[Vol . 12. No. 19. p. 1]
MAC-TALLA
AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH
Vol. XII. SIDNI, CEAP BREATUNN, DI-HAOINE, AM MART 18, 1904. No. 19.
Litir a San Francisco.
FHIR DEASACHAIDH:— ’S fhad o’n da latha anns an d’ rinn mi suas m’ inntinn gu sgriobhainn ugad uair no uaireiginn, ach, bho nach do leugh mi facal Gàilig riamh gus na thòisich mi ri gabhail do dheagh phaipeir, cha ’n ’eil mi air an sgriobhadh ach coltach ri bodach crùbach air na “skates.” Cha mhò tha mòran cothrom agam air Gailig a bhruidhinn. An drasda ’s a rithist tachraidh mi-fhin is Domhnull Mac Phàrlain (mac Iain Mhòir o Bhaddec, agus Gaidheal gu ’chùl) air a chéile, agus sin an uair a chluinneas luchd na Beurla a chànain cheòlmhor, bhinn, nach bàsaich gu latha luan; ’se sin, ma bhios sliochd ar sinnsear cho dìleas dhi ’s a’s coir dhaibh.
Tha seana-ghille a tuath air a so a tha dlùth chàirdeach dhomh: Uilleam Mac Iain, is Iain Gobha, o’n d’fhuair mi litir Ghailig an lath’ roimhe, a chuireas mi g’ ad ionnsaidh gus a leughadh do d’ chuid leughadairean, cleachdadh bu choir a bhith aca, ma tha iad airson an cainnt bhlasda a chumail suas.
Tha anns a bhaile-mhor so faisg air 400,000 pearsa as gach dùthaich fo’n ghréin. Tha mi bho chinn dusan bliadhna fuireach faisg air Bealach an Oir, (Golden Gate) ;ach cha ’n eil uiread de dh’ or agam ’s bha agam an uair a bha mi fuireach ann a Hogamah.
Cuir g’am ionnsaidh beagan àireamhan de MHAC-TALLA gus an leig mi fhaicinn iad do luchd na Gàilig a bhios a tachairt orm corr uair. Tha mòran ann so a mhuinntir Eilein a’ Phrionnsa, agus iomadh neach bho Cheap Breatuinn àlainn. Gach bliadhna tha mi cur mo MHAC-TALLA fhin ’na leabhar, agus ga chodach le leathar is aodach. Gu soirbhich leatfein ’s le MAC TALLA. A’ h-uile latha chi ’s nach fhaic. Air mo shloinneadh ann an làithean m’oige
IAGAIN MAC A MHAIGHSTIR-SGOIL MHOIR.
Litir aBritish Columbia.
FHIR MO GHRAIDH, —Tha mi ’creidsinn gu’m bheil thu ’smaointean gu’m bheil an cunntas a bha mi gus a thoirt dhut air Columbia Bhreatunnach fada a’ tighinn, ’s cha ioghnadh dhut. Agus tha an duthaich ro mhor air son min-chunntas a thoirt oirre.
Ach faodaidh mi radh gur e beanntaichean a chuid is motha dhi. Agus ged a tha earrannan de dh’fhearann math ann an cuid dhe na glinn, ’s e meinneadaireachd agus obair fiodha gnothuichean is mo a chuireas a stigh ri muinntir na tire. Tha moran de na glinn cho domhain ’s nach fhaicear asda moran de’n ghrian feadh a gheamhraidh, agus, a theagamh, feadh an t-samhraidh. Far am bheil mi-fhin tha e, mar a bha na seann sgeulachdan, “air aghaidh greine ’s air chul gaoithe.”
Le firinn cha’n ’eil a bheag de ghaoith idir ’san tir, gu h-araidh ’s a gheamhradh. Tha an sneachda domhain gu leor an corr aite, bho dha no tri troighean gu fichead troigh no corr air na beanntan. Ach cha’n ’eil an sneachda a cathadh idir mar a tha e ’s an aird’ an ear, agus is mor an aobhar thaingealachd sin. Tha a’ choille a’ fas gle ard, agus leis cho beag ’s a th’ ann de shoirbheas cluinnidh mi craobhan a’ tuiteam feadh na bliadhna ’nuair nach ’eil deo soirbheas ann.
Tha mi leitheach eadar druim na “Selkirks” agus nam “Beanntan creagach,” a tha an so mu thri fichead mile bho cheile.
Tha a chuid is motha dhe so fo choille ’s fo fhiadh-bheathaichean. Tha “cariboo” feadh moran dheth, ach ’s e “fiadh muilead” is pailte, agus tha cuid dhiubh a’ fàs faisg air cho mor ri “cariboo.” Tha mathain de gach seorsa pailt, agus an “gobhar fhiadhaich,” a tha coltach ri caora mhor gheal air am bheil cloimh gle fhada, —ach tha adhaircean caol, dubh, biorach air gach aon dhiubh. Tha pailteas de dh’ iasg anns na h-aibhnichean agus na lochan. An corr aite chithear loch beag am mullach nam beann a tha lom-lan de bhric, agus bidh iad daonnan fuasach acrach. Fagaidh mi an corr gu uair eile. Is coir dhut tighinn uaireiginn g’am choimhead.
UILLEAM IAIN OIG.
Cha’n ’eil ceist ’nar latha is motha a tha cur trioblaid air muinntir smuainteachail na a’ cheist so: gu dé a nithear ris an fhearann? Tha an sluagh ’ga thréigsinn agus a’ ruith air gach taobh do na bailtean mòra; agus cha ’n ’eil obair no saothair ri’m faotainn air an fhearann. Bidh e soilleir dhaibhsan uile aig am bheil tuigse nach ’eil cùisean mar so mar bu chòir dhaibh a bhi. Tha aobhar no dhà ann a tha toirt air an luchd-obair a bhi fàgail an fhearainn. Tha aon aobhar ann co-cheangailte ris na laghan. Tha na laghan so an aghaidh malairt shaor a bhi ann eadar fear-reic is fear-ceannaich. Tha costuis mhór co-cheangailte ri ceannach fearainn; agus uime sin cha ’n ’eil mirean beaga dheth ach annamh air an reic. Mar so bidh e duilich do’n uachdaran reic agus do’n iochdaran ceannach. Anns na facail so féin gheibh sinn tomhas do’n chnap-starra ud a tha a’ cumail air ais àiteachadh an fhearainn,— “uachdarain” is “ìochdarain.” Ann a bhi ceannach no a reic fiodh no iarunn cha’n ’eil na facail so idir air an cleachdadh. Tha an t-ám a nis a’ tighinn dlùth anns am bi treabhadh, cur is cliathadh air an deanamh; ach nach lìonmhor na raointean farsuinn ud feadh Bhreatuinn anns nach fhaicear crann no greallag, agus a tha ann an staid fhiadhaich aonaraich as nach tig maitheas no toradh is fhiach a chionn gu’m bheil saothair an duine air eadar-sgarachadh uatha. —Oban Times.
Tha e coltach gu bheil an geamhradh air bristeadh, ’s gu bheil an t-earrach a tòiseachadh. O chionn seachduin tha’n t-sìde na’s blàithe, agus tha’n sneachda leaghadh gach latha le teas na gréine. Tha daoin’ aig am bheil cuimhne cho fad sin air ais ag radh nach robh leithid a’ gheamhraidh so ’san dùthaich o chioim da fhichead bliadhna.
Chaochail an t-Athair Urramach Seumas Quinan ann am Montreal seachduin gus an Di-luain s’a chaidh, aig aois tri fichead is ochd bliadhna deug. Bha e air a choisrigeadh gu dreuchd na sagartachd anns ’sa bhliadhna 1853. Tri miosan an deigh a choisrigidh thainig e do Shidni, far ’n do shaothraich e gu dìleas mar shagart gu deireadh an fhoghair 1900, nuair a b’ fheudar dha le dìth slàinte am parraist a leigeil uaithe. Bha e o chionn àireamh mhios ann an tigh-eiridinn am Montreal. Bha e na dhuine bha measail, cha ’n ann a mhàin aig a choithionail fein, ach aig muinntir a bhaile gu h-iomlan agus na dùthcha mu’n cuairt. Nochdadh sin Di-sathuirne s’a chaidh, nuair bha e air a thiodhlacadh: bha àireamh mhor sluaigh cruinn a nochdadh spéis is urraim d’a. Bha an t-Easbuig Camaran air cheann na seirbhis, agus an deigh na h-aifhrinn, shearmonaich an t-Urr. Dr. Thompson. Bha Maighstir Quinan air a chur fo ’n fhòd air a cheart la de’n mhios air an robh e air a choisrigeadh mar shagart leth-cheud bliadhna ’s a h-aon air ais. Bidh e-fein agus a shaothair air chuimhne ann an Sidni ’s ann an siorrachd Cheap Breatunn gu ceann iomadh la agus bliadhna.
Mar a chaidh innse do ar leughadairean roimhe, chaidh togalach a chur suas ann an Sidni an uiridh air-son toiseachadh ri deanamh beoir. Tha ’n togalach so direach air chul na h-ard-sgoile, agus air an aobhar sin thog bord na sgoile, comhairle ’bhaile agus na h-eaglaisean an guth an aghaidh cead laghail a thoirt do’n chuideachd toiseachadh. Chaidh an cead a dhiultadh dhaibh leis an ard-riaghladh, agus tha chuideachd an diugh duilich nach do chuir iad a chuis an cead sluaigh a bhaile mu’n deach iad mu’n obair. Tha an cairdean a’ glaodhaich nach eil e ceart uiread airgid a bhi dol a dholaidh ann an togalach a tha le cion cead o’n riaghladh gun fheum sam bith, ach cha’n eil a mhor chuid de mhuinntir a bhaile a’ toirt eisdeachd do’n glaodh; tha iad a meas gur fhearr call airgid na call stuaime.
Chaochail an t-Urr. Coinneach Mac Coinnich ann am baile Halifacs oidhche Di-sathuirne s’a chaidh. Bha e ann an droch shlàinte o chionn deich no dusan bliadhna, nuair a chaidh e dh’ fhuireach do’n bhaile sin. Chuir e seachad an roinn bu mhò de bheatha ann am Baddeck, far ’n do shaothraich e mar mhinisteir ’san Eaglais Chléirich seachd bliadhn’ deug air fhichead. Bha e na shearmonaiche math, grunndail, araon am Beurla ’s am Gáilig. Bha e àireamh bhliadhnachan na chléireach do’n Chléir, agus na fhear-coimhid thairis air na sgoilean ann an siorrachd Victoria. Dh’ fhàg e bantrach agus aon mhac ann am baile Halifacs: cha’n eil de ’chloinn beò ach am mac sin agus aon nighean a tha pòsda faisg air Montreal.
O chionn beagan is mios gu leith air ais bha Deorsa E. Hutchinson, ’sa bhaile so, air fhaotainn ciontach de airgiod fhaighinn le slaightearachd. B’i bhinn a thugadh a mach air mios de’n phrìosan. Air an dara là dhe’n Mhàrt, bha ’ùine thairis, agus chaidh a leigeil ma sgaoil. Tri uairean an déigh dha a shaors’ fhaighinn, thainig fios á Ottawa o Mhinisteir a’ Cheartais dh’ ionnsaidh an t-siorraim ag àithne dha am priosanach ceudna a leigeadh a mach gun dàil—nach robh an fhianuis a thugadh na ’aghaidh a dearbhadh na cionta bhatar a’ cur air, agus air an aobhar sin nach robh a bhreith ceart.
[Vol . 12. No. 19. p. 2]
Guth a Duneidionn.
FHIR CHRIDHE, —Gheibh sibh sia tasdain ann am broinn na litreach so, agus cuiridh sibh ri mo chreideas iad air son MAC-TALLA fa chomhair na bliadhna so. Ged a tha am MAC-TALLA agam, cha ’n ’eil mi buileach cinnteach air an dearbh shuim bu chòir dhomh a chur ugaibh air son na bliadhna. Ach cha ’n ’eil sin a so no ’sid. Cuiridh sibh fhéin ceart an gnothuch.
Tha sibh ri ’ur moladh air son an oidhirp urramach a tha sibh a’ deanamh air a’ Ghàidhlig a chumail ann an inbhe uasal. Tha sinne, a h-uile mac màthar againn, a’ toilltinn ar toirt suas do’n t-seisein air son ar moineis ’s ar mi-chùram mu ’n chànain a’s fhearr is aithne dhuinn.
