troimh ’n robh aca ri dhol cho dumhail ’s nach robh e ’n comas ach gann do dhuine gluasad as an aite ’s an robh e. Mar a bha iad a’ dol air an aghart troimh ’n bhaile bha ’n sluagh a’ faotainn cothrom air deadh shealladh a ghabhail dhiubh gus mu dheireadh an d’ rainig iad an luchairt.
(Ri leantuinn.)
COMHRADH
EADAR CUAIRTEAR NAN GLEANN AGUS EACHANN TIRISDEACH.
CUAIRTEAR. —An ann a rithist, Eachainn? Cha chreid mi nach ’eil leannan agad ’s a’ bhaile-mhor; cha ’n urrainnear do chumail as.
EACHANN. —Cha ’n ’eil, cha robh, agus cha bhi! Chaidh laithean mo leannanachd fhein seachad, ’s ged bhithinn og ’s air toir mnatha, da-rireadh cha ’n ann am measg ghuanagan a’ bhaile-mhoir a rachainn a shuiridhe; ’s olc a fhreagradh iad do m’ leithid—ach suidhidh mi le ’r cead air a’ chathair—tha mo cheann ’s an tuainealaich.
C. —Ciod so ’dh’ eirich do d’ cheann, Eachainn?
E. —Thig e uaithe ri uine, tha dochas agam, ach cha seasadh ceann iaruinn, gun ghuth air eanchainn chumanta an t-aite ’n robh mise an diugh.
C. —C’ait’ an robh thu Eachainn?
E. —An robh mi! Ma ta, le ’r cead, cha ’n ann gu droch fhreagairt a thoirt duibh— ’s coma c’ait’ an robh mi—bithidh latha ’s bliadhna mu ’m bi mise ’s an aite cheudna ’rithist. Nach robh mi ann am Paisley air carbad na smùide; ach c’arson a bhithinn a’ gearan; ’s ann agam tha ’n t-aobhaa taingealachd gu ’m bheil mi beo, ’s nach do sheideadh a suas mi am bhloighdean anns na speuraibh. O, b’ e bhi ’buaireadh an Fhreasdail, do dhuine sam bith ’n a bheachd, cuid a chunnairt a ghabhail d’ a leithid a dh-aite, fhad ’s a tha comas nan cas aige, no dh’ fhaodas e suidhe an cairt shocraich, chiallaich, air boitein connlaich.
C. —An ann mar sin a tha thu ’labhairt mu ’n aon doigh shiubhail a’s innleachdaiche ’fhuaras riamh am mach le mac an duine?
E. —Cha ’n ’eil ceist nach ’eil i innleachdach; cha ’n ann an sin tha ’n fhailinn, ach an cluinn sibh mi—b’ fhearr leam latha ’ghabhail g’ a choiseachd no dol an dàil na h-upraid cheudn’ a rithist. Cha robh mi tiota air falbh innte ’n uair a bheirinn na chunnaic mi riamh gu ’n robh mi aon uair eile air bonn mo choise air fonn, no ged a b’ ann suas gu m’ amhaich am mach air a’ mhuir. Fheara ’s a ghaoil! b’e sin an carbad siubhlach; tha mi am barail na ’n gabhadh e air ’aghart uair an uaireadair na b’ fhaide gu ’n robh m’ eanchainn mar bhrochan an claigeann mo chinn.
C. —Seadh, Eachainn, innis domh mar thachair.
E. —Tha mac agam, mar tha fhios agaibh, ’s an aite so, —gille deanadach, glic, grunndail. Tha mi ’deanamh dheth gu ’m bheil suil aige ri mnaoi fhaotainn ann am Paisley, ’s cha ’n fhoghnadh leis gun mise ’dhol a mach g’ a h-amharc. Cha robh mi deidheil air carbad na smuide, ach bha Niall( ’s e sin ainm mo mhic), agus buirdeasach og eile, sgaomaire ’mhuinntir an Obain a bha maille ris, deidheil air feala dha ’bhi aca air mo thàilleadh. A stigh do charbad na smuide chairich iad mi; ag radh rium gu ’m bithinn cho socrach, shamhach, fhoisneach ’s ged a bhithinn ann an cathair-mhoir taobh an teine. Ghabh mi beachd air a’ charbad—chunnaic mi fear na stiurach a’ gabhail ’aite, le ailm iaruinn ’n a laimh, agus fear eile ’s an toiseach mar gu ’m biodh fear-innsidh nan uisgeachan ann, ag amharc a mach. Bha smuid as an t-simileir ’s na h-uile ni samhach, socrach na ’s leoir. Chaidh mi ’stigh, agus shuidh mi dluth do ’n uinneig chum sealladh a bhi agam air an duthaich. Tiota beag ’n a dheigh sin chuala mi beuc mor—ran tuchanach ard, agus an sin fead oillteil. “Ciod e so?” arsa mise ri Niall; rinn esan ’s an Latharnach gaire. “Sud agaibh, athair” arsa Niall, “sitirich an eich iaruinn, ’s e ’togairt falbh.” “Sitirich na h-oillt!” arsa mise “leig a mach mi.” Ach bha ’n dorus air a dhruideadh. Thug an t-each iaruinn stadag—bhuail an carbad anns an robh mise am fear a bha roimhe, agus bhuail am fear a bha ’n a dheigh am fear anns an robh sinne, ’s cha mhor nach do phronnadh m’ fhiaclan an aghaidh a cheile. Thug e ràn eile, agus fead; agus an sin leig iad siubhal a chas da— ’s thàr e as. Thoisich an stairrich ’s a’ ghleadhraich. “An i so a’ chathair-mhor, a Néill?” arsa mise. Bha e ’dol a nis ’n a shiubhal, ’s cha b’ e siubhal an eich, no luas an fheidh; cha tugadh ceithir chasan riamh do bheo-chreutair air an talamh a bhos, no sgiathan do dh-eun ’s na speuraibh shuas a chumadh ris. Cha d’ thubhairt mi fhein diog—rinn mi greim bàis, gun fhios c’arson, air an aite-shuidhe. Dhuin mi mo bheul—chas mi m’ fhiaclan, mu ’n cuirinn troi’ m’ theangaidh iad—dh’ fhorc mi mo chasan gu daingeann, ’s bhithinn ceart shuarach ged robh mo chlaisteachd ’s a’ chiste ruaidh ann an Tirithe ’s mi fhein cho bodhar ri Iain Balbhan. Chuir Niall a bheul ri m’ chluais— “Athair” ars’ esan “am bheil sibh ’n ur cadal?” “Uist!” arsa mise “bi samhach.” Chuir an t-Obanach og a cheann ri m’ chluais. “Eachainn,” ars’ esan “nach e’n t-each iaruinn fhein an gille? “Uist!” arsa mise. Bha mi ’nis a thighinn gu seorsa de thur, ghabh mi misneach, ach bha seorsa de nair’ orm; oir bha bean mhor, shìodach, reamhar, ’s a’ charbad, agus ge b’ ard gleadhraich an eich iaruinn, bha a guth cho ard, agus a teanga neo-ar-thainig cho luath. Bha ’n uinneag fosgailte; dh’ amhairc mi ’mach a ghabhail seallaidh air an t-saoghal, ach ghrad spion iad air m’ ais mi. “Thoir an aire dhuit fhein,” ars’ iadsan, “cum a, stigh do cheann air neo theagamh gu ’m fag thu mile ’d dheigh e mu ’n ionndrainn thu o d’ ghuaillibh e.” Ghrad tharruing mi air m’ ais, ’s bu mhaith gu ’n d’ tharruing, oir chuala mi geumnaich agus ranaich oilltell a’ dluthachadh oirnn. Cha robh a’ mhuc-mhara sin riamh air cuan a dheanadh seidrich coltach ris. Thainig seorsa de bhreislich orm—ach ghrad chaidh steud-each iaruinn eile seachad oirnn— ’n a ruith ’s na dheann-ruith, a’ seidrich ’s a’ feadalaich le boile ’thug orm criothnachadh le h-oillt. Bha na ficheadan carbad ’n a dheigh ach cha deachaidh peileir riamh o bheul a’ ghunna-mhoir le luas a bu mho na chaidh iad seachad oirnn. Cha robh duil agam gu ’n robh leud na ludaig eadar an da charbad ’s na ’m biodh iad air a cheile ’bhualadh, c’ait’ an sin an robh Eachann? Tharruing mi m’ anail. “Tha ’n sud aon rudha fodhainn,” arsa mise rium fhein. Dh’ fheuch mi ’nis beachdachadh air an duthaich mu ’n cuairt, ach cha robh so comasach; cha robh a’ bheag air am b’ urrainn an t-suil socrachadh ach a h-uile achadh, a’s craobh, a’s cnoc, a’s tigh, a’ ruith mu’ n cuairt an deigh a cheile; tighean mor’ a’ tighinn ’s an t-sealladh, ach ge b’ fhada bhuainn iad cha fhada ’gan ruigheachd—ann am prioba na sula bha sinn seachad orra. Chunnaic mi achadh air an robh moran mhulan a’s rucan feoir. Bha iad a’ ruith mu ’n cuairt, a h-uile h-aon air a bhonn fhein mar ghille-mirein, ’s an iomlan mar gu ’m biodh iad a’ dannsadh ceithir-chuir-fhichead Ruidhle-thulachain. Dh’ fheuch mi an aireamh ach mu ’n do chunnt mi leth-dusan diubh bha iad as an t-sealladh. Bha mi ’nis ga m’ fhaireachduinn fhein rudeigin socrach, agus an t-eagal ga m’ fhagail, ’n uair a thainig an dubh-dhorchadas oirnn! Cha robh grian no leus soluis ann, creag mhor dhubh ri cliathach a’ charbaid agus an aon fhuaim fhasail, eagalach, air chor agus eadar ranaich an eich iaruinn, gleadhraich na h-acfhuinn agus co-fhreagradh mhic-talla ’s an uaimh dhuirche tre ’n robh sinn a’ dol, gu ’n robh mi uile gu leir fo eagal na bu mho na bha mi fhathast—air mo bhodhradh, air mo dhalladh, ’s mo cheann ’s an tuainealaich. “Ciod e so?” arsa mise ri Niall. “AnTunnel , ”ars’ esan. “B’ e ’n donnnal e gu dearbh,” arsa mise, “an donnalaich a’s grainde ’chuala mi;” ach am prioba na sula bha sinn a mach taobh eile ’chnoic—tharruing mi m’ anail agus thog mo chridhe. Chaidh sinn a nis troimh dhuthaich aillidh—bha eich, a’s crodh, a’s caoraich ag ionaltradh—ach cha robh a h-aon diubh, no beo-chreutair, nach do theich o thaobh an rathaid mar a dhluthaich sinn orra, an cinn ’s an earbaill ri h-athar, ’s cha b’ iongantach sin, b’ e ’n t-annas e do na bruidean bochda. Bha ’nis, mar a shaoil leam, an anail an uchd an eich iaruinn—thug e ràn. “Fhalbh,” arsa mise, “cha ’n iongantach leam pathadh a bhi ort.” Chuala mi beuc—a’ s fead—bha ’n siubhal a’ fas na bu mhoille. “Cha ’n urrainn sud seasamh,” arsa mise ri Niall. Stad an carbad. “Leig a mach mi,” arsa mise; oir smaointich mi gu ’n deachaidh mionach an eich iaruinn air aimhreit, ’s gu ’n sgaineadh an coire mor anns an robh ’n t-uisge goileach. “Leig am mach mi,” arsa mise. “Air ur socair, ’athair,” arsa Niall. Dh’ fhosgail duine modhail, agus cuairt òir mu ’aid, an doras. “Thigibh a mach, a dhaoin’ -uaisle,” ars esan. “ ’N e gu ’m bheil sinn aig ceann an rathaid?” arsa mise, “ochd mile ann an ochd-mionaide-deug!” Chaidh sinn a mach, ach ’s gann a b’ urrainn domh seasamh leis an tuainealaich a bha am cheann. Ciod a th’ agaibh air, ach gu ’m faca mi leannan Neill, ’s air m’ fhocal, caile eireachdail! An uair bha e fhein ’s an t-Obanach og ag innseadh mu ’n eagal a bha orm, sheas i mi gu gasda, agus chain i an carbad iaruinn gu foghainteach. Sin agaibh mar thachair domh.
C. —Mo mhile taing, Eachainn! ach cia mar a thainig thu air d’ ais?
E. —Thill mi ’s an doigh cheudna; cha dealaicheadh iad rium, cha robh feum a bhi ’cur ’n an aghaidh. Chaidh mi stigh, sheachainn mi ’n uinneag, dhuin mi mo shuilean, dh’ fhorc mi mo chasan. “Chuir an leann a dh’ ol mi,” arsa mise,
[Vol . 11. No. 11. p. 6]
“cadal orm, leigibh leam.” Dh’ fhalbh sinn; thoisich mi air Laoidh Mhic-Cealair agus gach laoidh eile bha agam air mo theangaidh aithris; ach mu ’n d’ fhuair mi leth rompa bha sinn aig ceann ar turuis, agus a rithist tearuinte air sraidibh Ghlaschu. Sin agaibh, a Chuairteir runaich, eachdraidh mo thuruis do Phaisley.
