---

[201]

[Vol . 4. No. 26. p. 1]

MAC-TALLA.

“An ni nach cluinn mi an diugh cha’n aithris mi maireach.”

VOL. IV. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, IANUARAIDH 4, 1896. No. 26.

Litir a Alba.

“Bodachan a’ ghàraidh
Cho friogadach ’s cho frogadach,
Bodachan a’ ghàraidh
Cho frogadach ’sa bha e riamh.”

MO BHALACH GASDA; —Nan tigeadh fear de na daoine a dh’fhalbh á Alba o chionn da fhichead bliadhna air ais a dh’fhaicinn na dùthchadh is gann a dh’aithnicheadh e i. Cha mhòr gu bheil a h-aon an diugh beò de na daoine a bha ’nan làn mheudachd o chionn da fhichead bliadhna. Agus a chuid a’ tha beò thainig atharrachadh mòr orra. Dh’fhàs iad sean mar a bha nàdurra dhaibh. Fàsaidh na h-uile sean ge b’e àite anns am bi iad. Ach is e an t-atharrachadh a’s mo a thogadh aire duine a chunnaig roimhe iad, an t-atharrachadh aodaich is caiseirt a tha orra. An uair a bha mise aotrom òg, uallach, is gann a bha daoine a’ caitheamh snàile aodaich ach na bha na mnathan a’ deanamh air an cuid clòimhe fhein. Ach an diugh is ann a tha daoine sean is òg na dùthchadh mar is trice air an comhdachadh le aodaichean Gallda. Tha mòran de na mnathan an deis sniomh a leigeadh á cleachdadh. Is ainneamh taigh anns an cluinnear fuaim na cuibhle agus na càrdadh. Tha na mnathan òga ’g am meas fhein os cionn lamh a chur ann an calanas. Ma bhios clòimh aca cuiridh iad air falbh do’n Ghallachd i gus a càrdadh ’sa sniomh. An àite na deadh chlòimhe a chuireas iad air falbh gheibh iad snàth dhachaidh air a dheanamh air pronnasg grànda de chlòimh a bha, ua dh’fhaoidte, ann an aodach roimhe. Cha bhi blàths no buantas anns an t-snàth so.

Mu dheidhinn na h-òigridh cha’n eil feum a bhith bruidhinn orra. Tha na nigheanan cho spaidel ri baiin-tighearnan. Tha iad ann an sid còmhdaichte le riomhadh o mhullach an cinn gu bonn an coise. Is ann a bhios faiteachas air bodachan beag mar a tha mise amharc orra a’ falbh an rathaid mhòir. Le adachan ’s le itean; le cleochdanan Gallda; le guntannan grinne; le lamhannan dubha, ’s le brògan as am faiceadh tu d’ fhailleas.

Cha’n eil na gillean òga dad air dheireadh air na nigheanan. Cò ach iadsan le an deiseachan glasa; le’m briogaisean gliùine; le am brògan fraochanach; agus le an uaireadairean air an cliathaich. Chi mi fear is fear dhiubh le fàinne buidhe air a ludaig. Gheibh fear fàinne cho buidhe ris an òr air son leith-chrun. “Is iomadh rud buidhe nach òr; is iomadh rud còir a bha dubh.” Tha de phròis ’s de mheud-mhòir ann an daoine òga an latha an diugh na chuireadh sgreamh air na coin. Tha e cruaidh leam so a ràdh ged is e an fhìrinn ghlan a tha mi ag ràdh. Ach ni iad air an socair mu’m bi iad cho sean riumsa. Bheir an saoghal air a shocair fhein srònan dhaoine a nuas glé mhor. Bu mhath riamh uige sin e.

Is e an duine glic an duine a bheir an aireair a ghnothach, agus nach bi cosg a h-uile sgillinn a choisneas e ann an aodach riomhach agus ann an nithean gòrach eile. Is iomadh fear is té a chaill air a bhith dlùth-leantuinn an fhasain.

Innsidh mi dhut mu na h-atharrachain eile a thainig air an dùthaich anns an ath litir. Is mi do charaid—
BODACHAN A’ GHARAIDH.
Taobh an Locha, Latha Nollag.

ARABIA. —Tha ceannairc mhor air bristeadh a mach ann an Arabia, an aghaidh Iompaireachd na Tuirce, aig am bheil an dùthaich fo cheannsal o chionn faisg air ceithir cheud bliadhna. Is ann de chreud Mhahomet na h-Arabaich, agus ’se iompaire na Tuirce ard cheann nam Mahometanach air fad, na h-Arabaich a measg chaich. Chòisinn a shinnsirean an inbhe sin leas a chlaidheamh. Cha’n eil gràdh sam bith aig na h-Arabaich dha, ach an àite sin fuath mor, agus ’s ann air sgath seann ghamhlas a tha iad a’ deanamh ceannairc ’na aghaidh. Tha fear Seyyid, a tha de shliochd Mhahomet féin air an ceann, agus ma’s ceannard math e, cha bhi e gle dhoirbh dha a dhùthaich a shaoradh. Tha aon ni a bhios gle fhada ’n aghaidh nan Arabach, agus ’se sin gu bheil iad air an roinn nan treubhan, ’s nan teaghlaichean, air chor ’s nach eil aonachd sam bith nam measg, agus tha sin ’gam fàgail ann an tomhas mor gun neart an àm cogaidh; theid aig an Turcach air blàr a chur ri badan dhiubh an sid ’san so, agus air an dòigh sin an toirt uile gu striochdadh le armailt nach eil ann an àireamh a’ cheathramh uiread ri’n armailt-san. Ach ma’s e ’s gu bheil an ceannard a th’orra na dhuine gleusta, tapaidh, faodaidh e bhith gu’n dean iad aonadh, agus mar sin gu’n cuir iad an ruaig air armailtean na Tuirce. Cha’n eil an Turcach ach air clach-an-turramain mar a tha, ach ma chailleas e Arabia, a chuid a’s fhearr de ’Iompaireachd, cha’n eil teagamh nach cuir e crioch gu buileach air. Agus gu dearbh na’n crioch air gun an Roinn-Eòrpa uile bhi air a tumadh ann an fuil, bu mhath an gnothuch e.

AN T-SIDE. —Tha sinn a nise anns a mhios mu dheireadh dhe’n gheamhradh, agus faodaidh sinn a radh nach d’ fhuair sinn blasad air geamhradh fhathast. Cha do thuit de shneachda o latha Samhna na dheanadh rathad sleighe, agus tha ’n t-side briagha, blàth. Cha d’ thàinig deigh ach air na lochan ’s air bun nan aimhnichean, ’s cha’n eil i ach gle thana orra sin fhéin. Tha moran ann a tha dhe’n bharail an bheil an t-side air atharrachadh gu mor anns an dùthaich so o chionn fichead bliadhna, agus cha’n eil e idir ao-coltach. B’ àbhaist a chuid bu mhiosa dhe’n gheamhradh a bhi thairis leis a mhios so, ach a nis o chionn aireamh bhliadhnaichean, cha ’n eil an sneachda ’s am fuachd a’ tighinn gu toiseach an earraich. Tha e mar gu’m biodh an geamhradh an deigh am a thighinn us fhalbh atharrachadh.

---

[202]

[Vol . 4. No. 26. p. 2]

MORAIR CHOLASA.