Tha againn cànain a tha urramach le aois, agus a tha luachmhor ann am measg uile chànainean an t-saoghail, agus tha e ’na mhasladh dhuinn cho beag diù ’s a th’ againn dith. Tha sinn a’ fàgail aig sgoileirean Frangach, agus Gearmailteach, a h-ionmhasan falaichte a thoirt do ’n t-saoghal. Nach ’eil sin nàr?
Cha ’n e nach ’eil othail gu leòr ’n ar measg, thall ’s a bhos, a dh’ aona ghnothuch, ma ’s fhior, air son còraichean na Gàidhlig a thoirt a mach. Ach tha dithis ann a tha ann an suidheachadh luach na h-othail sin a mheas aig na ’s fhiach i, co dhiubh bheir iad seachad am barail no nach toir, ’s e sin, fear-deasachaidh paipeir Gàidhlig, agus ministeir Gàidhlig ann am baile-mòr.
“A h-uile latha ’chi ’s nach fhaic,” ’s latha ’bharrachd.
CALUMCILLE.
Dunéidionn, 19, 2, ’04.
A Bail’ an Tobair.
FHIR-ULLACHAIDH, —Do bhrìgh gu bheil MAC-TALLA daonnan a’ tighinn gu ’r n-ionnsuidh, ann an ainm m’athar, nach maireann, is cinnteach gu bheil sùil agad ri cuideiginn air son a dhioladh. So, ma ta, da dholar. B’e mo dhleasdanas an cur gu d’ ionnsuidh fada roimh ’n àm so. Ach ’s fhearr tighinn anmoch na gun tighinn idir.
Tha geamhradh stoirmeil, fuar againn air an Eilean, a tha na mhathair-aobhair air moran tinneas is bàis am measg dhaoine breòite.
Tha cuid mhor de ’n chloinn ’san sgìreachd so air an cumail bho ’n sgoil leis an triuthaich, galair nach ’eil ro mharbhteach, ach a tha màirnealach, sgìtheil.
So a cheud oidhirp a thug mise air Gàilig a sgriobhadh. Air an aobhar sin is tìm dhomh sgur, air eagal gu ’n abair thu gu bheil mo litir coltach ris an triuthaich. Do charaid
DOMHNULL MAC MHURACHAIDH.
Bail’ an Tobair, E.P. I., 16, 2, ’04.
Bha stoirm thàirneanach ann air a cheathramh la de ’n mhios. Cha robh i gle throm an cearna sam bith de Cheap Breatunn, ach taobh an iar Nobha Scotia bha i doirbh. Ann an Ohio, an siorrachd Yarmouth, bha sabhal air a bhualadh leis a bheithir. Ann an Pubnico, ’san t-siorrachd cheudna bha tigh air a bhualadh. Cha robh seòmar ’san tigh sin air nach d’ rinneadh milleadh, ach gu h-iongantach, cha robh duine bha stigh air a ghoirteachadh. Bha pàisde na chadal an creithil aig té de na h-uinneagan: chaidh an uinneag a chur na spealgan, ach cha d’ rinneadh sion air a phàisde ged bha mìrean glaine ’s fiodha air an tilgeadh ceithir-thimchioll air.
Tha togalach ri bhi air a chur suas ann an Sidni air-son a bhi càramh charaichean an rathaid-iaruinn. Bidh e 175 troidh air fhad agus 45 troidh air leud. Thatar a’ tòiseachadh air gun dàil, agus bidh e ullamh mu thòiseach Iulaidh. Bidh an togalach so na ’s mòtha ’s an uidheam na ’s fhearr na aon dhe sheòrsa an taobh so de Mhoncton. Bidh obair ann do àireamh mhath de luchd-ceairde.
Thatar ag iomradh gu bheil Sir Tearlach Tupper a’ dol a ghabhail pàirt Chamberlain ann am feuchainn ri luchd-taghaidh Bhreatuinn iompachadh gu ’bharailean fein air laghannan-malairt na dùthcha. Ged tha Sir Tearlach gu math fad air adhart am bliadhnachan, tha e fhathast slàn, fallain, agus a mealtuinn tomhas mor de thapadh làithean ’òige.
Toiseach na seachduin s’a chaidh bha na h-uighean a’ creic an so air leth-dolar an dusan. Bha iad beagan roimhe sin a’ creic air 54c an dusan—ceithir sentichean gu leth a t-ugh—ach a nise tha phrìs a’ tuiteam. Tha ’n t-side ’fàs blàth, ’s an ùine ghoirid gheibhear am pailteas dhiu air prìs reusonta.
Tha sia ceud tri fichead is deich de luchd.pàrlamaid ann an Tigh nan Islean am Breatuinn-Aig an àm so cha’n eil ach aon àite-suidhe falamh; cha luaithe bhios àite air fhalamhachadh na chuirear mu dheidhinn a lionadh le taghadh. Cha’n eilear uair sam bith a’ cur dàil ann an taghadh mar is tric a bhithear ’san dùthaich so.
Air a choigeamh la de ’n mhios chaochail Mairi O’Brien anns an Sidni Tuath aig aois ceithir fichead is coig bliadhn’ deug. Bha i ann an deagh shlàinte gus o chionn glé ghoirid. Bha i na bantraich o chionn da fhichead bliadhna ’s a dha. Tha sianar pheathraichean is triùir bhraithrean dhi beò fhathast; tha an t-aon a’s òige dhiu tri fichead is seachd bliadhn’ deug a dh’ aois. Bha deichnar chloinne aice, agus tha ochdnar dhiu beò. Aig aon de ’mic tha naodh duine deug cloinne.
Thug an sneachda tàire mhor do mhuinntir a chladaich an iar air a gheamhradh so. Bha sia seachduinean de ’n da mhios a dh’ fhalbh gu sònraichte doirbh. A chuid mhor de ’n ùine sin bha bailtean Inbhirnis is Phort Hood air an dùnadh a mach o cheile agus o ’n t-saoghal. Bha an rathad-iaruinn an àiteachan air a thiodhlacadh gu domhain fo chuitheachan mora sneachda, agus an àiteachan eile air a chòmhdach le deigh. Caochladh uairean b’ fheudar namailsa ghiùlain o Chaol Chanso le eich is sleigheachan.
Bha crith-thalmhainn ann am Peru, an ceann a deas America, air a cheathramh la de’n mhios. Rinneadh call mor ann am baile Lima agus ceithir thimchioll air, barrachd ’s a rinneadh le crith-thalmhainn anns a chearna sin o chionn dheich bliadhna fichead.
Chaidh àireamh thogalaichean a losgadh gu làr ann am baile Halifacs oidhche Di-haoine, an ceathramh la de’n mhios. Am measg thogalaichean eile bha da thigh-òsda, air sraid a chladaich. Tha’n call air a mheas aig coig mile fichead dolair. Bha Padruig Shelly, seann fhear-teine air a chlaoidh cho mor a’ cathachadh an losgidh ’s gu’n do chaochail e air an làraich.
Chaidh Caiptean Seumas Mac-Gilleathain air chall ann am Boston o chionn ghoirid, agus gu ruige so cha d’ fhuaireadh sgeul air. Tha a chàirdean a’ deanamh dheth gu’n do chuireadh crioch air a bheatha: bha roinn mhath airgid air a shiubhal nuair a chunnacas mu dheireadh e. Bhuineadh e do Cheap Breatunn, ach bha e fuireach ann an Gloucester o chionn fichead bliadhna. Bha e ré na h-ùine sin a seoladh mar sgiobair air soitheach-iasgaich.
Tha còmhstri nach beag a’ dol air adhart am pàrlamaid nan Stàidean aig an am so mu thimchiollReed Smoota tha tagradh àite suidhe ’san t-seanadh. Buinidh am fear so do eaglais nam Mòrmonach, muinntir d’ an cleachdadh a bhi pòsadh barrachd mhnathan ’s a tha lagh na dùthcha a’ ceadachadh. Air an aobhar sin thatar a’ feuchainn ri chumail as an àite-shuidhe air-son an deach a thaghadh; agus mu’m bi an càs seachad cha’n eil teagamh nach cuirear solus ùr air creud is cleachdadh na h-eaglais Mhormonaich, gu h-àraidh a thaobh ioma-phòsadh.
AM MAC A B’ OIGE.
Leis an Urr. Iain Mac Ruairidh.
CAIBIDEAL VII.
CHUIR mi seachad a’ cheud oidhche ann an taigh-òsda beag a bh’ ann am bràighe glinne troimh robh againn ri dhol. Bha e dlùth air àm cadail an uair a ràinig sinn e. Bha mi cho diùid aig an àm ’s nach robh de thapachd annam ach gann na dh’ iarradh mo bhaidh. Ach o ’n a bha mi ann an cuideachd Fir Bhaile nan Slochd, bha mi ’gam fhaireachadh fhin tapaidh gu leòr.
Dh’ iarr e anns a’ mhionaid biadh a dheanamh deas dhuinn le chéile, agus dh’ òrdaich e biadh is deoch a chur thun nan seirbhiseach a dh’ fhàgadh a’ gleidheadh na spréidhe; agus bha muinntir an taighe cho umhail dha ’sa bhiodh na seirbhisich ’s na searbhantan a bh’ anns an taigh aige fhein.
Chuir so car de dh’ annas orm aig an àm, oir cha robh mi idir a’ tuigsinn c’ ar son a bhiodh duine cho dàna sid ann an taigh duin’ eile. Bha e air a theagasg dhomh gu ’m bu chòir dhomh a bhith glé mhodhail, iomchuidh an uair a rachainn do thaigh duine sam bith; agus ged a bha fhios agam gu ’m feumadh daoine biadh is leaba iarraidh ann an taigh-òsda, gidheadh, cha robh mi ’smaointean gu ’m bu chòir dhaibh a bhith cho dàna ’sa bha Fear Bhaile nan Slochd an oidhch’ ud. Ach mu ’n d’ fhalbh sinn an la-iar-na-mhaireach thuig mi c’ ar son a bha e cho dàna; oir fhuair mi ’mach gu ’n robh e glé eòlach air muinntir an taighe fad iomadh bliadhna roimhe sid.
An deigh dhuinn ar suipear a ghabhail—oir ghabh mise mo shuipear aig an aon bhòrd ris an duine chòir fhein—thuirt e: “A Sheumais, tha mise ’dol a thoirt comhairl’ ort mu ’n teid sinn a laidhe; oir cha ’n ’eil thu ach òg, agus tha thu fhathast aineolach air a’ chuid a’s mò dhe na h-uilc a tha ri tachairt ri daoine ’dol throimh ’n t-saoghal. Is i a’ chomhairle a tha mi ’dol a thoirt ort an nochd, fios a bhith agad air àireamh nan notaichean a th’ air do shiubhal. Cha ’n ’eil fhios agad ciod an seòrsa dhaoine a dh’ fhaodas tachairt riut air do thurus. Loisg càl teith mise roimhe; oir thugadh uam làn an dùirn de notaichean. Agus o nach robh fhios agam air àireamh nan notaichean, cha b’ urrainn mi mo mhionnan a thabhairt gu ’m bu leam iad, ged a bha fhios is cinnt agam gur a h-iad a chuireadh fa m’ chomhair, agus gur e am fear aig an d’ fhuaradh iad a ghoid as mo phòcaid iad, agus mi ’nam chadal comhladh ris anns an aon t-seòmar. Riamh o’n lath’ ud, chuir mi sios aireamh nan notaichean ’nam leabhar pòcaid. Mu ’n teid thusa ’laidhe dean mar a tha mise ’g iarraidh ort, agus cha bhi aithreachas ort.”
Thug mi taing dha air son a dheadh chomhairle, agus sgriobh mi sìos àireamh nan notaichean a bh’ agam mu ’n deachaidh mi laidhe.
Ged a bhi mi sgìth gu leòr an dèigh na rinn mi de choiseachd, agus de ruith an déigh na sprèidhe an uair a bhristeadh iad air falbh bhar an rathaid, cha do chaidil mi toiseach na h-oidhche cho math ’s a bha mi ’n dùil a dheanainn an uair a bha mi greis ’nam shuidhe anns an taigh-òsda.
B’ e sid a cheud oidhche dhomh a bhith riamh ’nam laidhe ann an taigh sam bith ach ann an taigh caraid. Cha bhithinn ach tiotadh ’nam chadal an uair a dhùisginn le car de chlisgeadh, agus mi ’bruadar gu ’n robh mèirleach air tighinn a steach do ’n t-seòmar a ghoid mo chuid airgid. Ach mu dheireadh na h-oidhche, thuit mi ann an cadal trom, agus b’ fheudar mo chrathadh air ghualainn mu’n do dhùisg mi anns a’ mhadainn.