C. —Agus a nis, Eachainn, nach aidich thu gur mor an t-sochair na h-innleachdan sin? Is eiginn gu ’m bi daoine ’siubhal o aite gu h-aite—tha de ghnothuichean a nis eadar ait’ agus aite, eadar duin’ agus duine; de mhalairt ’s de dh-iomairt de gach seorsa, ’s gur anabarrach an t-sochair tha daoine ’faotainn uapa. Cha ’n urrainnear Lunnuinn agus Glaschu ’tharruing na ’s dluithe d’a cheile na tha iad—Lunnuinn a shlaodadh a nuas, no Glaschu a sparradh a suas; cha ’n ’eil e comasach an t-astar a dheanamh na ’s giorra na tha e; ach ma gheibhear an t-astar a dheanamh anns a’ cheathramh cuid de ’n uine ’b’ abhaist da ’ghabhail, nach e sin an t-aon ni ’s ged a bhiodh iad air an dluthachadh r’a cheile? Tha leth-cheud mile ’nis mar bha deich mile ri linn m’ oige. Siubhlaidh daoine ’nis ann an ceithir-uaire-fichead astar a ghabhadh seachduin o cheann fhichead bliadhna, agus cha chost e ’n deicheamh cuid a dh’ airgiod; agus nach mor an t-sochair sin?
E. —Cha leir dhomh fhein gu ’m bheil a’ chuis mar a tha sibh ag radh. Ma tha cothrom aig daoine ’nis air dol o aite gu h-aite nach robh aca, ciod e sin? Am bheil iad na ’s lugha cost aig deireadh na bliadhna? An aite sin tha iad a’ cost a dheich uiread ’s a bha na daoine bho ’n d’ thainig iad—tha iad a dheich tricead o ’n tigh. Mur biodh cothrom aig ceatharnaich air dol gu Galldachd ach air bonn an coise, no aig na h-uaislean ach air muin eich levalise ,no maileid leathraich air cul na diolaid, mar a b’ abhaist, cha bhiodh uiread de dh-or ’s de dh-airgiod dhaoine ’g a chost a ruith o aite gu h-aite ’s bhiodh iad a’ cheart cho math dheth aig ceann na bliadhna.
C. —Faodaidh tu a radh gu ’n robh an duthaich cho maith dheth ’n uair nach robh drochaid, no rathad-mor an righ, no cairtean, no baracha-rotha ’s an tir; am ministeir fhein a’ marcachd do ’n Eaglais, ’s a bhean air pillein air a chul, ’s a da laimh m’ a theis-meadhoin; agus an tuath air chul srathrach, le taod connlaich.
E. —Ma ta cha ’n ’eil fhios agam nach robh, agus moran na b’ fhearr. Ged labhradh sibh fad bliadhna cha toir sibh orm a chreidsinn nach ’eil bochdainn, agus fuachd, agus dith cairdeis a’ tighinn a stigh do dhuthaich mar tha na cleachdainnean ura, Gallda sin a’ tighinn oirnn. Nach taitneach an ni marcachd air muin eich, no gu socrach, ciallach, athaiseach, air cairt, agus mar a thubhairt mi, boitein connlaich fo dhuine, agus sealladh a bhi aige de ’n t-saoghal aillidh mu ’n cuairt da, gun sgath no imcheist, seach a bhi air a ghlasadh a stigh ’n a’ leithid a dh-aite ’s an robh mise; bruach ard air gach taobh dheth, agus an ait eile a’ ruith mar nathair fo ’n talamh; agus cridhe duine ’bualadh ’n a uchd, mar gu ’m bu mhaigheach bhochd, ghealtach e ’s am miolchu as a deigh. Coma leam iad!
C. —Am bheil truas idir agad ris na h-eich bhochda? Nach deistinneach an ni ’bhi air do tharruinn air carbad cheithir each, agus mothachadh mar tha iad air an liodairt—air an claoidh—air an sarachadh—air am murt—cuid diubh a’ tuiteam, mar a chunnaic mi, gun phlosg air an rathad-mhor fo sgiursadh eagalach, neo-iochdmhor nam beistean a tha ’g an iomain. Tha sòlas orm gu ’n d’ fhuaradh am mach doigh anns am bi na h-eich ghasda air an caomhnadh. An ceann uine ghoirid bithidh malairt na duthcha air a giulan air na slighean iaruinn. A bharrachd air so tha iad ag isleachadh luach gach seorsa teachd an-tir, agus iomadh ni eile dhuinne. Faic thusa na carbadan iaruinn a tha air toiseachadh an diugh fhein eadar Glaschu ’s Ionar-Air; nach anabarrach am fosgladh tha e ’deanamh? Thig iasg a’s uibhean, a’s im, a’s meas, a nuas a nis o gach aite eadar sinne agus Ionar-Air; bruchdaidh gach baile mach na th’ aca r’ a sheachnadh; thig iad a nuas ’s a’ mhaduinn leis gach goireas a shaoileas iad a ghabhas reic, agus pillidh iad dachaidh ’s an fheasgar le ’fhiach ’n an sporan! Am bheil sochair an sin?
E. —Cha leir dhomh gu ’m bheil. Gun teagamh is sochair e do Glaschu; tha ’h-uile cearn a’ dortadh a stigh na tha aca r’ a sheachnadh, a reamhrachadh a’ bhaile-mhoir so, agus tha ’bhuil: tha e ’fas ’s a’ fas—tighean ura—oibrichean ura—sraidean ura—gus nach ’eil fhios c’ait’ an stad iad—soithichean smuid’ o gach eilean, o gach cearn an Eirinn ’s an Sasunn—a’ toirt luchd air muin luchd a bheathachadh sluaigh mhoir an aite so; agus a nis, carbadan iaruinn a’ slaodadh a stigh gach ni. Tha sin ’n a shochair mhor, gun teagamh, do Ghlaschu, ach b’ e sin “Calum beag a chur a dhith chum Murchadh mor a reamhrachadh.” Ciod an t-sochair do mhuinntir Ionar-Air agus Irvine, agus nan aiteachan sin, anns nach urrainn doibh a nis cudainn, no bodach-ruadh, no ubh, no im a cheannach, gun uiread a dhiol air a shon ’s a tha muinntir Ghlaschu a’ deanamh. ’S mor an t-sochair dhomhsa, da-rireadh, nach toir mo bhean ubh dhomh air latha Caisg, ach ’g an gleidheadh air son Ghlaschu. Tha mise ’g radh ribh, na ’m biodh Glaschu, agus a leithid am mach air a’ mhuir, gu ’n robh pailteas ’s an tir. ’S iad na bailtean-mora tha ’g itheadh na duthcha. Nach ’eil a nis lan chinnteach ceud mhile fear a’ giulan bidh a lionadh bronna muinntir Ghlaschu. Tha e ’cur am chuimhne-sa muc mhor a bha mo bhean aon uair a’ reamhrachadh. Cha robh cal no buntata, no fuigheall eorna no coirce, no mionach eisg, no ni air an gramaicheadh fiacail nach robh i a’ slaodadh a dh-ionnsaidh na beiste. Chluinneadh tu na cearcan a’ gogail ’s a’ sgriobadh an dunain leis an acras—an coileach Frangach, cha d’ rinn e guguil fad mios—am mada breac, an t-aon chu-uisge ’s fhearr an Tirithe, ’earball eadar a chasan, ’s a chnamhan a’ tighinn troi’ chraicionn—na tunnagan ’s “fàg fàg” a ghearan uapa bho mhoch gu h-anmoch, agus so uile chum an torc breac a reamhrachadh. Cho luath ’s a mharbhadh e, b’ e sin latha ’n aigh do gach chreutair mu ’n dorus; chluinneadh tu na geoidh a’ sgeigil gu farumach, na cearcan a’ gogail le sòlas—upraid air gach aon diubh—an coileach Frangach ’s a sprogan cho dearg ris an sgarlaid a’ guguil gu creidheil— ’s am mada’ coir a’ tathunn gu togarrach—na tunnagan a’ snamh air linn tron geadh agus a’ mireag gu subhach: agus c’arson? Mharbhadh a’ mhuc mhor; bha na chaith a’ bheist air a roinn eadar gach creutair eile.