II. —AN T-UACHDARAN GAIDHEALACH.

Bha Cloinn-Neill an inbhe urramaich an Earraghaidheal o chionn ceithir cheud gu leth bliadhna. Cha toir eachdraidh sinn ni ’s faide air ais; ach tha seanachas air gu ’n d’ thainig da bhrathair de Chloinn-Neill á Eirinn iomadh linn roimhe sin; gu ’n do thuinich fear dhiubh an Earraghaidheal, ’s gu ’n deachaidh am fear eile mu thuath. Tha e air ’aithris gu ’m be am fear mu dheireadh so a bu phriomh-athair do theaghlach Bharra. Fhuair clann an fhir a dh’ fhan an Earraghaidheal coir air Caisteal Suain o Dhomhnullach nan Eileanan ’s a’ bhliadhna 1422. Corr a’s da cheud bliadhna ’n a dheigh sin, ’n uair a bhriseadh cumhachd nan Domhnullach gu tur ’s na h-Eileanan, fhuair Diuc Earraghaidheal còir air Colasa. Bhuineadh an t-eilean ’s an am sin do Chlann-a- Phi, agus do bhrigh gu’n do lean iadsan aobhar nan Domhnullach, thug an Diuc seachad a choir air Colasa do Mhac-Neill air son fearann Airidh-Chonain a bh’ aig an teaghlach ’s an am. Chaidh Mac-Neill le feachd do Cholasa; ghlac a’s mharbh e Mac-a- Phì; agus tha’n oighreachd an lamhan an teaghlaich gus an la diugh.

Bha Cloinn-Neill Cholasa ’n an daoine treun, gleusta—baigheil ri ’n sluagh, agus fo mhor-mheas aig an luchd aiteachaidh. Tha e air aithris gu ’n robh athair Dhonnachaidh ’n a dhuine dreachmhor, tuigseach, foghluimte. Bha ’mhathair de theaghlach an Dun-mhoir, ainmeil ’n a latha air son eireachdas a pearsa agus beothalachd a h-inntinn. Rugadh do’n chàraid uasail so teaghlach mor—seisear mac agus ceathrar nighean—agus is fior e nach robh, da fhichead bliadhna roimhe so, teaghlach eile ’n Albainn a b’ eireachdaile na teaghlach og Cholasa. Cha b’ e Donnachadh a mhain a thug dearbhadh air buaidhean ard ’s an teaghlach. Chaidh am mac a bu shine—Alasdair—a bhathadh ’s an Orion ’s a’ bhliadhna 1846, air a’ cliaoidh gu trom an Earraghaidheal o gu h-araid an Colasa. Chum an ceathramh mac—Calum Og—a suas cliu an teaghlaich mar dheagh shaighdeir. Tha an treas mac—Sir Iain—fathasd a lathair* , agus a nis ’n a uachdaran air Colasa. Ann an rioghachdan cein—ann am Persia agus an Russia—choisinn esan mor urram dha fein agus do ’n teaghlach o ’n d’ thainig e.

Fhuair Morair Cholasa seilbh air oighreachd ’aithrichean ’s a’ bhliadhna 1844. ’S an am sin, agus fad iomadh ginealach roimhe sin, bha suidheachadh an t-sluaigh ’s an eilean sin mar bha e ’m bitheantas air na h-oighreachdan a lean an lamhan nan sean teaghlaichean. Bu lionmhoire daoine na caoraich ann. Cha robh mal trom; bha ’n t-eilean torach, ainmeil air son buntata ’s crodh dubh. B’ aite Colasa anns an togteadh teaghlach air gle bheag. Rachadh am mal a phaigheadh le ceilp ’s le gamhuinn firionn, ’s an teaghlach a bheathachadh air beagan mine, moran buntata, ìm, a’s bainne. Cluinnidh sinn o chuid gu ’m b’ i sud an tim shona do Ghaidheil, ’n uair a bha ’n sluagh lionmhor, caoraich gann, ’s tighean ’s rathaidean-mora mar a dh’ fheudadh iad. Cluinnidh sinn o chuid eile, gu ’n robh sluagh na Gaidhealtachd ’s an am ud ’n an traillean, ann an suidheachadh a bha suarach do dhaoine saor a bhith, fo smachd ’s fo chumhachd neach a bha dhoibh mar Thighearna ’s mar Righ. Is i mo bharail gu bheil beagan de ’n fhirinn air an da thaobh; ach tha ’n so ceist fharsainn, air nach ’eil tim a bhi ’leudachadh air an am, ’s air a bheil caochladh barail aig na daoine is mo a smaointich mu ’deidhinn.

Bliadhna no dha ’n deigh do Mhorair Cholasa an oighreachd ’fhaotainn, dh’ fhailnich am buntata, agus bha mar so, mor-chudthrom air a chur air iomadh uachdaran gu h-araid ’s a’ Ghaidhealtachd. Bha ’n sluagh lionmhor, ’s bha ’m beo-shlaind gu grad air a ghearradh air falbh. Chaidh suim mhor airgid a thogail air feadh na rioghachd air son daoine a bha ’basachadh le gort a chumail beo. Thar cuid de oighreachdan sguabadh air falbh an sluagh bochd gu neo-iochdmhor do bhailte-mora ’s do rioghachdan cein. Air cuid eile ghleidh na h-uachdarain, le mor-chostas dhoibh fein, beo an sluagh, choisinn iad mor urram ’s an rioghachd air son fialuidheachd. Air oighreachd bheag Cholasa ghabh an t-uachdaran atharrach doigh air an am chruadalach a bha sud ’fhaotainn seachad. Cha robh e ’creidsinn gu ’m bu ni ceart sluagh a bheathachadh ’n an tamh. Bha e tuillidh ’s uaibhreach air son cuideachadh a ghabhail o choigrich; bha e tuillidh ’s ceart air son an luchd-aiteachaidh ’iomain air falbh ged a bha ’n uallach air fein. Bha tanachadh feumail gun teagamh do ’n t-sluagh ’s do’n uachdaran, ach bha e ceart a’s freagarrach gu ’m biodh an tanachadh so air a dheanamh gu foighidneach ’s gu curamach.

Thoisich Morair Cholasa air a bhi ’cur air aghaidh oibrichean feumail a chum leas na h-oighreachd agus an t-sluaigh. Re fhichead bliadhna, gun sgios gun sgur, bha ’n obair a’ dol air a h-aghaidh, agus bha ’n sluagh a’ faotainn cothrom air a bhi cumail an teaghlaichean le obair an lamha fein, ’s a ’g iunnsachadh dicheall, aghartas, agus eolas a bhiodh feumail dhoibh, ge be aite a ’m b’ eigin dhoibh a bhith na dheigh so. Bha ceann glic an uachdarain a’ dealbh gach obair a rachadh air bonn; bha ’shuil gheur a’ faicinn na h-obair air a criochnachadh gu ceart; agus bha ’eisempleir o la gu la, ’s o bhliadhna gu bliadhna am measg an t-sluaigh ’n a dheagh iunnsachadh air foighidinn, dicheall, gleustachd, agus soirbheachadh. Re na h-uine a dh’ ainmich mi chaidh tighean a’s aitreibh, gàraidhean a’s geataichean, a chur suas a chosd miltean punnd Sasunnach; chaidh rathaidean-mora a ghearradh roimh ’n eilean o thaobh gu taobh; chaidh acarsaid ur a dheanamh; tighean-sgoile ura; an eaglais a chur suas, a’s ministeir suidhichte ’fhaotainn do ’n eilean; ceudan de dh-acraichean fearainn a thoirt a’s ur fo àiteach; innealan a’s beairte-treabhaidh a thoirt thar Galldachd, agus Goill ’n an cois a chum an deagh laimhseachadh iunnsachadh do ’n luchd-aiteachaidh; atharrach stuic; atharrach poir; duaisean dhoibhsan a bu sgileile air treabhadh ’s air àiteach fearainn. Cha robh, gun teagamh, tuaireasdail mor, ach bha obair cinnteach, bha paigheadh cinnteach, ’s bha ’n t-iunnseachadh maith. Bha ’n t-eilean o shean ainmeil air son crodh dubh a’s spreidh, ach fo uachdranachd a’ Mhorair dh’fhas e ni b’ainmeile. Cha robh spreidh air Gaidhealtachd a bu trice ’gheibheadh duais aig cruinneachadh, no b’ airde reiceadh air feill na treud Cholasa.