Bha e suas ri meadhain-latha mu ’n do chairich sinn leis an spréidh, oir bha Fear a’ Bhaile an comhnuidh an aghaidh cas-choiseachd a thoirt asda. Bha toil aige gu ’m biodh iad ann an deadh choltas an uair a ruigeadh iad am maragadh. Agus o’n a bha ’n latha glé theith, cha do chuir sinn astar mòr sam bith ’nar dèigh. Air
[Vol . 12. No. 19. p. 3]
an aobhar sin, cha b’urrainn duinn ar ceann-uidhe ruighinn ann an àm mar a bha dùil againn. Cha robh againn ach an oidhche chur seachad air taobh a’ mhonaidh far an robh an crodh ag ionaltradh. Gu fortanach bha ’n oidhche ciùin, tioram, blàth; agus o’n a bha i cho goirid ’s a bhitheadh i, cha d’fhairich sinn fad i.
Mharcaich Fear a’ Bhaile air aghart beagan mu ’n deachaidh a’ ghrian fodha, agus ged a dh’ iarr e ormsa leantail romham gus an ruiginn an taigh-osda anns an robh e-fhein gus an oidhche ’chur seachad, b’ fhearr leam gu mòr an oidhche chur seachad air taobh cnuic comhladh ris na gillean air an robh mi eòlach na falbh ’nam ònar ann am beul anamoch na h-oidhche troimh àite fàsail anns nach robh mi eòlach, agus far am faodadh droch dhaoine mo spùinneadh.
Cha robh sinn ach gann gu leòr de bhiadh, ach ann an glasadh an latha thainig biadh g’ ar n-ionnsuidh o Fhear a’ Bhaile; agus ’na dhèigh sin chosich sinn air aghart leis an spréidh a chum nach biodh uiread de choiseachd againn ri dheanadh an uair a thigeadh teas an latha.
Cha ruig mi leas mion-chunntais a thoirt seachad air mar a bha sinn a’ faotainn air aghart air ar turus. Foghnaidh dhomh a ràdh gu ’n d’ thug sinn uine mhath air an rathad, agus gu ’n robh mi ’gabhail fadachd gu leòr nach robh mi ’ruighinn mo cheann-uidhe.
Mu dheireadh ràinig sinn aite anns an robh agamsa ri dealachadh ri Fear a’ Bhaile, agus ris na companaich a bh’ agam air mo thurus. Ged a bha mi fhin ’s iad fhein réidh, companta gu leòr fad ar turuis ann an cuideachd a chéile, gidheadh bha mi ’fás sgìth dhe ’n dòigh a bh’aca. Ged a bha tomhas math de dh’ eòlas agam orra mu ’n d’ fhalbh mi á taigh m’ athar, gidheadh cha robh fhios agam gu ro mhath ciod an seòrsa dhaoine ’bh’ annta. Mar a tha ’n seanfhacal ag radh: “Cha bhi fhios agad ciod e duine gus am bi do ghnothach ris.”
Chuir sinn seachad an oidhche ann an tigh-osda a bha aig snaim dà rathaid. Bha ’mheur dhe ’n rathad a bha ’tionndadh a dh’ ionnsuidh na laimhe deise, a’ treorachadh a dh’ ionnsuidh na h-Eaglaise Brice, far an robh Fear a’ bhaile gus an spréidh a reic; agus bha ’mheur dhe ’n rathad a bha tionndadh a dh’ ionnsuidh na laimh clìthe, a’ treorachadh gu ruige Baile Shruidhleidh, far an robh agamsa ri dhol.
O’n a ghabh Fear a’ bhaile os laimh m’ fhaicinn sàbhailte ann an Struidhleidh, thuirt e rium gur docha gu ’m bu cho math dhomh fuireach anns an taigh-òsda gus an tilleadh e o’n mhargadh an dèigh dha an spréidh a reic, na ’s lugha na thachradh gu ’m biodh duine fior earbsach a’ gabhail an rathaid gu ruige Struidhleidh a chumadh cuideachd rium air an t-slighe, agus a chitheadh sàbhailte do ’n Bhaile mi. Agus bhruidhinn e ri fear an taigh-òsda mu dheidhinn so; agus thuirt fear an taigh-òsda ris ’nam éisdeachd fhìn, nach leigeadh e air falbh mi na ’s lugha na chitheadh e duine ris am faodadh e m’ earbsa.
Bha mi dà latha anns an taigh-òsda. Bha fear an taighe glé chaoimhneil rium. Ged nach robh facal Gàilig ’na cheann, bha e ’g ràdh gu ’n robh Gàilig gu lèor aig ’athair ’s aig a mhàthair. Ach an uair a bha esan ’na phàisde beag, dh’ fhalbh iad as a’ Ghàidhealtachd; agus ged a bhiodh ’athair ’sa mhàthair a’ labhairt Gàilig gu math tric, cha do chum e facal dhi air chuimhne. B’ i a’ Bheurla ’bhiodh e ’cluinntinn an comhnuidh anns an sgoil agus aig na companaich a bh’ aige ’na bhalach òg, agus an déigh dha tighinn gu aois.
Bha e cho caoimhneil riumsa ’s ged a b’ e fior dhlùth charaid dhomh a bhiodh ann. An uair a bha mi ’falbh, cha ghabhadh e sgillinn uam air son mo bhéidh ’s mo leapadh. “Tha mi glé eolach air Fear Bhaile nan Slochd,” ars’ esan, “agus o’n a tha mi ’tuigsinn gu ’m bheil meas mòr aig’ ortsa, cha ghabh mi sgillinn uat. Cha do ghabh mi sgillinn riamh fhathast o fhear-dùthchadh dhe do sheòrsa-sa air son greim béidh agus fasgadh na h-oidhche a thoirt dha. Bidh mi cheart cho beairteach an ceann na bliadhna ’s ged a ghabhainn pàigheadh air son na chosg thusa.”
Thug mi taing dha air soh a chaoimhneis, agus o nach robh mo sporran trom, bha mi glé thaingeil da rìreadh air son cho caoimhneil ’sa bha e rium.
B’ ann air cùram duine air an robh coltas a bhith earbsach, onarach a dh’ fhalbh mi as an taigh-osda gu ruige Struidhleidh. Ged a bha beagan eòlais aig fear an taigh-òsd’ air is e mo mhòr-bharail nach do thuig e ciod an seòrsa duine ’bh’ ann. Nan do thuig, tha mi cinnteach nach robh e air mise leigeadh air falbh ’na chuideachd, oir dhearbh e nach robh ann ach an dearg shlaoightire.
Bha àird-fheasgair ann mu ’n d’ fhalbh sinn, oir cha robh cabhag sam bith airsan gu falbh. Bha e ’g ràdh gur ann air an oidhche a b’ fhearr a choisicheamaid o’n a bha ’n t-sìde cho teith agus cho tioram. Ach mar a tha ’n seanfhacal ag ràdh: “Bha ’ghnothach fhein fa near do ’n tuathanach.”
Cha b’ urrainn duine sam bith companach-siubhail bu tlachdaire na e bhith aige. Bha e cho comhraideach agus cho mòr fiosrachadh mu iomadh rud ri duine ’thachair riamh rium. Cha robh mi ’faireachadh na h-ùine ’dol seachad leis na bha e ’g innseadh de naigheachdan taitneach dhomh. An ceann gach greise bheireadh e uam a’ mhàileid a bha mi ’giùlan, agus ghiùlaineadh e i fad mìle no da mhìle.
“Cha mhath leam do shàrachadh,” theireadh e; “tha astar mòr againn ri ’choiseachd mu ’n ruig sinn ar ceann-uidhe. Ged a tha thusa aotrom, òg. agus glè mhath gu coiseachd, cha ’n ’eil thu cho fulangach air mòran coiseachd a dheanamh ’s a tha mise. Ach an uair a leigeas sinn ar n-anail gu math anns an taigh-òsda a’s fhaisge dhuinn, bidh sinn na ’s sunndaiche gus a dhol air aghart. Tha mise gu math eòlach air gach rathad a tha ’dol troimh ’n dùthaich, agus is aithne dhomh rathad aithghearr troimh ’n mhonadh a chuireas a staigh còig mìle air a’ chuid a’s lugha ruinn. Bidh an oidhche móran na ’s fionnaire na ’n latha, agus coisichidh sinn mòran na ’s fhearr. A bharrachd air a so, cha ’n fhaodamaid a dhol tarsuinn phàirceannan feòir is arbhair aig an àm so dhe ’n latha, no aig àm sam bith anns am bi muinntir an àite na ’n dùsgadh. Ach air an oidhche, an uair a bhios iad uile ’nan cadal, faodaidh sinn a h-uile aithghearrachd a thogras sinn a ghabhail.”
(Ri leantuinn.)
MAC IAIN DIRICH.
BHA uaireiginn righ agus bànrigh ann, agus bha aona mhac aca, ach shiubhail a’ bhànrigh agus phòs an righ bean eile. B’ e an t-ainm a bh’ air mac na ceud bhànrigh Iain Direach. Bha e ’na ghille dreachmhor. Bha e ’na shealgair, agus cha robh eun air an tilgeadh e a shaighead nach leagadh e, agus mharbhadh e na féidh ’s na h-earbaichean astar mor uaithe. Cha robh latha a rachadh e a mach le ’bhogha ’s a dhòrlach nach tugadh e dhachaidh sithionn.
Bha e aon latha anns a’ bheinn sheilg a sealg, agus cha d’ fhuair e sithionn air bith, ach thàinig seabhag ghorm seachad air ’s leig e saighead rithe, ach cha do rinn e ach aon iteag a chur as a sgiath. Thog e an iteag agus chuir e na bholg-seilg i agus thug e dhachaidh i, agus an uair a thàinig e dhachaidh thuirt a mhuime ris, “C’ àit’ am bheil do shithionn an diugh?” Chuir esan a làmh a stigh na bholg-seilg agus thug e a mach an iteag agus thug e dhi i.
Ghabh a mhuime an iteag ’na laimh, sheall i oirre agus thuirt i: “Tha mise ’cuir mar chroisean ’s mar gheasan ’s mar easan na bliadhna ortsa, nach bi thu gun loba a’d’ bhròig, agus gu ’m bi thu fliuch, fuar, salach, gus am faigh thu dhòmhsa an t-eun as an d’ thàinig an iteag sin.”
Agus thuirt esan ri ’mhuime: “Tha mise ’cuir mar chroisean ’s mar gheasan ’s mar easan na bliadhna ortsa, gu ’m bi thu a’d’ sheasamh ’s an darna cas agad air an tigh mhor ’s a chas eile air a’ chaisteal, agus gu ’m bi d’ aodann ri aghaidh nan siantan, ge b’e gaoth a shéideas, gus am pill mise air m’ ais.”
Dh’ fhalbh Mac Iain Dirich cho luath ’sa b’ urrainn da a dh’ iarraidh an eòin as an d’thàinig an iteag; agus bha ’mhuime ’na seasamh, ’s an darna cas aic’ air a’ chaisteal’s a chas eile aic’ air an tigh mhor, gus an tigeadh e air ais, agus, cuideachd, bha a h-aodann ri aghaidh nan sian, ge b’e àird as an séideadh a ghaoth, gus an tigeadh esan air ais a rithist, cia air bith cho fada ’s a bhiodh e gun tighinn.
Bha Mac Iain Dirich air falbh a’ siubhal nam fàsach, a sheall am faiceadh e an t-seabhag, ach an t-seabhag cha b’ urrainn da fhaicinn, agus moran na bu lugha na sin cha b’ urrainn da fhaotainn. Bha e a’ falbh leis fhein air feadh nam fàsach ’s e tighinn dlùth air an oidhche. Bha na h-eòin bheaga bhaidealach a’ dol o bhàrr nam preas, o dhos gu dos, ’s gu bun nan dris, a’ dol gu tàmh, is ged a bha cha robh esan a’ dol ann, gus an d’ thàinig an oidhche dhall dhorcha, is chaidh e ’na chrùban aig bun pris. Co thàinig an rathad ach an gille-màirtein, agus thuirt e ris: “Beul sios ort! a Mhic Iain Dìrich; is olc an oidhch’ an d’ thainig thu. Cha ’n ’eil agam fhéin an nochd ach aon spàg muilt ’s aon leth-cheann caora, ach is éiginn a bhith a deanamh leis.”
