[Vol . 4. No. 25. p. 1]
MAC-TALLA.
“An ni nach cluinn mi an diugh cha’n aithris mi maireach.”
VOL. IV. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, DECEMBER 28, 1895. No. 25.
A Ghaidhealtachd.
Tha laghannan an fhearainn air an atharrachadh gu mor anns a Ghàidhealtachd seach mar a bha iad. Cha’n eil an ùine gle fhada bho nach robh còir sam bith aig duine air a chuid fearainn ach cead an uachdarain.; ma bha’n t-uachdaran ’sa chroitearan a’ còrdadh gu math, bha cead aca fuireach, ach nam biodh amhreit sam bith eatorra, no ma bha toil aigesan feum eile dheanamh dhe na croitean, dh’ fhaodadh e an cur asda latha sam bith a thogradh e. Ach tha na laithean sin air falbh. Tha’n croitear a nise, ma phàigheas e am màl gu riaghailteach, cho beag eiseamail do’n uachdaran ’s ged bu leis fhéin am fearainn. Tha so air a leigeil ris gu soilleir ann an taghadh chomhairlichean anns na siorramachdan Gàidhealach o chionn ghoirid. Ann an Uidhist a chinn a tuath bha croitear, fear Padruig Mac-Ille-Mhoire air an chur a stigh an aghaidh mac an uachdarain, Sir Iain Orde, leis an leis an t-eilean air fad, agus cha ruig e leas cùram a bhi air gu’n cuirear as a chroit e fhad ’sa chumas e am màl pàidhte. Tha’n croitear mar an ceudna leis an lagh ùr so air a chuir air bonn air am faod e tuilleadh fearainn fhaotainn, a dheòin no dh’aindeoin an uachdarain, ma sheallas e gu bheil fearann air an oighreachd a bhiodh freagarrach air son àiteach, agus gu bheil esan comasach air oibreachadh ma gheibh e e, Chuir àireamh chroitearan anns an Luib ’san Eilean Sgiathanach tagradh dh’ionnsuidh a Mhorair Dhomhnullaich o chionn ghoirid ag iarraidh air croitean a thoirt dhaibh aig ceann Loch Aineart. Dhiult am Morair sin a dheanamh, agus chuir iadsan an càs air beulaobh Comhairle siorramachd Inbhernis. Ma chi a’ Chomhairle gu bheil e ceart am fearann a tha iad ag iarraidh a thoirt dhaibh, ni iad sin, agus cha’n eil duine ann a bhacas iad. Tha mar sin an cumhachd a bha’n lamhan nan uachdaran Gàidhealach roimhe so ann an tomhas mor air a thoirt uapa, agus tha sin ceart. Tha e mi-chiatach gu’m biodh comas aig droch uachdaran air daoine bochda chur as an dachaidhean gun aobhar sam bith, ge b’e uair a thoilicheadh e. Na h-uachdarain mhatha, agus tha ’n leithidean ann, cha ’n eil an comas sin a dhith orra, oir tha iad a déiligeadh ri ’n tuath le iochd ’s le ceartas.
Litir a Ontario.
Tha’n t-seann bhliadhna a’ teannadh air a crich. ’S iomadh aon a rainig ceann a thuruis bho na thainig i stigh; ’s morna chaidh dhachaidh do’n t-siorruitheachd, sean agus òg, beag agus mor. Tha ionndrain féin aig gach neach. Tha iomadh aon a bha bliadhna ’n ama so ’na shuidhe aig bòrd ann an tigh ’athar, agus a’ caitheamh na Nollaig gu sùnndach an diugh na laidhe ’san leabaidh thosdach far nach cluinnear a ghuth ni’s mò. Tha iomadh màthair bhochd na suidhe ri tùrsa a’ cuimhneachadh air mac no air nighinn a bha còmhla rithe m’am àm so n-uiridh nach fhaic i tuilleadh an tir nam beò. Tha iomadh bean a’ caoidh a fear-pòsda a chaidh a thoirt uaipe air a bhliadhna dh’fhalbh. Tha iomadh fear ag ionndrain a chéile ghradhach a thugadh uaithe o chionn da mhios dheug. Tha iomadh athair ann le cridhe cràiteach, air fhàgail na aonar; thug am bàs air falbh àileagain a ghaoil. Cha tig iad na chòmhail tuilleadh, le furan mor, nuair bhios e tigh’n dachaidh bho ’obair ’se sgith. O, a bhais gun truas, nach iomadh cridhe dh’fhàg thu goirt. Bheir thu leat sios do’n uaigh aon mhac no nighean an duine bhochd, agus aon taic na bantraich.
Bho’n sgriobh mi roimhe dh’ fhalbh an sneachd uile agus tha uisge againn bho cheann beagan làthean. Tha na ròidean fiadhaich bog, agus duilich falbh orra.
Bha rud ris an abair iad “Soirre” againn anns an eaglais Chléireach air an 18mh latha (no ’n oidhche) de ’n mhios so. Bha Dùghall Mac Gilleain ag ràdh gur e brigh an fhacail “soirre,” suiridhe, agus na dh’ fhaoidte nach robh e ro fhada cearr; theagamh gu robh beagan dhe sin ann mar an ceudna, agus ma bha faodaidh math tigh’n as do chuid-eigin, ged nach biodh ann ach còig dolair do’n mhinisteir air son dithis a phòsadh. Ach bha tuilleadh de mhath ann ’s na thubhairt mi, Ged bha ’n oidhche dorcha agus car gruainach, thainig moran a mach, agus cha robh an t-aithreachas orra air son tighinn; rinneadh suim mhath aigeid a chur cruinn, agus tha feum mor ri dheanamh leis.
Chaill nighean bheag anns a’ bhaile so te dhe ’meòirean air an t-seachdain s’a chaidh. Bha i a cleasachd, aig àm na cluiche san sgoil, agus rug rudeigin a bha ’san rathad air a meur agus chaidh a spiorradh dhith. Tha a chaileag bhochd a’ deanamh cho math ’s bu choltach dhi an deigh am sgiorraidh bhochd a dh’ éirich dhi.
Chaill Domhnull Domhnullach (maighstir sgoile) an aon duine cloinne bh ’aige, caileag bheag, bhòidheach, aois ochd bhliadhna. Cha robh i tinn ach aon latha. ’S e b’ anacair dhipneumonia .Cha deanadh lighiche feum dhi ged a bha dha a frithealadh oirre. Dh’ eug a màthair ’nuair a bha i ochd latha dh’ aois, ach fhuair i a deagh thogail.
Tha iad a’ bruidhinn air rathad iaruinn a thoirt faisg air a’ bhaile so, a bhios air a ruith leelectricity ;gu de nach teid aig innleachd an duine air a dheanamh?
The Seumas Domhnullach tinn air an leabaidh bho chionn cheithir miosan bha e ’gabhail a MHAC-TALLA gus an d’ fhàs e tinn ’s nach deanadh e feum dheth. Tha e ceithir fichead bliadhna ’sa coig a dh’ aois. A réir coltais cha’n eil e dol a dh’ fhaotainn ni’s fhearr. ’S e fear de na h-eildearan ’san eaglais Chléireach.
Faodaidh e bhi gu’n do sgriobh mi gu leòr air an àm so. A’ guidhe dhuibh féin us do ’r luchd-leughaidh uile, “Nollaig Chridheil us Bliadhna Mhath Ur, is mi ur caraid.
