[Vol . 4. No. 36. p. 1]
MAC-TALLA.
“An ni nach cluinn mi an diugh cha’n aithris mi maireach.”
VOL. IV. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, AM MART 14, 1896. No. 36.
Litir a Amaguadus.
A MHIC-TALLA RUNAICH:— ’S mor an t-urram bu chòir do na Gàidheil a thoirt dhuit airson an oidhearp dhichiollach a thug thu le bhi clo-bhualadh do phaipear gasda ann an cànain cliùiteach ar sinnsir. Faodar a radh gu robh na Gàidheil anns gach cearna dhe’n t-saoghal an deigh a leigeil á cleachdadh ’s air diochuimhn’ gu mor le cion ’s nach robhas ’ga teagasg no ’ga sgriobhadh. Ach a nise tha fuaim àluinn do ghuth binn-sa a seinn bho dhorus gu dorus ’g an dùsgadh suas gu barrachd spéis a thoirt dh’ i, ’sa cur an co bhonn ri cànainean eile an t-saoghail. Agus ma bhios iad dileas, cha’n eil teagamh nach bi a’ Ghàilig aon uair eile cho ùrail, beothail, ’sa bha i riamh; agus ’na linn ’s na latha cò thug bàrr oirre? Tha mi an dòchas gu bheil thu faighinn cuireadh fialaidh, fada, farsuinn, bho gach cagailte aig am bheil Gàidheil a’ còmhnuidh, agus gu’n teid iad an guaillibh a chéile a nochdadh an duinealais agus an diltseachd do chainnt am màthar agus an dùthcha. Tha fhios agam gu bheil feadhainn ann nach eil ’g ad chuideachadh, agus a’ gabhail mar leisgeul nach urrainn daibh Gàilig e leughadh. Tha so na aideachadh leibideach do neach sam bith a leughas Beurla, a chionn neach a leughas Beurla agus a labhras a’ Ghàilig, tha e comasach air a Ghàilig a leughadh le gle bheag saoithreach, agus mur toir e ’n oidhearp, tha e deanamh dimeas air a chainnt nàdurra a chleachd e air glùn a mhàthar. Tha feadhainn eile ann, ma dh’ ionnsaicheas iad leth-dusan facal de dh’ ablachas Beurla, nach leig a mhoit no a mheud-mhor leotha an cainnt féin a labhairt. ’S ann a tha iad ’ga ruith sios agus a toirt tàire dhi; tha iad air son a bhi gallda, ach mar is trice tha ’n da chuid a’ Ghàilig ’sa Bheurla air chall orra. Chaill iad an cainnt féin ’s cha d’ fhuair iad cainnt eile. Ma tha gin dhe’n t-seòrsa sin a tachairt riut, dùin an dorus orra ’s cum a muigh iad. Tha mi toilichte gu bheil agam ri innse dhuibh gu’n do chuireadh Clas Gàilig air chois anns an àite so a chionn còrr us da mhios, agus gu bheil a’ chuid a’s mò de na gillean òga a’ deanamh an dichill air leughadh agus sgriobhadh Gàilig ionnsachadh. Tha mi cur ’gur n-ionnsaidh airgead agus ainmean cuid de na gillean sin aig am bheil moran tlachd ann a bhi leughadh a MHAC-TALLA, agus a tha air son fhaotainn dhaibh féin. Bidh mi nise co-dhùnadh le mile beannachd us deagh dhurachd do MHAC-TALLA, agus d’a chàirdean uile. Is mi, an latha chi ’s nach fhaic, ur caraid dileas,
A. S.
Da Am Sonraichte.
Ann am baile beag an Alba uair bha coinneamh stuaime aca. Am feadh ’sa bha i dol air adhart dh’ éirich seann duine ’na sheasamh nach robh gle ainmeil air son a chuid stuaine, agus labhair e riuthasan a bha cruinn. An deigh dha bhi air a chasan dha no tri mhionaidean, thuirt e mar a leanas, “Mo chàirdean, tha direach da àm sònraichte ann anns an òl mise uisge-beatha.” Chuir so mòran de na h-eòlaich gu gàireachdaich ’s gu spòrs, ach cha do chuir sin athadh sam bith air-san. “ ’S e aon de na h-amannan sin” ars esan, “nuair a bhios maragan agam air mo dhinneir; agus ’se ’n t-àm eile ’nuair nach bi maragan agam.” Ma thuirt e ’n còrr, cha chualas e: rinn an sluagh a leithid a chaithream ’s gu’m b’ fheudar dha suidhe.
Tha luchd-cogaidh ag radh, na’n tigeadh aimhreit eadar Breatuinn agus na Stàitean, gu’m b’urrainn do Chanada armailt anns am biodh ceud mile duine a thogail. Le armailt cho mor sin, agus Montreal, Toronto, agus St. John air an daighneachadh, cha bu chùram dhi mu choinneamh armailt sam bith a chuireadh na Stàitean ’na h-aghaidh.
Tha còrr us leth-chud mile do chloinn ann am baile New York nach eil a’ dol dh’ an sgoil latha dhe’n bliadhna. Cha ’n ann a chionn ’s nach eil toil aca dhol ann, ach a chionn nach eil taighean sgoile gu leòr anns a’ bhaile a tha iad mar sin. Tha luchd-riaghlaidh a’ bhaile ag radh nach urrainn dhaibh-san a chùis a leasachadh do bhrigh nach eil an t-airgead aca. Cha’n eil sin ach bochd do bhaile a tha cho mor agus cho beairteach ri New York.
Cha ’n eil daoine cinnteach fhathast co dhiu tha no nach eil an sgeul fior gu’n d’ thàinig Dr. Nansen ceann a tuath an t-saoghail. Tha cuid ann a tha dhe’n bharail gu bheil e fior, agus cuid eile nach eil. Cha d’ fhuaireadh sgeul air Nansen fhéin fhathast, agus cha ’n urrainnear a bhi cinnteach gu dé chaidh aig air a dheanamh.
Chaochail an t-Urramach Seumas Reid, ministeir na h-Eaglais Shaoire ann am Port-righ, air an darra latha deug dhe’n mhios s’a chaidh. Shaothraich e mar mhinistear anns an Eilean Sgiathanach dlùth air leth-cheud bliadhna. Rugadh e ann an Siorramachd Pheart.
Tha còrr us tri fichead mile ’sa deich de dh’ iasgairean a saoithreachadh gach bliadhna air cuaintean, aimhnichean, agus lochan Chanada. Is fhiach na tha de shoithichean, de bhàtaichean, de lin, ’s de gach ni eile a tha ’s an obair, naodh muillein dolair.
Tha an ti a ta ’deanamh maith do dhuine eile, a’ deanamh mar an ceudna maith dha féin, cha ’n e mhàin ’sa ’n àm a ta ri teachd, ach ’s an àm a ta lathair. Is mòr an duais deagh choguis a bhi ’toirt fianuis air deagh dheanadas.
Is ann air a shon fhéin a ni ’n cat an crònan.
Is ann a bhios a chòir mar chumar i.
[Vol . 4. No. 36. p. 2]
ALASDAIR MAC CHOLLA.