Bheothaich iad gealbhan ’s ròsd iad feoil, agus dh’ ith iad an spòg muilt ’s an leth-cheann caora. Aig a’ mhaduinn, thuirt an gille-màirtein ri mac an righ: “A Mhic Iain Dìrich, tha an t-seabhag a tha thu ’g iarraidh aig famhair mor nan coig cinn, nan coig mill, ’s nan coig muineal. Leigidh mis’ fhaicinn dhut far am bheil an tigh aige, agus ’s e mo chomhairle-sa dhut thu a dhol gu bhith na d’ ghille aige ’s a bhith gu easgaidh, ealamh a deanamh gach ni a theid iarraidh ort ’s gach ni a theid earbsa riut, agus bi ro mhath ris na h-eoin aige, ’s ma dh’ fhaoidte gu ’n earb e riut an t-seabhag a bhiadhadh. An uair a gheibh thusa an t-seabhag ri ’biadhadh bi ro mhath rithe, gus gu ’m faigh thu fàth, an uair nach bi am famhair aig an tigh, ruith air falbh leatha. Ach thoir an aire nach bean uibhir is aon ite dhi do ni air bith de na tha air taobh a stigh an taighe, ar neo ma bheanas cha teid leat.”
Thuirt Mac Iain Dìrich gu ’n tugadh e aire air sin, agus dh’ fhalbh e a dh’ ionnsuidh tigh an fhamhair. Rainig e, agus bhuail e aig an dorus.
Ghlaodh am famhair: “Co a th’ ann an sin!”
“Tha mise,” thuirt Mac Iain Dìrich, “fear a tha tighinn a sheall am bheil feum agad air gille.”
“Dé an obair is urrainn dut a dheanamh?” ars’ am famhair.
“Ma ta,” arsa Mac Iain Dìrich, “is urrainn domh eunlaith ’s mucan a bhiadhadh, agus bó, no
[Vol . 12. No. 19. p. 4]
gabhair, no caoirich a bhiadhadh ’sa bhleoghann.”
“Is e do leithid a tha dhìth orm,” ars’ am famhair.
Thàinig am famhair a mach ’s chuir e tuarasdal air Mac Iain Dìrich. Agus bha e a’ toirt aire ro mhath air gach ni a bha aig an fhamhair, agus bha e ro mhath ris na cearcan ’s ris na tunnagan, agus thug am famhair an aire cho math ’sa bha e deanamh, agus thuirt e gu ’m bu mhath a bhòrd o’n a thàinig Mac Iain dìrich seach mar a bha e roimhe—gu ’m b’ fhearr leis aona chearc de na bha e faotainn an nis na dithis do na gheibheadh e roimhe. “Tha mo ghille cho math ’s gu ’m bheil dùil agam gu ’m faod mi earbsa ris an t-seabhag a bhiadhadh.” Agus thug am famhair an t-seabhag do Mhac Iain Dìrich ri biadhadh, agus thug e an aire shònruichte air an t-seabhaig. An uair a chunnaic am famhair cho math ’sa bha Mac Iain Dìrich a’ toirt aire air an t-seabhag, bha leis gu ’m faodadh e a h-earbsa ris an uair a bhiodh e fhein o’n tigh. Thug am famhair da an t-seabhag ri ’gleidheadh, agus bha Mac Iain Dìrich a’ toirt aire shònraichte air an t-seabhaig.
Bha leis an fhamhair gu ’n robh gach ni a’ dol gu ceart agus dh’ fhalbh e o’n tigh. Smaoinich Mac Iain Dìrich gu ’m b’e sin an t-àm gu ruith air falbh leis an t-seabhag, agus bheir e air an t-seabhaig gu falbh leatha. An uair a bha e a’ fosgladh an doruis, is a chunnaic an t-seabhag an solus, sgaoil i a sgiathan gu leum agus bhean bàrr aon de ua h-itean aig aon de na sgiathan aice do aon de ursainnean an doruis, agus leig an ursainn sgriach as. Thainig am famhair dhachaidh ’na ruith, agus bheir e air Mac Iain Dìrich agus thug e uaithe ’n t-seabhag, agus thuirt e ris: “Cha tugainnsa dhut mo sheabhag, mur faigheadh tu dhomh an claidheamh geal soluis a tha aig seachd mnathan mora Dhiùrath.” Agus chuir am famhair Mac Iain Dìrich air falbh.
Chaidh Mac Iain Dìrich a rithist troimh ’n fhàsaich, agus choinnich an gille-màirtein air, agus thubhairt e: “Beul sios ort! a Mhic Iain Dìrich; cha do rinn ’s cha dean thu mar a dh’ iarras mise ort. Is olc an oidhch’ an d’ thainig thu an nochd. Cha ’n ’eil agam ach aon spòig muilt agus aon leth-cheann caora, ach is éiginn a bhith deanamh leis.”
Bheothaich iad gealbhan agus rinn iad deas an spàg muilt ’s an leth-cheann caora, agus ghabh iad biadh is cadal. An ath latha thuirt an gille-màirtein, “Theid sinn gu taobh a’ chuain.” Chaidh iad ’s ràinig iad taobh a’ chuain, agus thuirt an gille-màirtein: “Cinnidh mise ann am bhàta, agus rach thusa air bòrd orra agus bheir mi a null gu Diùrath thu. Rach a dh’ ionnsuidh seachd mnathan mora Dhiùrath agus iarr seirbhis gu thu a bhith na d’ ghille aca. An uair a dh’ fharraideas iad dhiot gu dé is urrainn dut a dheanamh, abair riutha gu’m bheil thu math air glanadh iarunn agus stàilinn, òr agus airgiod, agus gu ’n dean thu gu glan, soilleir, dealrach iad. Agus thoir an aire shònruichte gu ’n dean thu gach ni gu ceart, gus gu ’n earb iad an claidheamh geal soluis riut, agus an uair a gheibh thu fàth ruith air falbh leis. Ach thoir an aire nach bean an truaill do ni air bith air taobh a stigh an taighe, ar neo ni e sgread ’s cha teid do ghnothach leat.”
Chinn an gille-màirtein ’na bhàta agus chaidh Mac Iain Dìrich air bòrd oirre, agus thainig i air tìr aig creagan nan deargan aig taobh mu thuath Dhiùrath. Leum Mac Iain Dìrich air tìr agus chaidh e a ghabhail muinntireas aig seachd mnathan mora Dhiùrath. Rainig e, is bhuail e aig an dorus. Thainig na seachd mnathan mor a mach, agus dh’ fharraid iad gu dé a bha e ag iarraidh. Thuirt e gu ’n d’ thainig e a sheall an robh feum aca air gille. Dh’ fharraid iad deth ciod a b’ urrainn da a dheanamh. Thuirt e gu’m b’ urrainn da òr is airgiod, no iarunn no stàilinn a ghlanadh, ’s an deanamh gu soilleir, geal, dealrach. Thuirt iad: “Tha do leithid a dhìth oirnn.” Agus chuir iad turasdal air.
Bha e ro dhìchiollach ré sia seachdainean, agus chuir e na h-uile ni ann an òrdugh anabarrach. Thug na mnathan mor an an aire dha, agus bha iad ag ràdh ri chéile, “Is e so an gille is fhearr a bha againn riamh. Faodaidh sinn an claidheamh geal soluis earbsa ris.”
Thug iad da an claidheamh geal soluis ri ghleidheadh an ordugh, agus bha esan a’ toirt aire shonruichte air a’ chlaidheamh gheal sholuis, gus aon latha nach robh na mnathan mor aig an tigh. Smaoinich esan gu ’m b’e sin an t-àm dhàsan gu ruith air falbh leis a’ chlaidheamh gheal sholuis. Chuir e anns an truaill e agus thog e air a ghualainn e; ach an uair a bha e a’ dol a mach air an dorus bhean bàrr an truaill do’n àrd-dorus agus thug an t-àrd-dorus sgread. Ruith na mnathan mor dhachaidh agus thug iad uaithe ’n claidheamh, agus thuirt iad ris: “Cha tugamaid dhut ar claidheamh geal soluis, mur faigheadh tu dhuinn an fhalaire bhuidhe aig righ Eirinn.”
Dh’ fhalbh Mac Iain Dìrich gu taobh a’ chuain agus choinnich an gille-màirtein air, agus thuirt e ris, “Beul sios ort! a Mhic Iain Dìrich; cha do rinn ’s cha dean thu mar a dh’ iarras mis’ ort. Cha ’n ’eil agam an nochd ach aon spòg muilt ’s aon leth-cheann caora, ach is éiginn a bhith deanamh leis.”
Bheothaich iad gealbhan is ròsd iad feòil, ghabh iad biadh ’s bha iad subhach. An ath latha thuirt an gille-màirtein ri Mac Iain Dìrich: “Cinnidh mise ann am bhàrca, agus rach thusa air bòrd oirre agus theid mi a dh’ Eirinn leat. An uair a ruigeas sinn Eirinn rach thusa ’dh’ ionnsuidh tigh an righ agus iarr seirbhis gu bhith ann a’d’ ghille stàbuill aige. Agus an uair a gheibh thu sin bi gu easgaidh, ealamh a deanamh gach ni a tha ri dheanamh, agus gléidh na h-eich agus an usair ann an òrdugh ro mhath, gus gu ’n earb an righ an fhalaire bhuidhe riut, agus an uair a gheibh thu fàth ruith air falbh leatha. Ach thoir an aire ’nuair a bhios tu ’ga toirt a mach, nach bean mìr air bith dhi do ni air bith air taobh a stigh a’ gheata, ach bonnaibh nan cas aice, ar neo cha soirbhich do ghnothuch leat.”
Agus an sin chuir an gille-màirtein e fhein ann an riochd bàrca, chaidh Mac Iain Dirich air bòrd agus sheòl a’ bhàrca leis do dh’Eirinn. An uair a rainig iad tir na h-Eirionn, leum Mac Iain Dìrich air tir agus chaidh e gu tigh an righ. An uair a rainig e an geata, dh’ fharraid fear-gleidhidh a’ gheata dhe c’ àit’ an robh e a’ dol, agus thuirt esan gu ’n robh e dol a shealltainn an robh gille stàbuill a dhìth air an righ. Leig fear-gleidhidh a’ gheata seachad e, agus ràinig e tigh an righ agus bhuail e aig an dorus. Thainig an righ a mach agus thubhairt e: “Dé a tha thu ag iarraidh ann a so?”
Thuirt esan: “Le ’r cead, is ann a thainig mi a shealltainn an robh feum agaibh air gille stàbuill.”
“Ciod is urrainn dut a dheanamh?” ars’ an righ.
Thuirt esan: “Is urrainn mi na h-eich a ghlanadh ’s am biadhadh, ’s an usair aca ’ghlanadh, agus an obair airgiod ’s an obair stàilinn a ghlanadh agus an deanamh dealrach.”
Chuir an righ tuarasdal air agus chaidh e do ’n stàbull. Agus chuir e gach ni an ordugh math: thug e aire mhath air na h-eich, bhiadh e gu math iad agus ghléidh e glan iad, ’s bha an craicionn aca ag amharc slìom, agus an obair airgiod ’s an obair stàilinn gu dealrach ag amharc, ’s cha ’n fhaca an righ iad cho math an òrdugh riamh roimhe. Agus thubhairt e: “Is e so an gille stàbuill is fhearr a bha agam riamh. Faodaidh mi an fhalaire bhuidhe earbsa ris.”
Thug an righ an fhalaire bhuidhe do Mhac Iain Dìrich ri ghleidheadh, agus thug Mac Iain Dìrich an aire shonruichte air an fhalaire bhuidhe: bhiadh e is ghléidh e glan i, gus an robh an craicionn aice gu slìom, sleamhainn, ’s i cho luath ’s gu ’m fàgadh i an darna gaoth ’s gu ’m beireadh i air a’ ghaoth eile. Cha ’n fhac’ an righ i riamh cho math.
Chaidh an righ aon latha do ’n bheinn sheilg; agus smaoinich Mac Iain Dìrich gu ’m b’e sin an t-àm gu ruith air falbh leis an fhalaire. Chuir e ’na h-uidheam i, le srian is diollaid, agus an uair a thug e a mach as an stàbull i ’s a bha e ’ga toirt a mach troimh ’n gheata, thuig i sguaise le ’h-earball agus bhean bàrr a h-earbaill do ursainn a’ gheata agus leig i sgread aisde. Thainig an righ ’na ruith agus thug e o Mhac Iain Dìrich an fhalaire, agus thuirt e ris: “Cha tugainnsa dhut an fhalaire bhuidhe, mur faigheadh tu dhomh nighean righ na Frainge.”
(Ri leantuinn.)
Robinson Crusoe.
CAIBIDEAL XIV.