C. —Tha sin gle mhaith, Eachainn, ach c’ait’ an deach’ an t-airgiod a fhuair do bhean air son
na muice?
E. —Ma ta chuir sibh ceist orm; sin ni ’tha duilich a fhreagairt; cheannaicheadh sud agus so—gùn ur—currac ur—umbrellaur—soithichean ura creadha ’s na ficheadan ni eile nach d’ ionndraich sinn gus an d’ thug am fasan a stigh iad; —tha mi am mearachd—thug i dhomh a’ pheiteag so tha orm.
C. —Ach c’arson nach do reic thu fhein a’ mhuc, ’s nach do phaigh thu do mhal leis an airgiod?
E. —Fhir mo chridhe, thug mi mhuc ’n uair a bha i ’n a h-uircean, do m’ mhnaoi. “So,” arsa mise, latha bha i ’g iarraidh ni-eigin uam,— “so,” arsa mise, “uircean; reamhraich e ’s reic e, agus ceannaich na tha dhith ort.” “Mo bheannachd ort, Eachainn!” ars’ ise. Chuireadh ann an cro e, thòisich an reamhrachadh; ma bha ’m meog goirt, “thoir do ’n mhuic e;” —na dallagan a b’ abhaist duinn fhagail air a’ chladach b’ eigin an toirt dhachaidh do ’n mhuic. Ann an aon fhocal, bha ’h-uile ni air a shlaodadh do chro na muice—ach chuireadh a’ chorc innte mu dheireadh. “Mo mhuc fhein,” arsa mo bhean; bha i cho bosdail as na bha de shaill oirre ’s ged robh i aice air a cìch. Cha dubhairt mi diog. ’S aithne dhuibh na mnathan, a Chuairteir, cha ’n ’eil maith ’bhi ’cur ’n an aghaidh— ’s mor an t-sochair sith. Ach ’s eiginn domh falbh. Slan leibh! fhir mo chridhe—ma chaomhnar mi bithidh mi air m’ ais an uine ghoirid le luchd de bhuanaichean, agus chi mi sibh. Slan leibh!
C. —Slan leat, Eachainn. ’S e ’m baile-mor mionach na duthcha, agus is olc a thig do na lamhan ’s do na casan a bhi ’gearan ’n a aghaidh. —Ach slan leat!
E. —Aon fhocal; tha mi ’guidhe oirbh gun iomradh thoirt anns a’ Chuairtear mu ’n mhuic, air neo cha ruig mise ’leas tilleadh. Slan leibh! fhir mo chridhe.
Cailleach Beinn a’ Bhric.
B’ I Cailleach Beinn-a’ -Bhric bean-shìth a bhiodh na sealgairean air uairibh a’ faicinn a’ cuallach agus a’ bleoghann nam fiadh ’s a luinneag fhein aice am Beinn-a’ -Bhric. An uair a thigeadh dùdlachd a’ gheamhraidh bhìteadh ga ’faicinn ga ’n iomain romh Ghleann-Nibheis thun na traghad, agus bhiodh mnathan an t sratha a cur oirre gu ’m biodh i a cromadh air an duileasg ’s air an cuid càil; ach, a réir a h-uile cunntais bu chreutair ro neo-chiontach i, ’s tha i fhéin ga saoradh fhéin, mar a c[ ? ]itear ’san òran. Cleas “Mhic-an-riochd,” sealgar sam bith a chitheadh a’ chailleach, dh’ fhaodadh e bhi cinnteach an latha sin nach éireadh an t-sealg leis. Bliadhna bha ’n sid, ris a’ gharbh-fhrasaich fhoghair, chualas gu ’m facas i stigh an gleann mar a b’ àbhaist; agus ’s e bh’ ann gu ’n do smaoinich sealgair tapaidh bha ’n sin a’ bheinn-sheilg a thoirt air. Thog e air, ach ged a bha e o mhoch gu dubh “air lorg an fhéidh,” cha d’ éirich an t-sealg leis. An ciaradh nan tràth ghabh e mu thàmh am bothan-seilge air Ruighe mor Feith-Chiarain, ’s thòisich e air fadadh teine; agus, (le doimheadas) air facail-òrain a dheanamh air a fonn fhéin. Cha d’ fhuair e ach ceithreamh no dha dheanamh an uair a chual’ e tighinn i ’s luinneag aice ga ’ghabhail mar a b’ àbhaist. Rinn i seasamh mu ’choinneamh aig an uinneig ’s chuir i fàilte air. “Chuala mi gu ’n d’ fhuair tu allaban mór an diugh le seachran-seilge,” ars’ ise, “ ’s thainig mi á Lagan-na-Féithe gu Ruighe mor Feith-Chiarain bho ’n a bhuail thu an ciad bheum teine, a thoirt buaidh na seilge dhut. Bidh mise am màireach a’ bleoghann nam fiadh mar is àbhaist. Am fear nach seas rium, buailidh mi cnaigein na buarach air. Beachdaich thusa gu math air an fhear sin—dean cuimse mhath agus bidh buaidh ort. Rinn e mar a dh’ iarr i, ’s bha buaidh na seilge air bho ’n latha sin.
Ged nach robh a’ Chailleach na còmhalaiche math do na sealgairean bha i na deagh bhan-charaid do na ceatharnaich-choille—is minig a fhuair iad bhuaipe sanas mu ’n tòir. Tha innse-sgeoil againn air i dheanamh sin aig ceann Loch Ciarain agus an Uisge-Labhair; ach fóghnaidh dhomh innse gu ’m b’ ann an riochd boirionnaich mhóir ’s i glanadh mionaich éisg a b’ àbhaist d’ i i fhéin a nochdadh dhaibhsan.
