[Vol . 5. No. 10. p. 1]
MAC-TALLA
AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH
VOL. V. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, SEPTEMBER 5, 1896. No. 10
TURAS A’ MHARAICHE.
LE EOBHAN MAC LAOMUINN, M. A., D. D.
CAIB. VIII.
Aig ceann seachd laithean, bha Timoteus ri faire, agus shaoil leis gu’m fac’ e neul mar gu’m biodh lamh duine; ach mheudaich an dorchadas, agus cha b’ urrainn dha bhi cinnteach. Air meadhon oidhche fhuasgail Deagh Mhisneach air. Chomharraich Timoteus ris an àirde tuath an àm dol sios fo chlar, agus thuirt e, “Tha eagal orm gu bheil nàmhaid mu ’n cuairt.” Sheinn Deagh Mhisneach a mach, “Tha gach ni gu math, ”agus lean e air seinn salm naomha ri port Babilonach. Mhair e air so gus an do chail e. Bheothaich a’ ghaoth. Thainig Cuilc Bhruite a nuas, oir cha b’ urrainn da cadal do bhrigh bhi caithris Glùinean laga; dh’ amhairc e mach, agus bha ioghnadh air a bhi faicinn Déagh Mhisneach ’na chadal an àite bhi coiseachd na faire aige. Chrath e na dhùisg e, agus chomharraich e mach mar gu ’m be soitheach a’ deanamh g’ an ionnsuidh. Thog an dithis dhaoine iolach, agus a thiotadh bha na seòladairean uile air bòrd. Air do Chriosdaidh an glaodh a chluinntinn, thainig e nuas. Bha tuisge aig an stiùir agus dh’ earb e ri fear na caithris rabhadh a thoirt da. Mu ’n d’ fhuair iad car mu ’n cuairt, bhuail soitheach mòr Sgeul-a- mhor-aoibhneis, gus ’n do chriothnaich i bho ’toiseach gu deireadh. Dh’ fhàilnich cridhe Chriosduidh ’nuair a chunnaic iad bratach dhubh le ceann bàis. Bha e an làmhan spùineadairean, agus sin ’nuair nach robh e uidheamaichte air an son. Bha na h-uisgeachan ciùin air tionndadh gu bhi ’nan uisgeachan còmhstri. Ghlaodh na maraichean fo chlisgeadh, agus scriach na spùineadairean le glaodh na muinntir a choisneas buaidh. B’e ainm an t-soithich “Sgrios-obann,” fo chùram a Phrionnsa Dhuibh, a sheas a séideadh bagraidh, agus air an aghaidh na seòladairean. An sin ghlaodh Dearsair, a bha gealtach, “Tha ’n soitheach a’ dol fodha;” agus ruith e na dheann a dh’ ionnsuidh a Gheallaidh. Lean Deagh ’Mhisneach e, ach phut Eudmhor a thaobh iad. Thuit slat air bòrd agus cha mhor nach do bhuail i air Criasduidh, a rinn osna na spiorad, agus bha e ’ga dhiteadh féin a thaobh gach olc a dh’éirich dhaibh, ach chuimhnich e gu ’n tubhair Imanuil, “Feuch tha mise maille ruibh a gnnàth,” agus a’ glacadh misnich, ghairm e air na maraichean ard a iad a chòmhraig deagh chòmhraig a’ chreidimh. Rinn Sgrios-obann leum air ais nuair bhuail i bhuille, agus dh’ fheith i ri dol fodhr Sgeul-a- mhor-aoibhneas. Ach fhuair Timoteul a mach an aoideil, chuir e stad air le seòladh Tuigse, agus thainig e air bòrd le gnùis phlathail, ag radh, “Cha d’ éirich dochann air bith do ’n t-soithich.”
Litir a Ontario.
Tha ’n samhradh seachad, agus tha ’m foghradh reidh, ’s cha ’n fhada gus am bi stoirmeannan a’ gheamhraidh a’ teachd dlùth oirnn. An àite bhi gearain air an teas a bh’ ann ’s an t-samhradh, bithidh sinn an ùine gun bhi fada ’gearain air an fhuachd. Tha ’n aimsir mu ’n àm so de ’n bhliadhna cosmhuil ri duine bha ’na làn neart o chionn bheagan bhliadhnaichean, ach a tha nise ’dol air ais beag air bheag gus an tig fogharadh fuar na h-aois air, an deigh liath-reothaidhean an t-samhraidh a chur seachad. ’Nuair a sheallas sinn air ais agus a smaoinicheas sinn air na chaidh seachad d’ ar beatha, saoilidh sinn nach eil ann ach bruadar, a chunnaic sinn air an oidhche ’n raoir. Tha ’n ùine coimhead cho goirid leinn o’n bha sinn ’nar cloinn bhig ’s gun gann is urrainn duinn a thoirt oirnn fein a’ chreidsinn gu bheil ar beatha nis air dol thar a mheadhon-latha, oir tha lamh uaireadair na beatha aig cuid againn air dol gu math seachad air an da uair dheug. Seallamaid romhainn da fhichead no leth-cheud bliadhna, agus saoilidh sinn gar e ùine uamhasach fhada th’ ann, agus their sinn, “Cò chi an la ud?” Am bheil duine ann air an latha an diugh a tha nise na làn neart, a chi a’ bhliadhna 1936 no 1946? Cha ’n eil iad ach beag ann an àireamh a chi na bliadhnaichean sid.