IAIN MAC ’ILLEASBUIG.
Priceville , Ont., 23, 12, ’95.
[Vol . 4. No. 25. p. 2]
MORAIR CHOLASA.
I. —AM FEAR-LAGH.
Tha e ’n a chleachduin aig Gaidheil, agus is ion-mholta chleachduin sin, an uair a chruinnicheas iad am measg a chéile, a bhi ’cur cuimhne air daoine ainmeil d’am fuil fein. Beagan bhliadhnachan roimhe so, an uair a rachadh cunntas a dheanamh air na Gàidheil sin a dh’ ardaich ’n ar latha-ne, cliu an stuic o’n do dh’fhas iad, a’s a dhearbh do ’n t-saoghal gu bheil buaidhean inntinn co maith ri neart cuirp co-cheangailte ris an fhuil Ghaidhealaich, bha triuir gu h-araid air an deanteadh luaidh ’s gach cuideachd—Morair Chluaidh—Morair Cholasa—agus Daibhidh Mac-an-Léighe.
Tha e comharraichte mu thimchioll nan uaislean urramach so gu ’n robh an duthchas anns na h-Eileanan-an-Iar. Bho linn Shomhairle Bhuidhe cha do thog Ile gaisgeach cho foghainteach ri Cailean Caimbeul; is urram do Mhuile, ged is iomadh ceatharnach treun a dh’ araicheadh ’n a ghlinn, gu bheil coir aige air Mac-an-Leighe; agus dh’fhag Donnachadh Mac-Neill iomraiteach Eilean iomallach Cholasa.
Ged nach ’eil curam gu ’n teid iomradh nan laoch so air di-chuimhn’ am measg ar luchd-duthcha an cabhaig, tha e freagarrach gu ’m biodh cuimhne Ghàidheal air am bu mhiann leis an rioghachd gu leir a bhi ’cur urraim, air a gleidheadh luachmhor agus ùrail ’s an leabhar so. Anns an aireimh so is e ar run a bhi ’toirt cunntais aithghearr air Morair Cholasa mar fhear-lagh; ann an aireimh eile, ma dh’ fhaoidte, ni sinn iomradh air mar uachdaran Gaidhealach.
B’ e Donnachadh Mac-Neill dara mac Iain ’Ic-Neill, Tighearna Cholasa agus Orasa, dà eilean bheag taobh a cheile, air ceann-an-iar Earraghaidheal. Rugadh Donnachadh ann an Orasa ann am foghar na bliadhna 1793. Fhuair e tus ’fhoghluim an tigh athar. Bho ’leanabaidheachd thug e dearbhadh air an tùr agus a’ gheiread inntinn air son an robh e comharraichte ré a bheatha. Their iad an Colasa gus an la ’n diugh an uair a bha e ’n a choisiche gu ’n do thachair Eachann figheadair air ’athair ’s air fein, agus an t-slat-thomhais aig Eachann ’n a laimh. An uair a dh’ fhag iad am figheadair thuirt Donnachadh: “Nach i ’n t-slat-thomhais a bh’ aig Eachann an sud a’ deanamh bata dhith? “Cha ’n ’eil teagamh nach i,” ars’ ’athair, “ach ciod e dheth sin?” “Tha eagal orm,” fhreagair am balachan, “ma bhios i tric ris an obair ud, gu ’m feum gu ’m bi a tomhas gann.” Smuainich ’athair air brithran a mhic, agus, ma ’s fior an sgeul, thuirt e ’n oidhche sin fein. “Ni mi fear-lagh de Dhonnachadh.”
An uair a bha e gle og—da-bhliadhna-dheug a dh-aois—chaidh e do oil-thigh Chill-ribhinn. ’S an oil-thigh dh’ fhag an Colasach og a chompanaich fada ’n a dheigh, ged bha a’ chuid mhor dhiubh ni bu shine na e. ’N a ochd-bliadhn’ -deug, chaidh e ’Dhuneideann a dh’iunnsachadh lagh, agus an uair a bha e tri-bliadhna-fichead thainig e mach ’n a fhear-tagraidh ’s a’ chuirt. Bho ’n am sin gu latha ’bhais cha robh ainm eile ni bu trice ’m beul sluagh Albainn na ainm Dhonnachaidh Cholasa; agus feudar le firinn a radh nach robh fear-lagh riamh an Albainn a choisinn an da chuid uiread meas agus tlachd o gach neach ris an robh a ghnothuch, ri Donnachadh Mac-Neill, Morair Cholasa.
Bha, gun teagamh, moran nithean a’ co-chuideachadh a dheanadais fein a chum soirbheachadh a bhuannachd dha. Bha e de theaghlach urramach, agus bha cairdean cumhachdach aige—nithean a bha ni b’ fheumaile do fhear-tagraidh ’s an la ud na ’n diugh. Bha a’ bhuaidhean ard, lionmhor, agus air an deagh ghiullachd—inntinn fhallain ann an corp treun, air nach deargadh an saruchadh a bu ghoirte; aignidhean togarrach; cridhe blath; gluasad fearail; teangadh dheas-bhriathrach; cuimhne gheur; eolas farsuing; nadur neo-ghluasadach; agus misneach nach failnicheadh.
A thuilleadh air so, bha e aluinn ’n a dhreach. Chaidh a dhealbh a tharruing iomadh uair agus dearbhaidh gach oidheirp re iomadh linn eireachdas a phearsa, ged their na h-eolaich nach ’eil aon diubh a thig a nios ris an fhior dhuine e fein. Bha e cheann air liathadh ’s a cheum air tromachadh o’n is cuimhne leam e, ach saoilidh mi gu faic mi ann an gnuis an t-seana bhreitheimh—stolda, foisneach mar tha i—ciamar a dh’ amhairceadh am fear-tagraidh ’n a dheich-bliadhna-fichead, an uair a bhiodh e air a bhrosnachadh gu foirneart a sgiursadh, no gus am priosanach a chur fa sgaoil. Anns an àm ud, cha robh a’ coiseachd sraid Dhuneidinn gille ’bu dreachmoirhe na Donnachadh Mac-Neill. Bha e os cionn se troidhean air airde; lughmhor, fearail. Cha robh iad ach tearc a ruitheadh, no ’leumadh, no ’shnamhadh ris. Pearsa dhireach, dhers; ceann mor, fada, air a chomhdach gu trom le falt dubh; aghaidh shoilleir, thuigseach, fhosgailte, anns am faiceadh tu, mar an sgathan fior, gluasadan na h-inntinn;
“A Ghruaidh mar an t-iuthar caoin,
A shuil nach b’ fhaoin a sgaoileadh ard,
Fo mhala chrom, dhorcha, chaol;
A chiabh (dhuibh) ’n a caoir mu ’cheann,
’Taomadh mu ghnuis aluinn an fhir.”