[Vol . 11. No. 11. p. 7]
Bha miadachd mhor ’s a’ chaillich—theirteadh gu ’m buaileadh a glùn an t-àrd-dorus. Bhiodh bréid breac, ballach mu ’ceann, ’s ciabhagan fada, glas a sios a dà ghuallainn: uair a chiteadh osain oirre, agus uair mogain; ach cha ’n fhacas riamh i gun sumaig de phlaide bhuidhe uimpe. An uair a chitear aodach buidhe, pleurann theirear ’s a’ Bhràighe gus an latha ’n diugh, gu ’m bheil e “cho buidhe ri plaide Cailleach Beinn-a’ -Bhric.”
B’ ann de fhrìdh Loch-Tréig a bha Beinn-a’ -Bhric; agus their feadhainn gu ’m b’ ann do Dhomhnull mac Fhionnlaidh nan dàn a thug a’ Chailleach a’ bhuaidh-sheilge; ach, co dhiubh, cha ’n eileas an teagamh nach e fear de shealgairean Mhic- ’ic-Raonuill a fhuair i.
SEALGAIR.
Cailleach mhor nan ciabhag glas,
Nan ciabhag glas, nan ciabhag glas;
Cailleach mhor nan ciabhag glas,
’S acfhuinneach i shiubhal charn.
Cailleach Beinn-a’ -Bhric, ho-ró,
Bhric ho-ró, bhric ho-ró;
Cailleach Beinn-a’ -Bhric, ho-ró,
Cailleach mhor an fhuarain àird.
Cailleach mhor nam mogan liath,
Nam mogan liath, nam mogan liath;
Cailleach mhor nam mogan liath,
Cha ’n fhaca sinne ’leithid riamh.
Cailleach mhor nan osan fad’,
Nan osan fad’, nan osan fad’;
Cailleach mhor nan osan fad’,
’S astarrach i ’n talamh garbh.
Dé a thug thu ’n diugh do ’n bheinn,
’N diugh do ’n bheinn, ’n diugh do ’n bheinn?
Dé a thug thu ’n digh do ’n bheinn?
Chum thu mi gun bhéin, gun sealg.
Bha thu fhéin ’s do bhuidheann fhiadh,
Do bhuidheann fhiadh, do bhuidheann fhiadh;
Bha thu fhéin ’s do bhuidheann fhiadh
Air an tràigh ud shios an dé.
A’ CHAILLEACH.
Cha leiginn mo bhuidheann fhiadh,
Mo bhuidheann fhiadh, mo bhuidheann fhiadh;
Cha leiginn mo bhuidhinn fhiadh
Dh’ imlich shligean dubh an tràigh.
Ochan! is i ’n dòirionn mhor,
An dòirionn mhor, an dòirionn mhor;
Ochan! is i ’n dòirionn mhor,
A chuir mis’ an choill ud thall.
Cha do ghoid mi cliabhan duilisg,
Cliabhan duilisg, cliabhan duilisg;
Cha do ghoid mi cliabhan duilisg,
’S cha mho ghoid mi ribeag chàil.
’S mor gu ’m b’ annsa bhiolair uain’,
A’ bhiolair uain’, a’ bhiolair uain’;
’S mor gu ’m b’ annsa bhiolair uain’
Bhios air bruaich an fhuarain àird.
Cha ’n ioghnadh mi bhi dubh, ho-ró,
Dubh, ho-ró, dubh, ho-ró;
Cha ’n ioghnadh mi bhi dubh, ho-ró,
H-uile là a muigh, o h-ì.
Cha ’n ioghnadh mi bhi fliuch, fuar,
Fliuch, fuar, fliuch, fuar;
Cha ’n ioghnadh mi bhi fliuch, fuar,
H-uile h-uair a muigh gu bràth.
’S ann an sid tha bhuidheann fhiadh,
Bhuidheann fhiadh, bhuidheann fhiadh;
’S ann ann sid tha bhuidheann fhiadh,
Seachad an sliabh dubh ud thall.
Oran
A rinneadh do ’n t-Seanalair Eachunn Domhnullach. Fhuair sinn an t-oran bho Iain Mac-Gilleain anns na Forks. Chuireadh uige-san e le caraid anns an t-seann dùthaich.
FONN—O hì-ri-rì, tha e tighinn,
O hì-ri-rì, ’m fear tha bhuainn:
Eachunn Domhnullach, an Gàidheal
’Chuireas air an nàmhaid ruaig.
Cheart cho cinnteach ’sa thig Eachunn
Chi agus cluinnidh an sluagh;
’Nuair gheibh an Gàidheal an t-òrdan,
Gu ’m bi ’m Bòer na chulaidh-thruais.
Ma chluinneas Crugar g’ ’eil thu tighinn
Caillidh ewhiskers ’sa ghruag,
’S éiridh an ad bhar a chlaiginn,
’S chi sibh sgall-phaitse gun bhuaidh.
Thainig thu le ceum a ghaisgich,
’S dhearbh thu sid bho ’n ranca suas;
’S lionmhor fear a rinn thu fhàgail
Anns an àraich marbh ’s nach gluais.
Sealladh bu bhoidhch’ air an talamh,
Eachunn le bhrigade Di-luain:
’Nuair a ghluais iad air an rathad,
Piob is bratach ga ’n cur suas.
’Nuair a nochd sinn ris an nàmhaid,
’S iad gu h-ard air bharr gach bruaich,
Labhair Eachunn anns a’ Ghàilig,
“ ’Chlann nan Gàidheal, bithibh cruaidh!”
’S e Pardesburg a b’ ainm do ’n àite
Far ’n do chuir sinn blàr bha cruaidh,
Chuir sinn air ratreut an nàmhaid,
’S ceud no dhà dhiubh ’chur nan suain.
Aig Koordesburg bha ’n nàmhaid guineach
’Losgadh luaithe ghlais na ’r déigh;
Ach ghluais Eachunn leis na gillean
Nach tilleadh roimh ni fo ’n ghréin.
Air gach allt chaidh sinne seachad,
Anns gach glaic bha sinn na ’r leum,
’Direadh ri mullach nan àrd-bheann,
’S fuil na nàmhaid air gach geug.
Ged a chaidh am batal leinne,
Dh’ fhàg sinn ficheadan na ’r deigh;
’S leonadh Eachunn, com a ghaisgeach!
Och! mo chreach! b’e sud am beud.
’S bochd an naigheachd sin le d’ chàirdean,
’S bochd an nàbaidh i do ’n t-sluagh,
’S bochd e leis gach aon a dh’ fhag thu
Anns an Eilean Dubh mu thuath.
O, luchd na h-Alba, togaibh misneach,
’Sinn air fios fhaotainn ’san àm:
Bidh Eachunn fhathast slàn gun chnead air,
’S air a ghillean cha bhi gruaim.
An Cairdeas Ceart.
LE DOMHNULL MAC LEOID.
’N am b’ urrainn mise sgeanan or
Le seoltachd dhuibh a dhealbh,
Ghrad dheanainn air an innean ceol
Le clobha ’s ord is geilb.
Ach tha ’n t-or dhomh fuasach gann,
Ged ’s teann mi as a dhéigh,
Tha mi gach la theid air mo cheann
’San àite ’n robh mi ’n dé.