B’ ainmeil an duine so an Gaeltachd Alba la ’g an robh an saoghal; agus tha sinn a deanamh dheth nach miste le ’r luchd-duthcha caileiginn a chluinntinn uime. Bha ’n duin’ ainmeil so de chloinn-Domhnuill Antrim an Eirinn. Bu mhac e do Cholla Ciotach, a ghlacadh ann an Dun-naomhaig an Ile, agus a chuireadh gu bàs an Dunstaidhinis. ’Nuair a rugadh Alasdair, tha beul-aithris, (as nach ion mor earbs’ a chur,) ag innse mu nithibh iongantach a thachair mu thaigh ’athar, air chor ’s gu ’n do chomhairlich cuid de na càirdean cuir as da, gun tuille dàlach. “Cha dean sibh sin,” a deir a mhuime, aig an robh fiosachd a reir barail nan amanna sin; “bithidh e fhathast ’na ghaisgeach foghainteach, agus eiridh buaidh leis, gus an sath e ’bhratach an Gocam-go.” Dh’ fhàs e suas gu bhi ’na dhuin’ eireachdail, agus ’na fhear-claidheamh co maith ’sa bha ’n Eirinn. Anns a’ bhliadhna 1644 bha buidheann de ’n fheachd ri ’n cur a dh-Eirinn chum còmhnadh le Montròs, as leth an darra Tearlach. ’Nuair a chruinnich Maithean na tìre a shònrachadh co a rachadh air ceann an airm, bha da fhlath uasal Eirionnach aig an robh fiughair ris an urram sin, a thaobh meud an càirdean aig a choinneimh. “Bu choir,” a deir Ceann-mhath na cuideachd, “an t-urram a thoirt do ’n ghairdean is treise an Eirinn, nam biodh fhios co e.” “So e,” deir Alasdair, ’s e tarruing a chlaidheamh, “a dh’ aindeoin co theireadh e.” “C’ait am bheil an t-ath-ghàirdean,” a deir an Ceann-suidhe? “So e,” a deir Alasdair, ’s e tilgeadh a chlaidheamh ’na laimh chlì. Cha do chuir duine na aghaidh, agus Fhuair Alasdair a bhi ’na Cheann-feadhna air a’ chuideachd. Thàinig Alasdair le cuig ceud deug fear, air tìr air taobh na h-àird an Iarr de dh’Earra-Ghàidheal. Tha iomad sgeul beag air aithris m’ an duine so, nach fiach a bhi air innseadh, ach is iomad gniomh euchdach a dh’ fheudt’ aithris air, mar tha e againn sios ann an eachdraidh. An deigh dha Caisteal Mhingairidh an Ardnamurchann a ghlacadh, ghabh e suas do Ghleanngaraidh, far an do choinnich na daoine sin agus muinntir Bhàideanach e a bha air an aon taobh ris fein; ghabh iad air an aghaidh gus an d’ ràinig iad Dun-chailleann, far an do choinnich iad Iarla Montròs, a thug do dh’ Alasdair an t-àite bu tinne air féin ’s an fheachd; agus cha b’ fhada gus an do dhearbh e gu ’m b’ airidh air an urram sin e. Bha fuath anabarrach aig Alasdair Mac Cholla, agus aig Clann Domhnuill air teaghlach Earra-Ghàidheal, cha ’n e mhàin a chionn gu ’n robh iad an aghaidh an Righ, ach gu ’n do bhuin iad moran d’ am fearann o na Domhnullaich, agus chum aicheamhail a thoirt a mach air a shon, dh’ aom e Montros gus an geamhradh 1645 a chaitheamh ann an duthaich Mhic-Cailein. Dh’fhairtlich orra an Caisteal a ghlacadh, ach loisg iad bail’ Inbhear-aora, agus chreach iad an duthaich air fad m’an cuairt. ’S gann a dh’ fhàgadh tigh air bonn, ionnas gu bheil e ’na ghnàth-fhocal ’san tir sin gus an la an diugh. “Alasdair Mac Cholla fear tholladh ’nan taighean,” agus bha na h-uiread eagail roimhe, ’s gu bheil ainm fhathast air a chleachdadh mar bhòchdan gu clann a chumail sàmhach.
Dhearbh Alasdair e féin ’na dhuine ann an iomad cumasg beag, ach ’se latha Inbhear-lochaidh a tharruing gu mor mheas e. ’Nuair a thàinig e le Montros roi’n bhlar sin air toir nan Caimbeulach, ’se Iain Lom am bàrd a b’ fhear-iùil doibh. Air dhoibh tighinn an sealladh nan Caimbeulach, thuirt Alasdair ris a’ Bhard, “Theid thu sios leam a màireach gu cath a thoirt do na Guimhnich.” B’e Iain Lom an gealtaire bu mho a bh’ air an t-saoghal; ach cha robh chridh’ aige a dhiùltadh. “Ma theid mise sios, agus gun tuit mi, co a dh’ innseas sgeul air do ghaisge? ach theirig thusa sios, agus dean mar is gnàth leat, agus seinnidh mise do chliù.” “Ni mi sin” arsa Alasdair. Tha fios mar choisinn Montros an la sin, agus mar chaidh an ruaig air na Caimbeulaich. Bha Alasdair Mac Cholla maille ri Montros ann an iomad cath cruaidh, an deigh sin, gu h-àraidh aig Allt-Eirinn, agus Kilswith: agus tha daoine fiosrach ag radh nach robh buaidh le Montros an deigh dha dealachadh ris.
Rinneadh Alasdair so ’na Ridire air son a rioghalachd do Righ Tearlach. An deigh dha dealachadh ri Montros, leis a’ bheagan Eirionnaich a bha làthair, rinn e air son Chinntire, far an robh fhathast beagan fearainn agus cumhachd aig Cloinn-Domhnuill; agus as am bu reidh dha dol thairis do dh’ Eirinn. A thuilleadh air na h-Eirionnaich a bha leis, bha Mac-Dhùghaill Latharna ’sa chuid dhaoine, agus muinntir eile a bha fhathast dileas do ’n Righ, a chaidh sios leis a chum comhnadh a dheanamh le Clann-Domhnuill an aghaidh Sliochd Dhiarmaid, a bha miannachadh a chuid fa dheireadh d’an oighreachd a bhuntainn uatha.
Tha e air aithris mu Alasdair Mac Cholla, mar bha e air a thurus sios do Cheann-tire gun d’ éirich dha air la araidh, stad e fein ’sa dhaoine, chum am biadh maidne a ghabhail; am feadh ’sa bha iad ’ga dheasachadh, shuidh e a’ cur a sgios, air cnocan boidheach uaine, dlùth do mhuillean, air an do shath e ’bhratach. “Is boidheach an cnocan so,” a deir e, “C’ainm a th’air?” “Tha” ars am Muilleir, “Gocam-go,” Gu grad dh’ éirich Alasdair, “Fàgamaid, Illean an t-àite so,” oir chuimhnich e air faisneachd a mhuime. Ghabh iad air an adhart, agus mar bha iad a’ dol seachad air Caisteal a bha san am sin san Lochan-leathann an sgireachd Ghlasraidh, loisgeadh air, agus thuit am fear a bha r’a thaobh. “Is moch,” a deir Alasdair, a loisg a’ chuthag ort,” oir b’e la Bealltuinn a bh’ ann. “Ceum ris a’ bhruthach, illean,” a deir e, gun tuille suil a thoirt air an fhear a thuit.
