[Vol . 11. No. 6. p. 1]
MAC-TALLA.
“An ni nach cluinn mi an diugh cha ’n aithris mi maireach.”
VOL. XI. SIDNI, CEAP BREATUNN, DI-HAOINE, SEPTEMBER 19, 1902. No. 6.
MURCHADH MAC BRIAN.
BHA triùir dhaoine ann an dùthaich Chinn a’ Choire ann an Eirinn: b’ e sin Murchadh mac Brian, agus Donnachadh mac Brian, agus Brian Bòrr an athair. Fhuair iad cuireadh a dhol gu dinneir gu h-àite ris an abradh iad Magh O’Dòrna. Thug iad leotha tri fichead sgian, agus tri fichead srian, agus tri fichead each cluas-dearg, geal. Shuidh iad aig a’ chuirm, ’s cha luaithe shuidh iad aig a’ chuirm na chunnaic iad gruagach Chnoc Seanain an Eirinn a’ dol seachad. Sid a mach gabhaidh Murchadh, sid a mach gabhaidh Donnachadh, agus sid a mach gabhaidh Brian Bòrr, an athair, ’nan déigh. Cha b’ fhada bha iad air falbh nuair a chunnaic iad òlach mòr a’ tighinn ’nan coinneamh. Bheannaich Brian Bòrr e ann am briathran fisniche, foisniche, fìle, mìle, ciùin an seanachas. Fhreagair esan ann am briathran a b’ fhearr, ’s mur a b’ iad a b’ fhearr cha b’ iad a bu mhiosa. “Dé ’n duine thusa?” arsa Brian Bòrr. “Is gille math mi ag iarraidh maighstir.” “Uile chumhachdan an t-saoghail á d’ aghaidh a bhiasd; am math leat do chrochadh is sian fada mu d’ shuilean; ’s fhada bhithinn fhéin mu ’m fasdainn thu aig do mheud.” “Is coma leam cò aca; dh’ fhaoidte gu ’m fasdadh Murchadh mi.” Ràinig e Murchadh, ’s bheannaich Murchadh e ann am briathran fisniche, foisniche, fìle, mìle, ciùin an seanachas. Fhreagair an t-òlach e ann am briathran a b’ fhearr, ’s mur a b’ iad a b’ fhearr cha b’ iad a bu mhiosa. “Dé ’n duine thusa?” arsa Murchadh. “ ’S gille math mi ’g iarraidh maighstir,” ars’ esan. “Dé ’n tuarasdal a bhios tu ’g iarraidh?” “Da thrian de d’ chomhairle gus an tig sinn o ruith na gruagaich, ’s gu ’n a bhi agad féin ach an t-aon.” “Ma gheibh thusa sin,” arsa Murchadh, “cha d’ fhuair fear romhad e, ’s cha ’n fhaigh fear a d’ dheigh e; ach ’s cinnteach mur am b’ airidh thu air nach iarradh tu e.”
Nuair a chòrd iad thug e roid an déigh na gruagaich, ’s cha b’ fhada ’bha e air falbh nuair a thill e. “Uile chumhachdan an t-saoghail a d’ aghaidh,” arsa Brian Bòrr; “am math leat do chrochadh is sian fala mu d’ shùilean? Dh’ aithnich mi gu ’n robh e gun ghille toiseach an latha, am fear a dh’ fhasdaidh thu, ’s ’nan gabhadh e mo chomhairle-sa cha d’ fhasdaidh e thu.” “Cha dean mi tùrn math an diugh gus an d’ thig na géineagan bhar a’ chòta mhòir.” Fhuair iad an sid tàillear, ’s cha robh de dh’ innleachd aig an tàillear ’na bheireadh na géineagan bhar a’ chòta mhòir. Thug e ’n sin siosar a mach á bile na h-ata bige, ’s thug e na géineagan bhar a chòta mhòir ann am mionaid. Thug e roid an sin an déigh na gruagaich a rithist, ’s cha b’ fhada bha e air falbh nuair a thill e. “Uile chumhachdan an t-saoghail a d’ aghaidh,” arsa Brian Bòrr; “am math leat do chrochadh is sian fala mu d’ shùilean? Dh’ aithnich mi gu ’n robh e gun ghille toiseach an latha, am fear a dh’ fhasdaidh thu, ’s ’nan gabhadh e mo chomhairle-sa cha d’ fhasdaidh e thu.” “Cha dean mi tùrn math an diugh gus an teid na géineagan air a chòta mhòr a rithist; no ma chi mnathan a’ bhaile mi bidh a h-uile té dhiubh as mo dhéigh.” Fhuair iad tàillear, ’s cha ghearradh a shiosar greim, ’s cha ’n fhuaigheadh a shnàthad beum. Thug e fhein an sin siosar is snàthad á bile na h-ata bige, ’s chuir e na géineagan air a’ chòta mhòr a rithist. Thug e roid bheag eile an déigh na gruagaich, ’s cha b’ fhada bha e air falbh nuair a thill e. “Uile chumhachdan an t-saoghail a d’ aghaidh,” arsa Brian Bòrr; “dh’ aithnich mi gu ’n robh e gun ghille toiseach an latha am fear a dh’ fhasdaidh thu, ’s nan gabhadh e mo chomhairle-sa cha d’ fhasdaidh e thu.” “Cha dean mi tùrn math an diugh gus an d’ thig am bior a th’ ann am chois aisde.” Fhuair iad an sin léigh, ’s cha robh de dh’ innleachd aig an léigh na bheireadh am bior as a chois. Thug e féin iarunn beag a bh’ aige am bile na h-ata bige a mach, ’s thug e ’m bior as a chois, ’s bha ’m bior troidh na b’ fhaide na ’n lurga. “Ubh! ubh!” arsa Brian Bòrr, “ ’s iongantach an gnothach sin, am bior a bhi na b’ fhaide na ’n lurga!” “ ’S iomadh rud,” ars’ esan, “is iongantaiche na sin; tha sìneadh math an ceann nan alt ’s nan cnàmh.” Thug e roid bheag air falbh an sin, ’s cha b’ fhada bha e air falbh ’nuair a thill e, ’s lach aige air a ròsdadh air an teine, ’s gun bhall loisgte no amh innte, ’s bha sàith a h-uile duine stigh innte. “ ’S e so tùrn a’s fhearr a rinn thu fhathasd,” arsa Brian Bòrr.
“Cha dean mi tùrn math an diugh gus am faigh mi lochdan beag cadail.” Dh’ fhalbh iad air chùl Chnoc Seanain an Eirinn, air chùl gaoithe ’s air aghaidh gréine, far am faiceadh iad gach duine ’s nach fhaiceadh duine iad. Chaidil e ’n sin, ’s nuair a dhùisg e dé bha ach gruagach Chnoc Seanain air mullach a’ chnoic. Dh’ éirich e, ’s bhuail e buille d’a bhois oirre ’sa chluais, ’s chuir e ’n ceann cùl air bheulthaobh. “Uile chumhachdan an t-saoghail a d’ aghaidh,” arsa Brian Bòrr; “am math leat do chrochadh is sian fala mu d’ shùilean? Cuir an ceann gu ceart air a’ ghruagaich.” “Ma dh’ iarras mo mnaighstir sin orm ni mi e, ’s mur an iarr cha dean mi ’n diugh air do shons’ e.” “Sin agad i,” arsa Murchadh, “ ’s dean do roghainn rithe.” Bhuail e ’n sin a dhòrn oirre, ’s chuir e ’n t-eanchainn aisde.
Cha b’ fhada bha iad an sin nuair a chunnaic iad fiadh, agus gadhar ’ga ruith. Mach as a dhéigh gabhaidh iad; ’s na spreadan a bha ’n gadhar a’ cur as a ladharan, bha iad a bualadh gille Mhurchaidh an clàr an aodainn; na spreadan a bha gille Mhurchaidh a’ cur as a ladharan, bha iad a’ bualadh Mhurchaidh an clàr an aodainn; ’s na spreadan a bha Murchadh a’ cur as a ladharan, bha iad a bualadh Dhonnachaidh an clàr an aodainn; ’s na spreadan a bha Donnachadh a’ cur as a ladharan, bha iad a bualadh Bhrian Bòrr an clàr an aodainn. An àm an anmoich chaill Murchadh a chuid dhaoine. Cha robh ’athar, no bhràthair, no ’ghille, no ’m fiadh, no ’n gadhar r’a fhaicinn, ’s cha robh fios aige dé ’n taobh a rachadh e ga ’n iarraidh. Thainig ceò orra. Smaointich e gu ’n rachadh e stigh do ’n choille ’chruinneachadh chnothan gus am falbhadh an ceò. Chual e buille tuaigh anns a’ choille, is smaointich e gu ’m b’e fear na h-ata bige ’s na bonaide mòire bh’ ann. Ghabh e sios, ’s is e fear an ata bhig a bh’ ann. Bheannaich Murchadh e ann am briathran fisniche, foisniche, fìle, mìle, ciùin an seanachas; ’s fhreagair an t-òlach e ann am briathran a b’ fhearr, ’s mur a b’ iad a b’ fhearr cha b’ iad a bu mhiosa. “Tha dùil agam fhéin,” ars’ an t-òlach sin, “gur h-ann do chuideachd Mhurchaidh mhic Brian thu.” “ ’S ann,” ars’ esan. “Mata bheirinnsa cuid na h-oidhche dhuit airson an duine sin, ged a bhiodh ceann duine air do chrios.” Bha eagal air Murchadh gu ’n iarradh e air an tuagh a ghiùlan dachaidh aig a meud. “Ghille mhath,” ars’ esan, “tha mi cinnteach gu ’m bheil thu féin gle sgìth an deigh d’ allabain is d’ ànraidh. Tha e mòr leam iarraidh ort a’ chual a thogail air mo mhuin, ’s tha e ro mhòr leam iarraidh ort an tuagh a thoirt dachaidh.”
Dh’ fhalbh e ’s thog e chual chonnaidh air a mhuin fein, thug e leis an tuagh ’na làimh, is dh’ fhalbh iad ’nan dithis gu taigh an duine sin, ’s b’e sin an taigh ciatach. Thug, an sin, bean an duine sin a nìos cathair òir, ’s thug i d’a fear féin i, ’s thug i nìos cathair airgid, ’s thug i do Mhurchadh i. Thug i nìos stòpan fìon ’s thug i do Mhurchadh e, ’s thug e deoch as. Shìn e do ’n fhear eile e, ’s an déigh dhàsan na bh’ ann òl bhrist e ris a bhall’ e.
Bha iad a’ seanachas còmhla, ’s bha Murchadh daonnan ag amharc air bean-an-taighe. “Tha dùil agam fhéin,” arsa fear-an-taighe, “gur tu Murchadh mac Brian fein.” “Mata ’s mi.” “Rinn mise da mhi-mhodh ortsa o’n a thàinig thu thun an taighe, ’s rinn thusa h-aon ormsa. Shuidh mi féin anns a’ chathair òir, ’s chuir mi thusa anns a chathair airgid. Bhrist mi ’n còrn dibhe; bha de dh’ easbhuidh orm gu ’n deoch òl á soitheach leith fhalamh. Rinn thusa mi-mhodh eile ormsa; tha thu ’g amharc air a’ mhnaoi sin agam o’n a thàinig thu thun an taighe, ’s na ’m biodh fhios agad na fhuair mi ’dhragh rithe, cha bhiodh iongantas ort ged nach bu mhath leam duine eile ’bhi ’g amharc oirre.” “Dé,” arsa Murchadh, “an dragh a fhuair thusa rithe, nach d’ fhuair fear romhad, ’s nach fhaigh fear eile a’d’ dhéigh?” “Caidil a nochd ’s innsidh mi sin duit am màireach.” “Cha téid neul cadail air mo shùil a nochd, gus an innis thu dhomh dé ’n dragh a fhuair thu rithe.”
“Bha mi ’n so seachd bliadhna gun duine leam ach mi féin. Thàinig an seanaghal latha an rathad, ’s thuirt e rium na ’n rachainn gus an ruig an sibearta geal gum faighinn fiosrachadh ann. Dh’ fhalbh mi ’n sin latha bòidheach samhraidh, ’s co bh’ ann ach gruagach an eilean ’s gruagach a ghadhair a’ cur blàir. Thuirt gruagach an eilean rium na ’n rachainn a stigh air a h-aghaidh a chuideachadh leatha gu ’n d’ thugadh i dhomh a nighean r’a pòsadh ’nuair a rachamaid dhachaidh. Chaidh mi stigh air a beulthaobh. Bhuail mi dòrn air gruagach a ghadhair ’s chuir mi ’n t-eanchainn aisde. Chaidh mi féin agus gruagach an eilean dhachaidh, ’s rinneadh banais agus pòsadh eadar mi féin agus a nighean an oidhche sin fein; ach le sgìos a’ ghaisgich, ’s athar na pòit, cha d’ fhuair mise dol a laidhe an oidhche sin. Ma ’s moch a thàinig an latha an la- ’r-na-mhàireach, bu mhoiche na sin a dh’
[Vol . 11. No. 6. p. 2]
eirich m’ athair céile, a ghlaodhach rium a dhol do ’n bheinn sheilg a dhol a shealg bhroc, uilc, agus shionnach. An àm togail na sithinn agus a leagalach, smaointich mi gu ’n d’ fhàg mi mo bhean féin gun fear faire no coimhead oirre. Chaidh mi dhachaidh mar churaidh ro chalma, ’s fhuair mi mo mhàthair chéile ’caoineadh, ’s thuirt mi rithe, “Dé th’ ort?” “ ’S mòr a th’ orm; an triùir mhanach an deigh a’ bhean ud a phòs thu féin a thoirt air falbh.”