THACHAIR direach mar a bha mi ’smaointean, bha bagh beag ann do ’n robh an sruth a’ tarruinn an rath. Dh’ fheuch mi cho math ’s a b’ urrainn domh ris an rath a chumail ann am meadhan an t-sruth. Ach cha mhor nach deachaidh an rath thairis, agus nan deachaidh bha mo chridhe air a bhristeadh. O nach robh eolas sam bith agam air a’ chladach, chaidh aon cheann dhe ’n rath air tanallach, agus cha mhor nach do thuit na bh’ agam air am mach air a’ cheann eile. Ach rinn mi na b’ urrainn domh gus na cisteachan a chumail ’nan aite fhein le mo dhruim a chur riutha. Air a shon sin cha robh de neart annam na chuireadh an rath bhar an tanallaich, agus cha b’ urrainn domh carachadh as an aite anns an robh mi. Bha mi fad leith uair a’ cumail nan cisteachan gun charachadh far an robh iad. O ’n a bha ’n lionadh a’ tighinn beag air bheag, thog e an rath bhar an tanallaich, agus fhuair mi as a’ ghabhadh anns an robh mi, agus mar sin fhuair mi steach gu math do bheul na h-aimhne.
Bha sruth ’g am tharruinn a steach gu math do ’n amhuinn. Bha mi ’g amharc air gach taobh dhiom air son aite freagarrach anns am faighinn an luchd a chur gu sabhailte air tir.
Cha robh toil agam a dhol fada suas anns an amhainn, oir bha toil agam a bhith ann an sealladh a’ chuain, gun fhios nach tachradh dhomh long fhaicinn a’ seoladh seachad faisge air a’ chladach, agus mar sin chuir mi romham a dhol gu tir cho faisge air a’ chuan ’s a b’ urrainn domh.
Mu dheireadh thug mi an aire do gheodha beag air mo laimh dheis, agus an deigh moran saoithreach agus dragha fhuair mi an rath a chuir a steach ann. Ach an so theab an rath a dhol thairis a rithist; oir bha ’n cladach car cas, agus nan cuirinn toiseach an rath air tir thuiteadh an luchd a bh’ agam air am mach air an deireadh aige.
Cha b’ urrainn domh dad a dheanamh ach
[Vol . 12. No. 19. p. 5]
feuchainn ris an rath a chumail far an robh e gus am biodh e muir-lan an dochas gu ’n rachadh bad beag comhnard dhe ’n chladach a bha fa m’ chomhair fodha, agus gu ’m faighinn an rath a chur air. Gu fortanach chaidh e fodha, agus cho luath ’s a shaoil mi gu ’n robh troidh uisge air ’uachdar, chuir mi an rath air. Chuir mi an da bhlaigh raimh a bh’ agam anns an talamh, fear dhiubh air gach taobh dhe ’n rath, agus an uair a cheangail mi e gu math teann ris na raimh, stad mi far an robh mi gus an deachaidh an traghadh am mach, agus an d’ fhag e an rath agus na bh’ air uachdar gu sabhailte air a’ chladach.
B’ e an ath obair a rinn mi sealltainn air feadh an aite feuch am faicinn aite freagarrach gus comhnuidh a ghabhail ann, agus gus na thug mi gu tir a thasgaidh seachad gu sabhailte o gach cunnart a dh’ fhaodadh tighinn an rathad. Aig an am cha robh fhios agam co dhiubh a bha mi air tir-mor, no air eilean. Agus cha mho a bha fhios agam co dhiubh a bha mi ann an cunnart o bheathaichean fiadhaich no nach robh.
Bha beinn chorrach, ard mu mhile o ’n chladach, a bha a reir choltais na b’ airde na h-aon eile dhe na beanntan a bh’ anns an aite, agus a bha an taobh a’ tuath dhiom. Thug mi leam fear dhe na gunnachan, daga, agus fudar is luaidhe, agus dh’ fhalbh mi gus a dhol gu mullach na beinne so. Fhuair mi deuchainn agus saothair gu leor mu ’n d’ rainig mi mullach na beinne. An uair a rainig mi, thug mi an aire gu ’n robh mi air eilein, agus nach robh ploc fearainn ’nam shealladh air taobh seach taobh, ach beagan sgeirean a bha astar mor air falbh, agus da eilean bheaga a bha mu naodh mile an iar orm.
Thug mi an aire mar an ceudna gu ’n robh an t-eilean air an robh mi ’na fhasach; agus cha robh aobhar sam bith agam a chreidsinn gu ’n robh daoine ’fuireach ann, no creutair sam bith ach ma dh’ fhaoidteadh beathaichean fiadhaich. Ach cha ’n fhaca mi creutair ann ach eunlaith; agus bha am pailteas dhiubh sin ann. Cha robh fhios agam ciod e an seorsa eunlaith a bh’ annta, no an robh iad math ri ’n itheadh no nach robh. An uair a bha mi tilleadh air ais, loisg mi air eun mor a chunnaic mi ’na shuidhe air craoibh an iomall na coille. Tha mi creidsinn gu ’m b’e sid a’ cheud urchair a loisgeadh riamh air an eilean. Cha bu luaithe a loisg mi an urchair na dh’ eirich aireamh mhor de dh’ eoin dhe gach seorsa bhar nan craobh air feadh na coille gu leir, agus thoisich iad ri sgreachail ’s ri glaodhaich gu h-uamhasach. Ach bha an t-eun a mharbh mi ann an dath coltach ri seabhac, agus bha gob crom air mar gu ’m biodh air seabhac, ged nach robh spuirean air. Cha ghabhadh an fheoil a bh’ air itheadh idir.
An uair a thill mi air ais thun an rath, thoisich mi ris an luchd a bh’ agam air a chur air tir. Chuir mi seachad na bha romham dhe ’n latha ris an obair so. Cha robh fhios agam ciod a dheanainn rium fhin an uair a thigeadh an oidhche, no c’aite an caidlinn. Bha eagal orm laidhe air an talamh gun fhios nach tigeadh beathaichean fiadhaich a dh’ itheadh mi mu ’n tigeadh a mhadainn. Na dheigh sid fhuair mi a mach nach robh beathaichean fiadhaich idir air an eilean, agus nach robh aobhar sam bith dhomh a bhith fo eagal mar a bha mi.
Ach air a shon sin dh’ fheuch mi cho math ’s a b’ urrainn domh ri bothag bheag a dheanamh anns an cuirinn an oidhche seachad gu sabhailte. Rinn mi so leis na cisteachan ’s leis na deileachan a thug mi gu tir air an rath.
Agus a thaobh cia mar a gheibhinn feoil sithionn air an eilean, cha ’n fhaca mi ach a dha no tri de chreutairean coltach ri maigheach a leum am mach as a’ choille an uair a loisg mi an urchair agus a mharbh mi an t-eun.
Thoisich mi nis ri smaointean gu ’m faodainn iomadh rud a bhiodh feumail dhomh a thoirt as an luing, mar a bha feadhainn dhe na siuil agus rudan eile de dh’ acfhuinn na luinge, a ghabhadh toirt gu tir, agus chuir mi romham nach deanainn car dhe ’n obair a bh’ agam ri dheanamh air tir gus am faighinn na b’ urrainn dhomh a thoirt gu tir as an luing.
Bha mi greis a’ dol fo m’ smaointean feuch co dhiubh a b’ fhearr dhomh an rath a thoirt leam thun na luinge na falbh uice mar a rinn mi roimhe. Thuig mi nach robh rathad agam air an rath a thoirt leam. Mar sin chuir mi romham gu’n rachainn air bord innte mar a rinn mi roimhe, an uair a bhiodh am muir traigh ann.
Dh’ fhag mi mo chuid aodaich far nach ruigeadh an lan air. Chuir mi dhiom mo chuid aodaich gu leir ach leine shecer, drathais a dh’ anart, agus da bhroig.
Fhuair mi air bord ’s an luing mar a fhuair mi roimhe, agus thoisich mi ri rath eile ’dheanamh. Agus o ’n a bha mi na b’ eolaiche air mar bu choir dhomh rath a dheanamh, cha d’ rinn mi e cho mor ris a’ cheud rath, agus cha mho a chuir mi luchd cho mor air. Ach thug mi leam cuid mhath de nithean a bha gle fheumail dhomh.
An toiseach fhuair mi a dha no tri de phocannan lan de thairnean agus de speicean, inneal-togail, dusan no dha de thuadhannan, agus, rud a bha na b’ fheumaile dhomh gu leir, clach-liomhraidh. Chuir mi na nithean so gu tearuinte air an rath, agus caochladh de nithean eile a bhuineadh do ’n ghunnair, gu sonraichte a dha no tri de gheimhleagan iaruinn, agus da bharailte de pheileirean mhosgaidean, seachd mosgaidean agus gunn-eanaich, maille ri tuilleadh fudair, agus poca mor lan de fhras-luaidhe, agus siota mor luaidhe. Bha ’n siota so cho trom ’s nach b’ urrainn domh a thogail gus a chur thar cliathach na luinge.
A bharrachd air na nithean so thug mi leam na fhuair mi de dh’ aodach nan seoladairean, seol-ard nach do chuireadh riamh am feum, hamac, agus aodach leapadh. Leis a’ so luchdaich mi an dara rath, agus fhuair mi gu sabhailte gu tir leis an luchd, rud a thug misneach agus toileachadh mor dhomh.
Fhad ’s a bha mi air bord na luinge, bha car de dh’ eagal orm gu ’m faodadh creutairean tighinn an rathad agus a h-uile greim dhe na dh’ fhag mi de bhiadh air tir itheadh. Ach an uair a thainig mi air ais, chunnaic mi nach d’ thainig creutair sam bith an rathad ach creutair a bha coltach ri cat fiadhaich a bha ’na shuidhe air te dhe na cisteachan. An uair a chaidh mi dluth dha ruith e astar beag air falbh, agus shuidh e gun eagal fa m’ chomhair, agus sheall e orm anns an aodann mar gu ’m biodh toil aige am barrachd eolais a chur orm. Chuir mi an gunna ri mo shuil gus losgadh air, ach an uair a chunnaic mi nach robh e ’carachadh as a’ bhad an robh e, smaoinich mi gu’m bu pheacach dhomh cron a dheanamh air. Thilg mi bìdeag bhrioscaid g’a ionnsuidh, agus an uair a chuir e ’shron air thoisich e ri itheadh; agus bha coltas toilichte air mar gu ’m biodh e ’g radh gu ’m bu mhath leis tuilleadh fhaotainn. Ach thug mi taing dha, agus thuirt mi ris, nach b’ urrainn domh an corr a thoirt dha; agus an sin dh’ fhalbh e.
An uair a fhuair mi an darna luchd air tir, bha toil agam na barailtean fudair a thoirt gu aite sabhailte, ach bha iad cho trom ’s nach b’ urrainn domh an giulan. Thoisich mi ri tent a dheanamh leis na siuil agus le maidean a ghearr mi air son a’ ghnothaich.
An uair a bha ’n tent deiseil thug mi ann a h-uile rud a ghabhadh milleadh le uisge no le grein, agus chuir mi na cisteachan falamha agus na barailtean falamha mu ’n cuairt air an tent gus gach duine agus ainmhidh a thigeadh an rathad a chumail air falbh.
An uair a rinn mi so, dhuin mi dorus an tent le buird o ’n taobh a staigh, agus chuir mi chiste fhalamh air a ceann anns an dorus. Sgaoil mi an leabadh air an lar. Chuir mi da dhaga aig mo cheann, agus an gunna ri mo thaobh, chaidh mi ’laidhe, agus chaidil mi gu trom fad na h-oidhche; oir bha mi anabarrach sgith agus claoidhte. An oidhche roimhe sid cha robh mo chadal ach bristeach, bruailleineach ’nam shuidhe anns a’ chraoibh; agus eadar a dhol do ’n luing agus na thug mi aisde a chur air tir sabhailte, bha mi aig obair gle thrang.
CAIB. XV.
Tha mi creidsinn gu ’n robh barrachd de rudan dhe gach seorsa agam air a chur air tir na bha aig aon duin’ eile riamh roimhe; ach cha robh mi riaraichte leis na bh’ agam. Fhad ’s a bha ’n long a’ fuireach ’na suidhe gu comhnard air an traigh bha mi ’smaointean gu ’m bu choir dhomh feuchainn ris a’ h-uile rud a b’ urrainn domh a thoirt aisde. Agus a’ h-uile latha aig a’ mhuir-traigh bha mi ’dol air bord innte agus a’ toirt rudeiginn gu tir.