Air a’ cheart àm so bha ’n Triath Earraghaidhealach le arm làidir fo ’n Cheann-fheachd urramach sin Leslie, a fhuair buaidh air Montros aig aig Philip-haugh, a’ gabhail sios do Cheann-tìre, chum am buille deireannach a thoirt do chumhachd Chloinn-Dòmhnuill a bha air taobh an Righ. B’ fhurasda do Alasdair am feachd so a ghearradh as ann an Garbhlach Sliabh-gaoil, far an do theab e fairtleach’ air Leslie a mharc-shluagh a thoirt air an aghaidh: ach o’n la a shath e a bhratach ann an Gacam-go, cha robh soirbheachadh leis. Air a thurus mu dheas chuir e féin ’sa dhaoine seachad oidhche ann an garadh Tighearna nan Learg. Bha trupairean Leslie air a thòir, ach bha sgath orra roimhe o nach d’ thainig an t-arm coise air an aghaidh. Dh’ fhan iad uime sin air an ais gun dùil gu’m biodh an t-arm aca air an ath-mhaduinn. Dh’ fhadaidh Alasdair teinntean mòra timchioll a’ Ghàraidh, mar gu ’m b’ ann chum a dhaoine a bhlathachadh, agus an deigh dha fear fhàgail a chumail an teine suas, agus Piobaire d’ an aithn’ e seinn fad na h-oidhche, thog e air le dhaoinibh,
[Vol . 4. No. 36. p. 3]
agus bha e dluth do Chaisteal Dhunabhartaidh m’ an iondrain càch air falbh e. Mo thruaighe! am Piobaire bochd, chuireadh á ’chomas an cleas ceudna dheanamh, oir thug iad gu neo-iochdmhor dheth na meòir.
Dh’ fhàg Alasdair tri cheud fear ann an Dunabhartaidh, agus thug e Ile air, agus an deigh dha da cheud eile d’a chuid daoine fhagail aig ’athair, Colla Ciotach, ghabh e ’n t-aiseag do dh’ Eirinn, far an do mharbhadh e beagan ’n a dheigh sin, ann an cath a chuir e leosan a dh’éirich an aghaidh Iarla Charlingford.
Mar so chaochail an Curaidh treun so. Cha robh duine a thug barr air fo stiuradh fir eile, ach cha do choisinn e cliù leis fein. Bha e iomraideach an dan, agus rinneadh iomad oran molaidh dha an da chuid an Eirinn ’s an Albainn.
Alasdair a laoigh mo chéille,
Cò chunnaic no dh’ fhàg thu ’n Eirinn;
Dh’ fhàg thu na mìltean, ’s na ceudan;
’S cha d’ fhàg thu t-aon leithid fhein ann.
Calpa cruinn an t-siubhail eatruim,
Cas chruinneachadh an t-sluaigh ri chéile;
Cha deanar cogadh as t-eug’ais,
’S cha deanar sith gun do reite;
’S gar am bi na Guimhnich reidh riut,
Gu ’n robh an Righ mar tha mi fein duit,
&c . &c .
—An Teachdaire Gaidhealach.
Ceol na Pioba.
Is ann mar a leanas a tha Gall àraidh a bha air thurus anns a’ Ghàidhealtachd a’ cur an ceil mar dhrùigh ceòl na Pioba air anam nnair a chuala e i am measg nam beann. “Bha sinn a’ coiseachadh troimh bhealach, fhàsach, bhorb, agus na beanntainn mòra ag éiridh gu cas air gach taobh, agus bha na bruthachan gorma a ruigsinn cho fada agus a b’ urrainn duinn faicinn. Nuair a bha sinn ag amharc air an t-sealladh bhriagh, àillidh, iongantach so, chuala sinn ceòl milis na Pioba mòire o astar fad air falbh, agus thug a’ ghaoth am fuaim ceòlmhor, binn d’ ar n-ionnsuidh. Cha chuala mi roimhe sin, ceòl cho binn, nèamhaidh, agus re tamull beag bha m’ inntinn air a giulan o nithe faicsinneach. Sheall sinn gus an aird o’n d’ thàinig e, agus chunnaic sinn duine sgeadaichte anns an éideadh Ghaidhealach a siubhal gu pròiseil air frith-rathad a bha ’fiaradh a nuas fada fodhainn. Chaidh e as an t-sealladh an tràsd agus a rithist air cùl nan cnoc, ach bha an ceòl a’ leantuinn fad na h-uine. Cha’n fhaca mi riamh a leithid de shealladh. Rinn mi tarcuis air a’ Phiob mhòir roimhe sin, ach bha mi lan chinnteach a nìs gur ann a bha sin a chionn ’s nach do chuala mi riamh i am measg nam beann, no air a làimhseachadh gu ceart. Cha di-chuimhnich mi an latha sin gu bràth; tha e air a dheargadh air m’ inntinn. Is abhuist domh a nis a bhi anabarrach toilichte nuair a chluinneas mi fuaim ceòlmhor na Pioba mòire.”
T.
Ann an Eaglais ann an cearna de’n t-seann dùthaich, bha duine air latha Sàbaid àraidh ag éisdeachd ri searmon nach robh a deanamh moran drùghaidh air, agus thuit e ’na chadal. An teis-meadhon na seirbheis, dhùisg e le clisgeadh, chuir e làmh air a cheann, agus fhuair e nach robh còmhdach sam bith air. A’ smoineachadh gur ann aig an tigh ’s na leabaidh a bha e dh’ éibh e mach àrd a chlaiginn, “Càite ’bheil mo churrachd-oidhche?”
Leabhar Naduir.
Tha ’n sean-fhocal ag radh gur e’m fear a’s fhaide saoghal a’s mò a chi. Is e is mo a chi de làithean ’s de bhliadhnaichean, gun teagamh sam bith; ach cha’n eil fhios agam an e a’s mò a chi dhe na nithibh a dh’ fhaodas a bhith mu ’n cuairt da. Cha’n e h-uile fear do ’n aithne nithean fhaicinn gu ceart. Tha mòran dhaoine air an talamh do nach aithne amharc gu ceart air obair a’ chruthachaidh. Tha leabhar mòr nàduir gach latha sgaoilte fa ’n comhair, ach cha’n eil iad a gabhail beachd air. Tha iomadh leabhar ann a tha daor ri ’cheannach agus duilich ri ’leughadh; agus ged nach biodh a bheag a dh’ eòlas aig duine air na leabhraichean so tha a lethsgeul, ann an tomhas mòr, ri ghabhail. ’S iad na daoine beairteach, fòghluimte, a mhàin a tha comasach air na leabhraichean daora, duilich so a cheannach agus a leughadh. Ach faodaidh a h-uile duine anns am bheil riaghailt de thùr nàduir, mòran fhòghlum o leabhar mòr nàduir. Tha tri duilleagan anns an leabhar so—na speuran, an fhairge, agus an talamh. Air na duilleagaibh so tha moran sgriobhte—mòran a théid againn air a thuigsinn, agus mòran nach urrainn sinn a thuigsinn ged a bhiodh gach aon dhinn ceudan bliadhna beò. Faodaidh sinn buannachd fhaotainn o’n chuid nach tuig sinn dheth mar a gheibh sinn o’n chuid a thuigeas sinn. Tha so iongantach, ach tha e fior gu leòr. Nach mòr a bhuannachd a dh’fhaodas sinn fhaighinn air oidhche bhriagha, chiùin gheamhraidh an uair a bhios na rionnagan a’ dealradh os ar cionn, le bhith gabhail beachd orra? Cha ’n urrainn dhuinn a bheag a thuigsinn mu ’n timchioll ach gur pàirt iad a dh’ obair iongantaich Dhé. Tha sinn air ar lìonadh le ioghnadh aig cho lionmhor, ’s cho maiseach ’sa tha iad anns na speuraibh. Their sinn ruinn fhein gur anabarrach mòr an cumhachd a th’ aig an Ti a chruthaich iad, ’s a tha ’g an cumail rè an cuairt o bhith bualadh ’na chéile ’s iad uile an crochadh air neo-ni as ar cionn, agus air gach taobh dhinn.