Is anns a’ bhliadhna 1816 a fhuair Mac-Neill comas tagraidh ’s a’ chuirt. Anns an am ud bha daoine treun ’s an lagh. B’ i sud “linn an àigh” do luchd-lagh Albainn. Riamh o’n a chaidh an da rioghachd fo ’n aon chrun, agus gu h-araid o’n a chaidh Parlamaid Albainn a shlugadh suas ann an Parlamaid Bhreatuinn, b’ ann troimh bhealach an lagha a bha ’n aon slighe gu h-urram agus gu cumhachd ’s an rioghachd. Dhruigh, mar so, a’ chuid mhor de dh-uaislean ’s de dhaoine foghluimte Albainn a stigh do ’n dreuchd so, air chor ’s gur gann a gheibhear, re moran ghinealach, comhairliche, fear-eachdraidh, oid’ -fhoghluim, ughdar, no sgoilear ainmeil an Albainn nach robh anns a’ cheart àm ’n a fhear-tagraidh. An uair a bha, mar so, na h-uiread de dh-eanachainn agus de fhoghlum na rioghachd ’s an lagh, feudar a thuigsinn cìa cho duflich ’s a bha e aite-toisich ’fhaotainn no ’ghleidheadh ann. An uair a thoisich Mac-Neill air tagradh ’s a’ chuirt, bha cathaaichean nam breitheamhna air an lionadh le daoine gleusta, foghluimte; am measg an luchd-tagraidh a bu shine na esan, bha fir a thog cliu na rioghachd so le ’n iomadh buaidh; agus gheibhte am measg a chomh-aoisean oganaich air nach deanadh aon ach burraidh tàir.
Gidheadh bha soirbheachadh maith aig Donnachadh Mac Neill o’n cheud la a dh’ fhosgail e ’bheul ’s a’ chuirt. “Cha bhi dicheall air deireadh;” agus a thuilleadh air gach talann eile a bhuilicheadh air an duine ainmeil so, bha a dhicheall comharraichte. Cha robh
[Vol . 4. No. 25. p. 3]
saothair air bith tuilleadh ’s cruaidh leis a mheudaicheadh eolas. Cha ’n fhagadh e clach gun tionndadh a shaoileadh e ’chuireadh solus air a’ chuis a ghabhadh e os laimh. Cha robh car no lùb ’s an lagh nach do rannsaich an inntinn gheur, bheo ud le mor-churam. Cha do lean a sheanair ni bu deine riamh air luirg Mhic-a- Phì, o leab-fholuich gu leab-fholuich gus an do ghlac e ’s a’ Chaolas-iarach an Eilean-nan-Ròn e, ’s an do dhaighnich e ’chòir air Colasa le fuil a namhaid, na leanadh Donnachadh “a charaid foghluimte air an taobh eile” troimh gach toll, a’s fròg, a’s lùb anns am feuchadh e ri e fein ’fholach. Bheir na paipearan-naigheachd a’ sgriobhadh ’s an am ud fianuis air barail a chomh-luchd-dreuchd mu Mhac-Neill. Thuirt Jeffrey, aon cho ainmeil ’s a bha ’n am measg, “Gearraidh Donnachadh Mac-Neill troimh chridhe cuise, glan mar sgian gheur.” Rinn e gu h-aithghearr ainm dha fein a’ dion phriosanach. Lionadh iad deagh leabhar gach naigheachd a tha fathasd air an innseadh mu ghleustachd Dhonnachaidh Cholasa ann an tilgeadh chuisean-ditidh bun os ceann, a’s air gach seol a’s cleas a chleachd e chum a phriosanach fhaotainn á inean an lagha. Thug a theomachd anns a’ chearn so de ’n lagh cliu agus buannachd d’ a ionnsaidh. Gu h-araid ’s a’ Ghaidhealtachd chaidh ’ainm am fad ’s am farsuingeachd. Cha robh Gaidheal a bhiodh “an teanntachd, no an ainfhiach, no fo smuairean ’n a inntinn,” nach feumadh a chomhairle ’chur ris an uasal og a bha ’deanamh ainm dha fein an cùirtean na rioghachd. Anns a’ bhliadhna 1820 fhuair e ’n a fhear tagraidh fo ’n Chrun, agus bha nis am mion-eolas air an lagh, agus an t-seoltachd a chleachd e cho buadhmhor a’ tilgeadh chuisean-ditidh, airan cleachdadh an cur ri cheile chùisean anns nach faigheadh neach eile failinn. Tha na cuisean ditidh a tharruing e ’n an riaghailt fathasd air son soilleireachd agus diongmhaltachd. Bha nis a chas ’s an fhàradh, agus a lion ceum a’s ceum, gun tuisleadh, gun mheareachd, rainig e ’mhullach. Rinneadh ’n a Shiorramh air Peairt e ’s a bhliadhna 1824, agus deich bliadhna ’n a dheigh sin, thaghadh e gus an dara aite ’s an lagh fo ’n Chrun; agus bha, mar so, ’cheud aite cinnteach dha co luath ’s a bhiodh e falamh.
Tha ’n rioghachd air a riaghladh le aon bhuidheann no buidheann eile, agus is ann aig a’ bhuidheann a tha ’n cumhachd a tha comas gach dreuchd ’s gach oifig fo ’n Chrun a lionadh. Thilg Donnachadh Mac-Neill o’n toiseach a chrannchur leis a’ bhuidheann ris an can iad ’s a’ chainnt eile na Tories. Feudaidh tusa agus mise, ma dh’ fhaoidte, a bhi ’saoilsinn gur i bhuidheann eile is fearr a dh’ oibricheas a chum leas na rioghachd, ach cha ’n abradh neach do ’m b’ aithne Donnachadh Mac-Neill nach b’ ann le coguis shaor a roghnaich esan a’ bhuidheann ris an do lean e cho dileas re a bheatha. Ach gleusta agus seolta ’s mar bha e air son cuis fir eile, cha robh e cho dana air a shon fein. Is i mo bharail gun robh e daonnan car narach—ni bu deise gus a sholus a mhuchadh na ’chur far am bu leir do gach neach e. Tha e air ’aithris gur beag nach do chaill ’fhaiteachas, anns a bhliadhna 1834, ’aite dha. Ach fhuair e ’dhuais, agus air bas Sir Uilleam Rae ’s a’ bhliadhna 1842, rinneadh Fear-tagraidh na Ban-righ dheth. Nochd a chomh-luchd-dreuchd an earbsa ’n a chumhachd ’s an tlachd d’ a phearsa le ’thaghadh gu bhi ’n a cheann orra fein ’s a’ bhliadhna 1843. Chuir a Shiorrachd fein, Earraghaidheal, do Pharlamaid e ’s a’ bliadhna so, agus re nan ochd bliadhna a shuidh e ’s a’ Pharlamaid thug e dearbhadh air farsuingeachd ’inntinn a’s air a run gu bhi cothromachadh an lagha ri fenm an t-sluaigh—air am bheil againn mar fhianuis “Lagh nam Bochd” (1845,) maille ri iomadh atharrachadh feumail air doigh-riaghlaidh an lagha, agus air deanamh soilleir coraichean fearainn.