Ghabh mi olc ’sa mhath sid orm féin, ’s ghabh mi lorg na lach air an naoidheamh tràth. Thachair mo long orm, ’s bha i air a tarruinn a seachd fad fhein air fearann tioram, tràighte, far nach dubhadh gaoth agus nach loisgeadh grian, ’s nach deanadh sgoilearan baile mhoir magadh no fochaid oirre. Chuir mi mo dhrìom rithe ’s bha i ro throm, ach smaointich mi gu ’m bu bhàs romham agus na ’m dhéigh e mur am faighinn mo bhean, ’s chuir mi mo spionnadh rithe, ’s chuir mi mach i. Thug mi ’toiseach do mhuir ’s a’ deireadh do thìr, stiùir ’na deireadh, siùil ’na toiseach, ’s beairt ’na buill, aghaidh gach buill ceangailt agus fuasgailt’, a’ deanamh cala agus acarsaid de dh’ eilean mara ’bha sin.
Dh’ acraich mi mo long, is ghabh mi suas, ’s dé bha ’sin ach an triùir mhanach a’ cur crann feuch co leis aca bhitheadh i. Sgrìob mi na tri cinn diù; thug mi leam mo bhean, ’s chuir mi ann an deireadh na luing i. Thog mi na tri siùil bhreaca, bhaidealach an aodann nan crann fada, fulangach, fiùghaidh. ’S e bu cheòl dhomh plubarsaich easgann, ’s béiceardaich fhaoileann; a’ bhéisd a bu mhotha ’g itheadh na béisd a bu lugha, ’s a’ bhéisd a bu lugha deanamh mar a dh’ fhaodadh i. An fhaochag chrom, chiar a bha ’n grunnd an aigean, bheireadh i haig air a beul mòr. Ghearradh i cuinnlean coirce romh a toiseach le feobhas an stiùraidh. Cha bu stad ’s cha b’ fhois dhomh, ’s mi ’ga caitheamh, gus an d’ ràinig mi baile-mòr mo mhàthair chéile agus m’ athair céile. Thogadh an ceòl, ’s leagadh am bròn. Bha deochanna mine, misgeach, ’s deochanna garbha ’gan gabhail: ceòl ann an teudan fiodhlach, a’ sior leigheas gach galair, a chuireadh fir ghointe agus mnathan siùbhla ’nan cadal air a mhòr-bhaile an oidhche sin. Le athar na pòit, ’s le sgios a’ ghaisgich, cha do laigh mise an oidhche sin.
Ma ’s moch a thàinig an latha an la- ’r-na-mhàireach, bu mhoiche na sin a dh’ éirich m’ athair céile a ghlaodhach rium fein a dhol do ’n bheinn sheilg, a dhol a shealg bhroc, is uilc, is shionnach. An àm togail na sithinn is a leagalach, smaointich mi féin gu ’n d’ fhàg mi mo bhean gun fear faire no fear coimhead oirre. Ghabh mi dhachaidh a’m’ churaidh ro chalma, ’s fhuair mi mo mhàthair chéile ’caoineadh. “Dé th’ ort a nochd?” “Is mòr a th’ orm: Macan na Falluinne fliuiche an déigh a’ bhean ud a phòs thu féin a thoirt air falbh.”
Ghabh mi a mhath is olc sid orm féin. Ghabh mi lorg an lach air an naoidheamh tràth. Thachair mo long orm. Chuir mi mo dhrìom rithe, ’s bha i ro throm leam. Chuir mi mo dhriom rithe a rithist, ’s chuir mi mach i. Thug mi ’toiseach do mhuir, ’s a deireadh do thìr. Dheanainn stiùir ’na deireadh, siùil ’na toiseach, ’s beart ’na buill, aghaidh gach buill a bh’ innte ceangailt’ agus fuasgailt’, a’ deanadh rogha cala agus acarsaid do Bhaile mòr Macan na Falluinne fliuiche. Tharruinn mi mo long a seachd fad féin air fearann tioram, tràighte, far nach dubhadh gaoth ’s nach loisgeadh grian, ’s nach deanadh sgoilearan baile mhòir culaidh mhagaidh no fochaid di. Dh’ fhàg mi mo luirg ’s mo shleaghan fo thaobh na luinge. Chaidh mi suas, ’s thachair buachaille orm. “Dé do naigheachd an diugh, a bhuachaille?” thuirt mi ris. “Uile chumhachdan an t-saoghail á d’ aghaidh, a bhiasd; am math leat do chrochadh is sian fala mu d’ shùilean. Is mòr ’s is math mo naigheachd: banais agus pòsadh eadar Macan na Falluinne fliuiche ’s nighean gruagach an eilean, ’s nach ’eil mùirne no maird ’san rioghachd nach ’eil cuireadh aca thun na bainnse.” “Nan tugadh tu dhomh an lùireach sin ort, bheirinn duit an còta math so ’th’ orm fein, is pàigheadh math a thuilleadh air sin.” “Uile chumhachdan an t-saoghail á d’ aghaidh, a bhiasd; am math leat do chrochadh is sian fala mu d’ shùilean; cha ’n e sin aighear agus ioghnadh a th’ agam féin r’a ghabhail aisde mu ’n eirich grian air athar am màireach.” Bhuail mi buille de m’ dhorn air an clàr an aodainn ’s chuir mi ’n t-eanchainn ’na chùibeanan teine trìd chùl a chinn.
Chuir mi orm an lùireach, ’s ghabh mi suas, ’s bha na daoine an deigh cruinneachadh thun na bainnse. Smaointich mi gu ’n robh e fortanach dhomh am faotainn cruinn. Ghabh mi na ’m measg mar sheobhaig romh ealt, no mar ghobhair ri creig, no mar chù mor ann an latha fuar Earraich a’ dol romh threud chaorach. Sin mar a dheanainn buidhnichean beaga de bhuidhnichean mòra—caisteil chròdha chluinnt’ an ceithir àirdean an athair—slachdarsaich lann a’ gearradh nan sgiath sonnalach—gus nach d’ fhàg mi fear innsidh sgeoil no chumadh tuairisgeul, mar am biodh fear air leith-chois ’s fear air leith-laimh, ’s ged a bhiodh deich teangannan ’nan ceann ’s ann ag innseadh an uilc fein is uilc chàich a bhitheadh iad. Thug mi leam mo bhean féin, ’s chuir mi ann an deireadh na luing i. Thug mi ’toiseach do mhuir ’s a deireadh do thìr. Dheanainn siùil ’na toiseach, stiùir ’na deireadh. Thog mi na tri siùil bhreaca, bhaidealach an aodann nan crann fada, fulannach, fiughaidh. ’S e bu cheòl dhomh plubarsaich easgann, ’s béiceardaich fhaoileann; a bhéisd a bu mhotha ’g itheadh na béisd a bu lugha, ’s a’ bhéisd a bu lugha ’deanadh mar a dh’ fhaodadh i. An fhaochag chrom, chiar a bha ’n grunnd an aigean bheireadh i haig air a beul mòr. Ghearradh i cuinnlean caol coirce le feobhas an stiùraidh. Thill sinn gu baile mòr m’ athair céile. Thogadh an ceòl ’s leagadh am bròn. Bha deochanna mine, misgeach, is deochanna garbha ’g an gabhail; ceòl air teudan, a’ sior leigheas gach seorsa galair, a chuireadh fir ghointe agus mnathan siubhla ’nan cadal air a’ mhòr-bhaile an oidhche sin. Le sgios a ghaisgich, agus le athar na pòit, cha do laidh mise an oidhche sin.
Ma ’s moch a thàinig an latha an la- ’r-na-mhàireach, bu mhoiche na sin a dh’ eirich m’ athair céile a ghlaodhach rium a dhol do ’n bheinn sheilg, a dhol a shealg bhroc, is uilc, is shionnach. An àm togail na sithinn is a leagalach, smaointich mi gu ’n d’ fhàg mi mo bhean féin gun fhear faire no fhear coimhead oirre. Dh’ fhalbh mi dhachaidh mar churaidh ro chalma, ’s fhuair mi mo mhàthair chéile ’caoineadh. “Dé th’ ort?” “ ’S mòr sin: Macan mòr mac rìgh na Sorcha an déigh a’ bhean ud a phòs thu féin a thoirt air falbh.” Is e bu mhiosa leam aca. Ghabhtar a mhath is olc sid orm féin. Ghabh mi lorg an lach air an naoidheamh tràth. Thachair mo long orm. Chuir mi mo dhrìom rithe, ’s bha i ro throm leam. Chuir mi mo dhriom rithe a rithist, ’s chuir mi mach i. Thug mi ’toiseach do mhuir ’s a deireadh do thìr. Dheanainn stiùir ’na deireadh, siùil ’na toiseach, ’s beairt na buill, aghaidh gach buill a bh’ innte fuasgailt’ agus ceangailte, a’ deanamh rogha cala agus acarsaid do bhaile-mòr Macan mòr rìgh na Sorcha. Tharruinn mi mo long a seachd fad féin o thràigh air fearann tioram, far nach dubhadh gaoth, ’s nach loisgeadh grian, ’s nach deanadh sgoilearan baile-mhòir culaidh-bhùird no mhagaidh no fhochaid di.
Ghabh mi suas is thachair bleidire orm. “Dé do naigheachd an diugh, a bhleidire?” “Cumhachdan an t-saoghail á d’ aghaidh; am math leat do chrochadh is sian fala mu d’ shùilean? Is mòr agus is math mo naigheachd: banais agus pòsadh eadar Macan mòr rìgh na Sorcha agus nighean gruagach an eilean, ’s nach ’eil mùirne na mairde ’san tìr nach ’eil air an cuireadh thun na bainnse.” “Na ’n tugadh tu féin dhomh do lùireach, bheirinn dhuit paigheadh math, agus an còta math so th’ orm air a son?” “Cumhachdan an t-saoghail á d’ aghaidh, a bhiasd; am math leat do chrochadh agus sian fala mu d’ shùilean? cha ’n e sin aighear agus ioghnadh a th’ agam féin r’a ghabhail aisde mu ’n eirich grian air athar am màireach.” Bhuail mi buille de m’ dhòrn air an clàr an aodainn, ’s chuir mi ’n t-eanchainn ’na chùibeanan teine trìd chùl a chinn. Bha fhios aig bean na bainnse air alteigin gu ’m bithinn ann, ’s dh’ iarr i na bleidirean a riarachadh an toiseach. Shuidh mi féin am meadhon nam bleidirean, ’s a h-uile fear a theannadh ri mìr a thoirt uam bheirinn bruthadh dha eadar mo làmh ’s mo thaobh, ’s dh’ fhàgainn an sid e, ’s cheapainn am biadh leis an darna làmh ’s an deoch leis an làimh eile. Thuirt cuideigin nach robh am bleidire mòr a leigeil mìr an ceann nam bleidirean eile. Thuirt bean na bainnse iadsan a bhi math do na bleidirean, ’s gu ’m biodh iad féin réidh air a’ cheann mu dheireadh. Nuair a fhuair na bleidirean air fad an leòir dh’ fhalbh iad, ach laidh mi féin far an robh mi. Thuirt cuideigin gu ’n robh am bleidire mor an deigh laidhe air an daoraich, ’s thuirt fear na bainnse a’ bhiasd a thilgeil a mach air cùl cnoic no ’n sgàth gàraidh gus an traoghadh e na bha ’na bhroinn. Thàinig cóig deug de na daoine ’nuas, ’s thug iad làmh air mi féin a thogail. Air do dha làimh, a Mhurchaidh, gu ’m b’ fhasa dhaibh Càrn a Choilnnich an Eirinn a chur á bhonn na mise ’thogail o ’n talamh. Thàinig a h-aon de na daoine bu ghlice na chéile nuas, (bha ball seirc orm, ’s cha robh duine chunnaic riamh mi nach aithnichidh a rithist mi) ’s thog e ’n currachd, ’s dh’ aithnich e co ’bh’ ann. “Gu ’n cuidicheadh am fortan leibh an so a nochd! Tha ’n so Dìreach Ghleann féite Macallain, am feamanach gun iochd, gun tròcair, gun eagal Ni Math, no duine, mur an deanadh e do Mhurchadh Mac Brian e.”
Nuair a chuala mi féin sid dh’ éirich mi dhol ann am threallaichean cath agus còmhraig. Chuir mi orm mo léine sheuntaidh, sheumh, de ’n t-sròl ’s de ’n t-sìoda shleamhainn, bhuidhe sìnte ri m’ chraicionn—mo chòta caomh cotain air uachdar a chaomh bhroitinn—mo sgiath bhucaideach, bhacaideach, bharra-chaol air mo thaobh cli—mo shlachdanta cruaidh curaidh ann am laimh dheis—m’ iuchair sginnichdinn chaol air mo chrios—mo chlogada cruadhach mu m’ cheann a dhìon mo mhaise mhullaich, a dhol an toiseach na h-iorghuill ’s an iorghuill a’ dol ’na deireadh. Chuir mi orm mo lùireach thorantach, shìth thorantach, chorra-ghleusda, gun fhòtas, no gun os, ghormghlas, ghormghlan, leudar, leòthar, Lochlannach, fhada, aotrom, inntinneach; ’s cha d’ fhàg mi fear innsidh sgeoil no chumadh tuairisgeul, mar am biodh fear air leith-chos ann, ’s fear air leith-laimh, ’s ged a bhiodh deich teangannan ’nan ceann, ’s ann ag innseadh an uilc féin is uilc chàich a bhitheadh iad.