Tha Iompaire Iapan na cheann air sluagh a rioghachd ann an da sheadh,— ’se an righ ann an gnothuichean aimsireil, agus an àrd-shagart a thaobh nithean spioradal. Tha a theaghlach anns an dreuchd dhùbailte sin o chionn da mhile ’s coig ceud bliadhna. Is esan a th’ ann an diugh an t-siathamh fichead glùn ’sa dha dhe ’n teaghlach. A’ cheud fhear de shinnsirean a fhuair do ’n chathair rioghail, bha e beò ri linn Nebuchadnésar, 660 bliadhna mu ’n do rugadh Criosd. Cha ’n eil urra rioghail eile air an t-saoghal is urrainn e-fhéin a shloinneadh cho fada sin air ais.
DUINE TREUN. —Ann an Ogust, ’sa bhliadhna 1786 chaidh fear Ruairidh Mac Fhionghain, aois cheithir fichead bliadhna ’sa seachd deug, a bhàthadh eadar an t-Eilean Sgiathanach agus Uidhist. Da fhichead bliadhna roimhe sin, theabas a bhàthadh ’sa cheart àite ’s e ’na fhear-iùil air a’ bhàta bha giùlan Phrionnsa Tearlaich. ’N uair a chaidh a thearnadh, bha chàirdean ro thoilichte, ach ’s ann a thuirt esan. “Gu de ’s fhiach mo bheatha-sa? Bu choma leam ged bhithinn fhin us deich mile eile bharrachd orm marbh na ’m biodh mo Phrionnsa air a chòir fhaighinn.”
Tha briathran coltach ri saighdean—cha bu chòir an ti lgeil air thuaiream.
[Vol . 4. No. 36. p. 4]
MAC-TALLA.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25
Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.
Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Editor “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.
SIDNI, AM MART 14, 1896.
Tha e doirbh a dheanamh a mach ciamar a tha cùisean a’ dol air adhart ann an Cuba. An darna h-uair thig sgeul gu bheil na Spàinnich a’ sguabadh nan ceannairceach rompa, agus gu ’m bi iad fo chìs aca an ùine ghearr. An uair eile thig sgeul ag innse gu bheil na ceannaircich a’ faotainn buaidh, gu bheil na Spàinnich a call an dòchais, agus nach bi fada gus an fheudar dhaibh an t-eilean a threigsinn. ’Se ’s dòcha nach eil an tull-fhìrinn air innse uair seach uair, ach tha e cinnteach gu bheil cogadh cruaidh, fuilteach, a’ dol air adhart, agus gu bheil gach taobh suidhichte air buaidh a thoirt a mach, ma ghabhas e deanamh.
Tha Inbhirnis, ceanna-bhaile na Gàidhealtachd, an deigh drochaid ùr a chur thairis air an Amhuinn Nis; bha i air a’ fosgladh air Di-màirt, an t-siathamh latha fichead de ’n mhios s’a chaidh. Tha i air a deanamh air cruaidh, agus chosg i faisg air seachd mile pùnnd. ’S e drochaid fhiodha, a thogadh ’sa bhliadhna 1808, a bh’ aca na h-àite roimhe so, agus o chionn àireamh bhliadhnaichean bha i air fàs dona agus air a meas glé chunnartach. ’Se ’n t-ainm a thngadh air an drochaid ùir, Drochaid Waterloo.
Chaidh tigh mor a losgadh ann an Westville, Mas., Di-ciaduin a b’ fhiach ceud mile dolair. Bhuineadh e do na Saor Chlachairean. Cha ’n eil fhios ciamar a thòisich an teine.
Bha Dr. Jamieson agus a chuid oifigeach air an toirt gu cùirt ann an Lunnainn Di-màirt. Bha sluagh mòr cruinn, agus nam measg bha mòran de luchd-pàrlamaid agus de dh’uaislaan na rioghachd. Tha e air fhàgail air Jamieson gu ’n d’thug e fhéin ’s na oifigich eile na daoine a bha còmhla riutha leotha le car, ag radh riutha gur ann an aghaidh fear de chinn-fheadhna nàisinnich na dùthcha a bha iad a’ dol. Thug fear da na trùpairean fianuis a dearbhadh sin. Tha an càs ri bhi air a leantuinn air an ath sheachdain.
Ged nach eil MAC-TALLA ach beag, tha e ri feum mòr ann a bhi ’g ionnsachadh do ’n òigridh aig a bheil Gàilig a’ chainnt sin a leughadh. Cha mhòr gu bheil seachdain a’ dol seachad gun sinn a chluinntinn bho chuid-eigin a dh’ ionnsaich a Ghàilig a leughadh air a thàilleabh. Fhuair sinn an litir a leanas oidhche Dior-daoin.—
“FHIR-DEASACHAIDH: —Anns an litir so gheobh sibh dolair air son a phaipeir a tha mi faighinn gu riaghailteach gach seachdain. ’Nuair a thoisich mi air fhaighinn an toiseach, cha rachadh ag am ach air glé bheag dhe a leughadh, ach an diugh ’s gan gu bheil facal ann a dh’ fhairtlicheas orm. ’S mi nr caraid,”
D. M.
Bha caraid ag radh ruinn o chionn ghoirid gu ’m b’ aithne dha fhéin moran de ghillean ’s de nigheanan òga nach do smaoinich riamh air ionsuidh a thoirt air Gàilig a leughadh gus an d’ thàinig am MAC-TALLA mach, a tha ’n diugh comasach air a leughadh gu fileanta. Agus cha ’n eil teagamh againn nach eil a’ cheart ni fior uime anns gach àit ’m bheil e dol air feadh an t-saoghail. Nach mòr agus nach math an obair a tha e deanamh, agus nach bu chòir do gach Gàidheal aig a bheil meas air a chànain dhùthchasach uile dhìchioll a dheanamh air a chumail suas.
Sean Fhacail.
Cha ’n eil eadar an duine glic ’s an t-amadan, ach gu ’n ceil an duine glic a rùn agus gu’n innis an t-amadan e.
Cha’n eil eadar an t-amadan ’s an duine glic, ach tairgse mhath a ghabhail ’n uair a gheobh e i.
Cha’n eil eadar duine ’s tuilleadh fhaighinn, ach na th’ aige chaitheamh.
Cha’n eil easlainte gun iocshlanite, ach cha’n eil tilleadh air an aog.
F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC:
An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.
Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.
Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s còir dha toghal air
Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas cungaidhean air son leigheas agus neartachadh shùilean.