Tha do nàdur ann am mac an duine na ’s math leis a bhi daonan ’ga dheanamh féin na ’s òige na tha e. Cha smaoinich sinn gu bheil sinn sean gus an cluinn sinn an òigridh ag radh ri chéile nuair a bhios sinn faisg oirra, “Sud agad seann Domhnull, no seann Alasdair mac Dhomhnuill Ic Iain: nach e tha ’fàs liath, agus tha e cosg ghloinneachan!” Nach e sud a bheir a nuas mar a their iad anns a Bheurla, ar dignity; a bhi cluinntinn òigridh gun mhodh ag radh seann daoine rinn. Ach feumaidh sinn aideachadh gur e ’n fhirinn a th’ ann, agus mur aidich, fairichidh sinn e. Chi mi mòran de ’n òigridh a tha beò an diugh, agus tha iad liath mu ’n ruig iad còig bliadhna fichead. Tha e ’na fhasan aig gillean òga nise bhi ’gam bearradh féin gach seachdain; cha leig iad le ’n ciabhan fas idir, agus an ùine bhig bidh iad cho liath ri seann daoine. Tha e na ’s bòidhche gu mor ciabhan fada liatha fhaicinn air duine, na ceann làn fhriodhan. Cha dean math dhomh an còrr a radh mu’n chùis so, oir tha eagal orm ma thòisicheas mi gu ’n abair mi tuilleadh ’sa chòir.
Cha ’n eil an gràn cho math ’sa bha sinn a smaoineachadh a bhitheadh e mu ’n deach a bhuain. Bhuail a mheirg e gu dona, agus leis a’ sin bidh an siol gu math aotrom. Bha reothadh mor againn air oidhche an ochdamh latha deug dhe ’n mhios so. Dhubh e bàrr a bhuntata ann an àiteachan, agus measan gàraidh, ach cha ’n eil aobhar a bhi gearan againn.
Chunna mi gu bheil am “Peutannach” math air òrduighean a thoirt seachad, ach b’ fhearr dha gu mòr a litrichean féin a dheanamh na b’ fhaida, no iad a bhi tighinn na bu trice. Cha b’ fhearrd iad uile bhi cho goirid ris an te mu dheireadh sgriobh e, ged a bha i glé mhath na bh’ ann dhith. Dean mar a ni mise, ’dhuine chòir; mur eil ùine agad air sgriobhadh, thoir as do chadal e?
Bha mi leughadh na sgeulachdan gasda bh’ anns a MHAC-TALLA mu dheireadh, agus gu cinnteach chòrd iad rium. An ath uair a sgriobhas mi, tha mi dol a thoirt oidhirp air iomradh a thoirt air cleachdaidhean nan Gaidheil, math us dona; tha da thaobh air a’ mhaoil; bha cleachdaidhean math us dona gu leòr aca, na daoine còire.
Tha eagal orm gun do sgriobh mi mo litir tuilleadh us fada, ach feuch ri rum a thoirt dhi uile, agus bheir mi taing dhuit air a shon. Tha mi nise ’dol a sgur. Slan leibh ma ta gus an cluinn sibh bhuam a rithist.
Is mi ur caraid,
Iain Mac Illeasbuig.
Priceville, Ont., 28, 8, ’96.
Tomhaisidh Morair Salisbury, Priomhair Bhreatuinn, mu dha cheud gu leth pùnnd. Cha tomhais Mr. Gladstone ach gann sia fichead pùnnd. Cha ’n i bhodhaig a dh’ fheumas a bhi mor no cudthromach air son duine dheanamh tapaidh, ach an eanchainn, agus ma bhios an eanchainn gu math, ’s coma co-dhiu bhios a bhodhaig mor, trom, no beag, aotrom, bidh an gliocas ’s an tapachd ann.
[Vol . 5. No. 10. p. 2]
COMHRADH.
EADAR MURACHADH BAN AGUS COINNEACH CIOBAIR.
MUR.— “Ceud mile failt air Fear a’ Ghoirtein Fhraoich! Bha mi direach a smuaineachadh ort, agus ag radh ri m’ a’ mhnaoi gu’n do thilg Coinneach Ciobair clach oirnne.”
COIN.— “Ma thilg, a Mhurachaidh, bithidh a’ chlach sin cosmhuil ri cronachadh an fhirein oir cha bhris i do cheann.”
M.— “Tha mi ’creidsinn nach bris’ agus cha bhiodh duil agam gu’m briseadh. Ach, a charaid, tilg dhiot an cota-mor sin, oir tha e mu’s trom r’a ghiulan leis an aimsir bhlath so.”