Ach air an treas uair a chaidh mi air bord thug mi leam na b’ urrainn domh dhe ’n riginn, agus mar an ceudna a’ h-uile ropa caol is garbh a
[Dealbh]
“FHUAIR MI GU SABHAILTE GU TIR.”
[Vol . 12. No. 19. p. 6]
fhuair mi. Thug mi leam an canabhas a bh’ innte gus a bhith ’caradh nan seol, agus am barrailte de dh’ fhudar fliuch. A dh’ aon fhacal, ghearr mi na siuil ’nam piosan, agus bha mi ’g an toirt leam mar a dh’ fhaodainn a’ h-uile turus a bha mi ’dol gu bord.
An deigh dhomh a dhol a’ coig no sia de thurusan gu bord, agus mi ’smaointean nach robh dad a b’ fhiach an t-saothair air bord tuilleadh, fhuair mi toileachadh mor an uair a thachair tosgaid mhor lan arain rium, tri barrailtean mora lan ruma, bocsa siucair, agus barrailte fluir. Chuir so ioghnadh orm, a chionn gu ’n robh mi ’smaointean nach robh dad de bhiadh air bord ach na chaidh a fhliuchadh leis an t-saile.
Rinn mi suas na bha dh’ aran anns an togsaid ’na phasgain ann am piosan a bha mi ’gearradh as na siuil. Agus fhuair mi a’ h-uile dad dhe so a thoirt gu tir gu sabhailte mar an ceudna.
Air an ath latha chaidh mi rithist do ’n luing, agus o ’n a thug mi leam roimhe sid a’ h-uile rud a ghabhadh giulan agus a bha deiseil do m’ laimh, thoisich mi ri gearradh nan cablachan ’nam piosan cho mor ’s a rachadh agam air a thogail. Thoisich mi an sin ri deanamh rath mor air na slatan-siuil agus air gach maide eile a b’ urrainn domh a chur an sas, agus an uair a bha e deas agus a luchdaich mi gu math trom e leis na cablachan agus leis a’ h-uile iarunn a b’ urrainn domh a thoirt leam, dh’ fhalbh mi gu tir leis. Ach chaidh an gnothach nam aghaidh air an turus so; oir bha ’n rath cho mor, agus an luchd cho trom ’s cho neo-sgiobalta ’s nach robh e furasda dhomh an rath a chumail comhnard, no idir a stiuireadh. An deigh dhomh a thoirt a steach do ’n gheotha bheag anns am b’ abhaist dhomh a bhith ’cur an luchd air tir, cha b’ urrainn domh a laimhseachadh cho faicleach ’s a b’ abhaist, agus gu tubaisteach chaidh e thairis, agus chaidh mi fhin agus an luchd gu leir am mach air a’ ’mhuir. Do m’ thaobh fhin, cha d’ eirich dad cearr domh, oir bha mi faisge air tir. Ach chaill mi a’ chuid bu mho dhe ’n luchd, gu h-araidh an t-iarunn, ged a bha mi ’n duil gu ’m biodh e gle fheumail dhomh. Ach an uair a thainig an traghadh fhuair mi greim air a’ chuid bu mho dhe na cablachan, agus air beagan dhe ’n iarrunn mar an ceudna; ach cha b’ ann gun mhoran saoithreach is dragha. B’ fheudar dhomh a bhith dol fo ’n uisge gu tric gus greim fhaotainn air. Agus dh’ fhag an obair so gle chlaoidhte mi. ’Na dheigh so chaidh mi gu bord a’ h-uile latha, agus thug mi gu tir a h-uile rud a bha mi faotainn.
Bha mi nis tri latha deug air tir, agus bha mi aon turus deug air bord anns an luing fad nan laithean ud. Thug mi leam aisde a h-uile rud a b’ urrainn mo dha laimh a thoirt a greim. Agus na’n robh an t-side air mairsinn ciuin, tha mi lan-chinnteach gu ’n robh mi air an long gu leir a thoirt gu tir ’na piosan. Ach an uair a bha mi ’deanamh deas gus a dhol gu bord innte an dara turus deug, chunnaic mi gu ’n robh a’ ghaoth a’ toiseachadh ri beothachadh. Ach air a shon sin, an uair a bha e muir-traigh, chaidh mi air bord, agus ged a bha mi ’n duil gu ’n do rannsaich mi an cabin cho math ’s a ghabhadh deanamh, fhuair mi aite-glaiste ann anns an robh drathraichean. Ann an te dhiubh fhuair mi dha no tri de rasairean, siosair math, mor, agus mu dhusan sgian is forc. Ann an drathair eile fhuair mi airgiod a bhuineadh do rioghachdan na Roinn-Eorpa, agus do Bhrasil. Bha e ’na bhuinn bheaga agus ’na bhuinn mhora. B’ fhiach na bh’ ann gu leir mu shia puinnd deug air fhichead Sasunnach.
An uair a chunnaic mi an t-airgiod so, thainig fiamh gaire orm, agus thuirt mi, O, a rud gun mhath! Ciod am feum a th’ annad? Cha ’n fhiach e an t-saothair dhomhsa do charachadh as a’ bhad ’s am bheil thu. Is luachmhoire aon dhe na sgionan so dhomhsa na ’n torr airgid so gu leir. Cha ’n ’eil feum air an t-saoghal agam ort. Fan far am bheil thu, agus rach do ’n ghrunnd mar ni anns nach ’eil feum sam bith.”
Ach an uair a smaoinich mi uair no dha air a’ chuis thug mi as an drathair e, agus phaisg mi gu curamach e ann am breid canabhais, agus thoisich mi ri deanamh rath. Am feadh ’s a bha mi gu trang ag obair air deanamh an rath, chunnaic mi na speuran a’ dubhadh, agus gu ’n robh a’ ghaoth a’ sior eirigh, agus ann an ceathramh na h-uarach dh’eirich a’ ghaoth cho ard ’s nach b’urrainn domh an rath a chur gu tir o ’n a bha a’ ghaoth a’ seideadh bhar an fhearainn. Ghrad smaoinich mi gu ’m b’e mo ghliocas feuchainn ri dhol gu tir mu ’n ’n eireadh an lionadh ro ard, air neo is docha nach fhaighinn gu tir gu brath. Air an aobhar sin leig mi mi-fhin sios do ’n mhuir, agus shnamh mi gu tir, ach cha b’ ann gun stri gun chunnart; oir eadar a’ ghaoth a bhith laidir ’nam aghaidh agus cudram nan nithean a bha mi giulan, theab nach tugainn tir am mach idir.
Ach fhuair mi dhachaidh do mo bhothaig bhig, far an do laidh mi gu samhach agus mo cuid saoibhreis gu leir mu ’n cuairt dhomh.
Sheid an stoirm gu math cruaidh fad na h oidhche ud, agus an uair a sheall mi mach anns a mhadainn cha robh sealladh ri fhaicinn air an luing. Chuir so beagan ioghnaidh orm, ach bha de thoileachadh agam gu ’n do rinn mi feum dhe ’n uine, agus gu ’n robh mi gle dhichiollach gus a h-uile rud a bhiodh feumail dhomh a thoirt aisde, agus nach robh a’ bheag air fhagail air bord innte a bhiodh feumail dhomh ged a bhiodh am barrachd uine agam gus a dhol air bord a dh’ iarraidh tuilleadh.
Leig mi nis an long as m’ aire, agus a h-uile dad a dh’ fhaodadh a bhith innte. Ach na dheigh sid chuir am muir gu tir piosan dhi, ach cha robh iad a chum moran feuma dhomh.
Shuidhich mi nis m’ inntinn gu buileach air ciod an doigh a b’ fhearr anns an rachadh agam air mi-fhin a dhion o dhaoine fiadhaich, nan tigeadh a h-aon dhiubh nam choir, agus o bheathaichean fiadhaich, ma bha a h-aon dhiubh air an eilean. Bha iomadh doigh a’ tighinn fa chomhair m’ inntinn araon do thaobh so, agus mar an ceudna do thaobh an seorsa taigh-comhnuidh a b’ fhearr dhomh a dheanamh. Cha robh fhios agam co dhiu a b’fhearr dhomh uamh a’ chladhach anns an talamh, no tent a dheanamh. Mu dheireadh shuidhich mi gu ’n deanainn an da chuid, agus cha bhiodh e mi-iomchuidh dhomh cunntas a thoirt seachad an so mu ’n deidhinn.
An uine ghoirid chunnaic mi nach robh an t-aite anns an robh mi freagarrach air son aite-comhnuidh a thogail ann, gu sonraichte o ’n a b’ e talamh iosal, tais a bh’ ann a bha faisge air a’ chladach. Agus bha mi ’creidsinn nach biodh e ’na aite fallainn; agus gu h-araidh a chionn nach robh uisge faisge air. Air an aobhar sin chuir mi romham gu’m feuchainn ri aite bu deiseile ri uisge, agus a b’ fhallaine fhaotainn.
Bha caochladh nithean ann a thug mi fa near a thaobh mar bu choir dhomh aite-comhnuidh freagarrach a dheanamh. An toiseach, bu mhath leam an t-aite bhith fallainn, agus uisge math a bhith dluth dhomh; a rithist, bu mhath leam gu ’m biodh e ’na aite fusgach o theas na greine; ’s an treas aite, bu mhath gu ’m biodh e furasda ri dhion o dhaoine ’s o bheathaichean fiadhaich; agus anns a’ cheathramh aite, bu mhath leam gu ’m biodh e ann an sealladh na mara, a chum, nan tachradh gu ’n cuireadh Dia long an rathad, gu ’m faicinn i, agus nach caillinn cothrom air mi-fhin fhaighinn as an daorsa anns an robh mi, o nach do chaill mi mo dhochas gu ’m faighinn as.
An uair a bha mi ’g amharc air son aite dhe ’n t-seorsa, fhuair mi comhnard beag ri taobh beinne a bha cho cas ri balla taighe, air chor ’s nach b’ urrainn duine no creutair sam bith eile tighinn a nuas orm o ’n mhullach aice. Aig bonn na beinne so bha toll astar beag a staigh mar gu ’m biodh dorus uamha; ach cha robh uamha no fosgladh sam bith fada staigh fo ’n chreig so.
Shuidhich mi gu ’n togainn an tent air a’ chomhnard bheag a bha air beulaobh an tuill so. Bha ’n comhnard so mu cheud slat air leud, agus mu dha cheud slat air fad, agus bha e mar aillean boidheach mu choinneamh an doruis agam, agus leathad neo-shocrach sios uaithe a dh’ionnsuidh a’ chladaich. B’ ann air taobh a tuath ’s an iar-thuath na beinne a bha ’n t-aite, agus mar sin bha e fasgach o theas na greine gus am biodh a’ ghrian anns an aird-an-iar, sin ri radh, gus am biodh e faisge air dol fodha na greine anns an aite ud. Mu ’n do chuir mi suas an tent, chomharraich mi am mach an t-aite anns an deanainn callaid mhath, laidir gus an tent a dhion. Bha gach ceann dhe ’n challaid ri bonn na creige caise a dh’ ainmich mi mar tha. Bha ’challaid so gu bhith leith-chruinn. Bha mu dheich slatan eadar a meadhain agus bonn na creige far an robh an toll, agus bha mu fhichead slat eadar an da cheann aice.
Chuir mi da shreith de phuist mhatha, laidir anns an talamh. Bha an da shreith so mu shia oirlich o cheile, agus bha na puist mu choig troidhean a dh’ airde. Rinn mi na cinn aca biorach an deigh dhomh an cur gu math domhain, teann anns an talamh. ’N a dheigh sin chuir mi na piosan chablachan a thug mi as an luing eadar an da shreith phostachan, o ’n talamh suas gus am barr; agus gus a’ challaid so a dheanamh laidir gu leor, chuir mi maidean-taic ris na puist a bha air taobh a staigh na callaid; agus bha i cho laidir ’s nach b’ urrainn duine no ainmhidh faighinn thairis oirre.
Chosg mi saothair agus uine mhor mu ’n do ghearr mi na puist anns a’ choille, mu ’n do tharruinn mi iad a dh’ ionnsuidh an aite, agus mu ’n do bhuail mi sios gu math teann anns an talamh iad.
(Ri leantuinn).
Facal a L’Ardoise.
A DHEADH CHARAID, —Ged a thog mi mo pheann gu beagan fhacal a chur sios aig an àm so, cha ’n ’eil fhios agam gu ro mhath ciod a sgriobhas mi. Ged a bheirinn mo bheachd mu ’n t-sìde, is docha gu ’m bi mi ’m mearachd; oir tha i caochladh cho tric ’s nach urrainn do neach beachd cheart a thabhairt. Ach tha na h-uile ’n dòchas gu bheil a chuid a’s miosa seachad.