Sidni, C. B. Feb. 1, ’96
So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, thoir e gu
RHODES & GANNON,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75c. Mainspring , 75c.An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.
D. A. MacFHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.
Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, - - - C. B
[Vol . 4. No. 36. p. 5]
NAIDHEACHDAN.
Bha réis each air an acarsaid Dior-daoin. Cha robh a ruith ach da each, Zulu Chiefagus George. Ruith iad tri uairean agus choisinn George, each Challaghan, a h-uile uair. Bha geall ceud dolair eatorra.
Bho thoiseach a mhios so gu toiseach September, cha’n faodar maighich a mharbhadh. Duine sam bith a mharbhas gin ’san ùine sin, no aig am faighear gin dhiubh, faodar càin chòig dolair a chur air.
Chaidh ròn a thomhais còrr us da cheud pùnnd a mharbhadh an la roimhe air an rathad mhor ann an Siudaig. Chaidh fear eile a mharbhadh air an Eilean Mhor, aig Mill Pond, agus e mu leth-mhile bho’n uisge.
Tha muinntir a Bheighe- ’n-Ear ag iarraidh rathad-iaruinn a bhi air a chur ’g an ionnsuidh. Cha’n eil am Beighe ach mu dha mhile dheug á Sidni, agus cha chosgadh an rathad fior mhoran, ’nan cuireadh an riaghladh roimhe a chur ann.
Bha coinneamh ann an Glace Bay oidhche Di-luain air son cuideachadh a dheanamh leis na h-Armenianaich. Chaidh leth-cheud dolair a chur cruinn air son a chur ’g an ionnsuidh. Thatar a deanamh cruinneachadh airgeid air son an aobhair cheudna ann an Sidni.
Bha fear Seumas Seabury, ann an siorrachd Shelburne, a coiseachd dhachaidh á coinneamh-ùrnaigh oidhche o chionn ghoirid agus ann an tiotadh dh’ fhàs e dall. Threòraich iadsan a bha còmhla ris dhachaidh e, agus uaithe sin tha ’n oidhche ’san latha m’an aon rud dha.
Bha coinneamh Cléire ann an Sidni-a- Tuath Di-màirt, agus àireamh mhath de na ministearan cruinn. Thatar a bruidhinn air sgireachdan a Bhras d’ Oir Bhig agus Leitches’ Creek aonadh, agus aon cho-thional a dheanamh dhiubh. Tha a chuis ri bhi air beulaobh na Cléire ’s an fhoghar. Tha ’n t-Urr. Dr. Murray a dol a dh’ fhàgail co-thional Sidni-a- Tuath deireadh an earraich.
Chaidh triùir bhoirionnach a mhurt ann an San Francisco o chionn mios, agus cha’n eil fhios cò aige bha làmh ’nam beatha. Fhuaireadh an té mu dheireadh dhiubh marbh ’san leabaidh ’sa mhaduinn Di-màirt s’a chaidh ’s i air a tachdadh le néapaicin-pòca bhì air a chur sios ’na h-amhaich. Cha deachaidh beantain do ni sam bith a bha ’san rùm. Cha’n eil dòigh aig na maoir air an duine chiontach a lorgachadh a mach. Tha e car coltach ri obair“Jack the Ripper. ”
Ann am Brockville, an Ontario, bha fear La Ponte air an daoraich oidhche Di-luain s’a chaidh, agus fhuair e gunna ’s thòisich e ri losgadh air gach duine chitheadh e air an t-sràid. Chaidh aon duine a mharbhadh, agus sianar no seachdnar a leònadh, dithis dhiubh cho dona ’s nach bi iad beò. Bha an duine as a cheann agus bha e ’losgadh cho luath ’sa b’ urrainn da. Mu dheireadh loisgeadh air fhéin, chaidh an urchair an sàs ann, agus an sin fhuaireadh a thoirt air falbh dh’ an phriosan.
FORTAIN. —Tha fear Felix Elsliner, ann an Dalhousie, N. B., an deigh fios fhaotainn á Astralia gu’n do chaochail a bhràthair Deòrsa an sin, agus gu’n d’ fhag e dileab da fhichead us tri mile dolair aige. Tha teaghlach ann a Yarmouth aig a bheil sùil ris a chuid a’s mo de dh’ oighreachd a tha anns an Ollaint, agus is fhiach da mhuillein dheug dolair.
Dh’ fhàs an t-side car fuar air an t-seachdain so, a leigeil fhaicinn dhuinn nach eil an geamhradh seachad fhathast. Thuit dòrlach math sneachda oidhche Di-ciaduin, agus deàrrsach mhor uisge Dior-daoin a thug air falbh moran dhe’n t-sneachda, agus an deigh sin thainig reothadh. Ma thig beagan lathaichean reòta an deigh so, cuiridh iad á cuimhne dhaoine an t-side bhriagha bh’ ann roimhe so. Bha stoirm mhor le cur sneachda air cladach an ear nan Stàitean feasgar D-iciaduin.
Chaochail Caiptean Uilleam Mathanach ann am Provincetown, Mass., Di-dòmhnaich s’a chaidh, tri fichead bliadhna ’sa h-ochd deug a dh’ aois. Rugadh e an Grand River ’sa bhliadhna 1828, agus chaidh e do na Stàitean ’nuair a bha e naodh bliadhn’ deug. Bha e na sgiobair air soitheach-iasgaich fad choig bliadhn’ deug air fhichead. Sguir e an sin a bhi dol thun na mara, agus bha e ’deanamh gnothuich air tir gu àm a bhàis. Dh’ fhág e bean, còignear nighean, agus aon mhac. Tha piuthar dha a’ fuireach ann an Auckland, an New Zealand.
Chaidh fear Robert Bell, a mhuinntir Ottawa, a chur do’n tigh-obrach Di-luain s’a chaidh air son e-fhein ’sa bhean a dheanamh droch dhiol air ogha dhaibh, gille do’n ainm Percy Short, aois choig bliadhn’ deug. Tha a bhean ri bhi air a feuchainn fhathast, agus ’s i pailt a’s ciontaiche na esan. Chuir iad glas-lamh air a ghille agus cheangail ise e ri seithir air lobhta bheag an taighe far an robh uinneag fhosgailte, agus dh’ fhàg i e an sin a latha ’s a dh’ oidhche fad che’ -la-deug. Bha so am meadhon a gheamhraidh, agus bha ’n gille bochd air a reothadh cho dona ’s gu’m b’ fheudar coig de mheòiream a chasan a ghearradh dheth. Tha Bell tri fichead bliadhna ’sa coig a dh’ aois. Tha e faotainn da bhliadhna ’s da mhios dhe ’n tigh-obrach, agus ’s math a choisinn e e.
Chaidh boirionnach do’m b’ ainm Caitriona Nic Amhlaidh air chall faisg air Baile-nan-Gall toiseach na bliadhna agus cha chualas guth oirre uaithe sin. Bha i fuireach leatha fhéin ann an tigh beag ri taobh rathad a’ phosta faisg air a bhaile, agus deireadh na bliadhna thainig i gu New Campbellton far an robh càirdean dhi a’ fuireach. Dh’ fhàg i an t-àite sin latha na Bliadhn’ Uire, gu dhol dhachaidh. Cha ’n fhacas tuilleadh i, agus cha’n eil teagamh nach do chaill i a beatha air an rathad, oir bha aice ri dhol troimh àite fàsail, fiadhaich. Cha d’ fhuaireadh a mach gu robh i air chall gu ceann mios. Chaidh sealltuinn air a son anns gach àite ach cha d’ fhuaireadh sgeul oirre fhathast. Thatar a deanamh mach gu bheil a corp fo ’n t-sneachda agus nach fhaighear e gus an tig blaths an t-samhraidh.