Fhuair Morair Cholasa an oighreachd le tighean air dhroch càramh, le aiteachas fad air ais. Rathaidean-mora cha robh idir ann. Bha ’n sluagh lionmhor, —ann am bheachdsa ro lionmhor, —toilichte ann an tomhas, ach a’

’ *sa bhliadhna 1874.

---

[203]

[Vol . 4. No. 26. p. 3]

mhor chuid diubh air dhroch cothrom. Fichead bliadhna ’n a dheigh sin, cha robh oighreachd eadar am Parbh a’s Maol-Chinntire anns am faiceadh fear-turuis tuilleadh de chomharan comhfhurtachd am measg an t-sluaigh. Chaidh moran de ’n t-sluagh re na h-uine sin air imrich do dhuthchannaibh cein—gu h-araid do Chanada; ach bha so comharraichte mu thimchioll na h-imrich á Colasa, nach d’ fhag aon an t-eilein an aghaidh a thoil fein, gu ’n d’ fhalbh a’ chuid mhor diubh air costas an uachdarain; agus (ged gheibhear barrachd Cholasaich an diugh air falbh na gheibhear aig baile) gu bheil iadsan a dh’ fhan, a dh-aon sgeul ma ’n tlachd ’s mu ’n speis do ’n uasal a b’ uachdaran thàiris orra. Cia mar fhuair Morair Cholasa, am measg nan dleasdanais chudthromach a bhuineadh d’a dhreuchd, uiread d’a uine ’s d’a aire a chur air leth air son gnothuichean ’oighreachd ’s a shluaigh, tuigidh iadsan a mhain aig a bheil eolas air na chuireas duine gleusta nach ’eil uair sa bith ’n a thamh seachad de dheagh obair. Ged nach robh duine ’n Albainn aig am bu mho bha ri dheanamh, no bu churamaiche ’bheireadh air a dhleasdanas an esan, fhuair e cothrom air tri miosan de gach bliadhna ’chur seachad an Colasa, agus air a bhi mion-eolach air gach neach ’s gach ni a thachradh ann. Bha iomadh uachdaran Gaidhealach, creididh mi, a bu mho ’tharruingeadh speis sluaigh, air bheag eolais, na Morair Cholasa; ach ’s i mo bharail gur gann a bha Tighearna ’s a’ Ghaidhealtachd o chionn ceud bliadhna a choisinn uiread urraim agus tlachd o gach neach d’ a shluagh fein, ’s a choisinn an t-uasal ainmeil so o gach Colasach, ge b’e aite an robh no bheil iad. Cha robh Baird an Colasa a sheinneadh a chliu; agus, ma dh’ fhaoidte, nach cordadh moran d’a dhoigh ris a’ chuid mhoir de na Baird Ghaidhealach a sheinn o chionn da cheud bliadhna. Bu duine e aig an robh firinn a’s ceartas mar riaghailt stiuiridh air ’oighreachd an Colasa cho maith a’s anns a’ chuirt an Duneideann. Duine cruaidh, cumhnantach, theireadh cuid; ach, a reir mo bheachd sa, cruaidh ris an leisgein a mhain. Ris an dicheall, ris an fheumach, bha e caoimhneil, seirceil, còir. Agus gheibh firinn agus ceartas buaidh thairis air inntinnean agus cridheachan Ghaidheal cho maith ’s thairis air duilean a’ chruthachaidh mhoir gu leir.

Na ’m biodh uachdarain Ghaidhealach a’ buntainn ri ’n sluagh air an doigh so, saolidh mi nach bu lughaide ’n cliu am measg an iochdarain fa dheireadh. Na ’n cleachdadh iad fas ni b’ eolaiche air cor ’s air feum an t-sluaigh; a ghabhail orra fhein mar dhleasdanas an sluagh a theagasg le ’m focal ’s le ’n eiseimpleir gu deagh dheanadas; cothrom a thoirt do’n dicheall, an uair a bheireadh iad achmhasan de ’n t-slaodaire; agus thar gach ni, a leigeil fhaicinn do ’n t-sluagh gu ’n robh iad fein ’s am fior-leas gu tric ’n an smuaintean, ’s nach fuilingeadh iad eucoir a dheanamh air aon diubh le neach air bith ’n an ainmsan, chluinneamaid mi bu lugha mu thimchioll cruaidh-chas nan Gàidheal, ni bu lugha mu sgapadh theaghlaichean air son aite ’dheanamh do dhaoine ’s do fheidh. B’ ann mar so a chunnaic mi Morair Cholasa—re fhichead bliadhna—a’ dol mu ’n cuairt am measg a chuid daoine. Duine e fein a fhuair urram am measg ard-chomhairlichean na rioghachd nach d’ fhuair Gaidheal eile ’n ar latha-ne; ach a lean ri canain ’s ri cleachduin ’aithrichean cho dlu ’s ged nach fagadh e riamh Colasa. Cha robh duine air ’oighreachd air nach robh e mion-eolach. B’ aoibhinn leis an soirbheachadh; bu duilich leis an uireasbhuidh; Gu sunndach, foighidneach, suairce, labhradh e ris an neach a a b’ isle ’n a chainnt fein. Cha chualas riamh focal suarach as a bheul; cha ’n fhacas riamh cabhag air ’n uair bha gnothuch ri ’dheanamh. Bheireadh e ’thuarasdal do ’n bhuachaille-laogh cho suilbhearra ’s cho modhail ’s a ghabhadh e mal o ’n tuathanach. Ri gearan nam bochd bha ’chluas an comhnuidh fosgailte. Cha robh truas aige do ’n lunndaire no do ’n mhisgeir; ach b’e caraid na bantraich ’s nan dilleachdan e, —uachdaran, a dh’ aon fhocal, a bha “chum dioghaltais air luchd-deanamh an uilc, ach chum cliu dhoibhsan a ni maith.”

Bu bheatha so, agus b’ eiseimpleir so, ann am bheachdsa, —nach ’eil a’ creidsinn gu bheil “leughadh a’s sgriobhadh a’s cuuntas” uile-chumhachdach air son iunnsachadh sluaigh, —a b’ eifeachdaiche na obair fichead maighstir-sgoile, agus, le cead na cleire, leth-dusan ministeir. Agus bha ’bhuil. Am mach á Gàidhealtachd Albainn tha e do-thuigsinn an t-urram agus an speis a bh’ aig a dhaoine dha. Fhuair an luchd-lagh an Duneideann a dhealbh air a tharruing, ’s cha ’n ’eil uair a choisicheas mi ’n luchairt aluinn ’s am bheil an dealbh crochte, nach tog mo chridhe ’n uair a chi mi air a nochdadh an tlachd agus am meas a bh’aig a chomh-luchd-dreuchd air-san a bha cho fada air an ceann; ach cha ’n’ e so dealbh is mo a bheothaicheas mo chuimhne air maitheas an uasail a nis nach mairionn. Chaidh a dhealbh a tharruing air iarrtas luchd-aiteachaidh Cholasa o chionn se bliadhna, na eudach clo mor bha e cleachdte ri dol mu ’n cuairt ’n am measg; agus chi mi ’n so comharra nach ’eil tric ri fhaicinn air speis iochdarain da’n uachdaran. Chithear an dealbh so crochte an aite-tuinidh a’ ghille oig Cholasaich ’s a’ bhaile mhor; chithear an tigh an tuathanaich an Colasa e; chithear am bothan na bantraich e, agus chithear aoibh a gnuis roimh a deoir ’n uair a dh’ innseas i d’ a dilleachdain laga mu ’n uasal urramach a dh’ fhaodadh a radh, le Fionn e shean,

“Bha ’m feumach riamh ri mo laimh,
’S dh’ fhas an lag dana fo m’ chruaidh.”