Tha cuid de ’n bheachd gur h-e an t-or
An ti a’s àirde th’ ann;
Ach cha ’n ’eil sibhse dhe an t-seors’
Do mhamon chromas ceann.
Tha cairdeas ann ’s cha ’n fhiach leam fhìn
An t-ainm sin a radh ris,
Oir teichidh e ’nuair chi e sinn
An sàs ’sna preasan dris.
Ma bhios an t-or dhuinn pailt gu leor
Ni ’n seors’ ud brosgul ruinn,
Mur bi ach airgead ruadh na ’r dorn
Cha ’n eol daibh idir sinn.
Mar charraig dhaingeann ann an sruth,
Bha ’n cairdeas ceart bho thùs:
Mar bha e ’n uair sin tha e ’n diugh,
Le aois cha chaill e ’lùths.
Ged ’s seasmhach e mar chreig an sruth,
Mar chreig cha ’n ’eil e fuar,
Ach teth mar eibhlean mòine dhubh,
A’s fearr na teine guail.
’S an àm am bi na speuran paisgt’
Mar rol an leabhar suas,
An uair sin, latha garbh ar n-airc,
Ar cairdeas-ne cha ghluais.
Iadsan a Phaigh.
Eoghan Domhnullach, Gabarus
Tormad Mac Ascuill, Framboise
Gilleasbuig Domhnullach, Salmon River
Raonall R. Mac-Fhionghain, Salmon River
An t-Urr. D. Domhnullach, Srathlathuirn
An t-Urr. R. Mac-Coinnich, Iona
Mairi Nic Neill, Iona
Seumas Domhnullach, Sidni
Cailean Caimbeul, Abhainn Mheadhonach
Iomhar Domhnullach, Sidni Tuath
Domhnull I. Moireasdan, Sidni.
Iain Mac-a- Phearsain, Glace Bay.
Seumas Mac Gilleain, J . P., Clark’s Road
Tormad Moireasdan, Baddeck .
Gilleasbuig Siosal, Glassburn , N. S.
Aonghas Sutharlan, Elmfield , N. S.
Bean Iain D. Mhic Gillebhràth, Allt a’ Bhàillidh.
Domhnull Mac-a- Ghobha, Duntroon , Ont.
Deorsa Sutharlan, Gravenhurst , Ont.
D. I. Domhnullach, Kingston , Ont.
Domhnull Mac Neacail, Ladysmith , B. C.
Fionnladh Dònullach, Earlswood , N. W. T.
Martuinn Mac-a- Phearsain, Cleona , Cala.
I. S. Ros, Cleona , Cala.
Eoghan G. Caimbeul, Sycamore , Ill.
D. Mac Eacharan, Minneapolis , Minn.
Rob Turnbull, Bourke, Australia.
Theodore Napier,Dunéideann, Alba
Alasdair Beuton, Iar Alligin, Alba
Iain MacRath, Fear-lagha, Inbhir-pheotharain, Alba.
[Dealbh]
A. J. BEUTAN,
(Alasdair Mac Iain Bheutain)
CISTEACHAN-LAIDHE
dhe gach seorsa—beag us mor, geal us dubh, agus dhe gach seorsa fiodha—cruaidh us bog. Aodaichean Dubha agus Anart Geal, agus na h-uile seorsa Bathar-Airgeid us eile nach urrainnear ainmeachadh an so.
Faodar comhradh a dheanamh ris a cearna sam bith dhe ’n duthaich air anTelephone No. 62.
Sidni, Feb. 8, ’01.
A. J. BEUTAN.
MACTALLA NAN TUR, leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. Tha orain le iomadh bard, sean is og, anns an leabhar so, moran nach robh riamh an clo, agus moran eile ann air dreach na ’s fhearr na chunnacas fhathast iad. A phris: 25c.; sia air $1 .25; dusan air $2 .00.
FILIDH NA COILLE, leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. Orain a Bhaird Mhic-Gilleain, maille ri cunntas taghte de dh’orain eile, a bharrachd air orain is eadar-theangachaidhnean le Mr. Sinclair fhein. A phris, leth-dolar.
PUBLISHERS “MAC-TALLA,”
Sydney, Cape Breton, Canada.
J. E. BURCHELL,
URRASACHADH BEATHA AGUS TEINE
anns na cuideachdan a’s fhearr am Breatunn ’s an America.
Bathar Cruaidh
Tuaghannan
Saibh
Locraichean
Glasan
Tairnean
Sgianan, etc.
Aonghas Mac Leoid
Paipear-balla
Paint
Olla
Putty
Varnish
Gloine
Etc., etc.
MACEACHUINN & MACCABE,
FIR-LAGHA.
Ceannach us creic fearainn, Airgead Iasaid, &c ., &c .
A. J. G. MACEACHUINN. IAIN J. MACCABE.
HEARN & MACDONALD,
FIR-TAGRAIDH, NOTAIREAN, &c ., &c .
D . A. HEARN.FIONNLADH DOMHNULLACH
ROS & ROS,
FIR-LAGHA, NOTAIREAN, &c .
Airgead ri thoirt seachad an iasad.
UISDEAN ROS. HOWARD S. ROS, B. A.
HARDISON ’S PHARMACY.
An Stor-chungaidhean a’s fhearr a tha ann an Sidni.
Air oisean Sràidean Shearlat agus Prince.
C . P. MOORE,
BATHAR CRUAIDH.
Iarunn, Uidheaman Saoirsneachd, Uidheaman Gaibhneachd, Tairnnean, &c .
DR. G. T. MACGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIS: —Os cionn Stor Harrington.
C . R. BOWN,
URRASACHADH TEINE AGUS LEACAN GLAINE.
C . V. WETMORE,
URRASACHADH TEINE, BEATHA, SGIORRAIDH, & LEACAN GLAINE.
An tigh a Chommercial Bank,
D. N. MOIREASDAN, M. D., C. M.
Oifis—An Togalach Mhac-Talla, far an robh Dr. Cowperthwaite.
Aite-comhnuidh—AirUnion St., san tigh a bha roimhe seo aig an Urr. F. C. Simpson.
Telephone 364.SIDNI, C.B.
Sydney & Louisburg Railway
TIM CHLAR.
A toiseachadh Di-luain an 10mh latha de Nobhember, bidh na treineachan a ruith mar a leanas:—
A fagail Louisburg aig 6.30 a. m., Glace Bay aig 7.35 a. m., ’sa ruigheachd Shidni aig 8.15 a. m.
A fagail Shidni aig 4.30 p. m. Glace Bay aig 5.15 p. m., ’sa ruigheachd Louisburg aig 6.30 p. m.
ruigheachd Ghlace Bay aig 11.10 p. m.
A ruith mar so gach latha ach Di-domhnaich.
WM . COYNE, Traffic Manager.
ROYAL BANK OF CANADA.