Anns a’ bhliadhna 1851 dh’ ardaicheadh gu bhi ’n a bhreitheamh e, agus, anns an ath-bhliadhna, an uair a bha ’chairdean an cumhachd, chuireadh air ceann na cuirt an Albainn e. Bha e ’n a ard-bhreitheamh an Albainn re chuig-blaidhna-deug, gus an d’ ardaicheadh do thigh uachdarach na Parlamaid e ’s a’ bhliadhna 1867, fo ainm Baran Cholasa agus Orasa—a’ cheud fhearlagh an Albainn a fhuair an t-urram o ’n a dh’ aonadh an dà rioghachd ri cheile. Shuidh e ’n Tigh nam Morairean a’ toirt seachad a chomhairle luachmhoir agus a’ co-chumadh gach Achd a thigeadh fa chomhair na h-ard Chomhairle ri fior-leas a luchd-duthcha. Chaochail e ann an deireadh a’ cheud mhios de ’n bhliadhna so, air a chaoidh gu goirt leis gach neach d’ am b’ aithn’ e, a’s air ’iundrainn gu mor le ard-mhaithean na rioghachd air son a ghleustachd, fhòghluinn a’s a sheirc.
Air feasgar aillidh Earraich ’s a’ bhliadhna 1867, sheas mi an tigh na Parlamaid an Duneideann. Bha ’n lnchuirt aluinn sin air a lionadh a thaobh gu taobh—cha robh aite-suidhe ri ’fhaighinn. Thionndaidh uaislean a’s mnathan-uaisle a’ bhaile-mhoir am mach. Bha na breitheamhna gu leir, sgeudaichte ann an eideadh an dreuchd, ’n ’n an aite. Bha gach dreuchd ’s an lagh—fir thagraidh, sgriobhadairaan, cleirich—an t-ard ’s an t-iodal, an sean ’s an t-og—cruinn an sud. Bha Donnachadh Mac Neill a’ gabhail a “chead deireannach” do ’n chuirt anns an do shaothraich e fad leth-cheud bliadhna. Cha robh aite fosgailte dha ’s an lagh nach do lion e le mor-mheas dha fein, ’s le onoir d’ a dhuthaich. Re nan cuig-bliadhna-deug a bha e air ceann lagh Albainn, dhearbh e air gach doigh gu’m b’ e da-rireadh a b’ airidh air an inbhe urramaich sin. Dh’ ardaich e an lagh agus chuir e urram air. Agus bha e nis a’ fagail nan luchairtean sin anns an do chaith e ’bheatha, air a ghairm le ordugh a’ Chruin do luchuirt a b’ urramaiche gun teagamh, ach do thir choimhich, am measg choimpirean ùra, a lionadh ’n a shean aois—bha e tri deug a’s tri fichead—aite nach deach ’a lionadh riamh roimhe, —breitheamh Albannach ’s an ard-chuirt an Lunainn. Chunnaic mi a dhealbh air a chrochadh ’s an “Talla ’m bu ghnath le (Mac-Neill)” —urram nach d’ thug a bhraithrean re a bheatha do neach riamh ach dhàsan a mhain. Chuala mi ’chliu ’g a seirm le beoil o ’m bu bhinn a thigeadh moladh. Rinneadh luaidh air a dhillseachd ’n a dhreuchd; —air an earbsa a bh’ aig sluagh Albainn ’n a bhreith chothromaich; —air an tlachd a bh’ aig ard agus iosal, sean agus og, do ’n uasal a bha anns gach ceum de bheatha,
“Mar shruth ris na sàir;
Ri laigse nan lann cho ciuin
Ri aiteal gaoith air raon an fheòir.”
Chuala mi anns gach beul, “Ma ’s e ’s gu ’n teid fear-lagh a chur do Shasunn, cha ’n airidh neach eile air an urram fhad ’s is beo Mac-Neil; ach,
‘Co nis a thogas an claidheamh,
No ’ni a’ chathair a lionadh.’
(Air a leantuinn air taobh 6.)
[Vol . 4. No. 25. p. 4]
MAC-TALLA.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25
Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.
Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Editor “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.
SIDNI, DECEMBER 28, 1895.
Tha na Stàitean a’ bagradh cogaidh air Breatuinn a cheart da-rireadh. Tha iad a dol a’ chur a mach Ard-Chomhairle aig am bi ri cùsean a rannsachadh a thaobh na criche eadar Venezuela agus Guiana Bhreatunnach. Ma their an ard-chomhairle sin gu bheil a chrioch ceart, cha bhi ’n còrr iomraidh air cogadh. Ach ma their a chomhairle gu bheil Breatuinn a’ dol thar a criochan, agus gu’n diùlt Breatuinn tarruinn air ais (rud a tha glé chinnteach) cha bhi aig na Stàitean ach an da roghainn, a dhol a chogadh ri Breatuinn, no taruinn air ais iad féin, agus a bhi ’nan culaidh-mhagaidh aig rioghachdan an domhain air fad, suidheachadh anns nach bu mhath le dùthaich sam bith a bhi, gu h-àraid an dùthaich a tha ’gabhail oirre féin a bhi toirt bàrr air gach dùthaich eile ann an saoibhreas ’san neart. ’Se ’s dòcha gu’n abair a’ chomhairle gu bheil a chrioch a tha Breatunn a’ cur eadar i féin us Venezuela ceart gu leòr, agus mar sin gu’n seachainn iad an cagadh.
Bha tuil mhor anns an amhuinn Mississippi air an t-seachdain s’a chaidh. Bha i ’cur thar a bruachan, agus bha moran calla air a dheanamh. Chaidh àireamh dhaoine a bhàthadh. Tha e air a radh gu’n do dh’éirich an t-uisge da throigh air fhichead ann an ceithir latha.
TEAGASG AN T-SLUAIGH. —Tha mòran do’n t-sluagh choitcheann anns na h-eileanan so a tha fada air dheireadh air am bràithrean feadh na h-Eòrpa ann an cuisean fòghlum. Cha’n eil muinntir nan eileanan so idir cho eugnaidh air an làmhan agus a tha fir mòrthir na h-Eòrpa. A nis cha’n eil so idir cliùmhor do ainm ar daoine no ar dùthaich. Tha trioblaidean ar luchd-malairt is ar luchd-tuathanachais ag eiridh o’n aineolas. Tha aon tuathanach sgileil ag ràdh nach ’eil ach glé bheag eòlais aig na tuathanaich an coitcheannas feadh Bhreatuinn. Tha cuid dhiubh cho dall a thaobh nan ioma seorsa feòìr a dh’ fheudtadh a thoirt a mach ’s nach b’ urrainn daibh an dara fear ainmeachadh o’n fhear eile. Tha so ’na aobhar bròin mòr; agus thig droch thoradh ’na dhéigh mur toirear àìte do spiorad ath-leasachaidh. Anns a’ ghnothuch so cha’n ’eil na Ghàidheil n’ is feàrr na an coimhearsnaich. Tha eagal oirnn, a réir mar tha Diùc Eara-Gàidheal ag ràdh gu’m bheil iad car air dheireadh. Co-dhiù a tha so fior no nach ’eil tha e ro fheumail do na Gàidheil gu’m biodh iad ’nan dusgadh air a’chùis; agus gu’m faigheadh iad cliù air son an stri ’s an oidheirpeis ann a bhi a’ toirl a mach brigh is toradh na talmhainn air dòigh a bhios cuineachail do’n duine is do’n ainmhidh. —Oban Times.
Tha Alasdair Mac Coinnich, fear-deasachaidh anScottish Highlander,ag obair air sgriobhadh Eachdraidh nam Frisealach aig an àm so. Bi’dh an leabhar deas ceud mhios an earraich. Tha Mr. Mac Coinnich an deigh ainm a dheanamh dha féin mar fhear-eachdraidh nam fineachan Gàidhealach Sgriobh e eachdraidh mòran dhiubh.