Thug mi leam mo bhean ’s chuir mi ’san luing i. Thog mi na tri siùil bhreaca, bhaidealach an aodann nan crann fada, fulangach, fiùghaidh. ’S e bu cheòl dhomh plubarsaich easgann ’s béiceardaich fhaoileann; a bhéisd a bu mhotha ag itheadh na béisd a bu lugha, ’s a bhéisd a bu
[Vol . 11. No. 6. p. 3]
lugha ’deanadh mar a dh’ fhaodadh i. An fhaochag chrom, chiar a bha ’n grunnd an aigean bheireadh i haig air a beul mòr. Ghearradh i cuinnlean caol coirce romh a toiseach le feobhas an stiùraidh. Cha bu stad ’s cha b’ fhois dhomh, ’s mi ’ga caitheamh, gus an d’ ràinig mi baile-mòr m’ athair céile. Sin agad a’ chiad oidhche a fhuair mise cadal le m’ bhean, a Mhurchaidh, ’s am b’ iongantach ged nach bu mhath leam duine sam bith a bhith ’g amharc oirre.” “Gu dearbh cha b’ iongantach,” arsa Murchadh. Chaidh Murchadh an oidhche sin a laidhe, ’s fhuair e e-féin an la- ’r-na-mhàireach ann an tùr Chinn a’ Choire ann an Eirinn, far an robh athair agus a sheanair; ’s am fiadh, ’s an gadhar, is athair, ’s a’ bhràthair a stigh air thoiseach air. —Sgeulachd.
SGEULACHDAN ARABIANACH.
ALADIN.
CAIB. VIII.
CHA b’ urrainn a mhathair dad a chur an aghaidh na dh’ iarr a mac oirre dheanamh. Ach bha i ’smaointean gu ’m faodadh gu ’n deanadh an cruisgean nithean moran na b’ iongantaiche dhaibh na bhith ’cumail beidh riutha. Thug na smaointean so riarachadh do ’n inntinn aice, agus aig a’ cheart am thug iad air falbh na duiligheadasan a dh’ fhaodadh bacadh a chur oirre o ghabhail os laimh a dhol a dh’ iarraidh nighean an righ dh’ a mac.
Thug Aladin an aire gu ’n robh na smaointean so ag eirigh suas ann an inntinn a mhathar, agus thuirt e rithe: “Os cionn nan uile nithean, a mhathair, bithibh cinnteach gu ’n cum sibh an cleith mu dheidhinn a chrùisgein, oir is ann air a so a tha soirbheachadh a’ ghnothaich a th’ againn ri dheanamh an crochadh.”
’Na dheigh so chaidh Aladin agus a mhathair a laidhe. Ach eadar mar a bha Aladin air a lionadh leis a’ ghaol a bh’ aige air nighean an righ, agus am fortan gun choimeas ris an robh duil aige, a’ tighinn fo ’smaointean gun fhois fad na h-oidhche, cha d’ fhuair e fois cho math ’s bu mhath leis.
Dh’ eirich e ann an glasadh an latha, agus chaidh e anns a’ mhionaid a dhusgadh a mhathar. Dh’ iarr e oirre i-fhein fhaotainn deiseil gun dail gus a dhol do luchairt an righ, a chum gu ’m faigheadh i steach an toiseach, an uair a bhiodh an t-ard-chomhairleach, na comhairlich eile, agus oifigich eile na cuirte ’dol a ghabhail an aite suidhe, agus an righ mar an ceudna ’g an leantuinn.
Rinn mathair Aladin mar a dh’iarr a mac oirre. Cheangail i a’ mhias anns an robh na seudan ann an da neapaiginn—fear dhiubh na bu ghrinne na ’m fear eile—ceangailte air an ceithir oisinnean, a chum gu ’m biodh a’ mhias na b’ fhusa ri ’giulan, agus dh’ fhalbh i gu ruige luchairt an righ; agus bha Aladin gle thoilichte.
An uair a rainig i na geatachan, bha ’n t-ard-chomhairleach agus uile mhaithean eile na cuirte air a dhol a steach. Agus a dh’ aindeoin an t-sluaigh lionmhoir a bha lathair, fhuair i steach do thalla na comhairle. Sheas i direach mu choinneamh an righ agus nan comhairleach, agus nan ard-mhaithean a bha air lamh dheas agus chli an righ.
Thugadh caochladh chuisean air beulaobh na comhairle a reir an orduigh anns an robh iad air an cuir sios. Thugadh breith air aon an deigh aon dhiubh gus an d’ thainig an t-am do ’n chomhairle sgaoileadh. An sin dh’ eirich an righ ’na sheasamh, agus an uair a chuir e a’ chomhairle mar sgaoil, thill e d’a sheomar fhein, agus an t-ard-chomhairleach ’g a leantuinn.
Thill na comhairlich eile, agus na h-oifigich, agus na h-uile aig an robh cuisean ri ’n tagradh, am mach as an talla. Bha cuid riaraichte leis a’ bhreith a thugadh am mach, agus bha cuid nach robh.
An uair a chunnaic mathair Aladin an righ a’ dol d’ a sheomar fhein, agus an sluagh gu leir a’ falbh, thuig i anns a’ mhionaid nach tilleadh e air ais an latha sin tuilleadh, agus shuidhich i gu ’n tilleadh i dhachaidh.
An uair a chunnaic Aladin a mhathair a’ tilleadh, agus an tiodhlac a bha i gus a thairgse do ’n righ aice ’na laimh, cha robh fhios aige an toiseach ciod a smaoinicheadh e mu dheidhinn na cuise. Agus leis an eagal a bh’ air gu ’n robh droch naigheachd aice, cha robh de mhisnich aige na chuireadh ceisd sam bith oirre gus an do labhair i ris.
O nach robh i riamh roimhe ann an luchairt an righ, cha robh fhios aice ciod a bha ’tachairt a h-uile latha. Thog i eallach trom bhar na h-inntinn aige an uair a thuirt i ris gu simplidh, socharach: “A mhic, chunnaic mi an righ, agus tha mi lan-chinnteach gu ’m fac’ esan mise mar an ceudna; oir sheas mi direach m’ a choinneamh, agus cha robh dad ann a chumadh e gun mise fhaicinn. Ach bha ’aire cho mor air a togail leis na bha ’n fheadhainn a bh’ air gach taobh dheth ag radh ’s gu ’m bheil truas agam ris, agus ghabh mi ioghnadh gu ’n eisdeadh e riutha cho foighidneach. Mu dheireadh dh’ fhas e sgith, agus ghrad dh’ eirich e ’na sheasamh, agus cha ’n eisdeadh e ri aon fhacal dhe na bha aig moran dhe na bha lathair ri radh ris, ach dh’fhalbh e. Bha mi gle thoilichte, oir bha m’ fhoighidinn a’ ruith am mach gu mor, agus bha mi seachd sgith ’nam sheasamh fad na h-uine. Ach cha ’n ’eil cron sam bith deante; theid mi ann am maireach a rithist. Is docha nach bi an righ cho trang.”
Ged a bha Aladin ann an droch staid leis na bha de ghaol aig’ air nighean an righ, b’ fheudar dha gabhail ris an leithsgeul a thug a mhathair dha, agus a mhisneach a chumail suas mar a b’ fhearr a b’ urrainn e. Air a’ chuid bu lugha, bha de thoileachadh aige gu ’n d’ fhuair a mhathair seachad air an duiligheadas bu mho a bha gu tachairt rithe, an uair a fhuair i ’dhol a steach an lathair an righ; agus bha dochas aige gu ’n ionnsaicheadh i o na chitheadh ’s na chluinneadh i, cia mar bu choir dhi a gnothach a dheanamh an uair a gheibheadh i cothrom freagarrach air bruidhinn ris an righ.
Air an ath mhadainn chaidh i ’cheart cho trath do luchairt an righ ’s a rinn i roimhe. Ach an uair a rainig i talla na comhairle agus a chunnaic i na geatachan duinte, thuig i nach robh a’ chomhairle ’na suidhe ach gach dalacha latha, agus mar sin gu ’m feumadh i dhol do ’n luchairt air an ath latha.
Thug i am fios so gu Aladin, agus cha robh aige ach feuchainn ri bhith cho foighidneach ’s a b’ urrainn e.
’N a dheigh sid chaidh i sia latha do thalla na comhairle, agus sheas i direach mu choinneamh an righ, ach cha robh dad aice air son a saoithreach. Is docha gu ’m faodadh i bhith air a dhol ann mile uair gun dad air a shon mur b’ e gu ’n do ghabh an righ fhein beachd sonraicht’ oirre. Tha ’chuis gle choltach gur e iadsan aig an robh iarrtus sonraichte ri ’chur fa chomhair an righ a chaidh a bhruidhiun; agus cha b’ ann diubh so mathair Aladin.
Air an latha mu dheireadh a bha i ann an talla na comhairle, thuirt an righ ris an ard-chomhairleach, an deigh dhaibh a dhol do sheomar an righ: “Thug mi ’n aire do bhoirionnach araidh a tha ’tighinn a h-uile latha o chionn uine do ’n chomhairle, agus rudeiginn aice paisgte ann an neapaiginn. Tha i ’n comhnuidh ’na seasamh fad na h-uine mu m’ choinneamh agus i mar gu ’m biodh i toileach gu ’n tugainn an aire dhi. Am boeil fhios agad ciod a tha i ’g iarraidh?” “Mo thighearna,” fhreagair an t-ard-chomhairleach, agus gun fhios aige ciod a bha i ’g iarraidh na ’s mo na bh’ aig an righ fhein, ged nach robh e toileach so a leigeadh ris do ’n righ; “biodh fhios aig bhur morachd gu ’m bheil mnathan a’ tighinn gle thric a ghearain air son rudan gle shuarach. Is docha gu ’n d’ thainig a’ bhean so a ghearain ri bhur morachd gu ’n do reic neach eiginn droch mhin rithe, no gu ’m bheil rud beag suarach eile aice ri thoirt ann bhur lathair.”
Cha robh an righ riaraichte leis an fhreagairt so, agus thuirt e: “Ma thig a’ bhean so do ’n chomhairle air an ath latha, na dean dearmad air a toirt ’nam lathair-sa, a chum gu ’n cluinn mi ciod a th’ aice ri radh.”
Aig a’ cheart am bha mathair Aladin air fas cho eolach air a dhol do ’n chomhairle, agus seasamh mu choinneamh an righ ’s nach robh e ’na dhragh sam bith leatha, na ’n rachadh aice air a dhearbhadh dh’ a mac gu ’n robh i ’deanamh gach ni ’na comas a chum a thoileachadh. Mar so, chaidh i do ’n chomhairle an ath latha, agus sheas i direach mu choinneamh an righ mar a b’ abhaist dhi.
Mu ’n d’ innis an t-ard-chomhairleach an t-ordugh anns an robh obair an latha ri dheanamh, thug an righ an aire dhi, agus o ’n a bha truas aige rithe a chionn a bhith ’feitheamh cho fada, thuirt e ris an ard-chomhairleach, “Mu ’n toisich thu ri obair sam bith, cuimhnich air a’ mhnaoi mu ’n do labhair mi riut; abair rithe tighinn dluth dhomh; agus cluinneamaid ciod a th’ aice ri radh, agus cuireamaid a gnothach an darna taobh an toiseach.”
Anns a’ mhionaid ghairm an t-ard-chomhairleach air an ard-oifigeach, a bha ’na sheasamh deas gus umhlachd a thoirt d’a aithne: agus an uair a chomharraich e ’bhean am mach dha, thuirt e ris iarraidh oirre tighinn an lathair an righ.
Chaidh an t-ard-oifigeach far an robh mathair Aladin agus dh’ iarr e oirre a leantuinn gu bonn na righ-chathrach far an d’ thug e i, agus thill e do ’n aite ’s an robh e roimhe.
Thug mathair Aladin umhlachd do ’n righ mar a chunnaic i moran eile ’deanamh. Chuir i a ceann air an lar-bhrat aig bonn na righ-chathrach, agus cha do thog i e gus an d’ iarr an righ oirre. An uair a dh’ eirich i ’na seasamh, thuirt an righ rithe: “A bhean mhath, thug mi ’n aire gu ’n robh thu iomadh latha ’n ad sheasamh an so fhad ’s a bha ’chomhairle ’na suidhe; ciod e an gnothach a tha ’g ad thoirt an so?”
An uair a chuala mathair Aladin na briathran so, leig i i-fhein ’na sineadh an dara uair air beulaobh an righ; agus an uair a dh’ eirich i ’na seasamh, thuirt i: “A righ nan righrean, mu ’n innis mi do bhur morachd an gnothach neo-chumanta, agus, cha mhor nach abair mi, do-chreidsinn, a thug gu bonn na righ-chathrach mi, tha mi ’guidhe oirbh gu ’n toir sibh mathanas dhomh air son iarrtus cho dana agus cho mi-iomchuidh a chur ’n ’ur lathair. Tha e cho neo-chumanta ’s gu ’m bheil crith agus nair’ orm ann a bhith ’g a chur an lathair mo righ.”
A chum am barrachd saorsa ’thoirt dhi gus a h-inntinn a leigeadh ris gu soilleir, dh’ ordaich an righ do na h-uile ’bh’ anns a’ chomhairle a dhol am mach ach an t-ard-chomhairleach; agus an
(Air a leantuinn air taobh 46.)
[Vol . 11. No. 6. p. 4]
Mac-Talla.
Air a chur a mach uair ’san da Sheachdain.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia Miosan, .50
Tri Miosan, .30
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatunn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .26 neo 5s. 3d. ’sa bhliadhna. Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu
PUBLISHERS MAC-TALLA,
Sydney, Cape Breton.
DI-HAOINE, SEPTEMBER 19, 1902.
An Righ anns a’ Ghaidhealtachd.