Cha ’n ’eil eagal gu’n teid a leithid so de bheatha air dichuimhn’; agus cha maith an comharra ma theid “fhad ’s a dh’ innsear sgeul an Gaidhlig.” Chi sinn gu bheil uaislean Earraghaidheal a’ cur air a bonn cuimhneachan dha an tigh na Siorrachd an Inbhir-aora, agus tha so freagarrach. Tha fios againn gu bheil muinntir Cholasa a’ cruinneachadh airgid air son a chuimhne a ghleidheadh ur do ’n dream a thig ’n an deigh ’n an eilean fein, agus tha dochas againn nach ’eil Colasach am muigh no aig baile a chluinneas iomradh air run a luchd-duthcha nach “cuir clach ’n a charn.” Gun teagamh, as eugmhais carra-cuimhne, bithidh e fior an Colasa,

“Gus an crion gu luaithre a’ chlach,
’S an searg as le h-aois a’ gheug,
Gus an sguir na sruthain a ruith,
’S an deagh mathair-uisge nan sleibhtean;
Gus an caillear an dilinn aois
Gach filidh, ’s dan, a’s aobhar sgeil”

nach feoraich an t-aineol “Co Morair Cholasa?” ach gidheadh tha e iomchuidh gu ’m biodh cuimhne an uasail agus speis an t-sluaigh dha air an comharrachadh re iomadh linn do choigrich. Cha suidh oidhre ’n a chathair. Cha ’n ’eil ’uir am measg a shluaigh. An tir choimhich bhasaich e; an Duneideann dh’ adhlaiceadh e. Bu cheol mu ’n cuairt d’ a chreathail an Orasa “meaghal mhiol-chon

(Air a leantuinn air taobh 6.)

---

[204]

[Vol . 4. No. 26. p. 4]

MAC-TALLA.

A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25

Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Editor “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, IANUARAIDH 4, 1896.

BLIADHNA MHATH UR.

Tha MAC-TALLA anns an àireamh so a’ cur fàilte na Bliadhn’ Uire air a luchd-leughaidh uile, agus a’ guidhe gu’n soirbhich gach ni gu math leotha air a bliadhna air am bheil sinn a nis air tòiseachadh. Tha a bliadhna 1895 a nise air a h-àireamh am measg nan làithean a dh’ aom. Cha bhuin i dhuinne ni’s fhaide; tha i air ar fàgail, agus tha i gach latha ’g imeachd ni’s fhaide agus mi’s fhaide uainn. Cha’n fhada gus am bi i a’ dol as ar cuimhne, agus ann an ùine gle ghearr, cha bhi de dh’ eòlas aig an t-saoghal oirre ach a mhàin na gheobhar troimh eachdraidh.

’Nuair a thainig a bhliadhna so dh’ fhalbh a stigh, bha cogadh a’ dol air adhart eadar dithis de rioghachdan na h-airde Near, Sina agus Iapan. ’S i Iapan an dùthaich a’s laige ann an àireamh a sluaigh, ach tha i beothail, adhartach, agus ann an iomadh dòigh suas ri gin de dhùthchannan na Roinn-Eòrpa. ’Si Sina air an laimh eile an dùthaich a’s mò sluaigh a tha air an t-saoghal, ach tha i fad air deireadh air Iapan na dòighean-riaghlaidh, agus ann an sgil cogaidh. Mu’n robh iad ùine mhor a’ cogadh, bha e soilleir do na h-uile gu’m biodh Iapan buadhach, agus ’s ann mar sin a bha. Thug i Sina gu striochdadh, agus mur biodh Ruisia a dhol ’san eadraiginn, bha Sina ann an tomhas mor fo a spòig an diugh. Ach thug Ruisia oirre gabhail le suim airgeid a phàigheadh cosgais a chogaidh, agus Eilean Formosa.

An deigh an t-sith a dheanamh eadar an da dhùthaich ud, thòisich fathunn air tigh’n a Armenia mu mhurt ’smu mharbhadh a bha air a dheanamh leis na Turcaich air na Criosduidhean. Cha robh daoine a’ creidsinn gach sgeòil a bha tighinn an toiseach, ach tha e nise air a dhearbhadh gur ann a bha iad uile tuilleadh us fior. Tha na Turcaich a déiligeadh ri Criosduidhean Armenia air dhòigh a tha an-iochdmhor agus brùideil. Cha’n eil iad idir ’nan càradh cho math ’sa tha beothaichean na machrach. Ach so ni iongatach: tha rioghachdan na h-Eòrpa an guaillibh a chéile aig dorus na Tuirce ag iarraidh ceartais do na h-Armenianfch, tha de ghunnaichean-mora aca na chuireadh Iompaireachd an t-Sultain bu o sceann ann an ceithir uairean fichead, ach a dh’aindeoin sin uile tha’m murt ’sam marbhadh a’ dol air adhart gun lasachadh, tha’n sgeula brònach ceudna tighinn a Armana na h-uile seachdain, ’s tha ’n sgrios cianail cho fada o bhi air a chasg ’sa bha e’n latha thòisich e.

Thainig ni eile mu’n cuairt deireadh na bliadhna a tha bagart cogadh aobharrachadh, ’se sin a chòmhstri a th’ eadar Breatuinn us Venezuela, agus an dòigh a tha na Stàitean a’ cur roimpe gnothuichean a réiteach dhaibh. Ma ’se ’s gun tig cogadh as a’ chùis, bidh e ’na chogadh searbh, agus sgriosail taobh air thaobh, ach tha gach aon ach na Stàitean fhéin ag aideachadh gur ann aig Breatuinn a tha chòir, agus ma theid i chogadh gur h-ann dha h-aindeoin. Tha gnothuichean a nise ’g amharc ni’s fhearr, agus tha dòchas làidir nach bi cogadh ann idir. Tha sinn an dòchas nach tig na cogaidhean a tha bagradh aig an àm so, ach gu’m bi a bhliadhn’ ùr so ’na bliadhna shìtheil agus shoirbheachail.

Tha’n cogadh ann an Cuba a’ dol air adhart fhathast, agus cha’n eil a choltas air gu bheil taobh seach taobh a’ buannachadh a bheag. Tha an cogadh a cosd uamhais airgeid do’n Spàinn, agus tha moran a deanamh a mach ma theid aig na ceannaircich air seasamh a mach na h-aghaidh gu toiseach an t-samhraidh, gun toir i suas.

Na biodh cota dubh air cealgaire no cota dearg air slaoightear.

Am fear is ’n dàn a chroich, cha d’ theid gu bràch a bhàthadh.

A’ Choisir Chiuil—Orain Ghailig.