CORPAICHTE 1869.
ARD OIFIS, HALIFAX , N. S.
EARRAS, $3 ,000,000.00
EARRAS PAIGHTE $2 ,000,000.00
AIRGEAD TAIMH 1,700,000.00
Luchd-Riaghlaidh:
Thomas E. Kenny,Ceann-suidhe.
Thomas Ritchie,Iar-Cheann-Suidhe
Wiley Smith, H. G. Bauld, Hon.Daibhidh Mac Iain.
Edson L. Pease, Gen’l. Mgr., Montreal.
Meur-Oifis ann an Sidni.
J . E. BURCHELL,Fear-Gnothuich.
Tha gach gnothuich is abhaist a dheanamh ann am banca ’ga chur air adhart, agus tha
BANCA-CAOMHNAIDH
ann anns am faodar suim sam bith o dholar suas, a chur air riabh 3% ’sa bhliadhna.
[Vol . 11. No. 11. p. 8]
Dan air Fogradh nan Gaidheal.
LE SEUMAS MUNRO.
A Mhic-talla na Gàidh’ltachd,
Ciod is fàth so do ’n ghàir tha ’sa Ghleann?
Cluinneam ciùcharan phàisdean,
Agus ochanaich mhàthraichean ann;
Reachdraich dhaoine fo àmhghar,
Caoidhrean ògan ’s àilleagan fann;—
Leam is tiamhaidh ’cho-ghàirich
’Tha a’ taomadh a d’ àros ’san àm!
“Tha thu ’d choigreach ’s na Gleanntaibh,
’Fhir ’tha ’ceasnachadh Sean-ghuth nan càrn,
No cha b’ fhàth dhut ’bhi feoraich
Ciod is aobhar do m’ chò-ghair-s’ an tràths’;
Tha Luchd-dùthchais na Tire
’S iad ’g am fògairt a innsibh an gràidh!
’N diugh tha ’n Gleann so ’ga sgaoileadh,—
Agus sin is ceann-aobhair do ’n ghàir!
’S e ’bhi ’g aithris gach comhraidh
’Thig am charabh is dògh dhomh o thùs,
Ach tha m’ aigne fo dhòlas
A bhi ’g aithris air bron mo luchd-dùthch’;
Rànaich naoidheanan oga,
Tùrsa sheann mhnathan breoite gun sùrd,
Cnead nan sean fhear fo dhòruinn,
Agus ospail a’ chròilein gun lùs!
Gu ’n robh m’ ath-sgal neo-aobhaidh
’N àm ’bhi ’g aithris na gaoire ’bha Tuath,
Agus aitreibh ’g an sgaoileadh
Is an lasair ’na caoiribh mu ’n stuaidh!
Tailmrich shaighdeir is mhaora,
Braghail chabar a’s thaobhan am chluais,
Donnal chon mar ri caoineadh
Nam panal falt-sgaoilte gun tuar!
O! cha b’ ionann ’s na fuaimean
Sin a b’ éibhinn le m’ chluais ann o chéin,
B’ iad ceol-maidne nan gruagach,
Mar ri ceilearadh bhuachaill mu ’n spréidh;
Sgal an t-seannsair ga ’m ghluasad,
Agus farum na Tuath ’dol gu feum,
Moch, is ceo mu na cruachaibh,
Is an dealt air na bruachaibh fo ghréin.
’Nuair a dhùisgeadh an t-Sàbaid,
Dh’ éisdinn cliù as gach fàrdaich ’dol suas
A’ toirt molaidh do ’n Ard-righ,—
Agus dh’ aithrisinn tlàth air an fhuaim,
’S air na h-ùrnaighibh diomhair
’Dheant’, gu h-ùmhlaidh, air iochdar nam bruach,
No fo sgaile nan craobha
’Bhiodh ag aomadh ri taobh nan sruth buan.
’S na ’m biodh càs a cur campair
Air an dùthaich, no ’m Frangach ri strith,
Dh’ éireadh sluagh as na Gleanntaibh
Anns an àm ud, a champach mu ’n Rìgh,
’S sin air iarrtas nan uachd’ran
Tha a nise ga ’m fuadach a ’n glinn,
Chionn le Gionach na Buannachd,
Gur h-annsa na sluagh leotha Nì!
Sid dol roinn de na Triathaibh
A rinn liansgradh o’n t-siol a bha ann,
’Meas na Tuath’ mar shliochd diolain,
Is ga ’m fuadach gu h-iargalt o’n rann;
Cha ’n ’eil dìdionn no fialachd,
Tlus is ceanal nan riaghlar ach gann;
’Righ! cha b’ ionann o chian so,
’Nuair bha ’Thuath aig gach Triath mar a chlann.
Anaghaol stigh agus mearchais,
Mar ri mor-chùis is aintheas is prois,
Chuir na fearainn an ainfhiach,
Agus b’ fheudar an cearbadh air or;
’N luchd-lagh’ ’chaidh ga ’n teanchdadh,
Mar bu nòs, chuir an anacheart am mòid.
Gus am b’ éiginn ’na sealbhan’
Uile mhalairt air airgead na ròic!
So rinn fàsaichean faoine,
Lom, àiteach gun daoine, ’san fhonn
’San robh dilseachd is daondachd
Ann an comhnuidhibh faoilidh nan sonn;—
’S far an buainteadh na raointean,
’S cianail mèilich nan caorach ceann-lom
’N ionad dhuanagan gaolach
Nan gruagach a b’ aobhaiche fonn.
So rinn comhnard is garbhlach,
Le ain-dlighe, a thoirmeasg do chloinn
Sin nan sàr-churaidh garga
’Chum Triatha nan Garbh-chrioch na ’n greim,
Le treun-chalmachd an gàirdean,
Is nach d’ àraich aon àm orra foill!—
’S truagh leam an diugh gu ’n d’ fhàgadh
An iarmad air fàrsan gun sgoinn.
Ach na ’n tòirleamadh Baoghal
’Nuas a bhagradh nam fraoch-bheann ’s nam frith,
Bhiodh na maithean ud faondrach,
Is an cabraich ’s an caoraich gun bhrigh,
Ach gu lon do na naimhdean,
A ghrad-chìosnadh, gun taing dhaibh, an tir,
’S luchd a sheasamh na h-àraich,
’S do ’m bu ghnathach buaidh-larach, da ’n dìth.
Tha mo chlann-sa mu ’n cuairt domh,
’S tha mi ’faotainn sgeoil uapa, mar tha
Cùisean laimh-riu a’ gluasad
Anns na glinn anns an dual dhaibh ’bhi tàmh;
Tha mor-chliù air Triath Chluainidh,
Chionn e ’ghleidheadh an dualchais mar bha,
’S nach do chuir e air fuadach
Aon teaghlach de ’n t-sluagh tha fo sgàth.