AN deigh a chrùnaidh, air an naodhamh latha de dh’ Ogust, dh’ fhalbh Rìgh Iomhar air bòrd birlinn, a ghabhail cuairt air son a shlàinte. B’ e ’n taobh air an d’ thug e aghaidh Eileanan na Gàidhealtachd. Cha robh e anns a’ chearna sin de ’n ìmpireachd riamh roimhe, agus cha mhò a bha Bhictoria, a mhàthair, ged bu mheasail air a Ghàidhealtachd agus air na Gàidheil i. Cha deach an righ air tir am moran àiteachan a bharrachd air Colosa is Steòrnabhagh, ach dh’ acraich a’ bhirlinn an caochladh phort—ann am Muile, aig Baile-chaolais, aig Dun-Uilleim, agus ann an Loch Uige ’san Eilean Sgiathanach. Bha fàilte chridheil air a chur air anns gach àite ’san d’ fhuair an sluagh cothrom, agus bha e ri fhaicinn gu robh cridheachan nan Gàidheal a’ blàthachadh ris mar nach d’ rinn iad riamh roimhe, agus mar nach deanadh iad mur robh e air an turus so a thobhairt d’ an eileanan féin. Ma tha sluagh ’sna tri rioghachdan air am bu chòir do ’n teaghlach rioghail eòlas a chur, is iad sin Gàidheil nan Eileanan. Anns an àm a dh’ fhalbh, agus eadhon gu ruige an t-àm a tha làthair, dh’ fhuiling iad iomadh ana-ceartas is di-meas aig lamhan nan uachdaran agus an riaghlaidh, ach a dh’ aindeoin sin dh’ fhan iad dìleas do ’n chrùn, agus cha robh saighdearan fo bhrataich Bhreatuinn a b’ fhearr ’s bu ghaisgeile ghiùlaineadh iad féin a’ cogadh as a leth. Tha e air aithris gu ’n do chòrd a chuairt ris an righ gu math, agus gu bheil e ro-choltach nach i so a chuairt mu dheireadh do na h-Eileanan. Tha an cunntas gearr a leanas air a thaghal an Colosa air a thoirt á aon de phaipearan an Obain:
“ ’Nuair a chuala muinntir Cholasa, a sheachduin gus an Di-ciaduin so chaidh, gu’n robh fiughair ris an Righ do ’n eilean an la- ’r-na-mhàireach, bha othail nach bu bheag ’n am measg. Cha robh iongantas ann. Thaghail aon no dhà de ’n teaghlach rìoghail air Tighearna Cholasa, Sir Iain C. Mac Neill, V. C., uair is uair, o chionn beagan bhliadhnachan. ’S an àm a dh’ fhalbh sheòl cuid d’ ar rìghrean, Raibeart Brus, Seumas IV., Seumas V., is Uilleam IV., seachad air na cladaichean uaigneach so. Ach cha ’n ’eil eachdraidh ag innseadh gu ’n robh aon diubh riamh air tìr. Cha ’n fhaca ’mhor-chuid de na Colasaich righ no bàn-righ riamh, agus cha b’ ioghnadh ged a bhiodh moit orra gu ’n robh an Rìgh a nis a’ tighinn air thurus do ’n eilean iomallach, ni nach do thachair riamh roimhe. Rinn gach aon na b’ urrainn da air son fàilte chubhaidh chur air a’ mhòrachd. Chiteadh bratach air gach tigh is tulach an Sgalasaig, agus bha bogha de bhrataichean a dh’ iomadh dath is dealbh sìnte tarsuinn air ceann ceatha eireachdail an eilein. Cha robh fios cinnteach c’uin a bhiodh fiughair ris an luing ’san acarsaid, ach chruinnich an sluagh moch Diordaoin, ged a bha dortadh uisge ann, a h-uile fear is té ’nan aodach caol, ’s an sùil air beul Chaol Ile. Mu sheachd uairean thainig a’ bhirlinn rioghail ’s an luingeas chogaidh a bha ’na cuideachd. Bha am feasgar sèimh ach fliuch, ’s cha robh e coltach gu ’n tigeadh an Rìgh air tir. ’Nuair thainig an dorcha bha an luingeas ’san acarsaid ’s gach uinneag air tir làn soluis. Cha robh deò á adhar, agus bha an sealladh air muir ’s air tìr ro thaitneach. Moch Di-haoine thainig fios gu ’m biodh an Rìgh air tir mu aon-uair-deug. Bha an latha a b’ àille ann. Cha robh neul ’s an speur. Bha grian nan Iuchar ’na làn neart, le aiteal fionnar o’n iar-thuath a’ meathachadh an teas. Choinnich seachd no ochd de na h-eileinich a’ chuideachd rioghail air ceann a’ cheatha. Thug Tighearna Cholasa fear mu seach dhiubh so an làthair an Righ ’s na Bàn-righ. Chuir am mòrachd fàilte orra, a’ breith air laimh air gach aon diubh. Thug e toileachadh mor do’n t-sluagh a bhi faicinn cho foghainteach ’s a bha an Rìgh ag amharc, an déigh na thàinig e roimhe, ’s cho làidir, lùthmhor ’sa bha cheum, a’ coiseachd suas an ceatha gus na carbadan a bha a’ feitheamh orra. Thog a’ chuideachd rioghail orra gu Tigh-mor Chill-Orain, aitreabh an uachdarain, cuid an carbadan ’s cuid air cycles, am measg iolach is gàìr an t-sluaigh. Chluinnteadh an Gàidhlig ’s am Beurla o bheul gach aoin— “Fàilte do ’n Righ,” “Slàinte do ’n Righ ’s do ’n Bhàn-righ,” “Gu ma buan an Righ.” Chruinnich an sluagh air a àilean, air beulaobh an Tigh-òsda, ’s dh’ òl iad “Slàinte an Righ, na Bàn-righ, ’s ant eaghlaich rioghail” le caithream, a’ guidhe gu’m biodh turus am mòrachd do ’n eilean ’na thoilinntinn dhaibh, agus a chum feum do shlàinte an Righ. Mu dha uair bha a’ chuideachd rioghail air an ais, agus chiteadh air gnùis gach aoin diubh gu ’n do chaith iad an latha gu toilichte ’s gu ’n do chòrd gach ni a chunnaic ’s a chuala iad riu gu ro mhaith. Chruinnich an sluagh a ris air a’ cheatha, ’s chuir iad, le iolach ’s le gàir, soraidh chridheil an deigh an Righ, na Bàn-righ, na bana-phrionnsa Victoria, ’s nan uaislean a bha ’n an cuideachd. Mu ’n do sgaoil iad nochd iad an spéis do Thighearna an eilein, a tha cho measail ’s a’ chùirt ’s gu ’n do chuir an Rìgh a dh’ urram air gu ’n d’ thainig e g’a fhaicinn ’na dhachaidh sa’ Ghàidhealtachd. Bidh an Di-haoine mu dheireadh de dh’ Ogust, 1902, ’na latha dha féin am feasd an eachdraidh Cholasa. Cha leig aon a bha làthair, sean no òg, as a chuimhne e, fhad ’s is beò e.”
Iarrtusan nam Boerach.
BHA coinneamh aig Chamberlain o chionn ghoirid ris na Seanalairean Boerach. Bha iadsan ag iarraidh leasachadh a dheanamh air na cumhachan-sìthe a rinneadh riutha aig crioch a’ chogaidh, agus dh’ aontaich esan éisdeachd a thoirt dhaibh. Rinn e sin, agus cha bu ghann an iarrtusan. Na ’m b’ i Breatunn bu choireach ris a’ chogadh air tùs, agus na ’m b’ i a chailleadh ’sa bhiodh a’ guidhe air son sìthe, cha b’ urrainn dhi barrachd a thairgsinn do na Boerich air na bha iadsan ag iarraidh. Cha d’ fhuair iad gealladh sam bith gu ’m biodh atharrachadh air a dheanamh anns na cumhachan sìthe. Thugadh a cheana dhaibh cumhachan a b’ fhàbharraiche na fhuair sluagh cìsnichte riamh roimhe, agus feumaidh iad a bhi riaraichte leis. Faodaidh e bhith gu bheil Breatunn fialaidh, agus gu ’n déilig i na ’s fhearr na ni rioghachd sam bith eile ri ’cuid naimhdean, ach cha ’n ’eil iadsan glic a dh’ fheuchas ri brath a ghabhail oirre.
MONT PELEE A RITHIST—Tha Mont Pelee, an eilean Mhartinique, air bristeadh mach a rithist; o mheadhon Ogust tha i ’brùchdadh ’s a spùtadh suas teine ’s làbha. Air an deicheamh latha fichead de dh’ Ogust, agus a rithist air an treas latha dhe ’n mhios so, bha spraidheadh uamhasach innte, agus bha na ceudan sluaigh air an cur gu bàs. ’S e ’n ni bu mhuladaiche mu ’n chùis so uile nach robh an sluagh ach air tilleadh gu ’n dachaidhean seachduin no dha mu ’n d’ thàinig an sgrios ùr a chuir crioch orra. Tha daoine a nise dhe ’n bharail gu bheil an dàn do ’n eilean a bhi air a mhilleadh gu h-iomlan, agus gu ’m feumar fhàsachadh gu buileach.
TUILLEADH MU ’N BHRIC—Thàinig soitheach a stigh do Bhaile-Shearlot, E.P. I., toiseach na seachduin so, agus dithis dhe na bha air bòrd tinn leis a’ bhric. Bha an soitheach air tighinn á Portugal. —Tha am fear a bha tinn leis an euslaint so ann an Sidni a’ dol am feobhas. Tha “Alasdair” a’ cur sios oirnne air-son sinn a ràdh gu ’m b’ ann am Port Hawkesbury a fhuair am fear so a’ bhreac. Cha ’n eil againn ri ràdh ri sin ach nach robh sinn ag innse na naigheachd ach mar thugadh dhuinn i ’s mar bha i anns na paipearan eile. Cha ’n eil toil sam bith againn a bhi ’g innse naigheachdan nach eil fior, ach ma ’s e ’s gu’n tachair dhuinn a dheanamh ’s ann gun fhios duinn. “An ni nach cluinn MAC-TALLA an diugh, cha ’n aithris e am màireach.”
BAS AONGHAIS CHAMARAIN—Feasgar Dior-daoin, air an t-seachduin s’a chaidh, bha Aonghas Camaran air a mharbhadh leis an trein far am bheil an rathad-iaruinn a dol tarsuinn air Rathad an Righ aig àite Sheumais Mhic-Coinnich. Bha Mr Camaran a coiseachd, air a thurus gu ’dhachaidh, a tha mu thri mìle o ’n bhaile, beagan an deigh do ’n oidhche dorchadh. Rinn sgioba na trein gach faiceall is àbhaist a chleachdadh a tighinn dh’ ionnsuidh an rathaid, ach cha ’n fhaca fear na h-inneil gu ’n robh duine roimhe gus an robh e tuilleadh is anmoch. Bha Mr Camaran air aon sùil, agus car bodhar, agus tha e ro choltach nach fhaca ’s nach cual’ e an trein a tighinn gus ’n do bhuaileadh e. Bha aon de ’chasan air a brisdeadh, agus a làmh ’s a cheann air an gearradh, ach b’ e ’n goirteachadh a fhuair na ’chom a dh’ aobharaich a bhàs. Bha e beò mu uair an deigh do ’n sgiorradh tachairt dha, ach cha robh aithne no cainnt aige. Bha e air a thiodhlacadh ann an Sidni la na Sàbaid, agus b’ e ’n tòrradh aon cho mòr ’s a chunnacas riamh ’sa bhaile. Bha e na ’dhuine air an robh meas agus cliù aig na h-uile. Bha e da fhichead is da bhliadhna dh’ aois, agus gun phòsadh. Dh’ fhàg e dithis pheathraichean is aon bhràthair, Domhnull Camaran, am fear-lagha. Bha an t-àite ’san deach a mharbhadh na àite anabarrach cunnartach; agus bha luchd-riaghlaidh an rathaid-iaruinn o chionn àireamh mhios a’ gealltainn geatachan is fear-faire chur ann, ach cha deach a dheanamh.
[Vol . 11. No. 6. p. 5]
(Air a leantuinn o thaobh 46).
eagal orm, ach cha do lean moran d’ a chuid daoine e. A fagail Dhunbheagain shéid Domhnull Bàn a suas a “Chumha fein.”
Cha till, cha till, cha till MacCruimein,
An cogadh no sith cha till e tuillidh,
Le airgiod no ni cha till MacCruimein,
Ged thilleas MacLeoid cha bheo MacCruimein.
Piobaireachd cho binn agus cho ainmeil ’s a tha nis air mhaireann. A leigeil fhaicinn a mheas a bh’ air a Phiobaire so tha e air innseadh nuair a choisinn taobh Thearlaich air Cloinn ’ic Leoid ann an Siorramachd Obaraidhean agus a ghlac iad MacCruimein gu ’n do dhiult piobairean Thearlaich cluich air an ath mhaduinn mar bu ghnath gus an rachadh MacCruimein a chur fa sgaoil. Goirid an deidh so thuit am Piobaire ainmeil so le urchair thubaisteach ann an ruaig Mhaigh (Moy) nuair chuir coig no sea le tapachd agus seoltachd an teicheadh air na ciadan. Chaochail am Piobaire mu dheireadh de ’n dream so a bha anns an Eilean Sgiathanach ’s a bhliadhna 1822, nuair bha e 91 a dh’ aois.