Is cinnteach gur e cho fior fhuar ’sa bha ’n t-sìde bu choireach gu ’n do bhual fiabhrus pòsaidh na Frangaich an taobh so. Chaidh innse dhomh gu ’n do chuir còrr is fichead snaim mu ’n d’ thainig an Carghas. Cha do thachair ach aon phòsadh Gaidhealach: Iain Mathanach áGrand Riveris Flòiri Mhathanach a mhuinntir an àite so. Tha sinn a call nan nigheanan Gaidhealach le tapachd fleasgaich bhailtean eile; agus ma leanas gnothuichean dhe ’n t-seorsa moran na ’s fhaide cha bhi caileag air fhàgail againn ris an dean sinn briodal. Ach o’n is e bliadhna leum a th’ ann, agus cead laghail aig na caileagan air a’ “cheisd a chur,” dh’ fhaodadh gu ’n òl sinn deoch slàinte càraid òg air choireiginn mu ’m bi ’bhliadhna seachad.
COINNEACH A. MAC FHEARGHAIS.
An naodhamh latha dhe’n Mhàrt.
[Vol . 12. No. 19. p. 7]
Nova Scotia Furnishing Co., LIMITED.
A chuideachd a’s motha tha ’n Canada air son deanamh us creic
AIRNEIS-TAIGHE ’S BRAIT-URLAIR.
THA STOC MOR DAONNAN AGAINN AIR LAIMH ’NAR TAIGH-CEANNACHD AIR
Sraid Shearlot, Sidni.
Tha sinn a’ creic gach seors’ innsridh air an cuirear feum am broinn taighe.
Tha ar prisean ceart. Taghail againn.
“Ceannaich o’n Chuideachd a’s Motha, ’s caomhain t’ airgead.”
MACEACHUINN & MACCABE,
FIR-LAGHA.
Ceannach us creic fearainn, Airgead Iasaid, &c ., &c .
A. J. G. MACEACHUINN. IAIN J. MACCABE
HEARN & MACDONALD,
FIR-TAGRAIDH, NOTAIREAN, &C ., &C .
D . A. HEARN.FIONNLADH DOMHNULLACH
ROS & ROS,
FIR-LAGHA, NOTAIREAN, &C .
Airgead ri thoirt seachad an iasad.
UISDEAN ROS. HOWARD S. ROS, B. A.
HARDISON ’S PHARMACY.
An Stor-chungaidhean a’s fhearr a tha ann an Sidni.
Air oisean Sràidean Shearlat agus Prince.
C . P. MOORE,
BATHAR CRUAIDH.
Iarunn, Uidheaman Saoirsneachd, Uidheaman Gaibhneachd, Tairnnean, &c .
DR. G. T. MACGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIS: —Os cionn Stor Harrington.
C . R. BOWN,
URRASACHADH TEINE AGUS LEACAN GLAINE.
C . V. WETMORE,
URRASACHADH TEINE, BEATHA, SGIORRAIDH, & LEACAN GLAINE.
An tigh a Chommercial Bank,
J . E. BURCHELL,
URRASACHADH BEATHA AGUS TEINE
anns na cuideachdan a’s fhearr am Breatunn ’s an America.
ROYAL BANK OF CANADA.
CORPAICHTE 1869.
ARD OIFIS, HALIFAX , N.
EARRAS, $3 ,000,000.00
EARRAS PAIGHTE 2,481,000.00
AIRGEAD TAIMH 2,500,000.00
Luchd-Riaghlaidh:
Thomas E. Kenny,Ceann-suidhe.
Thomas Ritchie,Iar-Cheann-Suidhe.
Wiley Smith, H. G. Bauld, Hon.Daibhidh Mac Iain.
Edson L. Pease, Gen’l. Mgr., Montreal.
Meur-Oifis ann an Sidni.
J . E. BURCHELL,Fear-Gnothuich.
Tha gach gnothuich is abhaist a dheanamh ann am banca ’ga chur air adhart, agus tha
BANCA-CAOMHNAIDH
anns am faodar suim sam bith o dholar suas, a chur air riabh 3½% ’sa bhliadhna.
An t-Earrach.
LEIS AN URR. DONNACHADH MAC-GILLEATHAIN, NACH MAIREANN.
Is maiseach an t-earrach ’nuair thig e ’na thràth,
’S is maiseach an caochladh a thig air a shàil;
Am fuachd gheibh e bàirlinn is fàgaidh e ’n tir,
’S ge leisg e mu imeachd ’se imeachd a ni.
Thig caochladh ’s cha bheag e, ’s cha bheag idir oirnn,
’S cha luaithe na’s maith leinn, is maith air gach dòigh;
Gheibh nàdar grad fhuasgladh, gheibh fuasgladh ’na feum,
’S thig saorsa o’n cruaidhchàs do’n tuath is do’n spréidh.
Bidh ’ghrian dol an àirde, a blàths dol am mòid,
Ged robh a sùil silteach, ’s ged d’ iadh oirre neòil;
Ged ’s mall leinn a h-éiridh, ’s ged ’s gearr leinn a cuairt,
Gidheadh théid an giorrad a cadal ’s a suain.
Tha na glasan a’ lasach’, tha ’n t-earrach air teachd,
Tha ’m fonn ’dol an taisead, a’ leaghadh tha ’n sneachd,
Tha gach allt agus lochan tighinn am follais a rìs,
’S cha diol iad do’n reodhadh bonn cuspainn no cìs.
Tha ’n eigh orra géisgeil ’s ag éigheach gu h-àrd,
A spionnadh ’ga tréigsinn, ’s i ’n éiginn ’s an càs,
Tha i ’bristeadh ’sa bruanadh, air ghluasad gun taing,
’S cha ghabhar bonn truas dith, ’s cha truagh leinn a cainnt.
Tha gach bith agus creutair ’bha éisleineach, trom,
’Fàs misneachail, treubhach, las éibhneas ’nan com;
’Nan crùban cha’n ’eil iad am fasgadh nam bruach,
’S ged ri àm thigeadh fras cha mheath iad le fuachd.
Tha mèilich nan caorach a’ sgaoileadh mu’n cuairt,
Ach cha’n ann mar a bha e fann, cràiteach, is truagh,
Ach guth na caomh mhathar làn blàiths agus gaoil,
A’ cuireadh a h-àlaich grad thàradh r’a taobh.
Is tosdach cha’n ’eil i gus an tarruing iad dlùth,
A’ mireadh ’s a cleasachd, ’s a beadradh le sunnd,
Gus an tig iad ’nan deannaibh ’s an tàrr iad ’na còir,
’S an tràigh iad na cìochan tha lìontach gu leòir.
Tha trusgan a’ gheamhraidh a’ tuiteam gu làr,
’S tha trusgan is grinne a’ tighinn ’na àit’;
Tha ’m fuachd a’ dol seachad, thig teas agus blàths,
O’n thàinig an t-earrach, an geamhradh fhuair bàs.
Tha ’n treabhaich’ a’ dùsgadh gu sunndach ’s gu moch,
Le ’chaib’, is léin’, ’dhol a reubadh nan cnoc:
Chaidh an t-seisreach an òrdugh ’s gur bòidheach do ’n t-sùil
Na th’ aige ’s an amharc an dòchas ’s an dùil.
Tha ’n sgrìob air a leagadh gu dìreach ’s gu réidh,
An sìol air a chur ’s a’ chliath air a dhéigh;
’S is sunndach is ceòlmhor an t-òran ’s na fuinn
’Tha tighinn a’d’ chòmhail ’n àm treabhadh an fhuinn.
Tha ’n saoghal a’ dùsgadh o’n dùiseal ’s o’n t-suain,
A bhuadhaich car ùin’ ged nach d’ fhaod e bhith buan;
Tha beatha, is gluasad, is luasgan ’s gach àit’—
Tha othail is ùpraid gach taobh agus àird.
’Nuair dhearrsas a ghrian air, ’s a shileas gu sèimh
An drùchd a bheir cinneas is grinneas o nèamh,
’Na dhìthreabh ni’s fhaide cha bhi e mar bha,
Ach fàsaidh gach luibh ann is maisiche blàth.
O! dùisg sinn o ’r cadal, is iompaich ’na thràth,
’Chaomh Athair ar spioraid, le anail do ghràidh,
Mu’n crannar an dorus nach fosglar ri ’r glaodh,
’S a bhitheas ar n-aidmheil ’s ar n-athchuinge faoin.
Nis tha ’n Latha Seachad.
Nis tha ’n latha seachad
’S feasgar ’ciaradh nuas,
’S neula tiugh na h-oidhche
Anns an iarmailt shuas.
Nis tha ’n dorch’ a’ laighe,
’S rionnag air an speur;
’S tha luchd-tàimh na coille
’Dol mu thàmh gu léir.
Iosa, thoir do ’n ànrach
Cadal fallain, ciùin;
Sùilean beag’ do leinibh,
Le do bheannachd dùin.
Aislingean gun bhuaireas
Deònaich fhéin do d’ uain;
Coimhid an luchd-mara,
Mach air uchd a’ chuain.
Beannaich dream tha faire
Muinntir thinn ’s fo phian;
Dream tha ’n tì air droch-bheart,
Gleidh o ’m peacadh dian.
Ré na h-oidhche faide,
Sgaoileadh d’ ainglean naomh’
Sgiathan geala tharainn,
’S faireadh iad r’ ar taobh.
’S ’nuair a thig a’ mhadainn,
Eiream leis a’ ghréin,
Urail, glan, ’s neo-lochdach
Ann ad shùilean fhéin.
Mairi Ghreannar.
SEISD.
O shaorainn, shaorainn, shaorainn i,
Air m’ fhacal fhéin gu ’m faodainn sin;
’S ged bhiodh cuid nach saoileadh e,
Gu ’n saorainn Mairi Ghreannar.
Shaorainn fhein gun teagamh i,
Ged bha mi tric a’ beadradh rith’,
Nach d’ iarr mi ni mi-dhleasanach,
’S nach freagradh dhomh bhi cainnt air.
Shaorainn fhein gu deònach i,
’S cha b’ eagal leam ged ’bhòidichinn,
Nach d’ fhuair mi bheag de dh’fhòtus innt’
O’n ghabh mi eòlas cainnt oirr’.
Ma tha cron ri leughadh ort,
An gniomh, no ’n gne, cha léir dhomh e;
’S a dh’ aindeoin beachd an t-saoghail so
Is tusa daonnan m’ annsachd.
Tha suairceas, tlachd is siobhaltachd
A’ stri co dhiubh is dilse dhut;
Tha maise, cliù is finealtachd
Ag imeachd air gach laimh dhiot.
Gur modhail, socrach, briathrach thu;
Gur aoidheil, caoimhneil, ciallach thu;
’S nam biodh gach cùis mar dh’ iarrainn iad,
Bu tu mo cheud bhean bainnse.
D’fhalt bòidheach, cam-bhuidh’, dualagach,
’S a bhàrr a’ fàs gu d’ cruachanan:
Do phòg mar mhil nan cuachagan,
’S do shnuadh air dhreach an t-samhraidh.
Gur soitheamh, banail, beusach thu;
Gur geanail, sunndach, eutrom thu;
Gur connar, fonnar, spéiseil thu,
Gu h-aoidheil, céillidh, greannar.
Cha mhol mi thu, cha ’n urrainn mi,
Cha ’n ’eil mo bhriathran ullamh dhomh,
Do bheusan thug mi ’n t-urram dhaibh,
’S iad chuir mi uile ’n geall ort.
Ach dh’ innsinn fhìn gu soilleir dhuibh
Co i, ’s co bhuaithe ’shloinneadh i,
Mur bhi gu ’n d’ fhuair sibh coire dhomh
Air son na rinn mi chainnt oirr’.
Doire Gheala-bhuinne.
EADAR. LE IAIN MAC COINNICH, UGHDAR “SAR OBAIR NAM BARD.”
Gu doire Gheal-bhuinn’ falbhamaid, ainnir mheachair, O,
Trid a lubaibh cama, gorm, ainnir mheachair, O,
Far am fàs an ròs na uaill,
’Chuireas mais’ air dreach gach cluain,
’S am bi sithichean air chuairt, ainnir mheachair, O.
Theid sinn sios seach am muileann, ainnir mheachair, O,
Thun na h-uaimh’ taobh an t-sruthain, ainnir mheachair, O,
Far am freagair guth nan gleann
Fuaim steallaireach nan allt,
Teachd o sheomraichibh nam beann, ainnir mheachair, O.