AM MART, 1896.
1 DI-DONAICH. II Di-donaich ’sa Charghus
2 Di-luain. Breith Pap Leo XIII, 1810
3 Di-màirt
4 Di-ciaduin. A Ghrian ag eiridh 6.36.
5 Dior-daoin. A Ghrian a’ laidhe 5.49.
6 Di-haoine. An Cairteal mu dheireadh dhe’n t-Solus, 7.15, mad.
7 Di-sathairne
8 DI-DONAICH. III Di-donaich ’sa Charghus
9 Di-luain. Seisd Lucknow, 1858.
10 Di-màirt. A Ghrian ag éiridh 6.25.
11 Di-ciaduin. A Ghrian a’ laidhe 5.57.
12 Dior-daoin
13 Di-haoine. An cogadh Ruiseanach, 1854
14 Di-sathairne. An Solus Ur, 6.34, mad
15 DI-DONAICH. IV Di-donaich ’sa Charghus
16 Di-luain
17 Di-màirt. La Fheill Padruig
18 Di-ciaduin. Breth Ban-Phrionnsa Louise 1848.
19 Dior-daoin
20 Di-haoine. A cheud la dhe’n earrach.
21 Di-sathairne. Blar Alexandria, 1801.
22 DI-DONAICH. V Di-donaich ’sa Charghus.
23 Di-luain. (22) A cheud Chairteal dhe’n t-Solus, 7.43 mad.
24 Di-màirt
25 Di-ciaduin. La Fheill Muire.
26 Dior-daoin. A Ghrian ag eiridh, 5.55.
27 Di-haoine. Bàs an VI Seumas, 1625.
28 Di-sathairne. A Ghrian a’ laidhe, 6.18.
29 DI-DONAICH. Di-donaich nam Pailm
30 Di-luain. Ghlacadh Paris, 1813
31 Di-màirt. (29) a Ghealach làn, 1.08 md
Leabhraichean
Leabhraichean Sgoile,
Leabhraichean Sgeoil,
Leabhraichean Dhealbh,
Papear Litrichean,
Comhdach Litrichean,
Sgliatan Pinn Inc,
agus ioma ni eile nach gabh ainmeachadh ’an so, ri ’n creic aig
E. G. MAC FHIONGHAIN,
Oifig a MHAC-TALLA.
Sidni, C. B.
MOORE & JOHNSTON.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.
[Vol . 4. No. 36. p. 6]
Dubhradh na Greine ’s na Gealaiche.
Cha chomas duinn ar n-inntinn a shuidheachadh air ni faicsinneach sam bith na ’s oirdheirce agus na ’s maisiche na air na soluis sin, a ta air an sgaoileadh a mach air feadh farsuingeachd do-rannsuchaidh na cruitheachd! An comas do ni air bith a bhi na ’s freagarraiche chum umhlachd a dhusgadh anns a’ chridhe, no chum an inntinn a dheachdadh le smuaintibh diadhaidh, na a bhi ’beachdachadh le curam air a ghrein, a’ ghealach, agus na reultaibh? Nach do-chur an ceill an aireamh? Nach do-thuigsinn an astar? Nach anabarrach am meud? Nach oirdheirc an soilleireachd? Nach iongantach an luathas leis am bheil iad a’ siubhal ’n an cuairtibh? Nach eagnuidh a ta iad air an cothromachadh ’n an slighibh fein, ás nach comas doibh claonadh leud na roinneig?
Am measg nam buaidhean agus nan atharraichean a chithear air meallaibh soillseach nan speur, tha aon ann air nach tugadh fathast iomradh, agus is e sin an seol air am bheil iad, air amannaibh, air an comhdachadh le duibhre. Cha lionmhor iad nach do ghabh beachd air dubhradh na greine agus na gealaich’, trid an robh an dearrsadh re tamuill air a dhorchadh mar le sgaile doilleir. Air duinn uiread a labhairt cheana mu thimchioll na greine, na gealaich’, agus na talmhainn, tha sinn an duil a nis, gur soirbh an ni toirt air ar luchd-leughaidh a thuigsinn gu soilleir, ciod is aobhar do ’n dubhradh so a dh’ ainmich sinn. Feumar a chuimhneachadh, gidheadh, chum so a thuigsinn gu ceart, gur i a’ ghrian tha ’toirt soluis do’n ghealaich, ceart mar a ta i a’ toirt soluis do ’n talamh, agus do na reultaibh sin eile e tha ’g iadhadh mu ’n cuairt di fein. Is e is aobhar, uime sin, do dhubhradh a bhi air a’ ghealaich, gu’m bheil an talamh a’ dol direach eadar i agus a’ ghrian, air chor is nach comas do sholus na greine ruigheachd oirre. Agus air do ’n talamh a bhi na ’s mò ann am meud na ’ghealach, comhduichidh faileas na talmhainn barrachd na leud na gealaiche, agus air an aobhar sin, feudaidh e bhi gu’m mair an dubhradh oirre re uine fhada. Cha’n urrainn dubhradh teachd air a’ ghealaich ach an uair a bhios i lan, do bhrigh, aig am sam bith eile, nach ’eil an talamh direach eadar i agus a’ ghrian; agus cha’n ’eil an talamh mar sin anns a’ cheart shuidheachadh sin gach uair a ta ’ghealach lan, oir n’ am biodh, rachadh dubhradh fhaicinn air a’ ghealaich gach mios d’ an bhliadhna. Air uairibh cha tuit faileas na talmhainn ach air earrainn bheag d’ an ghealaich agus chithear an sin i mar gu’m biodh mir air a ghearradh aisde; ach ann am beagan uine theid an talamh á rathad soluis na greine, agus nochdaidh an sin a’ ghealach i fein lan, cruinn, agus dealrach, mar nach tachradh ni sam bith dhi. Ach air an laimh eile, tha dubhradh a’ teachd air a’ ghrein, an uair a theid a’ ghealach eadar i agus an talamh, agus mar sin a chumas i solus na greine uainn-ne. Cha ’n urrainn so tachairt ach aig caochladh na gealaiche, do brigh aig uair sam bith eile, nach comas di a bhi direach eadar a’ ghrian agus sinne. Tha e ’tachairt gu’m bheil a’ gealach, mar is trice, a’ siubhal ’n a cuairt an darna cuid beagan na ’s airde, no beagan na ’s isle na ’n talamh, oir mar biodh a’ chuis mar sin, bhiodh dubhradh gach mios air a’ ghealaich an uair a bhiodh i lan, agus dubhradh eile gach mios air a’ ghrein aig caochladh na gealaiche. Air do ’n ghealaich a bhi na’s lugha ann an leud na ’ghrian, cha chomas di, air uairibh, aghaidh na grein’ a chomhduchadh gu h-iomlan, agus air an aobhar sin, cha’n fhaicear de ’n ghrein ach fainne caol, dealrach, d’a h-oir a mach, nach urrainn a’ ghealach a chomhduchadh. Bha dubhradh mor air a’ ghrein air a’ chuigeamh la deug de cheud mhios an t-Samhradh, 1836; agus bha dubhradh eile oirre dhe ’n ghne cheudna, agus a chunnacas ’s an duthaich so, air a chuigeamh la deug de Mhart na bliadhna 1858: agus bha dubhradh iongantach mor oirre, a chomhduich ach beag a gnuis gu h-iomlan air an naodhamh la deug de cheud mhios an Fhogharaidh 1887.