Is iad an ath dhream a bu mhath leam ainmeachadh Clann Artair, bu Phiobairean do Dhomhnullaich nan Eileanan. ’Se am fear is ainmeile dhiubh Tearlach, a bha re aona bliadhna deug ag ionnsachadh aig Paruig òg Mac Cruimein. Nuair thug esan MacArtair air ais gu Mugstadt thachair gu an robh Iain Dall MacAoidh, Piobaire Ghearloch, an sin, agus smaointich Sir Alasdair Domhnullach gu ’m bu mhath an cothrom so air ionnsachadh Mhic Artair a dhearbhadh. Dh’ innis e do Mhac Aoidh gu ’n robh gille og aige an so air ùr thilleadh o bhi ag ionnsachadh na Piobaireachd agus gu ’m bu mhath leis a bharailsan fhaotuinn air. Dh’ fharaid Mac Aoidh co aige ’bha e ’g ionnsachadh, agus thuirt e gu ’n robh aig Paruig Og MacCruimein. “Cha b’ urrainn na b’ fhearr,” thuirt MacAoidh. An deidh do Mhac Artair cluich thug e moran cliù air, agus an sin thuirt Sir Alasdair ris gu ’n robh Piobaire eile aige an so agus gu ’m bu math leis a bharail fhaotuinn airsan mar an ceudna, dh’ fheuch co fear a b’ fhearr dha thaghadh. Thuirt Mac Aoidh gu ’m feumadh e bhi fior mhath nan tugadh e bàrr air a cheud fhear. An deidh do ’n dara Piobaire cluich thuirt Mac Aoidh, “Gu dearbh cha ruigeadh sibh leas m’ fheuchainn air an doigh so: ge d’ chaill mi fradharc mo shùl cha do chaill mi mo thuigse; ge d’ bhitheadh gach Piobaire ann an Albainn cruinn dheanainn am fear so mach nam measg uile.” “Tha thu ’cur ioghnaidh orm. Co e?” “Co eile ach Pàruig Og Mac-Cruimein e fein;” agus a tionndadh ris-san— “dh’ aithnichean do mheur am measg mìle.” Chuir iad seachad oidhche chridheil comhladh, agus thuirt Sir Alasdair gu ’n robh na tri Piobairean a b’ fhearr am Breatunn aige na thaigh. Thainig am fear mu dheireadh de’n dream so do Dhuneideann, agus mu ’n do chaochail e bha e na Phiobaire aig Comunn na h-Alba. Bha cliù ro ard air mar Phiobaire agus bha moran a dol a dh’ fhaotuinn ionnsachaidh uaithe.
(Ri leantuinn.)
Naigheachdan Gaidhealach.
NA COMUINN GHAIDHEALACH. —Tha na Comuinn so a nis lionmhor anns na bailtean mòra agus tha iad aig an àm so a cur an òrdugh airson obair a’ Gheamhraidh. Tha sinn an dòchus gu ’m buin iad ri ceisdean ’s ri cùisean a tha co-cheangailte ri cor na Gàidhealtachd, agus soirbheachadh nan Gàidheal. Tha mòran cheisdean co-cheangailte ri eachdraidh na Gàidhealtachd agus nam Fineachan Gàidhealach gu bhi air an rannsachadh agus air an cur air bonn cothromach, agus co ach Clanna nan Gàidheal a tha murach air so a dheanamh gu ceart, pongail. Tha cuid de Chomuinn ann, agus cha’n aithnicheadh neach gu’n robh iad co-cheangailte ris a’ Ghàidhealtachd mur a bhi an ainm, agus na’n robh thu a làthair ’nuair a tha ’n Comunn cruinn cha shaoileadh to gu’n robh fear a sin a rinn e féin a gharadh aig teine mòna, no shaltair riamh air fraoch nam beann. Cha ’n ann mar sin a bu chòir cùisean a bhith. Tha sibh a tuigsinn! —Highland News.
AN T-IASGACH—Tha e tlachdmhor a bhi cluinntinn gu’m bheil an t-iasgach air an taobh sear glé mhath air a’ bhliadhna so. Aig Wick gu sònraichte rinneadh thairis air cùig mìle deug cran air an t-seachduin a dh’ fhalbh; agus troimh ’n t-seusan gus an àm so rinneadh suas ri ceud agus fichead mìle cran. Cha d’ rinn iad riamh barrachd air a so a mach á Wick. Aig Peterhead cuideachd tha an t-iasgach ro shoirbheachail. Mu dheireadh na seachduin a dh’ fhalbh rinneadh a dhà uidhir ’s a bh’ aca aig an aon àm an uiridh. Fhuaireadh ceud agus trì deug de mhìltean cran sgadain. Ann an àitean eile bha soirbheachadh math mar an ceudna. Tha an t-iasgach trioblaideach gu leòir agus làn de chunnart; tha e uime sin ’na aoibhneas leinn a bhi toirt fainear gu’m bheil buaidh is toradh a’ leantuinn an saothair air a’ bhliadhna so. Tuigidh sinn o so gu’m bheil an sgadan lìonmhor gu leòir air còrsan nan eileanan so, agus gu’m bheil luach mòran airgid ann am broinn na mara. Bidh e ’na chomhfhurtachd ann an ioma dachaidh ’s a’ Ghàidhealtachd ’nuair a thig na h-iasgairean air an ais le luach math d’ an saothair ’nan làimh. Tha dòchas againn nach bi na Gáidheil air dheireadh ’nan oidhirp air a bhi faotainn seilbh air bàtan agus lìn mhatha. —Oban Times.
Naigheachdan.
PAIGH AIR-SON BLIADHN’ EILE— ’S ann mu’n àm so de ’n bhliadhna is àbhaist do ’n mhor-chuid de luchd-gabhail MHIC-TALLA a bhi ga phàigheadh air-son bliadhn’ eile. Bidh sinn gu mor an comain gach aon a chuireas ugainn, gun dàil, na tha aige ri phàigheadh.
RIOGHACHD BHOCHD—Cha’n eil ann am Portugal ach rioghachd bhochd, ma tha an sgeul a tha tighinn á Lisbon, an ceanna-bhaile, fior. Tha paipearan-naigheachd a’ bhaile sin ag radh gu robh seudan a chrùin, am measg chàich an t-slàt rioghail, air an toirt seachad an geall airson airgiod iasaid. Is fiach na seudan so na milleinean, agus bidh e na thàmailt mhoir leis na Portugaich ma b’ fheudar do ’n teaghlach rioghail an toirt seachad do choigrich mar urras air-son airgid.
MO THRUAIGHE ’CHEARC-THOMAIN—Air a cheud latha dhe ’n ath mhios, tòisichidh casgairt nan cearca-tomain. Tha iad air an dion leis an lagh gu deireadh a mhios so, ach an deigh sin bidh am marbhadh na h-obair a cheart cho neo-chiontach, an sealladh an lagha, ri buain a’ bhuntàta. Tha moran de luchd na seilg an dùil gu robh an aimsir dhùinte aig crìch mu mheadhon a mhios so, ach is mearachd sin a sgaoil na ’m measg, cha ’n eil fhios ciamar, agus is fheudar dhaibh an cuid ghunnachan a chrochadh, agus feitheamh le foighidin fad choig-la-deug eile. Tha sinn an dòchas, air a bhliadhna so, nach bi uiread sgiorraidhean a’ tachairt do shealgairean ’s a bh’ ann bliadhnaichean roimhe.
AN CATH ’SNA MEINNEAN—Tha ’n cath eadar luchd-seilbh is luchd-obrach nam mèinnean ann am Pennsylvania a’ dol air adhart fhathast, ’s gun moran coltais gu ’n tig crioch air an ùine ghearr. Tha ochd seachduinean deuga o’n thòisich anstrike , ’s tha ’n da thaobh an diugh cho fada bho chòrdadh ’sa bha iad aig ceann na ceud seachduin. Tha ’n luchd-seilbh a cur rompa nach toir iad do na daoine na tha iad ag iarraidh, agus tha na daoine air an laimh eile a’ cur rompa nach teid iad a dh’ obair gus am faigh iad buaidh, no gus an fheudar dhaibh toirt suas leis an acras. Tha an gual, air sàileabh sin a fàs daor; tha e nise aon dolair deug an tunna. Dha no tri bhliadhnaichean air ais bhatar ga ’chreic air na bu lugha na leth na prise sin. Thatar a nis a’ cur guail a nall do Chanada á Wales.
PEARY A’ TILLEADH—Di-luain s’a chaidh, fhuaireadh fios bho Pheary, a bha ’san àirde tuath o chionn dha no tri bhliadhnaichean, ag innse gu robh e air a thurus dhachaidh. Tha e coltach gu ’n do choinnich e ri ’mhnaoi aig an àite bha air a shònrachadh, oir ’s ann air an t-soitheach aice-se, an Windward, a bha e nuair chuir e dhachaidh am fios.
BAS CARAID ’SAN AON LATHA—Ann a Westchester, an siorrachd Chumberland, chaochail seann chàraid, E. J. Purdy agus a bhean, ’san aon latha, an ceathramh latha dhe ’n mhios. Mu cheithir uairean ’sa mhaduinn chaochail esan, agus ise mu dha uair feasgar. Bha a bhean tinn dha no tri mhiosan, ach cha robh Purdy fhein tinn ach dha no tri sheachduinean.
LATHA TAINGEALACHD—Thatar a cur impidh air riaghladh Chanada latha taingealachd a thoirt dhuinn am bliadhna na ’s tràithe na b’ àbhaist a bhi ga ’chumail. Tha daoine dhe’n bharail gu’m bu chòir an latha so a chumail mu’m fàsadh an t-sìde fuar, fliuch, mar is abhaist dhi bhith toiseach a’ gheamhraidh. Tha duil gu ’m bi e air a chumail am bliadhna air an treas latha fichead de dh’ October.
NA “H-EXHIBITIONS” —ChaidhexhibitionSt. John a thoirt gu crìch air an t-seachduin s’a chaidh, agus chaidhexhibitionHalifacs fhosgladh. Bha moran sluaigh cruinn ann an St. John, àireamh mhiltean a bharrachd air na bh’ ann riamh roimhe, agus tha choltas air an fhéill gu’m pàigh i gu math. Ann a’ Halifacs, tha ’n t-sìde na’s fhearr na bha i gu tric an àm fhéilltean bhliadhnaichean roimhe, agus bha dòrlach math sluaigh cruinn. Bu mhiann leinn a bhi an dòchas gu ’m pàigheadh an fhéill so cuideacnd, ach tha cuimhne nam bliadhnaichean a dh’ fhalbh a’ cur eagail oirnn nach eil sin gu tachairt.
INNEALAN ITEALAICH—Is iomadh aon a thug ionnsaidh air inneal-itealaich a dhealbh, ach ged chaidh a nochdadh gu soilleir gu ’m faodar dòchas altrum gu ’n gabh a leithid deanamh, tha an inneal a dh’ itealaicheas gu ceart fhathast gun fhaotainn. ’S e ’m fear mu dheireadh air am bheileas a fàgail a bhi toirt ionnsuidhean air inneal-itealaich a dhealbh am Professor Bell, athair na telefon. Tha na paipearan ag radh gu ’n do chuir e seachad a mhor chuid dhe ’n t-samhradh so ris an obair sin, agus ged tha e-fein a dol os àicheadh, tha iadsan ga ’shior mhathachadh air. Ma tha e fior gu bheil e da-rìreadh a’ feuchainn ris, tha sinn an dòchas gu’n soirbhich leis.
DA FHEIN-MHORT—Di-haoine, an coigeamh latha dhe ’n mhios, dh’ fhàg Uilleam Mac-Gille-mhaoil, seann duine, aois còir is ceithir fichead bliadhna, a dhachaidh ann an Lynn, an siorrachd Cholchester. Chaidh daoine mach ga ’iarraidh, agus anmoch feasgar fhuaireadh a chorp marbh an crochadh ri craoibh. —Thainig fear Ralph McReady ri bheatha fein ann an acarsaid Halifacs oidhche Di-luain, an t-ochdamh latha, le leum bhar a bhàta tha deanamh an aiseig eadar Halifacs is Dartmouth. Bu duin’ òg esan, fichead bliadhna dh’ aois; bha e ’g obair gu anmoch feasgar, agus cha’n fhiosrach neach sam bith air aobhar a bhi aige air-son cur as d’ a fein.
A’ CUR DAIL NA ’THEACHD—Bha dùil ri Marconi ann an Ceap Breatuinn o chionn fada, ach gu ruige so cha d’ thainig e; agus a nis, tha fios air tighinn nach urrainn e bhi ann an so gu mios Nobhember. Tha na h-uiread de ghnothuichean aige ri chur ceart mu’m fàg e thall ’s nach eil e comasach dha tighinn roimhe sin. Co-dhiu, ann an tòiseachadh air innleachd ùr mar so, is iomadh ni a dh’ fhaodas maille chur ann, agus cha ’n urrainnear daonnan cabhag a dheanamh. Cha’n fhiosrach sinn gu bheil fear-ealain sam bith a’ cur teagamh anns an innleachd so, no air am bheil eagal nach oibrich i gu math. —Tha fios eile a thainig o’n chaidh so a sgriobhadh ag innse gu bheil Marconi gu seòladh as an Eadailt deireadh na seachduin so, no toiseach na té s’a tighinn, agus gu’m bi gach ni an uidheam romh dheireadh an ath mhios. Di-dòmhnaich s’a chaidh, bha Marconi air aoidheachd aig Victor Emmanuel, righ na h-Eadailte, agus tha riaghladh na dùthcha sin ga ’chur a nall thar a chuain air bord long-chogaidh.
[Vol . 11. No. 6. p. 6]
(Air a leantuinn o thaobh 43.)
sin thuirt e rithe gu ’m faodadh i labhairt gu saor ris.