’S ion bhi ’g iomradh mar chomhla
Air cliù Mhic-an-Toisich a’ Bhràigh,
’S Mhic ’ic Eoghain nam mor-chruach
Nach do fhògair an sloigh as an ait;
Cliù Mhic-Shimi na h-airde,
Agus cliù Mhic ’ic Phadruig tha sàr;
’S bidh am bratach-san làidir
An uair a bhios fàilinn air càch.
’S ion ’bhi luaidh, mar an ceudna,—
Is bu diùbhail mur éight’ e ’san uair—
Gu ’m bi Comunn na Féile
Comhla, cruinn an Dunéideann gu luath,
’Chumail ciùil agus éididh
Agus cainnte nan sléibhtean a suas;—
Gu ’n robh cliù agus éibhneas,
A mhaireas gach ré, dhaibh mar dhuais!”
A h-Uile La Chi ’s Nach Fhaic.
LE IAIN MAC LEOID, L. L. D.
AIR FONN—“Auld Lang Syne. ”
O, ’s iomadh ceum a shiubhail sinn,
O bha sinn og le chéile,
O bha sinn ’g iomain air an tràigh,
Gun thrusgan oirnn ach féile.
SEISD—A h-uile latha chi ’s nach fhaic,
A h-uile latha chi sinn,
Deoch-slàint’ mo charaid ni mi ol,
A h-uile latha chi sinn.
Bha sinn shios is bha sinn shuas,
An Lunnainn ’s an Dunéideann;
Ach b’ annsa leam bhi ’n tir nam beann,
’S a siubhal ghleann le chéile.
’S iomadh maduinn shamhraidh chiùin
A dhùisg sinn leis na smeoraich,
Nuair bhiodh na sobhragan cho cùbhr’,
’S an dealt air barr nan neoinean.
’S iomadh latha sheol sinn long
Air Loch-na-cula-fraochaidh,
’S bu bhoidheach i air bhàrr nan tonn
’Dol seachad Sgeir na Faoileag.
’S cha robh brog no bonaid oirnn,
’S ann againn nach robh feum orr’,
Ach ruith is leum is deanadh spors,
Is comunn càch a chéile.
O, na balaich bha sinn ann,
Gun bhonaidean, gun bhrogan!
Bu shona ’n saoghal a bhiodh ann,
Na ’m maireadh sin an comhnuidh.
Bean a tigh-mor is bó a baile, cha fhreagair an duine bochd.
B’ fhearr a bhi sàmhach na droch dhàn a ghabhail.
Bha dorus Fhinn do ’n ànrach fial.
ANNS AN STOR UR
LE STOC MOR DE DH’
Uaireadairean, de Sheudan ’s de Ghloineachan Sula
ANN AN TOGALACH MHIC GUAIRE
air Sraid Shearlot.
K . Bezanson,Stor Sheudan agus Ghloineachan Sula.
[Dealbh]
Bidh fior chomhfhurtachd agad ’nad dhachaidh nuair a bhios gach airneis us grinneas air a thaghadh le rian agus tuigse. Agus ’s e ’n ceud ni is coir aire fhaotainn am brat-ùrlair a theid air na seomraichean. Gheibh thu againne
Brat-urlair is Airneis
dhe na seorsachan a’s fhearr, agus gach ni eile air an cuir thu feum air son breaghachd do thaighe.
Cuir a dh’ iarraidh Leabhrain anns am bheil gach ni a tha sinn a creic air ainmeachadh. Paighidh sinn faradh do chearna sam bith de Cheap Breatunn.
Gordon & Keith, A. T. GRANT, Manager.
Nova Scotia Furnishing Co., LIMITED.
A chuideachd a’s motha tha ’n Canada air son deanamh us creic
AIRNEIS-TAIGHE ’S BRAIT-URLAIR.
THA STOC MOR DAONNAN AGAINN AIR LAIMH ’NAR TAIGH-CEANNACHD AIR
Sraid Shearlot, Sidni.
Tha sinn a’ creic gach seors’ innsridh air an cuirear feum am broinn taighe.
Tha ar prisean ceart. Taghail againn.
“Ceannaich o’n Chuideachd a’s Motha, ’s caomhain t’ airgead.”
Leabhraichean Gailig.
Orain Dhonnachaidh Bhain Mhic-an-t- Saoir, le eadar-theangachadh Beurla de Choire Cheathaich agus Beinn Dorain $0 .50
Orain Alasdair Dhomhnullaich (Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair) .60
Orain Roib Dhuinn Mhic-Aoidh 2.75
Orain Uilleim Rois .45
Laoidhean Phadruig Ghrannd .45
Laoidhean Gobha na Hearradh 2.10
Beatha ’s Laoidhean Dhughaill Buchanain .60
Leabhar nan Cnoc, leis an Urr. Tormad Mac-Leoid, D. D. .80
Caraid nan Gaidheal, leis an Urr. Tormad Mac-Leoid, D. D. 2.25
Caraid nan Gaidheal (Part II.) 1.05
Coinneach Odhar, am Fiosaiche, leis an Urr. D. B. Blair, D. D. .10
Foclair Gailig agus Beurla Mhic-Ailpein 2.75
Mactalla nan Tur .25
Filidh na Coille .50
How to Read Gaelic, by John White .30
Costumes of the Clans of the Scottish Highlands, by R. R. McIan, (colored plates) 2.25
The Highlanders at Home, by R. R. McIan, (colored plates) 2.25
The Gaelic names of Plants, by John Cameron 2. 25
Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son na pris a tha air a cur sios mu choinneamh
PUBLISHERS “MAC-TALLA,”
Sydney, Cape Breton, Canada.
MANUFACTURERS LIFE INSURANCE CO.
Ard-Oifis: TORONTO , CANADA.
J. F. JUNKIN, Esq., Managing Director.
Tha a chuideachd so a creic “pholicies” dhe gach seorsa thathar a cur a mach air son urras-beatha. Gheibhear gach fiosrachadh a dh’ iarrar, agus na prisean, bho
C . W. SEMPLE, General Agent, Sydney, C. B.
M. B. FERGUSON, Special Agent,Sidni.
M . LEBETTER, Local Agent,Sidni Tuath.
NIALL MacFHEARGHAIS,
Ceannaiche Taillear.
Na h-Aodaichean a’s fhearr agus na Fasain a’s ùire.
Amherst Boot & Shoe Mfg. Co.,
AMHERST, N. S.
A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.
Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.
Tha Mr. D. F. Domhnullach, á Stellarton, a’ cur cuairt os ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.
Mac-Talla.
Air a Chur a Mach Uair ’san Da Sheachdain.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Tri Miosan, .30
Sia Miosan, .50
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatunn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .26 neo 5s. 3d. ’sa bhliadhna. Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu
PUBLISHERS MAC-TALLA,
Sydney, Cape Breton.
| title | Issue 11 |
| internal date | 1902.0 |
| display date | 1902 |
| publication date | 1902 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla XI No. 11. %p |
| parent text | Volume 11 |