Tha moran a feòrach dhinn ciod a thachair do “Cheann Liath,” a b’ àbhaist a bhi ’cur litrichean gasda gu MAC-TALLA. Cha’n urrainn dhuinn dad a radh mu dheobhainn sin, ach tha sinn a’ creidsinn gu bheil e cho liath ’sa bha e riamh, agus a cheart cho comasach air litir a sgriobhadh ’sa b’àbhaist da.
Chaidh fear Harry Hayward a chrochadh ann am Minneapolis o chionn ghoirid air son mort. Mu’n deachaidh a chrochadh dh’aidich e gu’n do mhort e triùir eile, a deanamh a ceithir air fad
A’ Choisir Chiuil—Orain Ghailig.
Tha ’n leabhar-ciùil Gàilig so air a chur a mach ’na thri pàirtean. Tha 62 de dh’ òrain bhinn, bhlasda nan Gàidheal ann, seann òrain agus òrain ùra; 21 oran ’sa cheud Phairt, 21 ’san darra Pàirt, agus 20 ’san treas Pàirt. Tha ’n ceòl, (Tenor , Alto, SopranoagusBass) ann mu choinneamh gach òrain. Tha sinn air son àireamh mhor de na leabhraichean so a thoirt seachad dhaibh-san a geobh luchd-gabhail ùr do’n MHAC-TALLA. Tha fhios againn gu bhail moran ann a chuireadh ’ga iarraidh nam biodh cuid-egin ann a ghabhadh an t-airgead bhnatha ’sa chuireadh air adhart e. Cuiridh sinn aon Phàirt, de’n Choisir-chiùil gu neach sam bith a chuireas ugainn ainm agus dolair aon fhear-gabhail ùr, agus cuiridh sinn na tri Pàirtean gu neach sam bith a chuireas ugainn da ainm ur agus da dholair.
So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, thoir e gu
RHODES & GANNON,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75cMainspring , 75c.An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.
Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, - - - C. B
[Vol . 4. No. 25. p. 5]
Rugadh air fear Harry Bradon ann am Montreal air an t-seachdain s’a chaidh ’se feuchainn ri bristeadh a stigh do bhanca. Buinidh e do na Staitean, agus ’s i mheairle ’s ceaird dha.
Thatar a’ bruidhinn air Comunn Albannach no Gàidhealach a chur air chois ann an Sidni. Cha’n eil teagamh nach eil Sidni na àite cho freagarrach air son comunn dhe’n t-seòrsa sin ri bail’ eile ’n Canada, agus tha sinn an dochas gu’ teid aon a chur air chois agus gu’n soirbhich leis.
Thuit fear Iomhar Madden marbh as a sheasamh, aig River Bourgeois air an t-seachdain s’a chaidh. Bha e dol do’n choille, agus thuit e marbh aig a beul. Tha iad a deanamh a mach gu’m b’e tinneas a chridhe a thug a bhàs. Bha e tri fichead bliadhna ’sa h-ochd a dh’ aois. B’ ábhaist da a bhi na Chomhairliche ann an siorrachd Richmond.
Tha e ’na chleachdadh aig daoine mu’n àm so bhliadhna bhi cur ghibhtean gu’n càirdean. Nach bu mhath a’ ghibht do neach sam bith a chur gu caraide Gàidhealach bliadhna dhe’n MHAC-TALLA. Bheir sin fear-tabhairt na gibhte gu cuimhne an fhir a fhuair na h-uile seachdain, agus ’si ar barail nach urrainn fiach dolair de ni sam bith eile sin a dheanamh.
Chaidh an Nollaig a chur seachd gle shàmhach ann an Sidni, agus anns gach cearna de ’n dùehaich, Cha robh Nollaig gheal againn air an turus so; cha robh sneachda air an làr ’s cha robh na sleigheachan cho siùbhlach no cluig nan each a’ gliongarsaich mar a b’ àbhaist anns na bliadhnaìchean a dh’ fhalbh. Bha seirbheis ann an ceithir do na h-eaglaisean ’sa mhaduinn. Bha an latha briagha, blàth, agus an t-side cho math ’sa dh’ iarradh duine.
Thainig sia fichead s’a seachd deug de Shineich do Chanada air a’ mhios s’a chaidh, faisg air a dha uiread ’sa thainig air a mhios cheudna àn uiridh. Tha aig gach aon dhiubh ri dhol troimh ’n tigh chuspuìnn agus ri leth-cheud dolair a phàigheadh mu ’n faigh iad cead eas a chur air tir. Cha’n eil lagh na duthcha so a’ déiligeadh mar sin ri sluagh eile ach iad fhein, agus tha moran ag agairt nach eil an lagh ceart a tha ’cur càin air sluagh sam bith a bhios a tighinn a stigh.
Tha naigheachd iongatach a tighinn à Manitoba ’s à Ontario. Aon latha o chionn ghoirid, bha fear A. M. Bell còmhla ri companach a mach a’ sealg fhiadh, ann an cearna do Mhanitoba agus air dhaibh a bhi dol troimh ’n choille, gach fear a’ gabhail a rathaid fhéin, shaoil le Bell gu’m fac e fiadh am measg nan craobh pios uaithe, agus loisg e air. Nuiar a rainig e ’n t-àite, cha b’ e fiadh a bh’aige ach a chompanach, air a thilgeadh marbh! Air a cheart latha sin fhéin, bha mac do Mr. Bell, ann an Ontario, ceudan mile air falbh, chaidh e fhein is fear eile mach a shealg fhiadh, agus rinn e an cleas ceudna ’sa rinn ’athair; loisg e air a chompanach an àite féidh, ach gu fortanach cha do mharbh e e. Ma tha ’n sgeul so fior, tha i iongatach da-rireadh.
Chuir réiseamaid devolunteersa tha ’n Cornwall, fios gu Morair Salisbury an la roimhe, ’nuair a bha na tuaireasgalan cogaidh aig an àirde, ag ràdh, “Cha ruig thu leas tàmh na h-oidhche a chall a thaobh a chuid so de Chanada. Cumaidh sinne na Geancaich air an criochan fhèin, agus ma theid an cogadh èigheach theid againn air ar n-àireamh a dhùblachadh.” Cha’n eil teagamh ma’s e ’s gu’n tig cogadh nach dean muinntir Chanada air fad oidhearp dhuineil air an dùthaich a dhion.
Bha da fhear-pàriamaid ùr air an taghadh ann an Canada air an t-seachdain so, a lionadh àiteachan a bha falamh, aon ann an Cardwell, Ontario agus aon ann am Montreal. Cardwell, Di-màirt, fhuair Mr. Stubbs a stigh, fear nach eil aon chuid ’naLiberalna na Chonservative, ach a tha de pháirtibh ur a tha fàs ann an Ontario fo chùram Dalton Mac Carthy. Ann am Montreal Di-haoine fhuair Mc Shane, anLiberala stigh le mu chòig ceud bhòt a bharrachd air an fhear a bh’ air an taobh eile. Tha fear no dha eile ri bhi air a thaghadh fhathast, mu ’n suidh a phàrlamaid.