Tha ’n leabhar ciùil Gàilig so air a chur a mach ’na thri pàirtean. Tha 62 de dh’ òrain bhinn, bhlasda nan Gàidheal ann, seann òrain agus òrain ùra; 21 oran ’sa cheud Phairt, 21 ’san darra Pàirt, agus 20 ’san treas Pàirt. Tha ’n ceòl, (Tenor , Alto, SopranoagusBass) ann mu choinneamh gach òrain. Tha sinn air son àireamh mhor de na leabhraichean so a thoirt seachad dhaibh-san a geobh luchd-gabhail ùr do’n MHAC-TALLA. Tha fhios againn gu bhail moran ann a chuireadh ’ga iarraidh nam biodh cuid-egin ann a ghabhadh an t-airgead bhnatha ’sa chuireadh air adhart e. Cuiridh sinn aon Phàirt, de’n Choisir-chiùil gu neach sam bith a chuireas ugainn ainm agus dolair aon fhear-gabhail ùr, agus cuiridh sinn na tri Pàirtean gu neach sam bith a chuireas ugainn da ainm ur agus da dholair.

So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, thoir e gu
RHODES & GANNON,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75c. Mainspring , 75c.An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, - - - C. B

---

[205]

[Vol . 4. No. 26. p. 5]

NAIDHEACHDAN.

Chaidh gille beag le Aonghas Mac Leòid ann am Port Morien a bhàthakh DI-luain s’a chaidh. Bha e-fhéin us ballaich eile a’ cluich air an deigh airSand Lake.Thuit e ann an toll, a bh’air a chòmhdach thairis le sgreabhag thana de dheigh, agus mu’n d’ fhuaireadh a dhol ’ga chuideachadh, bha e air a bhàthadh. Cha robh an giullan bochd ach da bhliadhn’ deug a dh’ aois.

Fhuaireas sgeul o chionn ghoirid ag innse gu robh an t-Urr. Iain Caimbeul Màrtuinn, a tha na mhisionaraidh anns an Turic, air a chur an priosan leis na Turcaich, an deigh droch dhiol a dheanamh air air gach dòigh. Bha biadh us cadal air a chumail naithe fad thri latha, agus cha gach tàire a b’ urrainn daibh air a thoirt dha a bharrachd air sin. Buinidh Mr. Màrtuinn do Eilean a Phrionnsa.

Chaidh Caiptean Deorsa E. Pearcy a mhuinntir Newfoundland, a bhàthadh aig beul acarsaid Shìdni a Tuath Di-sathairne s’a chaidh. Bha e na sheasamh air mullach fear de na taighean aig deireadh an t-soithich, a’ cur air dòigh rud-eigin ma na siùil ’nuair a chaidh a thilgeadh thar na cliathaich le tulgadh an t-soibhich, Chuireadh stad air an t-soitheach gun dàìl, agus chuireadh bàta mach, ach cha d’ fhuaireadh esan gus an robh e tuilleadh us anmoch. Bha e air a thurus dhachaidh guSt . John’ san deigh a thilleadh a Brazil, agus thaghail e ann an Sidni Tuath air son luchd guail a thoirt leis dhachaidh, agus ’s am an deigh dha am port fhàgail a thachair an sgiorradh muladach leis ’n do chaill e a bheatha. Ghabh Saor Chlachairean a bhaile cùram de ’chorp, agus bha e air a chur air falbh air té de na soithichean smùide Dior-daoin. Bha e da fhichead bliadhna ’sa seachd a dh’ aois, àgus dh’ fhàg e bean, dithis mhac, us dithis nighean. Bha tè do na h-igheanan, aois shia bliadhn’ deug, air an t-soitheach còmhla ris.

Chaidh an Comunn Albannach air an d’ thug sinn iomradh anns an àireamh mu dheireadh, a chur air chois oidhche Di-luain s’a chaidh, fo’n ainm “Comunn Caledòineach Cheap Breatunn.” Tha còrr us deich buill fhichead ann cheana, agus tha dùil ri moran eile bhi dol a stigh a cheud chothrom a gheobh iad. ’Se rùintean a chomuinn so a bhi cumail suas cainnt, ceòl, litreachas, agus cleachdaidhean nan Gàidheal ’s nan Gall Albannach, agus a bhi deanamh co-chomunn ri chéile. Faodaidh neach sam bith a tha de shliochd Albannach, agus a rugadh no tha ’còmhnuidh ann an Ceap Breatunn a bhi ’na chall dhe’n chomunn. Bha Iain Siosal, á Antigonish, a’ piobaireachd do ’n chomunn aig a’ cheud choinneamh ’s e sgeadaichte anns an deise Ghàidhealaich. Tha sinn an dochas gu’m bi soirbheachadh math leis a Chomuun, agus gu’n bi gach blìadhna theid seachad ’ga dheanamh ni’s mo agus m’s mo na mheadhon air a bhi meartachadh càirdeas Ghàidheal Cheap Breatunn d’a chéile, agus a meudachadh am bàigh ri dùthaich an sinnsireachd.

’Sa mhaduinn latha Nollaig, bhrist meairlich a stigh do thigh fear Mr. Tadini, ann an Sidni Tuath, agus ghoid iad leotha gach sgillinn airgeid air an d’ fhuair iad greim. Bha muinntir an taighe anns an aifhrinn aig an àm, agus thug sin an deagh chothrom do na meairlich. Fhuair iad a stigh troimh ’n t-seilear, agus cha mhor gu’u do dh’fhàg iad ni fo dhruim an taighe gun a chum run os ceann ag iarraidh airgeid. Fhuair iad eadar leth-cheud us tri fichead dolair. Cha d’ fhuaireadh a mach fhathast cò iad, ’s cha’n eil e ro choltach, gu ruige so, gu bheil doigh air an lorgachadh a mach.

Chaidh dithis ghillean òga a bhàthadh aig Frenchvale Di-dòmhnaich s’a chaidh. Dh’ fhag iad an dachaidh aig a Mhèin Chopair ’sa mhaduinn, agus am feadh ’sa bha iad a’ dòl thairis air dama muilne (le Iain Mac Leoid), bhrist an deigh fopa, agus chaidh am bàthadh le chéile. Cha robh duine timchioll aig an àm, ach ’nuair nach d’ thainig iad dhachaidh feasgar, ghabh am pàrantan eagal gu ’n do dh’éirich rud-eigin dhaibh, agus chaidh daoine mach ’g an iarraidh. Fhuaireadh an cuirp an grùnnd na dama ’sa mhaduinn Diluain, ann an ochd troighean de dh’ uisge. Cha robh am fear bu shine dhiubh, mac do Mhicheil Mac Suain, ach seachd bliadhn’ deug a dh’ aois, agus am fear eile, mac bantrach Alasdair ’Ic Leòid, ceithir bliadhn deug. Bha iad air an tiodhlacadh latha na Bliadhn’ Uire.