Cha robh i riaraichte leis an fhabhar a rinn an righ rithe an uair a dh’ ordaich e do na bh’ anns a’ chomhairle dhol am mach. Bha toil aice i fhein a dhion o chorruich an righ; oir bha i ’g a deanamh fhein cinnteach gu ’m biodh corruich air an uair a chluinneadh e na bh’ aice ri radh. Air an aobhar sin, thuirt i: “Tha mi ’guidhe air bhur morachd gu ’n toir sibh dhomh an toiseach dearbhadh gu ’n toir sibh mathanas dhomh ma shaoileas sibh gu ’m bheil m’ iarrtus anns a’ chuid a’s lugha cronail no mi-iomchuidh.”
“Bheir mi mathanas dhut, biodh d’ iarrtus mar a thogras e,” ars’ an righ; “agus cha deanar cron sam bith ort: labhair am mach gu tapaidh.”
An uair a chual’ i so, dh’ innis i gu saor, soilleir do ’n righ mar a chunnaic Aladin sealladh dhe ’nighinn, mar a thuit e ann an gaol trom oirre, mar a dh’ innis e staid ’inntinn dhi fhein an uair a chaidh e dhachaidh, mar a rinn i na bha na comas chum toirt air a bheachdan amaideach a leigeadh as a’ cheann, mar a thuirt i ris gu ’n robh a bheachdan “cronail dha fhein, do bhur morachd, mar righ, agus do bhur nighinn.” “Ach an aite mo chomhairle ’ghabhail, agus smaoineachadh air cho ann-dana ’s a bha e dha a bhith ’g arach a leithid de bheachd, bha mo mhac cho rag ’s gu ’n do chuir e roimhe deanamh mar a bha ’na bheachd. Agus mhaoidh e gu ’n deanadh e droch dhiol orm nan diultainn tighinn far am bheil sibhse a dh’ iarraidh bhur nighinn dha ri ’posadh. Agus cha do dheonaich mi tighinn gus an d’ fheuch e rium gle dhoirbh, agus mar sin b’ fheudar dhomh tighinn gus a thoileachadh. Tha mi rithist a’ guidhe air bhur morachd gu ’n toir sibh mathanas, cha ’n ann a mhain dhomhsa, ach do dh’ Aladin mar an ceudna, air son a bhith cho ann-dana ’s gu ’n iarraidh e bhur nighean ri ’posadh.”
Dh’ eisd an righ ris na thubhairt i le mor chaoimhneas, agus cha robh coltas feirge sam bith air. Ach mu ’n d’ thug e freagairt dhi, dh’ fheoraich e dhi, ciod a bh’ aice anns an neapaiginn.
Thog i ’mhias as an aite anns an do chuir i i, mu ’n do leig i i-fhein ’na sineadh air beulaobh na cathrach; dh’ fhuasgail i as an neapaiginn i, agus thairg i do ’n righ i.
Cha ’n urrainear cainnt a chur air an ioghnadh a ghabh an righ an uair a chunnaic e an aireamh mhor de sheudan ro luachmhor a bh’ anns a’ mheis. Bha e car uine ag amharc orra ’s gun fhacal a’ tighinn as a cheann.
Mu dheireadh an uair a thainig e g’ a ionnsuidh fhein, ghabh e ’mhias as a laimh; agus le glaodh ard-aoibhneas, thuirt e: “Nach iad a tha luachmhor! Nach iad a tha maiseach!”
An deigh dha aon an deigh aoin dhiubh a laimhseachadh agus iad a’ cordadh anabarrach math ris, thionndaidh e ris an ard-chomhairleach, agus an uair a sheall e ’mhias dha, thuirt e; “Seall air a so, agus aidich nach fhaca tu riamh mu choinneamh do shul seudan cho riomhach, cho luachmhor, agus cho briagha riutha so.
Chord iad anabarrach math ris an ard-chomhairleach.
“Seadh, ma ta,” ars’ an righ, “ciod a th’ agad ri radh mu ’n tiodhlac so? Nach ’eil e airidh air mo nighinn? Agus nach coir dhomh a toirt do ’n fhear a tha ’cur a leithid so de luach oirre?”
(Ri leantuinn.)
Am fear a théid a dh’ iarraidh an iasaid théid e dh’ iarraidh a’ bhròin.
Am fear a’s fhaide saoghal ’s e ’s mò a chì.
PIOBAIREACHD.
EARANN II.
LE IAIN MAC NEILL.
ANNS na laithean a thréig cha robh coinneamh—ma’s i deireadh bhuana, oidhche Shamhna, banais no Nollaig—anns nach robh feum air a phiob; ach b’ ann a ghnàth air a bhlàr-a- mach a bhatar ’g a cluich, agus bha fidhlearan aca gu cluich a stigh. Is cuimhne leam fein Piob a chluinntinn air achadh-buana o chionn a nis suas ri deich bliadhna-fichead. Tha duil agam gu ’n robh fuaim na Pioba aon uair moran na bu laidire agus na b’ airde na tha i nis ri cluinntinn, oir tha sinn a leughadh gu ’m faodteadh a cluinntinn aig astar coig no sia mhiltean, agus ri sìd fior fhàbharach, eadhoin deich mile. Tha i nis gle mhath gu bhi air a cluich ann an seomraichean mora ard, farsuinn mar tha iomadh talla anns a bhaile so, ach cha ’n fhasan Gaidhealach idir a bhi ga cluich anns an tigh. A chum a ceol a thuigsinn feumar a’ Phiob a chluinntinn am measg bheanntan gorm tir a dùthchais, a laidhe sios air an fhraoch (am fagus air an t-seann Tùr) ri taobh an lochain fheathail ag eisdeachd r’a ponganan àluinn, air am maothachadh gu milseachd leis an astar, nuair a dh’ eireas iad o’n t-seann Tùr air oiteag fhann an fheasgair, agus iad a co-sheirm ri toirm nan eas tha ’taomadh m’ an cuairt— ’se so eisdeachd ris a Phiob Mhòir mar bu choir. Is minic a thug a ceol faothadh do chridhe iomadh h-aon a thuillidh air Fionnladh Piobaire, agus b’ fhior a bharail nuair a thuirt e ri Eoghan Brocair:—
“Tha mise ’g radh riut gu ’m bheil cuairt cheolmhor air feasgar tlàth ri taobh na h-aibhne sin shios do m’ anam-sa mar aiteal an earraich do ’n euslainteach bhochd; mar chiùran uisge no mar dhruchd an anmoich do na lusaibh maoth. Cha luaithe thogas mi ‘Failt’ a Phrionns’ òig,’ no ‘Baille Dhunéideann,’ na thig taiseachadh air mo chridhe; tha ’n oige a’ tighinn air a h-ais le cuimhne nan cairdean caomh a dh’ fhalbh. Cha mhò orm an saoghal air na h-àmannan sin na ’n cluaran a tha falbh leis an oiteig. Tha mi air mo thogail mar fhiadh ’s a’ chreachann; ach cha ’n ’eil togradh a’ m’ chridhe ach togradh gu cairdeas agus gniomhara fiughantach. Cha ’n aighear e, agus cha chròn e; ach, mo bheannachd air, is iomadh là a sheas e mi.”
Am measg na bha de Phiobairean riamh ann an Albainn cha robh dream air bith dhiubh cho ainmeil ri Cloinn Mhic Cruimein a bha fad iomadh linn ’nam Piobairean aig Ceann Cinnidh nan Leodach ann an Dunbheagain. Tha iad ag radh gur h-ann á Cremona anns an Eadailt a thainig a cheud fhear de ’n t-seorsa maille ri Mac-Leoid agus gu ’m bu chlàrsair e. Air dha tuineachadh anns an Eilean Sgiathanach ghabh e ainm an aite anns an d’ rugadh e. Bha oil-thigh aig Cloinn ’ic Cruimein aig Boraraig ochd mille mu thuath de Dhun-bheagain agus bha baile math saor de mhàl aca ’bharrachd air iomadh sochair eile. ’Se a b’ ainm do ’n cheud Phiobaire dhiubh so Iain Odhar. Na dheidh thainig a Mhac Domhnull Mor, fear ciuil cho ainmeil ’s a bha ’san rioghachd na linn. Nuair a fhuair e gach foghlum a b’ urrainn ’athair thoirt dha chuir Mac Leoid a dh’ Eirinn e gu Oil-toigh ainmeil far an robh thar fichead Piobaire og ag ionnsachadh aig an àm. Bha a chluas agus a mheomhair cho math ’s gu ’n gleidheadh e cuimhne air ceol air bith a chluinneadh e aon uair. Bha gach aon de na piobairean a faotainn ionnsachaidh air leth leis fein, agus air do Dhomhnull Mor an seòl a bh’ aca’ thuigsinn b’ àbhaist dha e fein fhalach far an cluinneadh e am Maighstir a’ teagasg chàich, agus mar so cha robh e fada gus an d’ rinn e greim air na bha ri fhaotuinn an sin. Cho fad ’s a ghabhas deanamh mach ’s esan a chuir r’a cheile “Cumha Ruairidh Mhoir, Ceann Cinnidh nan Leodach” anns a bhliadhna 1626, am port a’s binne agus a’s muladaiche, agus uile gu leir a’s fearr tha leigeil ris tùr-bhron an duine ’chuir r’a cheile e ’tha againn air mhaireann. B’e Ruairidh Mor ceann-feadhna a b’ airde cliu anns a Ghaidhealtachd airson oirdheirceis, eireachdais agus fialachd a thighe. ’Se thog tùr ard Chaisteil Dhunbheagain agus tha e air innseadh gu ’m b’e am fear mu dheireadh de inbhe a chleachd a bhi ’sgriobhadh ann an Gaidhlig. Nuair a chaochail e cha b’ urrainn Mac Cruimein fantuinn na b’ fhaide ’s a chaisteal, dh’ fhag e an Dùn agus sheid e suas:—
Tog orm mo Phiob ’s theid mi dhachaidh,
’S duilich leam fhein mo leir mar thachair,
Tog orm mo Phiob ’s mi air mo chradh
Mu Ruairidh Mor—mu Ruairidh Mor.
Tog orm mo Phiob—tha mi sgith
’S mur faigh mi i theid mi dhachaidh;
Tog orm mo Phiob—tha mi sgith
’S mi air mo chradh mu Ruairidh Mor.
Tog orm mo Phiob—tha mi sgith
’S mur faigh mi i theid mi dhachaidh;
Clarsach no Piob cha tog mo chridh’
Cha bheo fear mo ghraidh, Ruairidh Mor.
’Na dheidh-san thainig a mhac Para Mor. Chuir e r’a cheile barrachd de phuirt phiobaireachd na aon duine eile air am bheil cunntas againn. Anns a bhliadhna 1651 bha Mac-Leoid Dhunbheagain agus Tanaister an Teaghlaich, fear Thalasgair, ann an Sasunn a’ cuideachadh le Righ Tearlach a dha, goirid mu ’n do chuirteadh Blar Worcester, far an d’ rinneadh Ridirean diubh leis an Righ (Sir Tormad an Dùin agus Sir Ruairidh) agus bha Para Mor na Phiobaire leo. Chluich e an lathair an Righ agus bha esan cho toilichte ’s gu ’n do cheadaich e do Phara Mor a lamh a phogadh—agus an sin chuir am Piobaire r’a cheile am port briagha sin, “Thug mi pòg do laimh an Righ.” (Faodaidh mi ’radh anns an dol seachad gu bheil am port so ann an leabhar Mhic Aoidh, air am bi facal no dha agam ri radh ma bhitheas uine agam mu ’n criochnaich mi, agus gu bheil mearachd cunntais beag air toiseach gach h-aon de na siubhlaichean mar tha furasd fhaicinn le amharc’ air an leabhar; ach is coltach nach eil Piobairean a toirt an aire dha oir chuala mi e iomadh uair direach mar tha Mac Aoidh ga chur sios). Chaidh Para Mor latha àraidh do ’n eaglais le ochdnar mhac r’a ghualainn, òganaich cho eireachdail ’s a sheas riamh air bonn broige, ach mu an d’ thainig ceann bliadhna chàirich e seachd dhiu fo ’n fhòid ann an cladh Chille Mhoire. ’S ann air an àm sin a chuir e r’ a cheile ’m port tiamhaidh, muladach sin ris an canar “Cumha na Cloinne.”
’Na dheidhsan thainig an t-aon mhac a dh’ fhagadh beò—Pàruig òg—a bha mach ’s a mach cho math ri Piobaire de ’n t-seorsa o’n d’ thainig e, agus theagaisg e na Piobairean a b’ fhearr a bh’ ann r’a linn. Bha e da uair pòsda agus rugadh fichead duine cloinne dha, ach cha d’ thainig ach ceithir no cóig dhiubh gu meudachd. Bithidh beagan agam ri radh mu ’n duine so fhathast. Bha Iain a mhac na Phiobaire aig Iarla Siphort agus is e dhealbh am port boidheach sin, “ ’S leam fein an gleann.” Bha Calum agus Domhnull Bàn, a mhic eile, nam Piobairean aig MacLeoid. Ann am bliadhna Thearlaich dh’ eirich MacLeoid air taobh Dheorsa agus dh’ fhalbh Domhnull Bàn Mac Cruimein leis, beagan an aghaidh a thoil tha
(Air a leantuinn air taobh 45).
[Vol . 11. No. 6. p. 7]
Litir a Lag an t-Slocain.
FHIR-DEASACHAIDH, —Ged nach do rinn mise moran sgriobhaidh ann an Gàilig, tha mi ’faicinn gu ’n tug sibh àite anns a’ MHAC-TALLA do’n litir a sgriobh mi ugaibh o chionn mios no dha, mar sin a toirt misneach dhomh gu litir eile a sgriobhadh ugaibh.