Shearmonaich an t-Urr. Dr. Robertson, ceann-suidhe àrd-sheanadh Eaglais chleireach Chanada, ann an Eaglais St. Andrew’s maduinn na Sàbaid s’a chaidh, agus an raoir liubhair e òraid anns an eaglais cheudna a toirt ìomradh air an dùthaich a Niar Thuath. ’Sann ’san Niar Thuath a tha e fèin a saoithreachadh, agus faodar a radh le firinn gu bheil a chridhe anns an obair. Tha àireamh mhor de dhaoine á Ceap Breatuinn, á Eilean a’ Phrionnsa ’s a’ Nobha Scotia anns an dùthaich ùr ud ag obair anns na meinnean no air suidheachadh mar thuathanaich. Bha Dr. Robertson aon latha ’searmonachadh ann am baile beag, agus an deigh an t-searmoin Bheurla, rinn o searmon goirid anns a Ghailig, agus aig co-dhùnadh na seirbheis cha bu lugha na seachdhnar a mhuinntir Cheap Breatunn a thainig a bhreith air làimh air.
Tha caraid a’ sgriobhadh ugainn aSt . George’s, E. P. I. ,ag innse gu robh sligneich aca anns a chearna sin de’n eilein a rinn an talamh a chomhdach le deigh, agus gu robh na ròidean gle mhath fhad ’sa mhair sin. Bha an da chuid na sleigheachan ’s na carbadan a’ gabhail an rathaid gu siùbhlach. Cha thric le leithid sin de rathad a bhi ann.
’Si’n Eadailt an dùthaich a’s miosa th’ann air son murt. Anns an dùthaich sin tha trì duine deug air a mhurt mu choinneamh gach deich mile dhe’n t-sluagh. Anns an Spàin tha naodhnar, agus anns a’ Ghearmailt ’sam Breatuinn aon duine as an deich mile air an cur gu bas le lamh duine. Cha’n eil aig an Eadailteach no aig an Spainnteach, ach glé bheagan suime de bheatha ’n co-chreutairean,
Caradh Uaireadairean
fad an da mhios s’a tighinn.
GLANADH $0 .60
MAINSPRING .60
AN DA CHUID 1.10
Agus theid mi ’n urras air gach obair a ni mi.
W . H. WATSON.
Sidni, C. B.
Leabhraichean!
Leabhraichean Sgoile,
Leabhraichean Sgeoil,
Leabhraichean Dhealbh,
Papear Litrichean,
Comhdach Litrichean,
Sgliatan Pinn Inc,
agus ioma ni eile nach gabh ainmeachadh ’an so, ri ’n creic aig
E. G. MAC FHIONGHAIN,
Oifig a MHAC-TALLA.
Sidni, C. B.
MOORE & JOHNSTON.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.
[Vol . 4. No. 25. p. 6]
Litir a Baile New York.
FHIR MO CHRIDHE: —Cha’n eil mi idir cho dileas s’ bu chòir dhomh bhi gu fios a leigeil dhuibh, gu de tha àireamh mhòr de Ghàidheil a’ bhaile so a deanadh a thaobh nithean Gàidhealach bho’n a sgriobh mi ugaibh mu dheireadh, ach tha lan-fhios agam gu’m bi sibh toilichte chluinntinn gu bheil Gàidheil New York an còmhnuidh a gluasad mar bu nòs, “guallainn ri guallainn,” agus a leantuinn “gu dlùth ri cliù an sinnsir.” ’Se sin gu bheil iad a’ cumail suas gu duineil cànain, ceòl, agus litreachas nan daoine còire bhon d’thàinig iad. Mar tha fhios agaibh, chaidh Comunn Gàidhlig a chur air bonn mu’n àm so n’uiridh, agus air a mhios s’a chaidh, chum sinn le mòr-spéis agus urram a’ cheud choinneamh bhliadhnail. Bha’n talla luma-lan de Ghàidheil chalma, chàirdeil, ghleusda, neart dhiu á “Tir nam Beann” agus mòran á Canada. ’Sann an sin, a Mhic-Chridhe, bha’n lan-aighear ’sam fearas-chuideachd. Bha Niall Dòmhnullach, ceann-suidhe a Chomuiun, ’sa chathair. Air dha facal no dha a labhairt ann am briathran freagarrach, thug piobairean a Chomuinn cuairt air piob thartarach nan dos àrd, a’ ghluais aignidhean nan Gàidheal. Labhair rùn-chléireach a chomuinn na briathran a leanas:— “A luchd-dùthcha; Mu’n àm so ’n uiridh, thachair gu’n deachaidh an ceòl air feadh na fidhle aig cuid de Ghàidheil a bhaile so a thaobh nithean suarach air an dòigh bu chòir Comunn Gàidhlig a bhi air a ghiulan air adhart, agus bho’n a bha Bheurla a tolladh a stigh agus di-mheas ga chur air seann chleachduinnean nan Gàidheal. Smaointich Domhnull Domhnullach agus mi fhéin gu robh e iomchuidh agus freagarrach Comunn Gàidhlig a chur air bonn gu cothrom na Féinne thoirt do’n Ghàidhlig chòir. Nach taitneach ri aithris mar tha cliù a Chomuinn a sgaoileadh am measg nan Gàidheal, agus aig gach coinneamh mhiosail tha meanglan ùr neo-fhailinneach ga chur ri fior-chraobh Ghàidheal New York? De’n reusan dha sin? A chionn nach robh guth mòr na droch fhacal ’nar measg bho’n chaidh an comunn a chur air bonn. Gum a fada a bhitheas sinn san t-suidheachadh sin:—
“Mi-dhuinealas duine ri duine
’Chuir na milleonan fo bhròn,”
Sibhse ’ma dh’fhaoidte, tha nur coigreich do riaghailtean agus do obair a Chomuinn, their mi ribh, thigibh agus gheibh sibh daonan cuireadh fialaidh a Ghàidheil. Mar a thubhairt Burns:—
“Mi féin air Nèamh cha’n iar mi’s féarr
Na fàilte Ghàidheil ghasda.”
Seadh, na bitheadh nair’ oirbh aideachadh. cho fada ’sa bhitheas an deò ’nur com, gur i Ghàidhlig cainnt ur n-òige; agus theagamh ar briathran deireannach mu’m fàg sinn an saoghal caochlaideach so!! An deigh taing a thoirt do’n luchd-cuideachadh, ghuidh e air gach Gàidheal meas a bhi aig air a chànain.
“Tha i measail aig a Bhàn-righ
Tha i ainmeil thar an t-saile
Si bh’aig Calam Cille gràdhach
Nuair a thainig e do I.”
A deiga sin thug an t-Olla J. Dyneley Prince òraid eireachdail dhuinn anns a Bheurla. Thubhairt e nach robh fhios aige gun robh Comunn Gàidhlig Albannach ’sa bhaile so, gus bho chionn còrr us se miosan. ’Sann aig h-aon do chruinneachadh a chomuinn a chuala e ga labhairt gu fileanta Gaidhlig bhlasda “Tir nam Beann.” Ghabh e mor speis do’n chanain, a chionn ’se bhi faotainn eolais air cànanain a sholas agus a thlachd.