Tha an latha a’ fàs ni’s fhaide; tha gach seachdain a cur àireàmh mhionaidean ris. Aig toiseach a mhios, bha ’ghrian ag èiridh ochd mionaidean deug air fhichead an deigh seachd, agus a dol fodha leth-uair an deigh ceithìr. Cha robh dh’ fhad anns an latha mar sin ach ochd uairean ’s leth-cheud mionaid ’sa dha. An latha mu dheireadh dhe ’n mhios, eiridh a ghrian seachd mionaidean deuga ni’s tràithe agus thèid i fadha seachd mionaidean deug’ air fhichead ni’s anmoiche na air a cheud latha. Tha ’n latha mar sin a gleidheadh uair ach sia mionaidean air a mhios so. Ann am Manitoba tha ’n latha ’n drásda dlùth air tri chairteil na h-uarach ni’s giorra na tha e againne; an latha mu dheireadh dhe’n mhios, cha bhi e ach leth-uair ni’s giorra, agus air an aonamh latha fichead de mhios meadhonach an t-samhraidh, bi’dh uair us naodh mionaidean de sholus latha aig muinntir Mhanitoba a bharrachd air na bhios againne. Saolaidh cuid gu bheil so iongatach, ach iongatach ’s ’ga bheil e, tha e fior.

Chaidh tigh comhnuidh ’na theine ann an Columbus, Ohio, ’sa mhaduinn Dior-daoin, agus bha fear an taighe, a bhean, dithis chloinne, agus dithis mhnathan òga bha fuireach còmhla riutha, air an losgadh gu bàs. Fhuair an duine bochd ceathrar de’n chloinn a shàbhladh, ach an deigh sin rug an teine air fhéin, ’s chaill e a bheatha.

Is sleamhuinn a’ chlach a tha ’n stairsnich an taigh mhoir.

Caradh Uaireadairean
fad an da mhios s’a tighinn.
GLANADH $0 .60
MAINSPRING .60
AN DA CHUID 1.10
Agus theid mi ’n urras air gach obair a ni mi.
W . H. WATSON.
Sidni, C. B.

Leabhraichean!
Leabhraichean Sgoile,
Leabhraichean Sgeoil,
Leabhraichean Dhealbh,
Papear Litrichean,
Comhdach Litrichean,
Sgliatan Pinn Inc,
agus ioma ni eile nach gabh ainmeachadh ’an so, ri ’n creic aig
E. G. MAC FHIONGHAIN,
Oifig a MHAC-TALLA.
Sidni, C. B.

MOORE & JOHNSTON.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.

---

[206]

[Vol . 4. No. 26. p. 6]

Litir a Port Hood.

FHIR-DHEASACHAIDH IONNHUINN; —Faigh $1 ,00 airson an cuir thu ugam bliadhn’ eile do MHAC-TALLA. Tha mi gle thoilichte fhaicinn gu’m bheil Clòdh-chlar a nis aig Mac-Talla dha fhéin. ’S dearbhadh soilleir sin do luchd-teagamh gu bheil e gach latha ’buannachd grùnnd, ged a bha iomadh aig radh, ’nuair a chunnaic iad e an toiseach, nach robh a shaoghal fada. Ged a bha tuilleadh ’sa chòir dhe’n t-seòrsa sin ann, gidheadh, bha na measg de dhaoine treibhdhireach, tir-ghràdhach na thug fasgadh dha le faoilteas ’nuair a thainig e na “mhacan” beag a dh’iarraidh an aont’ agus beagan cuidichidh. Bha moran dhiusa’ chuir cùl ris, a’ gabhal mar leisgeul gu robh e cho beag ’s nach b’fhiach e bhi ris. Bu choir dhaibh so a thoirt fa-near nach robh MacTalla, ’snach e’il fhathast, ach an toiseach a ghluasaid—Na daoine is ainmeil a bha air an t-shaoghal b’eiginn dhaibh a bhi greis ag imeachd air mhàgaran ma’n deach ac’ air coiseachd. Tha MacTalla na ’s fhearr na sin—cha robh altrum a dhith air, us cha robh e na thrioblaid daibhsean bho robh duil aige ri cuireadh. Na bheil e ’siridh se na’s lugha na da shent ’san t-sheachdain agus thig e ’h-uile seachdain gu riaghailteach uchdasan a phaigheas am priobaid beag sin. Bu choir am paipear so a bhi tighinn do na h-uile tigh Gaidheal agus paighedh air a shon oir tha e, cha’n e a mhàin, a cumail suas ar cainnt mhathaireal ach tha e ’n deigh a dusgadh ann an iomada aite anns a robh i air cadal gu bulach. Tha moran a their nach teid ac’ air Gaidhlig a leughadh; faodaidh sin a bhith ach neach a bhruidhneas Gailig is a leughas beurla ma dh’fhiachas e le dìchioll, ann am beagan ùine theid aige air Gailig a leughadh. Tha dearbhadh agams’ air sin oir dh’fhiach mi e. Tha duine anns an tigh a’s fhaisg’ orm a tha gabhal a Chasket; bha laoidh ann an Gàilig ann agus thainig e airson mi ’ga leughadh dha, ni a rinn mi gu toileach. Thòisich e fein air an sin agus mise ’gradhain nam faclan roimhe. Chum e air chumhne pàirt dhiu, agus thainig e an ath latha us rachadh aig air roinn mhath de na faclan a leughadh. Sheòl mi e a ris agus thuirt mi ris na’n gabhadh e MAC-TALLA nach b’fhada gus a leughadh e e. Chuir e ’ga iarraidh agus ann am beagan ùine cha’n eil facal dheth nach deid leis a leughadh. ’Se duine e nach do chleachd a bhi labhairt na Gàilig ach gle bheag oir chuir c seachad moran dhe uine anns na Stàiden. Faodaidh so misneach a thoirt do neach aig am bi toil Gàidhlig a leughadh. Tha’n dùthaich làn de dhaoine a leughas MAC-TALLA—a h-uile smid dheth ma gheobh iad an iasad e (agus cha chuir iad air ais idir e) ach ma their thu riutha cur ’ga iarraidh “cha leuge mi ach facal an sid ’san so dheth.”

Tha mo litir air fàs tuilleadh is fada, ach o nach eil i math tha mi airson “tomhas pailt a chuir ann dhi.” Bha mo ghoistidh innse dhomh an oidhche roimh ma’n chùbair—duine bha, na nadur, gle dhoirbh; bhiodh e fhéin ’sa bhean air uaireabh gle neo-chompanda. Thainig còmhdadh eadar iad air lath’ àiridh, dh’fhas an gnothach cho teth ’sgur ann a bha an cùbair as deigh na mna air son a dochunn, ’sa toirt leis lorg de chearcall theich ise ’mach ’s ma-chuairt an taighe a ghabh iad—ise ag eibheach muirt—us bear is cha bhear aig an duine oirre. Bha duine eile a tighinn an rathad, ’s chual’ e’n ùpraid fada ma’m fac e iad. S’e bh’ann gu robh e air thuair a bhi air muin a chùbair airson a bhi dol a mhurt na mna. “A thrusdair,” thuirt e, “tha mi smaointeachadh an lorg sin a chosg ma’d dhruim. An ann am beachd do bhean a mhurt a tha thu?” “O cha’n ann, cha’n ann,” ars’ an cùbair, “ ’sann a tha ’n creutar air fior dhroch cnatan a ghabhail is bha mi airson falus a chuir dhi.”

“Cha b’ aithne dhuts’ Uilleam, (thuirt e,) duins mor ’s e gle neo-bhriadha. Bhiodh e daonnan a faighinn coire do’n mhnaoi airson nach cumadh i gnothaichean mar bu chòir dhi. Bhiodh e gu sònnraichte ’trod ma dheighinn nan laogh nach robh i ’ga ’m biathadh riaghailteach no ceart. Bha e air thuras uair, e-fhéin ’s duine no dithis eile, bha an latha fuair ’s cha b’ fheairde coltas Uilleam sin dad. Ach dh’ aimis na laoigh air ’s ’nuair a bha e féin ’s na doine eile tiotadh beag a’s tigh thuirt e, “A mhor, tha mi gach latha a bruidheann ma na laoigh ud feuch an toir mi ort a bhi gu math dhaibh ach cha dean sin feum; tha nàire orm am faicinn am measg laogh nan coimhearsnach.” “Ma ta,” ars ise, “tha nàire ormsa thu féin fhaicinn am measg na ’n comhearsnach.”