Bha mi o chionn ghoirid air chuairt troimh ’n dùthaich anns an d’ fhuair mo chàirdean am breith ’s an àrach, agus smaoinich mi gu ’n taghalainn air caraid dhomh a tha deanamh a chomhnuidh ann. Cha ’n ’eil an t-àite so ach beagan mhiltean bho Lag an t-Slòcain, agus o’n a bha sìde bhriagha ann agus mise ann an deagh shlàinte, thaghal mi air Iain Mac Gillemhaoil (Iain mac Callum). Tha ’n duine coir so ceithir fichead bliadhna ’sa dha dheug a dh’ aois, agus cha robh e ann an leabaidh riamh le tinneas. Rugadh e ann an Uidhist a’ chinn a tuath,
“Tir nan curaidh, tir nan cliar,
An tir bhiachar, fhialaidh, mheasail.”
Bha e ag innseadh dhomh gu ’n robh e faisg air da fhichead bliadhna dh’ aois mu ’n d’ thàinig e a mach do ’n dùthaich so. Chunnaic e a’ cheud bhàta-smùid a chaidh a stigh do Ghlascho. “B’ aithne dhomhsa,” ars’ esan, “fear Mìcheal Domhnullach, duine coir a tha ’fuireach faisg air dachaidh a’ MHIC-TALLA, (agus faisg air an Lag) a bha ’g obair air a chead rathad-iaruinn a chaidh riamh a stigh do Ghlascho. Cha ’n ’eil fhios agam a bheil e beo.” Tha Iain mac Calum ann an deagh shlàinte, ged nach ’eil a fhradharc ach dona. Ma bhios mi air mo chaomhnadh theid mi a choimhead air a rithist an ùine gun a bhi fada.
Tha na seana Ghàidheil a’ fàs na ’s gainne a h-uile bliadhna. Tha iad a’ tighinn gu crìch an turuis. ’S iomadh ànradh is allaban a dh’ fhuiling iad a deanamh dachaidh dhaibh féin an coilltean fàsail America. ’S e daoine anabarrach coir caoimhneil a th’ annta. Tha iad fhein a’ cumail a mach gur h-e na seana bheachdan a b’ fhearr na beachdan an latha ’n diugh. Agus ma dh’ fhaoidteadh gur iad. Nach gasda an ni gu dearbh, seana Ghaidheal no bana-Ghaidheal fhaicinn aig deireadh an làithean gu sitheil, toilichte, gun dad a cur uallach orra—an déigh dhaibh an diol de thrioblaidean na beatha so fhulang.
“Fòs tamull beag is ruigidh sinn
An caladh ait fa dheoidh,
’S an coinnich sinn na sgaradh uainn,
’S cha dealaich sinn na ’s mo.”
Co thachair rium air mo rathad dhachaidh gu Lag an t-Slòcain ach Donnachadh ciar, fear de leughadairean MHIC-TALLA. Chord “Suiridhe a’ mhadaidh-ruaidh,” ris fior mhath. Ged a bha i na sgeula gle ait, cha robh facal innte ach smior na firinn. Is iomadh “madadh-ruadh” ’s “pioghaid” a tha ’n “ceithir chearnaibh an domhain mhoir.” “Is aithne dhomhsa,” arsa Donnachadh, “duine coir, (cha leig mi leas ’ainmeachadh) aig am bheil ‘pioghaid’ mnatha, as nach tig gabadh ach an aon ràn o mhoch gu dubh a càineadh cuideigin.” (Thug e sùil gheur ormsa nuair a thuirt e so, mar gu ’m bithinnsa an té a bha e ’ciallachadh). “ ’S ann agam a tha ’n truas ris an fhear aig am bheil i. Tha mi ’g ràdh riut, a Pheigidh,” ars’ esan, “gu ’m bu cheart cho math leam cù a chur mu m’ amhaich is mo cheangal ri té dhiubh!”
Dh’ fhàg mi slàn aig Donnachadh. An uair a ràinig mi an rathad mor, a tha pios bho ’n taigh aige, ’s mi smaoineachadh air a cho-dhùnadh a thug Donnachadh air an droch bhean, thuirt mi rium fhìn nach robh e fada cearr. Cha ’n ’eil mi-fhìn posda, agus cha bhi an da latha so, ach tha mi ’n dochas nach e “madadh-ruadh” a gheibh mi, ged a dh’ fhaodainn a bhi toilichte le “madadh-ruadh” fhéin na mo shean aois. “Is fhear giomach na bhi gun fhear.”
Cha chreid mi-fhìn gu bheil sibh a’ clo-bhualadh leith gu leor dhe na seann sgeulachdan, ged, ma dh’ fhaoidteadh, an rud a chordas ri aon neach nach cord e ri neach eile. Tha na sgeulachdan gle fheumail air son cuideachadh le bhi ’g ionnsachadh na Gàilig; agus a bharrachd air a sin éisdidh a chlann bhig le mor aire ris na seann sgeulachdan, a tha air an toirt seachad ann am briathran cho snasail.
An cuala tu riamh am facal so: “Gach dàn gu dàn an Deirg; gach laoidh gu laoidh an Amadain mhoir; gach eachdraidh gu eachdraidh Chonnail.” Agus faodaidh mise radh ann an so, “Gach sgeul gu sgeul Iain mhor nan ord.” Thàinig crioch oirre o chionn àireamh no dha dhe ’n MHAC-TALLA, agus chord i taghta math rium. Mo mhìle beannachd agad, a Sheumais choir! ’s ann agad fhéin a tha ’n deagh Ghàilig. Ma thig thu gu bràth do Lag an t-Slòcain na di-chuimhnich taghal orm.
Tha ’n t-àm agam stad. Tha crith air tighinn na m’ laimh leis na sgriobh mi. Ma bhios mi beo agus air a chothrom sgriobhaidh mi litir eile ugaibh.
Is mi do bhana-charaid,
PEIGIDH PHABACH.
Lag an t-Slòcain.
Litir a Dawson.
A CHARAID, —Tha mi smaoineachadh gur tìm dhomhsa an dolar dligheach a chuir do ur n-ionnsuidh aon uair eile, a chum ceartas a thoirt do MHAC-TALLA. Anns an litir so tha mi cur robag de dholair, agus bho ’n tha mi a fàgail na dùthcha so gu h-aithghearr, bithibh cho math agus am paipear a stiùireadh an deigh so gu Vancouver, B. C.
Tha nàire orm a bhi leughadh anns a MHAC-TALLA a bharail bhochd tha aig mo charaid, Mac Leoid naHighland News,air na Breatunnaich a sheas cor na rioghachd cho tapaidh agus cho smearail. Bha ceartas agus neart air taobh an leoghainn Bhreatunnaich ann an Africa, agus a reir coltais tha na Boerich dhe ’n bheachd so a nis. Tha mi duilich gu ’n deach sibh as an rathad gu oisean a thoirt do ’n litir leibidich air taobh-duilleig 13 de ’n MHAC-TALLA. Na Boerich ghranda! nach iad féin a thoisich air an aimhreit, ’s fhuair iad mar thoill iad, an aitridhean a losgadh, agus na mnathan ’s a chlann a thoirt air falbh, ged nach b’ ann mar phriosanaich, ach chum an aire thoirt orra.
Gu dé thainig air “Iain” coir? Am bheil e beo?
Air an rathad do ’n phost oifis choinnich mi dithis chàirdean a thug dhomh dolar am fear airson MHIC-TALLA. So agaibh iad, agus stiùraidh sibh am paipear do’n ionnsuidh: Seumas Domhnullach agus D. C. Mac Coinnich. Tha an Domhnullach de mhuinntir Hogamah, agus tha e cur bheannachdan gu ’r n-ionnsuidh. Tha mi duilich nach fhaighinn an corr ainmean dhut. Tha àireamh mhor de ghillean Cheap Breatuinn is Nobha Scotia an so, ach cha’n eil iad cho measail air a’ Ghàilig ’s bu choir dhaibh a bhith.
’S mise bhur caraid as an t-seann dùthaich, CAILEAN SIOSAL.
“Ma’s Breug Uainn e is Breug Ugainn e.”
A MHIC-TALLA CHOIR, —Tha e dona gu leor a bhi ’g innse bhreug mu ’n bhric anns na paipearan Beurla, ach nuair a thuirt thu ’sa Ghàilig ’san àireamh mu dheireadh gu ’n do ghlac Gilleasbuig Domhnullach a’ bhreac ann a Hawkesbury, tha e moran, moran na ’s miosa.
Cha robh a’ bhreac ’sa bhaile so no ’san t-siorrachd d’ am buin am baile bho cheann deich bliadhna fichead no corr. Tha bladaireachd bhreug mar so ga ’sgaoileadh air feadh na dùthcha cunnartach air cron a dheanamh air a bhaile so agus air MAC-TALLA fhein.
Ma tha gus nach eil a’ bhreac air an Domhnullach, cha b’ ann ’sa bhaile so a fhuair e i. ALASDAIR.
Hawkesbury , Sept.10, 1902.
Iadsan a Phaigh.
Tormad A. Mac Leoid, Sgir Dhubh
Iain M. Munro, Canoe Lake
Alasdair D Domhnullach, Whitney Pier
Murchadh Domhnullach, Abhainn a Tuath
A. Domhnullach, S . W. Ridge, Mabou
Iain Mac Fhearghais, New Canada
Bean Alasdair Mhic Rath, Sidni
Eoseph I. Mac Neill, Sidni
Iain Mac Rath, an Abhainn Mheadhonach
R. A. Mac Cormaic, Middle Cape
Caitriona Nic Phàrlain, Baddeck
Calum H. Gillios, Braigh Mhargaree
D. D. Mac Phàrlain, S . W. Margaree
Eoseph A. Donullach, Cùl Bhaoghasdail
Iain D. Dùghlach, Grand Mira
Domhnull I. Mac Leoid, Framboise
Leslie A. MacCorrison, Nyanza
Iain Mac-a- Bhiocair, Catalone
Iain A. Mac Isaic, Glace Bay
I R Mac Gillfhaolain, Indian River, E P I
Cyrus D. Dùghallach, DeSable , E P I>
Aonghas Mac Aonghais, Georgeville , N S
Donnachadh Siosal, Glassburn , N S
Ailean Domhnullach, Antigonish , N S
Domhnull Mac Rath, Vancouver , B. C.
Cailean Siosal, Vancouver , B. C.
Seumas A. Rothach, Moose Jaw, N. W. T.
Seumas F. Domhnullach, Dawson , Y. T.
D. C. Mac Coinnich, Dawson , Y. T.
Alasdair Mac Ealair, Sault Ste Marie, Ont
Eoghan Mac Colla, Strathroy , Ont.
Sìne Bhellairs, Springbank , Ont.
An t-Ollamh J. D. Prince , New York
A. R. Domhnullach, Albany , N Y
Calum Mac Fhearghais, San Francisco
Eoghan A. Smith, Silver Cliff, Colo
Mrs Dhomhnullach, Portsmouth ,Sasunn
Iain Domhnullach, Cnoc-nan-Torran, Alba
Domhnull Mac Coinnich, Glascho, Alba
Am fear a gheallas ’s e dh’ iocas.
Air a làimh fhéin, mar a bha ’n ceard ’s a’ chaonnaig.
Aig bainnsean ’s aig torraidhean aithnichear càirdean is eolaich.
Aithnichear am balach ’s a’ mhaduinn—bristidh e barrall a bhroige.
Air mheud ’s a their na sloigh, cha ghloir a dhearbhas ach gniomh.
MACTALLA NAN TUR, leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. Tha orain le iomadh bard, sean is og, anns an leabhar so, moran nach robh riamh an clo, agus moran eile ann air dreach na ’s fhearr na chunnacas fhathast iad. A phris: 25c.; sia air $1 .25; dusan air $2 .00.
FILIDH NA COILLE, leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. Orain a Bhaird Mhic-Gilleain, maille ri cunntas taghte de dh’orain eile, a bharrachd air orain is eadar-theangachaidhnean le Mr. Sinclair fhein. A phris, leth-dolar.
COINNEACH ODHAR, AM FIOSAICHE, leis an Urr. D. B. Blair, D. D. Leabhar beag anns am faighear cunntas aithghearr air beatha agus fiosachdan an duin’ ainmeil so. A phris, 10c; dusan air $1 .00.
PUBLISHERS “MAC-TALLA,”
Sydney, Cape Breton, Canada.
J. E. BURCHELL,
URRASACHADH BEATHA AGUS TEINE
anns na cuideachdan a’s fhearr am Breatunn ’s an America.
Bathar Cruaidh
Tuaghannan
Saibh
Locraichean
Glasan
Tairnean
Sgianan, etc.
Aonghas Mac Leoid
Paipear-balla
Paint
Olla
Putty
Varnish
Gloine
Etc., etc.
MACEACHUINN & MACCABE,
FIR-LAGHA.
Ceannach us creic fearainn, Airgead Iasaid, &c ., &c .
A. J. G. MACEACHUINN. IAIN J. MACCABE.
HEARN & MACDONALD,
FIR-TAGRAIDH, NOTAIREAN, &c ., &c .
D . A. HEARN.FIONNLADH DOMHNULLACH
ROS & ROS,
FIR-LAGHA, NOTAIREAN, &c .
Airgead ri thoirt seachad an iasad.
UISDEAN ROS. HOWARD S. ROS, B. A.
HARDISON ’S PHARMACY.
An Stor-chungaidhean a’s fhearr a tha ann an Sidni.
Air oisean Sràidean Shearlat agus Prince.
C . P. MOORE,
BATHAR CRUAIDH.
Iarunn, Uidheaman Saoirsneachd, Uidheaman Gaibhneachd, Tairnnean, &c .