Theid sinn do bhad nan geug, ainnir mheachair, O,
Far an tric a laidh sinn fein, ainnir mheachair, O,
’G éisdeachd oranaich nan craobh
Ri seinn d’a chéil’ air gaol,
Fighe lus-chrun taobh ri taobh, ainnir mheachair, O.
Ah! ’s gearr gus an cuir mi cùl, ainnir mheachair, O,
Ris an tir so ’s riutsa ’rùin, ainnir mheachair, O,
Ris an t-sruthan chuairteach, ghrinn,
Is fàile cùbhraidh na coill,
Is riut fein a ghaoil gun fhoill, ainnir mheachair, O.
Tha gruaim an fhortain cruaidh, ainnir mheachair, O,
Air do leannan-sa, ’san uair-s’ , ainnir mheachair, O,
Seal mu ’n éirich grian ’s na speur
Dhùsgadh coisridh bhinn nan geug,
Falbhaidh mise do thir chéin, ainnir mheachair, O.
’Nuair a bhios mi ’n dùthaich chéin, ainnir mheachair, O,
Na m’ laidh am blàr ban creuchd, ainnir mheachair, O,
Eilidh, ’nuair chluinneas tu
Gu ’m bi do ghaol ’san ùir,
Bidh na deoir a ruith o d’ shùil, ainnir mheachair, O.
[Vol . 12. No. 19. p. 8]
Amhairc an So!
’san ath aireamh airson
SANAS UR
bho
The Canadian Bank of Commerce
Sydney, C. B.
P. C. STEVENSON, MANAGER.
Fear air bith cha’n aill Leam
SEISD.
A dh’ fhear air bith cha’n àill leam,
Air bith, air bith cha’n àill leam;
A dh’ fhear air bith cha’n àill leam.
Cha’n àill leam gobha dubh a’ ghuail,
No isean suarach tàilleir.
Cha’n àill leam fhein an tuathanach:
Bidh ruaig air son a’ mhàil air.
Cha’n àill leam saor nan locraichean:
Gur h-aotrom bochd a’ cheaird-san.
Cha’n àill leam fhein an greusaiche,
’S na breugan a’ co-fhàs ris.
Cha’n àill leam fhein am breabadair
A bhios a’ goid an t-snàth oirnn.
Cha’n àill leam fhein an seòladair
Bhios eòlach air na sràidean.
Gu’m b’ fhearr leam fhein an saighdear,
Bhiodh oidhche anns gach àite.
Sean-fhacail agus Comhadan.
LE DONNACHADH LOUDUINN.
’N uair a chailleas neach a mhaoin,
’S gnothuch faoin ’bhi ’g iarraidh meas,
Ge do labhair e le céill
’S beag a gheibh e ’dh’ éisdeas ris.
’S beag sgoinn do mhòintich am monadh;
’S beag sgoinn do choille am fàsach;
’S lugha meas tha ’dhuine falamh,
’N uair ’tha earras an deigh fhàgail.
’S iomadh caraid ’th’ aig fear saibhir;
Tha daoine bochda gun phrìs;
’S gann a dh’ aidicheas an càirdean
Gu ’m buin iad daibh is iad bhi ’n dìth.
Tha ’n fhirinn gu cliùiteach sona,
Cha chron air duine ’bhi fial:
’S fearr beagan anns an onair,
Na ’n donas agus ceithir chiad.
Is ainmig a dh’ éireas fortan,
Le fear crosda ’bhios gun chéill;
’S fearr do dhuine fuireach sàmhach
Na droch dhàn a chur an céill.
Eiridh tonn air uisge balbh;
Gheibhear cearb air duine glic;
Eiridh gnothach le fear mall;
Bristidh ’m fear tha call gu tric.
Tha ’ghaineamh fhein anns gach sruthan;
Cha ’n ’eil tuil air nach tig tràghadh;
’S dona ’n càirdeas gun a chumail,
’S cha ’n fhaighear duine gun fhàiling.
Is coltach fear ’tha ris an fhoill,
’S nach ’eil sgoinn aige de ’n chòir,
Ris an duine ’thaisg an luaidh,
Agus a thilg uaithe ’n t-òr.
’S dona thig maighdean gun ’bhi beusach;
Cha dean fear gun ghéire dàn;
Cha dean fear gun fhoghlum leughadh;
’S cha tig léigh gu duine slàn.
’S math ’bhi siothail anns gach ball;
Caillidh daoine dall an t-iùl;
Is sona neach a bhios gun bheud,
Ach caillidh luchd nam breug an cliù.
Smaoinich mu ’n dean thu labhairt,
Ma ’s àill leat do ghnothuch ’bhi réidh;
’S fearr dhut sealltuinn beagan romhad,
Na sealltainn fada air do dhéigh.
Cha trom leis an loch an lach,
Cha trom leis an each an t-srian,
Cha trom leis a chaor’ a h-olainn,
’S cha truimid a’ choluinn a ciall.
Cha trom leis an fhiadh a chabar,
Cha trom leis a choileach a chìrein;
Ni a mheasas aon neach mar leth-throm,
Chi neach eil’ e mar thoilinntinn.
Tha ’n neach ’tha gleidheadh seanachais dhiomhain,
’S a leigeas diadhaidheachd fo ’bhonn,
Mar a bha ’n té a thog a chàth,
’S a dh’ fhag an cruineachd air an tom.
Far am bi bó bidh bean,
’S far am bi bean bidh buaireadh;
Far am bi fearg bidh bruidhinn,
Is as a’ bhruidhinn thig tuasaid.
Am fear a bhrathas ’s e ’mharbhas;
Cha deanar dearbhadh gun deuchainn;
’S gann a dh’ aithnicheas tu do charaid,
Gus an tachair dhut bhith ’d éiginn.
’S math caraid anns a’ chùirt,
Ma thig neach gu trioblaid;
Ach ’s fearr eun ’s an laimh
Na dha air iteig.
Leig d’ eallach air làr mu ’n lag thu,
Ma dh’ aithn’eas tu d’ eallach trom;
Is mòr gur fearr an cù a ruitheas,
Na ’n cù a shuidheas air tòm.
Bean thlachdmhor, gun ghniomh, gun ghleidheadh,
Ge do thaitinn i ri d’ shùil—
Ciod am feum a ta an lann,
Mur bi làmh air a cùl?
Pigheid chaileig air bheag céill,
Ged ’robh feudail aic ’us stòr,
Cha ’n fhaod a fear a bhì sona,
Ma bhios i gnogach ’s an t-sròin.
Bean gun nàire, gun ghliocas,
Bean mhisgeach, gun bheusaibh—
B’ fhearr dhut cù ’chur mu d’ amhuich,
Na do cheangal ri té dhiubh.
Bean ardanach, labhar,
Bean ghabhannach, chéilidheach,
Is tùs trioblaid ’us aimbeairt
Dol ga d’ cheangal ri té dhiubh.
Am fear a gheallas ’s e dh’ iocas,
’S e ’m fear a dh’ iarras a phàidheas;
Cha choir do neach a bhi ullamh
Gu dol ’an cunnart no ’n gàbhadh.
Am fear nach dean àr’ ri latha fuar,
Cha dean e buain ri latha teth;
Am fear nach dean obair no gniomh,
Cha ’n fhaigh e biadh feadh nam preas.
’S fearr sìth á preas na strìth ri glais;
Bi faicilleach mu d’ ghiulan,
’S furas seasamh ’n gnothach ceart.
Ge d’ theid gach cùis gu ’n dùbhlan.
Is tùs a’ ghliocais eagal Dé;
Cha dean encoir do chur suas,
Co dhiubh is math no ’s olc ’tha ’d’ chré
’S ann do ’reir a gheibh thu duais.
Is fearr an ceartas glan na ’n t-òr;
Is beag air duine còir an fhoill;
An neach a charas thu o d’ chùl,
Chuir e ’dhùil an cuid an doill.
Is ciatach gnothach follaiseach,
Ach ’s dona comunn cealgach;
An rud a gheibhear aig ceann an deamhain
Caillear e aig ’earball.
Is olc an toiseach cogaidh geilt;
Cha’n ionann sgeul do’n chreich ’s do’n tòir;
Is searbh gloir an fhir a theich,
’S am fear a dh’ fhuirich ni e bòsd.
ANNS AN STOR UR
LE STOC MOR DE DH
Uaireadairean, de Sheudan ’s de Ghloineachan Sula
ANN AN TOGALACH MHIC GUAIRE
air Sraid Shearlot.
K . Bezanson,Stor Sheudan agus Ghloineachan Sula.
Tha sinn
A CREIC A MACH AR STOC IOMLAN
de dh’
Airneis ’s de Bhrait-Urlair
air na chosd iad.
Gordon & Keith,
A. T. Grant, Manager
350 Sraid Shearlot, Sidni, C. B.
Sydney & Louisbourg
Railway
Tim Chlar Geamhraidh.
A toiseachadh Di-luain an 15mh latha de dh’October, bidh na treineachan a ruith mar a leanas:—
A fagail Louisburg aig 7.00 a. m., Glace Bayaig 8.01 a. m., ’sa ruigheachd Shidni aig 8.40 a. m.
A fagail Shidni aig 4.00 p. m., Glace Bayaig 4.43 p. m., ’sa ruigheachd Louisburg aig 5.45 p. m.
A ruith mar so gach latha ach Di-domhnaich.
J. R. MAC IOSAIG, Traffic Manager.
[Dealbh]
A. J. BEUTAN,
(Alasdair Mac Iain Bheutain)
CISTEACHAN-LAIDHE
dhe gach seorsa—beag us mor, geal us dubh, agus dhe gach seorsa fiodha—cruaidh us bog. Aodaichean Dubha agus Anart Geal, agus na h-uile seorsa Bathar-Airgeid us eile nach urrainnear ainmeachadh an so.
Faodar comhradh a dheanamh ris a cearna sam bith dhe ’n duthaich air anTelephone No. 62.
Sidni, Feb. 8, ’01.
A. J. BEUTAN.
MANUFACTURERS LIFE INSURANCE CO.
Ard-Oifis: TORONTO , CANADA.
J. F. JUNKIN, Esq., Managing Director.
Tha a chuideachd so a creic “pholicies” dhe gach seorsa thathar a cur a mach air son urras-beatha. Gheibhear gach fiosrachadh a dh’ iarrar, agus na prisean, bho
C . W. SEMPLE, General Agent, Sydney, C. B.
M. B. FERGUSON, Special Agent,Sidni.
M . LEBETTER, Local Agent,Sidni Tuath.
NIALL MacFHEARGHAIS,
Ceannaiche Taillear.
Na h-Aodaichean a’s fhearr agus na Fasain a’s ùire.
DAIN AGUS ORAIN, le Alasdair MacFhionghain. Air an deasachadh le A. Mac-Gilleain Sinclair. A phris 35c.
ORAIN, le Iain Lom Mac-Dhomhnaill. Air an deasachadh leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. A phris 30c.
MACTALLA NAN TUR, leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. Tha orain le iomadh bard, sean is og, anns an leabhar so, moran nach robh riamh an clo, agus moran eile ann air dreach na ’s fhearr na chunnacas fhathast iad. A phris: 25c.; sia air $1 .25; dusan air $2 .00.
FILIDH NA COILLE, leis an Urr. A. Mac-Gilleain Sinclair. Orain a Bhaird Mhic-Gilleain, maille ri cunntas taghte de dh’orain eile, a bharrachd air orain is eadar-theangachaidhnean le Mr. Sinclair fhein. A phris, leth-dolar
PUBLISHERS “MAC-TALLA,”
Sydney, Cape Breton, Canada.
Bathar Cruaidh
Tuaghannan
Saibh
Locraichean
Glasan
Tairnean
Sgionan, etc.
Aonghas Mac Leoid
Paipear-balla
Paint
Olla
Putty
Varnish
Gloine
Etc., etc.
Mac-Talla.
Air a Chur a Mach Uair ’san Da Sheachduin.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Tri Miosan, .30
Sia Miosan, .50
Cuirear am paipear air a phris so gu luchda gabhail an Canada, anns na Staidean, agus ann am Breatunn. Cuirear e gu luchd-gabhail ann an New Zealand, ’s an duthchannan cein air-son $1 .26. no 5s. 3d. ’sa bhliadhna. Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna. Biodh gach litir is eile air seoladh gu
PUBLISHERS MAC-TALLA,
Sydney, Cape Breton.
| title | Issue 19 |
| internal date | 1904.0 |
| display date | 1904 |
| publication date | 1904 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla XII No. 19. %p |
| parent text | Volume 12 |