V.

(Air a leantuinn o thaobh 3.)

’cleasadh ard,” geumnaich bha-laoigh, ’s gaoir a’ chladaich; agus b’ e miann muinntir Cholasa gu ’n laidheadh e “an eilean fuar nan geotha crom” ri taobh ’aithrichean “gus am biodh cadal na h-uaighe criochnaichte.” Ach cha do thachair mar so. Soraidh mhaith, ma ta, agus soirbheachadh leosan a tha ’deanamh ni ’s urrainn doibh air son cuimhneachan a chur air bonn do ’n Ard-urramach Morair Cholasa.

D. M’K.

Litir a St. Anns.

FHIR-DEASACHAIDH: —Ged nach eil mi ’sgriobhadh gle thric do ’r n-ionnsuidh, smaoinich mi gu’n deanainn sin air an turus so. Tha muinntir Cheap Breatunn uile gle thoilichte bhi faicinn litrichean Iain Rothaich á New Zealand, a tha tabhairt mor eòlais dhaibh air cor nan nan daoine dh’ fhalbh as am measg, agus air cleachdaidhean nam Maories, agus iomadh ni eile air nach cluinneadh iad iomradh am feasda mur biodh a chuid litrichean-san ’sa MHAC-TALLA. Tha iad mar an ceudna toirt gu ’n cuimhne seann amannan, seann bhlàths us cathrunnas a bha ann an St Ann’s nach eil idir ri fhaotainn aig an àm so. Tha Iain Rothach da-rireadh airidh air mor spéis agus urram air son oidhearpean dhùrachdach agus a dhillseachd a chum cainnt cheanalta, ealanta, bhlasda, bhinn, nam beann ’snan srath a chumail air a h-adhart. Cha’n eil spéis aige do na baothairean truagha tha coma co-dhiu ged a bhitheadh an iall mu dheireadh air a druidheodh mu muineal. Dh’fhàg Iain Rathach daoine ann an St Anns aig nach robh de Bheurla na chuireadh fàilt air Innseanach; ach a nis cha’n fhaighteadh facal aig an cuid cloinne ach Beurla. Daoine aig nach eil spéis d’an dùthaich no da’n cainnt mhàireil, cha’n eil iad freagarrach air son ni sam bith earbsa riutha. Bi’dh mi a’ co-dhùnadh le bhi ’guidhe Bliadhna mhath Ur do uile luchd-leughaidh a MHAC-TALLA.

F. L.
Gut-a- Deas, St Anns, 23, 12, ’95.

Chaidh soitheach-smùide Breatunnach a long-bhristeadh air cladach Eirinn seachdain roimh ’n Di-luain s’a chaidh. Chailleadh a naodh deug dhe na bh’air bòrd, a measg chach an sgiobair, a bhean, ’sa mhac, ’sna h-oifigich uile.

---

[207]

[Vol . 4. No. 26. p. 7]

“Nuair a thainig mi dh’ionnsuidh an t-saoghail” arsa ’n duine beairteach ri caraid, “cha robh sgillin ruadh ’nam phòcaid.” “Ged nach rodh fhéin,” ars a’ charaide ris, “bha thu na b’fhearr dheth na bha mise; cha robh fiù na pòcaid fhéin agamsa.”

Tha’n coisiche ’s fhearr air am bheil cùnntas aig an àm so ann an Sasuinn, fear da’n ainm Sturgess. Choisich e o chionn ghoirid ochd mile ’s dacheud ’s tri fichead slat ’sa deich (570) ann an uair a thim. Choisich e a cheud mhile an taobh a stigh de sheachd mionaidean.

’S iongantach na nithean neònach a chi daoine ann an aislingean. Bha Eirionnach uair ag innse aisling a chunnaic e, agus so mar a chriochnaich e: “Agus an uair sin shaoil leam gu robh mi a spaisdireachd mu’n cuairt dearg rùisgte agus mo dha laimh na mo phòcaidean!”

Tha’n duine ’s raimhre th’air an t-saoghal an diugh ri fhaotainn am baile-mor Pharis ’san Fhraing. Tha e mhuinntir Switzerland, is ainm dha Canon-Berg, agus cothromaichidh e air na toimhsean coig ceud ’s tri fichead pùnnd. Tha e ann am fior shlàinte, agus ithidh e uiread ri coignear dhaoin’ eile.

Bha seann duine anns a Ghàidhealtachd uair a bhiodh a’ caradh phoitean dubha do na smugalairean, agus aon latha thachair an gauger air. “Seadh” ars esan ri fear càradh nam poitean, “c’àite ’n do chàraich thu a phoit mu dheireadh?” “Ma ta,” ars am fear eile, “chàraich mi i dìreach far an robh an toll oirre.”

Bha seann duine ’sa bhean ’s t-samhradh s’a chaidh ann am bàta smùide a bha ruith eadar Sasunn ’san t-eilean Manach. Bha a mhuir car garbh, agus thòisich a’ bhean ri gabhail an eagail. “O Iain,” ars ise, “tha ’m bàta dol fodha; tha mi cinnteach gu bheil!” “Ma theid, nach eil a chead aige,” ars Iain. “Cha leinne am bàta ann, ’s nach fhaod sinn a bhi coma.”

Cha’n eil dùthaich eile air an t-saoghal anns am bheil an sluagh cho fad air adhart ann am foghlum ’sa tha iad anns a’ Ghearmailt. Ach ged tha sin mar sin an diugh, ceud bliadhna roimhe so, bha na maighstirean-sgoile a’ faotainn tuarasdal cho bochd ’s gu’m b’àbhaist daibh a bhi seinn air sràidean nam bailtean mora air son sgilinnean airgeid fhaotainn o’n t-sluagh.

Ma ruigeas tu stor
D. J. DOMHNULLACH
Air Straid Wetworth,

chi thu gu bheil gach seorsa bathair a th’aige cho math ’sa gheibh thu an stor sam bith sa bhaile, agus gu bheil e ’ga chreic
GLE SHAOR.

Nuair a thig thu do’n bhaile, s’ cor dhuit a dhol ’ga choimhead, gun fhios nach eil ni eigin aige a tha dhith rt, agus ma tha gheibh thu
DEAGH BHARGAN.

G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
SIDNI, C. B.
Uaireadairean Oir us Airgid, agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.

Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
Bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar Duthcha tha ’nar beachd

D . A HEARN,
Fear-Tagraidh, Notair &c ., &c .,
SIDNI, C. B.

D. A. MacFHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.

MacDonald Hanrahan & Co. ,

Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.

Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.

MACDONALD HANRAHAN & Co.
Mai 4. ’95;

Tha so air a chumail do
Niall Mac Fhearghais, Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.

A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia, QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - C. B

Dr. T. G. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, C. B.

---

[208]

[Vol . 4. No. 26. p. 8]

A bhliadhn’ Ur.

LUINNEAG.
O mo chaochladh mor a thainig,
O mo chaochladh ’tha mi smaointinn;
’S fad’ o thir mo ghaoil a tha mi;
O mo chaochladh mor a thainig.

O’n a thainig a bhliadhn’ ùr oirnn,
’Toirt air iomadh smaointinn dùsgadh,
Cuiridh mi na rainns’ ad’ ionnsuidh
Ged nach buin dhomh cliù na bàrdachd.