Bh’hirinn a chomhairle air gach neach aig a bheil Gàidhlig is nach urrainn a leughadh no ’sgriobhadh duileag a thoirt á leabharProfesser Princeoir cha’n eil ach mu cheithir miosan bho’n a thòisich e air ionnsachadh na Gàidhlig, gun chuideachadh sam bith ach leabhar “Comunn Gàidhealach Ghlaschu,” MAC-TALLA, us “Caraid nan Gaidheal.” Chuir a Ghàidhlig a labhair e ioghnadh air a h-aon na dha, cha reidh, snasda sa chriochnaich e sa Ghaidhlig leis na briathran a leanas:— “Cha’n urrainn mi fhathast moran ’sa Ghaidhlig a radh, ach their mi so ribh. Tha dòchas agam gu’m faic mi gu luath anns a bhaile so comunn gu bhi air a chur air bonn de bhuill Chomuinn Aibannaich agus Chomuinn Gaidhlig Eirionnaich. Se mo dhùrach gu’m bi bhur Comunn air a bhliadhna tha fo’r comhair a’ seasamh gu dileas ri chach a cheile agus gu’n craobh-sgaoil sibh a’
“ ’Chanain aosda glòirmhor bhinn
A dhuisgeadh fuinn nam bàrd,”
anns gach cearna do’n bhaile mhor so.”
Labhair mar an ceudna Mr. Wilson Mac Dhomhuill agus Domhnull E. Camshron òraidean a bha taitneach. Chaidh Orain Gàidhlig agus Bheurla a sheinn gu blasda binn le buill a Chomuinn. Na dheigh sin thòisich an dannsa— “ribheannan us fleasgaich òga ’siad an òrdugh grinn gun mheang.”
Dh’fhosgail an sgoil-Shèbaid air a mhios sa chaidh. Tha moran a gabhail cothrom air a bhi leughadh facal an Tighearna fo Shàbaid gu Sàbaid:
Nollaig chridheil agus Bliadhna mhath Ur dhuibh.
’Smi ur Caraid.
Domhnull MacMhuirich
TIRITHE. —Chaidh sianar dhaoine a chur an greim ann an Tirithe o chionn ghoirid, agus e air fhàgail orra gu’n do ghoid iad damh a bh’ air bòrd soithich a chaidh a bhristeadh air a’ chladach. A gabhail sin mar bhonn, sgriobh cuid-eigin gu fear de phaipearan an Obain a toirt droch cliù air muinntir an eilean air fad a thaobh coimhead na ochdamh àithne; ach sgriobh duin’ eile na aghaidh a’ toirt a chliù a b’ fhearr air na Tiristeich, agus ag radh nach eil àite mu’n cuairt anns an lugha tha chùram air daoine a thaobh tearuinteachd an codach. Tha bathar air a chur air tir bhar nan soithichean, agus air fhàgail sgaoilte air na laimhrigean fad dha no tri dh’ oidhcheannan; cha’n eil ach dorus gle aineamh air a ghlasadh oidhche ’sa bhliadhna; agus tha soithichean làn guail air am fàgail aig a chladach fad a gheamhraidh, s’ cha n-ìonndrainear pùnnd asda. Tha so uile na dheagh theisteannas do na Tiristeich, agus cha’n eil teagamh sam bith nach eil e uile fior. Ach cha’n eil àite sam bith anns nach bi àireamh de dhroch dhaoine a bhios le’n droch ghiùlan a toirt mi-chliù orra fhéin, agus air an coimhearsnaich a tha onarach.
(Air a leantuinn bho taobh 3.)
Ciod a ni a’ chuirt as eugmhais Cholasa.” Chunnaic mi rugha an gruaidh an t-seana bhreitheimh; chuala mi a ghuth criteach a freagradh na soraidh chairdeil a chuireadh leis; agus shaoil mi gu ’n do thuig mi cuid de na smuaintean a bha ’luasgadh ’inntinn ’n uair a bha e ’gabhail a chead de ’n aite a bha ceangailte ri chridhe le cho iomadh snaim. Bha mi taingeil gu ’m faca mi ’n sealladh ’s gu ’n cuala mi ’n guth, —thaisg mi le cheile ann am chridhe iad, oir “bha m’ uaill as m’ uachdaran mor.”
D. M’K.
[Vol . 4. No. 25. p. 7]
MEARACHD. —Feumaidh ar luchd-leughaidh ar leisgeal a ghabhail air son mearachd a bha ’san àireamh mu dheireadh dhe’n MHAC-TALLA. Air a 4mh taobh bha litir o ar deagh charaid “Iain,” a bu choir a bhi toiseachadh leis na facail “Naigheachdan as a’ Ghàidhealtachd.” Ach ’nuair a chaidh an clo-bhualadair ’ga cur an clò, dh’fhag e na facail sin as, agus bha’n litir mar sin air a fàgail gun moran brigh, o nach robh fhios aig moran co as a bha i. Tha sinn duilich a bhi againn ri innse gun do thachair sgiorradh beag do “Iain” còir bho na chuala sinn uaithe roimhe. Bhrist e a dha de mheòirean na laimhe deise, agus cha’n eil iad fhathast air leigheas cho math ’sa bha iad. ’Se sin bu choireach e bhi ’na thosd cho fada. Tha sinn cinnteach gu’m bi ar luchd-leughaidh uile duilich so a chluinntinn, agus gu’m bi iad toilichte nach robh a chùis ni bu mhiosa.
Tha pris nan each air tuiteam gu h-anabarrach anns na Stàitean a Niar, ach chaidh a phris bu lugha chualas fhathast a phàigheadh air eich ann an California o chionn ghoirid. Chaidh lair eireachdail a reic an la roimhe air da dholair, sgus chaidh each a reic air rup mu’n aon àm air son leth-dolair. ’Se gille dubh a cheannaich e, agus chuir e a’ phris suas gu leth dolair a chionn gu robh e air son an t-srian a bha ’na cheann fhaighinn; cha b’ann idir air son ùigh a bh’aige ’san each.
Bha saighdear Eirionnach uair air a thoirt gu cùirt-airm air son bristeadh a stigh do nabarracks , ’se sin, streap thairis air a’ bhalla an àite dhol a stigh air an dorus. Dh’ fhaighnich an t-àrd oifigeach dheth car son nach d’ thainig e stigh air an dorus, ged a bh’ itheadh e anmoch a tighinn. “Ma ta le’r cead,” ars an t-Eirionnach, “dheanainn sin, ach cha robh toil agam am fear faire a dhùsgadh.”
Anns na h-Innsean, feumaidh gach fear a tha ’cumail taighe ’ainm a bhi sgriobhte os cionn an doruis mar a bhios aig na ceannaichean agus aig luchd-gnothuich eile anns an dùthaich so. Mur bi sin aige cuirear càin throm air.
Cha’n eil de shluagh ann an Astralia ach gann còig muilleinean, ach tha iuchd foghluim ag radh gu bheil an t-eilean farsuinn sin làn chomasach air ceud muillein sluaigh a bheathachadh.
Ma ruigeas tu stor
D. J. DOMHNULLACH
Air Straid Wetworth,
chi thu gu bheil gach seorsa bathair a th’aige cho math ’sa gheibh thu an stor sam bith sa bhaile, agus gu bheil e ’ga chreic
GLE SHAOR.
Nuair a thig thu do’n bhaile, s’ cor dhuit a dhol ’ga choimhead, gun fhios nach eil ni eigin aige a tha dhith rt, agus ma tha gheibh thu
DEAGH BHARGAN.
G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
SIDNI, C. B.