Tha dubhradh mar an ceudna, a’ teachd gu tric air gealaichibh Iupiter, agus Shatuirn, a ta ’n a fheum mor do ’n mharaiche, a chionn gur ann le àm dubraidh nan gealaichean sin tha e gu h-innleachdach a’ faotuinn a mach a shlighe fein air na cuantaibh fada agus farsuing.
Tha e soilleir gur annabarrach a’ chinnteachd leis an d’ fhuair na reultairean a mach slighean agus cuairtean nan reult, na greine, na gealaich’, agus na talmhainn, do brigh gu ’n innis iad an la, an uair, agus a’ mhionaid anns an tachair dubhradh air bith, ma thogras iad, gu ceann mile bliadhna an deigh so. Gabhadh neach miosachan air son bliadhna sam bith, agus chi e an sin, air an ainmeachadh roimh laimh, gach dubhradh a thachaireas air a’ bhliadhna sin, agus mar an ceudna na h-aitean de ’n talamh anns am faicear iad.
Is lionmhor beachd saobh-crabhach a ghabh na cinnich o shean air dubhradh na greine agus na gealaiche. Bha iad an duil gu ’n robh gach sealladh a chitheadh iad de ’n ghne so ’n a mhanadh air olc, agus ag eirigh o aimhreit eadar na diathan agus cumhachdan an dorchadais. Cha ’n fhaiceadh iad dubhradh air a’ ghrein, no air a’ ghealaich, ach an uair a bhiodh iad, ’n am barail fein, cinnteach gu’n tigeadh dosgainn eagalaich, eigin orra, agus gu ’m biodh iad air am fiosrachadh le gorta, phlaigh no cogadh! Anns a’ bhliadhna 431 m’ an d’ rugadh ar Slanuighear bha dubhradh iomlan air a’ ghrein, agus smuainich an sluagh gu’m b’e sin a b’ aobhar do ’n phlaigh sgriosaich a bha ’s an am sin ann am baile na h-Aithne! Tha treubhan am measg Innseanach na h-aird-an-ear, a tha a’ deanamh a mach gu’m bheil dubhradh na gealaiche air a thoirt mu ’n cuairt le nathair mhoir a ta a’ cur char di air aghaidh na gealaiche, agus tha an sagairtean a’ cur an ceill doibh gu ’m fuadaich iad-san na nathraichean air falbh, agus nach dean iad cron sam bith do chreutair air an talamh. Mar so, tha moran de ’n chinne-daonna air an dalladh le ’n aineolas fein, agus air an truailleadh leis an t-saobh-chrabhadh a’s miosa. Ach anns gach duthaich Chriosdaidh, tha eolas de gach gne air a chraobh-sgaoileadh am measg an t-sluaigh, agus tha gach fiosrachadh air ’fhaotuinn a mach mu ’n mhathair-aobhair o’m bheil caochlaidhean na greine agus na gealaiche, agus nithe eile, a’ teachd mu’n cuairt; air chor a’s nach aobhar eagail ni ’s mò na seallanna sin anns na speuraibh, a bha ’bualadh nan Cinneach o shean le h-uamhann co mor!
Chriochnuich sinn a nis gach ni a chuir sinn romhainn a labhairt mu chruinn-mheallaibh soillseach nan speur, agus tha sinn an dochas gu ’m bi na’ sgriobhadh air na nithibh taitneach so, chum mor-bhuannachd do ’r luchd-leughaidh uile, agus gu ’n toir e orra a bhi deidheil air tuilleadh agus tuilleadh a rannsachadh a mach a
[Vol . 4. No. 36. p. 7]
thaobh uile reulta neimh. Tha fios againn nach soirbh an ni fiosrachadh de ’n ghne so a dheanamh soilleir agus so-thuigsinn dhoibhsan nach robh air an cleachdadh ri bhi ’gabhail beachd sam bith air gluasad sholus nan speur, agus air na riaghailtibh leis am bheil iad air an suidheachadh ’n an cuairtibh eugsamhla! Tha, gidheadh, dochas againn nach bi ar dichioll chum beagan eolais a thoirt mu na cuspairibh oirdheirc so gu h-iomlan diomhain; ach gu ’n duisg na nithe a labhradh a suas iarrtas agus togradh ann an inntinn mhoran.
—SGIATHANACH, ’sa Ghaidheal.
An deigh do Uilleam Diùc Normandi na Sasunnaich a cheannsachadh chuir e-fein agus na h-uaislean aige dimeas air a’ Bheurla agus gach ni Sasunnach. Cha robh cànain sam bith air a teagasg ann an sgoilibh no Oil-Thaighean ach Fraingeis no Laidionn ré mòran lìnntinn an deigh sin. Is mòr an t-atharrachadh a thàinig air a Bheurla o na làithean ud. Cha robh i idir coltach ris a’ chànain a tha air a làbhairt ’s an latha an diugh, gu deireadh linn an treas Iomhair, Righ Shasuinn, agus air an aobhar sin, cha ’n eil seann leabhraichean-sgriobhte ri ’m faighinn anns a’ bheurla mar a gheibhtear anns a’ Ghàidhlig. Ghabhadh e leabhar math mòr gu làn iomradh a thoirt air na h-ainmean a mhàin, de na leabhraichean-sgriobhte Gàidhlig a tha ann an Leabhar-lann nam Fear-tagraidh an Dunéidin, agus ann an taighean nan uaislean feadh na h-Alba; gun a bhi ag ainmeachadh na tha ann an Oil-Thaigh Baile a’ Chliabh no ann an Taigh iongantais Lunnainn.
T.
Bha gille òg ag amharc air uinneag bùth-dhealbh ann am Baile-nan-Gall (an Alba) an latha roimhe. Thàinig fear a bhùth a mach, agus dealbh asail ’na làimh; nochd e so ris a ghille, agus thuirt e ris, “So do dhealbh a ghille!” “Cha-n e sin mo dhealbh idir” ars an gille agus e a’ tionndadh na deilbh agus a’ coimhead air a cùl. “Is e mo bheachd gur e do dhealbh féin a tha ann, oir tha d’ ainm agus ainm d’ àite-còmhnuidh sgriobhte air a’ cùl.”
Tha againn da chluas ach gun ach aon teanga, uime sin bu choir dhuinn mòran a chluinntinn agus beagan a labhairt.
MacDonald Hanrahan & Co. ,
Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.
Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.
MACDONALD HANRAHAN & Co.
Mai 4. ’95;
Caradh Uaireadairean.
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON.
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.
Tha so air a chumail do
Niall Mac Fhearghais, Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.
CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a Mhac-Talla. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith ort cuir litir thugainn a feorach nam prisean.
Ma ruigeas tu stor
D. J. DOMHNULLACH
Air Straid Wetworth
chi thu gu bheil gach seorsa bathair a th’aige cho math ’sa gheibh thu an stor sam bith sa bhaile, agus gu bhil e ’ga chreic
GLE SHAOR.