DR. G. T. MACGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIS: —Os cionn Stor Harrington.
C . R. BOWN,
URRASACHADH TEINE AGUS LEACAN GLAINE.
C . V. WETMORE,
URRASACHADH TEINE, BEATHA, SGIORRAIDH, & LEACAN GLAINE.
An tigh a Chommercial Bank,
NIALL MacFHEARGHAIS,
Ceannaiche Taillear.
Na h-Aodaichean a’s fhearr agus na Fasain a’s ùire.
Sydney & Louisburg Railway
TIM CHLAR.
A toiseachadh Di-luain an 2mh latha de Iun, bidh na treineachan a ruith mar a leanas:—
A fagail Louisburg aig 6.30 a. m., Glace Bay aig 7.35 a. m., ’sa ruigheachd Shidni aig 8.15 a. m.
A fagail Shidni aig 8.40 a. m., Glace Bay aig 9.25 a. m., ’sa ruigheachd Louisburg aig 10.20 a. m.
A fagail Louisburg aig 1.30 p. m., Glace Bay aig 2.30 p. m., ’sa ruigheachd Shidni aig 3.10 p. m.
A fagail Shidni aig 4.30 p. m., Glace Bay aig 5.15 p. m., ’sa ruigheachd Louisburg aig 6.30 p. m.
A fagail Ghlace Bay aig 7 p. m., ’sa ruigheachd Shidni aig 7.40 p. m.
A fagail Shidni aig 10.30 p. m., ’sa ruigheachd Ghlace Bay aig 11.10 p. m.
A ruith mar so gach latha ach Di-domhnaich.
WM . COYNE, Traffic Manager.
[Dealbh]
A. J. BEUTAN,
(Alasdair Mac Iain Bheutain)
CISTEACHAN-LAIDHE
dhe gach seorsa—beag us mor, geal us dubh, agus dhe gach seorsa fiodha—cruaidh us bog. Aodaichean Dubha agus Anart Geal, agus na h-uile seorsa Bathar-Airgeid us eile nach urrainnear ainmeachadh an so.
Faodar comhradh a dheanamh ris a cearna sam bith dhe ’n duthaich air anTelephone No. 62.
Sidni, Feb. 8, ’01.
A. J. BEUTAN.
[Vol . 11. No. 6. p. 8]
Muile nam Mor-bheann.
Am Muile nan craobh tha ’mhaighdean bhanail,
D’ an d’ thug mi mo ghaol ’s mi faoin am bharail;
’S ma chaoidh e fo sgaoil ’s nach faod mi ’faighinn,
Gu ’n taobh mi caileagan Chòmhail.
SEISD.
Bho ’n tha mi gun sunnd, ’s is dùth dhomh mulad,
Cha tog mi mo shùil ri sùgradh tuille;
Cha teid mi le mùirn gu cùirt nan cruinneag,
’S mo rùn am Muile nam mor-bheann.
Tha maise a’s uaisle, suairceas a’s ceanal,
A’ direadh a suas an gruaidh mo leannain;
Ma bheir thu dhomh fuath, ’s nach buan do ghealladh,
Ni uaigh a’s anart mo chomhdach.
Tha maise no dhà ri àireamh fhathast
Air bean a’ chùil bhàin nam blàth-shùl meallach;
Ma bheir thu do làmh, gu’m fàs mi fallain,
’S bu shlàinte mhaireann do phog dhomh.
Do shlios mar an fhaoileann, taobh na mara,
Do ghruaidh mar an caorann, sgaoilt’ air mheangan,
Sùil ghorm is glan aoidh, fo chaoin-rosg thana—
’S tu ’n oigh a mhealladh gach oigear.
Tha smuaine no dha an tràth-s’ air m’ aire;
Cha ’n innis mi ’chàch ceann-fàth mo ghalair;
Ged laidheas mi tràth, cha tàmh dhomh cadal,
’S do ghràdh ga m’ sgaradh an comhnuidh.
Gur math ’thig an gùn o ’n bhùth do ’n ainnir,
’S an fhasan is ùire ’n cùirt nan Gallaibh;
Troidh ghloin am broig ùir— ’s i dùint’ le barrall—
Nach lùb air faiche am feoirnein.
Do chùl mar an lion ’na mhile camag,
Nach greannach fo chir, a’s siod ga ’cheangal;
Do dheud mar na dìsnean, dìonach, daingean;
Beul binn a ghabhail nan oran.
’S e ’sgar mi o m’ chiall ro mhiad do cheanail,
’S o’n chaidh thu do ’n t-sliabh, nach b’ fhiach leat m’ fharaid;
’S e d’ aogas a’s d’ fhiamh ’chuir pian am charaibh,
’S cha mhiann a bh’ agam air storas.
Fuaim an t-Saimh.
LE MAIRI NIGHEAN ALASDAIR RUAIDH.
Ri fuaim an t-saimh
’S uaigneach mo ghean,
Bha mis’ uair nach b’e sud m’ àbhaist.
Bha mis’ uair, &c .
Ach piob nuallanach mhor,
’Bheireadh buaidh air gach ceol,
’Nuair ghluaist’ i le meoir Phàdruig. *
’Nuair ghluaist’ i, &c .
Gur mairg a bheir géill
Do ’n t-saoghal gu léir,
’S tric a chaochail e cheum gàbhaidh.
Gur lionmhoire chùrs
Na ’n dealt air an driùchd,
Ann am madainn an tùs Màighe.
Cha ’n fhacas ri m’ ré,
Aon duine fo ’n ghréin,
Nach tug e ghreis féin dhà sin.
Beir an t-soraidh so bhuam,
Gu talla nan cuach,
Far ’m biodh tathaich nan truadh dàimeil.
Thun an taighe nach gann,
Fo ’n leathad ud thall,
Far ’bheil aighear is ceann mo mhànran.
Sir Tormad mo rùin,
Ollaghaireach thu,
Foirmeil o thùs t’ àbhaist.
A thasgaidh, ’s a’ chiall,
’S e bu chleachdadh dhut riamh,
Teach farsuinn ’s e fial, fàilteach.
Bhiodh tional nan cliar,
Re tamull, a’s cian,
Dh’ fhios a bhaile ’m biodh triall chàirdean.
Nàile, chunna mi uair,
’S glan an lasadh bha ’d ghruaidh,
Fo ghruaig chleachdaich nan dual àrbhuidh.
Fear direach, deas, treun,
Bu ro fhirinneach beus,
’S e gun mhi-ghean, gun cheum tràilleil.
De ’n linne a b’ fhearr buaidh,
Tha ’s na criochaibh mu ’n cuairt,
Clann fhirinneach Ruairi làin-mhoir.
Cha ’n ’eil cleachdadh mhic righ,
No gaisge, no gniomh,
Nach ’eil pearsa mo ghaoil làn deth.
Ann an tréine ’s an lùgh,
Ann an céutaidh ’s an cliù,
Ann am féil’ ’s an gnùis nàire.
Ann an gaisge ’s an gniomh,
’S ann am pailte neo-chrion,
Ann am maise ’s am miagh àilteachd.
Ann an cruadal ’s an toil,
Ann am buaidh thoirt air sgoil,
Ann an uaisle gun chron càileachd.
Tuigs-fhear nan teud,
Purpas gach sgéil,
Susbaint gach céill nàduir.
Gu ’m bu chubhaidh dhut sid,
Mar a thubhairt iad ris,
Bu tu ’n t-ubhal thar meas aird chraoibh.
Leodaich mo rùin,
Seorsa fhuair cliù,
Cha bu thoiseachadh ùr dhaibh Sir.
Bha fios co sibh
Ann an iomartas righ,
’Nuair bu mhulaidich stri Thearlaich. *
Slan Ghaidheil no Ghoill,
Cha d’ fhuaras oirbh foill,
Dh’ aon bhuaireadh gu ’n d’ rinn ur nàmhaid.
Lochlunnaich threun
Toiseach ur sgeil,
Sliochd solta bho fhreumh Mhànuis.
Thug Dia dhut mar ghibht,
Bhi gu moralach, glic,
Chriosd deonaich dha d’ shliochd bhi àghmhor.
Fhuair thu fortan o Dhia,
Bean bu shocraiche ciall,
’S i gu foisteineach, fial, nàrach.
Am beil cannach is cliù,
’S i gun mhilleadh na cùis,
’S i gu h-iriosal, ciùin, càirdeil.
I gun dolaidh fo ’n ghréin,
Gu toileachadh treud,
’S a h-òlachd a réir bàn-righ.
’S tric a riaraich thu cuilm,
Gun fhiabhras, gun tuilg,
Nighean Oighre Dhun-Tuilm, slàn dut.
* Padruig Mor Mac Criomain.
* Righ Tearlach II.
Aicheadh na caillich air an sgillinn—nach e sgillinn idir a bh’ ann ach dà bhonn-a- sia.
Is ann againne a gheibh thu na
Gloineachan Sula
a’s fhearr a fhreagras air do shuilean.
Theid sinn an urras orra a thaobh luach agus prise.
Do shuilean air am feuchainn leis anOPHTHALMOMETERa nasgaidh.
K . Bezanson,Stor Sheudan agus Ghloineachan Sula.
[Dealbh]
Bidh fior chomhfhurtachd agad ’nad dhachaidh nuair a bhios gach airneis us grinneas air a thaghadh le rian agus tuigse. Agus ’s e ’n ceud ni is coir aire fhaotainn am brat-ùrlair a theid air na seomraichean. Gheibh thu againne
Brat-urlair is Airneis
dhe na seorsachan a’s fhearr, agus gach ni eile air an cuir thu feum air son breaghachd do thaighe.
Cuir a dh’ iarraidh Leabhrain anns am bheil gach ni a tha sinn a creic air ainmeachadh. Paighidh sinn faradh do chearna sam bith de Cheap Breatunn.
Gordon & Keith, A. T. GRANT, Manager.
Nova Scotia Furnishing Co., LIMITED.
A chuideachd a’s motha tha ’n Canada air son deanamh us creic
AIRNEIS-TAIGHE ’S BRAIT-URLAIR.
THA STOC MOR DAONNAN AGAINN AIR LAIMH ’NAR TAIGH-CEANNACHD AIR
Sraid Shearlot, Sidni.
Tha sinn a’ creic gach seors’ innsridh air an cuirear feum am broinn taighe.
Tha ar prisean ceart. Taghail againn.
“Ceannaich o’n Chuideachd a’s Motha, ’s caomhain t’ airgead.”
Leabhraichean Gailig.
Orain Dhonnachaidh Bhain Mhic-an-t- Saoir, le eadar-theangachadh Beurla de Choire Cheathaich agus Beinn Dorain $0 .50
Orain Alasdair Dhomhnullaich (Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair) .60
Orain Roib Dhuinn Mhic-Aoidh 2.75
Orain Uilleim Rois .45
Laoidhean Phadruig Ghrannd .45
Laoidhean Gobha na Hearradh 2.10
Beatha ’s Laoidhean Dhughaill Buchanain .60
Leabhar nan Cnoc, leis an Urr. Tormad Mac-Leoid, D. D. .80
Caraid nan Gaidheal, leis an Urr. Tormad Mac-Leoid, D. D. 2.25
Caraid nan Gaidheal (Part II.) 1.05
Coinneach Odhar, am Fiosaiche, leis an Urr. D. B. Blair, D. D. .10
Foclair Gailig agus Beurla Mhic-Ailpein 2.75
Mactalla nan Tur .25
Filidh na Coille .50
How to Read Gaelic, by John White .30
Costumes of the Clans of the Scottish Highlands, by R. R. McIan, (colored plates) 2.25
The Highlanders at Home, by R. R. McIan, (colored plates) 2.25
The Gaelic names of Plants, by John Cameron 2. 25
Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son na pris a tha air a cur sios mu choinneamh
PUBLISHERS “MAC-TALLA,”
Sydney, Cape Breton, Canada.
MANUFACTURERS LIFE INSURANCE CO.
Ard-Oifis: TORONTO , CANADA.
J. F. JUNKIN, Esq., Managing Director.
Tha a chuideachd so a creic “pholicies” dhe gach seorsa thathar a cur a mach air son urras-beatha. Gheibhear gach fiosrachadh a dh’ iarrar, agus na prisean, bho
C . W. SEMPLE, General Agent, Sydney, C. B.
M. B. FERGUSON, Special Agent,Sidni.
M . LEBETTER, Local Agent,Sidni Tuath.
Amherst Boot & Shoe Mfg. Co.,
AMHERST, N. S.
A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.
Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.
Tha Mr. D. F. Domhnullach, á Stellarton, a’ cur cuairt os ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.
ROYAL BANK OF CANADA.
CORPAICHTE 1869.
ARD OIFIS, HALIFAX , N. S.
EARRAS, $3 ,000,000.00
EARRAS PAIGHTE $2 ,000,000.00
AIRGEAD TAIMH 1,700,000.00
Luchd-Riaghlaidh:
Thomas E. Kenny,Ceann-suidhe.
Thomas Ritchie,Iar-Cheann-Suidhe
Wiley Smith, H. G. Bauld, Hon.Daibhidh Mac Iain.
Edson L. Pease, Gen’l. Mgr., Montreal.
Meur-Oifis ann an Sidni.
J . E. BURCHELL,Fear-Gnothuich.
Tha gach gnothuich is abhaist a dheanamh ann am banca ’ga chur air adhart, agus tha
BANCA-CAOMHNAIDH
ann anns am faodar suim sam bith o dholar suas, a chur air riabh 3% ’sa bhliadhna.
| title | Issue 6 |
| internal date | 1902.0 |
| display date | 1902 |
| publication date | 1902 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla XI No. 6. %p |
| parent text | Volume 11 |