Uaireadairean Oir us Airgid, agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
Bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar Duthcha tha ’nar beachd
D . A HEARN,
Fear-Tagraidh, Notair &c ., &c .,
SIDNI, C. B.
D. A. MacFHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.
MacDonald Hanrahan & Co. ,
Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.
Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.
MACDONALD HANRAHAN & Co.
Mai 4. ’95
Tha so air a chumail do
Niall Mac Fhearghais, Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.
A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia, QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - C. B
Dr. T. G. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, C. B.
[Vol . 4. No. 25. p. 8]
Marbhrann do Eachann Mac Aoidh.
Tha sinne a nis cràiteach,
O na dh’ fhàg thu sinn, Eachuinn;
’S e ar n-iondrainn an tràth so
Gu bheil t’ àit’ againn falamh.
Bu ro ghoirid an t-eòlas
Air do dhòighsa bha againn,
Ach bha do bhuadhan cho òirdheirc
Rinn mar chòrdaibh mo tharruing.
Cheangail m’ anam le gràdh dhuit,
’N uair a bha thu air thalamh;
’S cha dò dh’ fhuasgail am bàs e
Ge do chàireadh thu ’n tasgaidh.
’S mòr mo thruas ri do bhanntraich
Dh’ fhag an geamhradh so falamh,
’Bha gu foighidneach ciùin
Le mor chùram ’g a t’ altrum.
Bha do thigh ann an ordugh,
Bha do lochran ri lasadh,
’S cha-n iarradh tu t’ fhàgail
Anns an fhàsach n’ a b’ fhaidh.
Cha b’ eol dhomh ’s an dùthaich
Aon cho cliùiteach ri Eachann,
’Thogadh suas leis na h-ainglean
Mar bhean-bainnse ’dol dhachaidh.
Bha toradh agus blàth ort
Mar phailm chraoibh ro mhaiseach,
Mar an seudar ro àluinn
Os ceann chaich bha thu barraicht’.
Bha thu duineil a ’s treubhach,
Bha thu eudmhor fo d’ cheannard;
Fhuair thu gibhtean a ’s gràsan,
Fear do thalant’ bha ainneamh.
Bha thu fallain ’s an diadhachd,
’S a riamh cha robh smal ort;
Thu tri-fichead bliadhna
’S do cheann liath ri cuir mais ort.
Anns a chomunn bu bhlàth tu,
A’ measg nam bràithrean bu tairis;
’N uair a thigeadh ùr-ghràs ort
Bhiodh do ghràdhsa ri lasadh.
Rinn do chreideamh cho dàn thu,
Rinn do ghràdh thu cho tairis;
Fhnair thu creideamh na dearbhachd,
Mu ’n dh’ fhalbh thu dhe ’n talamh.
Thu mar leòmhan thaobh treubhachd,
Thaobh seamhachd mar leanabh;
Thu mar iolair thaobh néamhachd.
Agus geuraid do sheallaidh.
Ann an labhairt bu treun thu,
’N uair am Béiteil bhiodh t’ anam,
Bhiodh seallaidhean néamhaidh
Agad féin air an talamh.
’N uair a thigeadh an t-òrdugh
Bhiodh sùil gach seòrs’ ri Eachann,
Bhiodh bochdan an dòchas
Iad ’bhi ’g òl ’s a’ cuir thairis.
Bhiodh bochdan an treuda,
’S na feumaich ’bhiodh falamh,
Agus sùil ac ri féisde
’N uair a dh’ éireadh tu ’labhairt,
Mar Sheanair bu treun thu
Air an dreuchd a’ cuir maise;
Ann an seirbheìs bòrd Chriosda
Le dànachd naomh bhiodh tu ’n toiseach,
Tha thu nis anns an Aros,
Fear do ghràidh romhad soilleir,
’S tu cho geal ris na reultaibh
Anns na speuraibh is gloine.
Tha do chlarsach air ghleusadh,
Tha h-uile teud innte fallain,
’Us gach aon a thug buaidh
A’ cluintinn fuaim do bhuaidh-chaithream.
Tha thu ’snamh a chuain shòlais
Dheth na dh’ òl thu air thalamh,
’Bha na fhior uisge beò
’Ruith an còmhnuidh á d’ anam.
Fhuair thu nis an crùn-glòire,
Ri ’n robh do dhòchas cho fada:
Fhuair thu talamh Chanaain,
Seilbh air lànachd a gheallaìdh.
Rugadh Eachann Mac Aoidh ann an Eilean-nam-Muc, ann an Albainn ’s a bhliadhna 1809. Thainig athair agus an teaghlach uile gu America ’s a bhliadhna 1821, agus shuidhich iad aig ceann tuath Loch Ainslie ann an Eilean Cheap Breatuinn, far an do chomhnuich iad ré deich bliadhna fichead. An so phos Eachann Mairearad, nighean Ian Mhic Guaire, a bha ’comhnuicheadh ’s a choimhearsnachd cheudna, agus rugadh dhoibh naoinear chloinne do ’m b’ ainmean, Mòr, Anna, Seumas, Iain, Màiri, Eachann, Dòmhnull, Mùrchadh, agus Uilleam. Anns a bhliadhna 1851 chaidh e fein agus an teaghlach uile (ach Màiri,) air imrich gu mor-roinn Ontario, agus shuidhich iad faisg air Uisge-Tees(Tees Water)ann an Culrois, far an do chomhnich e gu àm a bhàis, air a cheathramh là de mhios meadhonach an fhogharaidh ’s a bliadhna 1869, aig aois tri fichead bliadhna.
’N uair a bha e ’n a chòmhnuidh ann an Ceap Breatuinn bha e air a roghnachadh agus air a shònrachadh mar Sheanair ann an coimhthional Eaglais Chléireach Strath-Latharna; agus an deigh dha dol gu Culrois bha e air a roghnachadh mar Sheanair de coimh-thional Cléireach an àite sin mar an cendna.
Bha geur-mothachadh aige air cudthromachd a dhreuchd, shaothraich e gu dileas air son a Mhaighstia, agus bha e a ghnath deas chum fianuis a thogail air taobh Chaiosd.
Cha-n ’eil fhios aig fear-sgriobhaidh an iomraidh so co e ùghdair nan rann a leanas; ach feuchaidh iad an meas a bh’ aig a luchd eòlais air Eachann, agus bheir iad an duine urramach as ùr an cuimhne iomadh neach a’ measg Ghàidheil Chanada a chuir eòlas air ré a chuairt.
“Air chnimhne gu bràth blthidh am firean.
E. MACAOIDH.
C . H. HARRINGTON & CO.
Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.
Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c ., &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.
Amhlrn, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.
Fiodh, Buird, Laths, Clachan creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean
C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.
SIOSAL & CROWE.
Fir-Tagraidh, Comhairlichean
Notairean, &c .
SIDNI, - - C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE
Leabhraichean Gailig.
RI ’N REIC AM BADDECK.
Tha Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa ri’n reic aig Niall Domhnullach, anns an stor aig D. F. MacRath. Gheibhear Mac Talla gach seachdain san aite chudna.
CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a MhacTalla. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith rot cuir litir thugainn a feorach mam prisean.
| title | Issue 25 |
| internal date | 1895.0 |
| display date | 1895 |
| publication date | 1895 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla IV No. 25. %p |
| parent text | Volume 4 |