’S tric a dol air ais mo smaointean,
Thun na tim ud a rinn aomadh,
’Toirt am chuimhne mnathan caomha
Agus daoine rinn ar fàgail,

Cáite an diugh a bheil an còmhlan
A bha leam an làithean m’ òigo?
’Sgaoilt’ o chéile na bheil beò dhiu,
’S coigrich a còmhnuidh ’nan àite.

Tha na fàrdaichean air sgaoileadh;
Tha na pàrantan air caochladh;
Tha chlann-bheag air fàs nan daoine;
Sgapt’ air feadh an t-saoghail pàirt dhiu.

Ged nach eil mi fathast aosda.
Chunnaic mi nam latha caochlaidh:
Eòlaich m’ òige—luchd mo ghaoil,
An duigh ’san leabaidh chaoil an càradh.

Guidheam soirbheas maith ’us suaimhneas
Bhi do’n àl a dh’ fhàs o’n uair sin;
Leanadh iad an gnàthas bu dual dhaibh,
Biodh iad suairce, modhail, càirdeil.

Tha gach bliadhna deanamh caochlaidh,
’Sa cur ann an cuimhne dhaoine
Gu bheil tim a sior-ruith daonnan.
’S nach eil anns sn t-saoghal tàmh dhuinn.

Deanamaid le dichioll gniomhach,
Ge b’ e gheibh ar làmh ri dheanamh.
Oir tha ùine ruith air sgiathaibh;
Tha ar bliadhnachan ’gar fàgail.

Giulain beannachd na bliadhu ùire
Gu mo chàirdean—mo luchd dùcha;
Thugad fhein tha beannachd dubailt
O’n a chuir thu ùigh ’sa Ghàilig.

Chuireadh an t-òran bòidheach so ugainn le caraid nach eil air son ainm a chur ris. Is òran e a tha gle fhreagarrach mu’n so ’n bhliadhna, agus ged tha ’n t-ùghdar ag radh “nach buin dha cliù na bàrdachd,” ’s iomadh bàrd aig nach rachadh air briathran cho bòidheach ’s cho firinneach a chur an eagaibh a chéile.

Chruinnich Pàrlamaid Chanada ann an Ottawa Dior-daoin ’sa chaidh. Co-luath ’sa leughadh an Oraid o’n Chathair, sgaoil i gu cruinneachadh air an t-seachdain ’sa chaidh. Cha’n eil a choltas gu’m bi i ’na suidhe ach ùine ghoirid air an turus so. ’Se ni àraidh a tha fa comhair riaghailtean a dheanamh a thaobh nan sgoilean ann am Manitoba.

Iadsan a Phagh

Coinneach Mac-an-Tòisich, Bai Niar.
Aonghas Moireastan, Marsh Lake.
D. C. Domhnullach, Birch Grove.
D. I. Domhnullach, Birch Grove.
Alasdair Domhnullach, Salmon River.
Calum Mac Leoid. Orangedale .
Iain D. Domhnullach, Woodbine .
An t-Urr H. P. Mac-a- Phearsain, L ’ Ardoise.
Anna Mhathanach, Valley Mills.
Caipt. D. Mac Leoid, Baile-nan-Gall.
Alasdair Caimbeul, Brook Village.
A. D. Mac Diarmaid, Stirling (50c)
A. W. Bethune, P . M., Loch Lomond.
A. Mac Fhearghais, Loch Lomond.
Alasdair Mathanach, Sidni.
Bantrach I. Dhomhnullaich, Mabou .
Aonghas MacFhearghais, Loch ’Ic Fheaeghais
A. B. Domhnullach, Meat Cove.
Alasdair Seathach, Hay Cove.
Domhnull Mac Cuish, Bridgeport .
F. D. Caimbeul, Middle Cape.
Domhnull A. Smith. Bai Niar (40c)
Seumas Mac Leoid, Port Bevis.
Somhairle Mac Leoid, St . Esperit.
Calum Mac Fhearghais, St . Esprit. (50c) .
R. MacGilleain, St . Esprit.
Donnacha Moireastan, New Harris, ( $2 .00)
Domhnull Moireastan, Ceap Nòr.
V. A. Mac Gill-fhaollain, Port Hood.
Coinneach Mac Coinnich, Amhuinn Dhennis.
Uisdean Calder, Malagwatch , (75c)
Dughall Domhnullach, Gleann-comhain, $2 .00
Donnacha Mac Coinnich, Gut Mhira;
D. Mac Gill-fhinnein, Taobh tuath an Eilein Mhoir.
Calum H. Gillios, Braigh Mhargaree.
Aonghas A. Mac Phàrlain, Braigh Mhargaree. ( $2 .00)
Mairi E. Nic Neill, Meinn Ghardiner.
Uisdean Mac Aoidh, Garfield , P. E. I.
D. M. Mac Ille-mhacil, Eileanan Coille.
Uisdean Mac Leoid, Braidalbainn,
Donnacha Mac Coinnich, Amhuinn Mitchell
Uisdean A. Mac-a- Phi, St . George’s,
M. D. Domhnullach, St . George’s,
Domhnull Pentan, Drochaid Chardigan,
Domhnull Mac Calamain, Kinross ,
Tearlach Martuinn, Kinross ,
Murcha Ross. Toronto , Ont.
An t-Urr. Niall Mac-na-h- Innse, Cornwall .
Aonghas Mac Ille-mhaoil, Lagan .
Domhnull I. Friseal, Cnoc Vankleek,
Gilleasbuig Mac Neachtain, Calumet , Mich.
Caipt. Eben MacAmhlaidh, Gloucester , Mass
Caitriona Nic Iomhair, Boston , Mass.
Bean H. P. Haskill, Boston , Mass.
An t-Urr. D. E. Siosal, Amhuinn Larry, N. S.
Ailein Mac Gille-bhràth, McPherson ’s P. O.
Cairistiona Fhriseal. Stellarton ,
Domhnull Domhnullach. Ashdale ,
D. K. Domhnullach, Springhill , Que.
Eobhan Domhnullach, Lunnuinn,
Nial Buchanan, Reynoldstown , N. Z.
Andras Mac Gille-Chriosd, Burnbank ,Alba.

BAIS.

Aig an Amhuinn Duibh, faisg air a Bhai Niar, air Di-luain, air 30mh latha de ’n mhios a dh’ fhalbh, Domhnull Mac Gilleain (Eildeir) 91 bliadhna dh’ aois. Rugadh e anns na h-Earradh, agus thainig e mach do’n dùthaich so ’sa bhliadhna 1828. Bha e pòsda aig té Nic-Gille-mhoire mhuinntir Phictou, agus bha seachdnar chloinne aig dhe’m bheil ceathrar beò. Is mac dha Aonghas G. Mac Gilleain a tha ri ceannachd anns a chaile so, anns anAcadia House.

C. H. HARRINGTON & CO.

Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.

Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c ., &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.

Amhlrn, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.

Fiodh, Buird, Laths, Clachan creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean

C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.

SIOSAL & CROWE.
Fir-Tagraidh, Comhairlichean
Notairean, &c .
SIDNI, - - C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE

Leabhraichean Gailig.
RI ’N REIC AM BADDECK.
Tha Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa ri’n reic aig Niall Domhnullach, anns an stor aig D. F. MacRath. Gheibhear Mac Talla gach seachdain san aite chudna.

CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a MhacTalla. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith rot cuir litir thugainn a feorach mam prisean.