Nuair a thig thu do’n bhaile, s’ cor dhuit a dhol ’ga choimhead, gun fhios nach eil ni eigin aige a tha dhith rt, agus ma tha gheibh thu
DEAGH BHARGAN.
G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
SIDNI, C. B.
Uaireadairean Oir us Airgid, agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
math ar Duthcha tha ’nar beachd
D . A HEARN,
Fear-Tagraidh, Notair &c ., &c .,
SIDNI, C. B.
A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia, QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - C. B
[Vol . 4. No. 36. p. 8]
AN TUIL.
(Air a leantuinn.)
Tha ’n t-òganach rìomhach, ’s an rìbhinn deas, ùr,
Le ’n càirdean ’s le ’n dìlsean gu dìleas r’ an cùl,
A’ nasgadh am pòsaidh le deòin an luchd-gaoil
Tha aighear is sògh ann, tha sòlas is aoidh.
Ach dhorchaich an latha, tha ’n t-athar fo ghruaim,
Tha cuantan a’ béuchdaich, ’s gur deist’neach am fuaim;
Tha ’n talamh a clisgeadh, ’s a’ briosgadh gu ’bhonn,
Bhrùchd an cuan thar a’ chladaich le sadraich a thonn.
Chaidh sgaoileadh gu h-obunn ’s a’ chomunn bha baoth;
O ’s ìosal an cridhe ’bha mireag ri ’n taobh!
Ri mionaid na h-uaire ghlac uamhunn is fiamh
An saoghal, mo thruaigh a dh’ fhàs suarach mu Dhia.
Tha ’n t-uisge a’ braonadh ’s a’ taomadh gun tàmh,
Tha ’n dìle a’ sgaoileadh, a’ sgaoil’ air gach làimh,
’Nuas broilleach gach aonaich is fraoch bheanna cas,
Tha ’n dile a’ brùchdadh gu dùmhail ’s gu bras.
Gur ùrla gach glinne, o fhireach nam beann,
Tha ’n dìle air mhire, a’ sireadh gu teann;
Tha caoidh’ran ’tha cràiteach gun tàmh a dol suas,
Tha ’n saoghal ga bhàthadh, tha ’m bàs a’ toirt buaidh’.
Tha ’m Bàs ann air mhire, a’ milleadh ’s a’ sgath,
A sàthadh gun tioma ’s gach cridhe a ghath,
Mar iolair an fhàsaich, le àbhachd gun truas
Ag òl a seachd-sàth de bhlàth-fhuil nan uan.
Tha ’n dìle a’ sgaoileadh gu h-aognuidh ’s gu bras:
An dòchas nach faoin e gum faodar dol as!
An òige ’s an aois tha ri saothair gun stà;
A glacaibh an aoig ud cha saorar gu bràth.
Nach cruaidh i, a’ ghàir ud, tha ’n dràst a’ dol suas,
Am bas-bhualadh cràiteach ’measg gàrthaich nan stuadh!
An glaodh is an sgairteachd ’tha sracadh nan niall,
Gun dòchas gun fhiughair ri furtachd bho Dhia.
“An cluinn thu sinn idir, am fidir air càs?
’N do dhiùlt thu gu tur sinn, ’n do liubhair gu bàs?
A sruthaibh do chorruich an òl sinn gu sìor?
Do bhagradh, mo thruaigh! ged bu chruaidh e gum b’ fhìor.
“Gur ceart i, ar binne, O ’s cinnteach gu leòir;
Air Dia rinn sinn dìmeas—an dìmeas bu mhò;
D’ a thoil cha do strìochd sinn—mheas fhìrinn mar sgleò;
B’ e ar Dia ar toil-inntinn—ar n-iodhal ro mhòr.
“Tha ’m firean a chreid thu ’s a chuideachd maraon,
A ghluais ann ad eagal, ’s a sheas air do thaobh,
An tèarmunn na h-àirce, gun sgàth is gun fhiamh
Roimh dhoinionn nan àrd-bheann is ardan nan sian.”
Tha ’n dìle a’ sgaoileadh, a’ sgaoileadh gu bras,
Thar broilleach gach aonaich is faoin-bheannacas;
Thar fireach gach monaidh is slinnean nam beann,
Tha ’m bùrlam a’ dòrtadh, a’ dòrtadh na dheann.
Tha na h-eòin bheaga bhòidheach, bu cheòlmhor ’s a’ choill,
Gun iomradh air òran, fo dhòltrum is oillt;
Tha ’n spionnadh ga ’m fàgail, cha dàn doibh bhith buan,
Tha ’n nid bheag ’s an àlach a’ snàmh air a chuan.
Tha ’n leòghann a b’ allaidh, is madadh-allaidh nan càrn,
Tha sionnach an t-saobhaidh, is maoisleach a chàth’r,
Tha damh a chinn chabraich is earbag nan tom,
An comunn a chéile ’dol eug feadh nan tonn.
O ’s cianail a’ ghàir ud, ’s gach àit’ agus taobh,
’S is cruaidh i an spáirn ud gu tàradh o’n aog;
Tha gach ainmhidh fo èislean, gach creutair fo ghruaim,
Tha ’n t-uisge ag éirigh, ag éirigh na chruaich.
Tha ’n tréun a bha gaisgeil, tha ’n lag a bha caoin,
Tha ’n t-òg a bha sgairteil, an glacaibh an aoig;
Tha ’mhàthair ’s am macan a’ greasad gu teann,
A’ streapadh ’s a’ dìreadh gu cìrein nam beann
B’i iomairt a’ chruadail gun bhuaidh leatha bh’ ann;
Tha ’n t-uisge a’ bualadh ri cruachan nam beann;
Tha ’n tuil air iom-sgaoileadh air raon agus blàr,
Thar àirde gach monaidh tha ’tonnan ’toirt bàrr.
Tha ’n cath air dol seachad, an cath ud bu chruaidh,
Is shìolaidh an éubhaich bu déist’neach car uair;
An tuil bhuall a basan le aiteas is fonn,
Ag éubhach buaidh-chaithrin, ’s an talamh fo ’bonn.
Faic toradh a’ pheacaidh, ’s a’ bhreitheanais chruaidh;
Faic caoimhneas is càirdeas an Ard-Righ d’ a shluagh;
An ciontach tha bàite ’rinn tàir air a’ chòir.
Am fìrean tha sábhailt ’thug gradh dhi le deòin.
Is faic i an àirc’ air bharra nan sùgh,
Gun chombaist, gun acair, gun acfhuinn, gun siùil,
A’ gabhail a cùrsa fo stiuradh Mhic Dhé,
’Si torrach le dòchas an òg chruinne-ché.
NIALL DOMHNULLACH,
Ceannaiche.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c . &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B.
C . H. HARRINGTON & CO.
Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.
Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c ., &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.
Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.
Fiodh, Buird, Laths, Clachan creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean .
C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.
Dr. G. T. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, C. B.
SIOSAL & CROWE.
Fir-Tagraidh, Comhairlichean
Notairean, &c .
SIDNI, - - C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE
| title | Issue 36 |
| internal date | 1896.0 |
| display date | 1896 |
| publication date | 1896 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla IV No. 36. %p |
| parent text | Volume 4 |