C.— “Nach cual thu riamh, a ghraidh nam fear, an sean-fhacal a deir:—
Cha truimeid a’ chaor’ a falluing,
Cha truimeid an t-each an t-srian,
Cha truimeid an loch an lach,
’S cha truimeid a’ choluinn ciall?”
M.— “Tha thu geur-chaìnnteach an diugh, a Choinnich, ach dean suidh, agus faigheamaid do naigheachd.”
C.— “Is maith an uaigheachd a bhi gun naigheachd idir; ach, cha’n ann a chur casg air do chainnt, ciod an leabhar boidheach a th’agad an sin, a Mhurachaidh? Is maiseach a cheangladh e gun teagamh. Is geal gach nobha gu ruig snothach an fhearna.”
M.— “Ma ta a Choinnich, tha leabhar agam an so a fhuair Seonaid bheag mar dhuais-foghluim ’s an sgoil, eadhon bardachd Roibert Burns, agus cha dheanadh tusa sgillinn dheth, a thaobh canain nan Dubh-Ghall anns am bheil e air a chur a mach. Bha mi direach a leughadh an duain aig Burns mu Thomi a’ Shanter, agus is miorbhuileach a chuireadh r’a cheile i. Is gasda a chordas i riutsa, a Choinnich, do bhrigh gu’m bheil i a’ toirt iomradh air do chairdibh na buidsichean agus na sithichean.”
C.— “Nach toir thu dhomh ’s a Ghailig e, a Mhurachaidh, oir bu cheart co maith dhuit a thoirt dhomhsa ’sa Ghreugais, ri thoirt dhomh ’sa chainnt neonaich sin.”
M.— “Ni mise mo dhichioll, ma ta, a Chonnich, agus cha mhor nach biodh e co furasd teadhair a dheanamh as na sligibh-bairneach, ris an duan sin eadar-theangachadh, ach bheir mise deuchainn dha, agus cha’n iarrair air duine dona ach a dhichioll. Eisd, ma ta ris an duan aig.
TOMI A’ SHANTER.
“An uair a dhunar na bùthan, agus a dh’ fhàgas ballaich nan ceannaichean na sràidean; an uair a chomhlaicheas coimhearsnaich pòit-chiocrach a chéile; an uair a chromas an t-anmoch air laithibh-feille, agus a thòisicheas muinntir air an t-slighe a ghabhail dachaidh; an uair a tha sinn ’nar suidh ag òl ar druthaig, agus a’ fas blath agus anabarrach sogannach, cha’n eil aon smuin ’n ar cridhe mu na mithibh fada Albannach, no mu gach cathar agus slochd, gach stuadh agus stac, a ta eadar sinn agus ar dachaidh, far am bheil ar cailleachan gu dur, dranndanach ’nan suidh ann am feirg, agus a’ teannachadh an cnuaichdean mar anradh a’ fas ann an gairge, ag altrum an corruich chum a chumail dian.
Fhuair Tomi a’ Shanter, an duine coir, an fhirinn so a mach ’n am da a bhi ’marcachd air oidhche araidh à Ionar-Air, (seann Air, baille air nach d’ thugadh barrachd riamh a thaobh a chuid daoine ionraic, agus a chuid oighean maiseach!)
O Thomi, gu’n robh thu co glic agus comhairle Ceite do bhean fein a ghabhail! Leig i ris duit gu’n mhearachd nach robh annad ach trusdar salach gu’n diu, —gleosgair bruidhneach, goileamach, misgeach; —nach robh thu fein aon la feille o gheamhradh gu foghar measorra no stolda! Cha do chuir am muillear lamh air molltair, nach do shuidh thu maille ris fhad ’sa bha sgillinn ruadh na d’ sporran. Cha do chuireadh teann air gearran gu’n daoraich a bhi marron air a’ ghobha agus ort fein. Air an t-Sabaid Naoimh, agus am fochair na h-eaglaise, bu ghnath leat a bhi ’g òl maile ri Sine a’ Chlachain gu moch Di-luain! Uime sin, chuir i air mhanadh gu’m biodh tu air t-fhaotuinn air do bhàthadh luath no mall, ann an sruthaibh domhainn na h-aibhne Doon, no air do ghlacadh anns an duibhre leis na sithichibh am fagus do sheann eaglais thathaichte Allobhaidh!
Och! a mhnathan suairce! bheir e sileadh nan deur orm a bhi smuaineachadh cia lion comhairle thaitneach, agus cia h-iomadh rabhadh seasmhach a thugadh le mo mhnaoi, ach air an d’rinneadh tàir leamsa a companach!
Ach chum ar sgeoil. —Air feasgar araidh féille, bha Tomi gu stòlta ’na shuidh ri taobh na cagailte far an robh gealbhan-teine a’ brasladh, agus maille ris na pòitearan druaiheach, a bha ’g òl gu cothromach gloin’ air gloine. Aig uilenn Thomi bha Seocan-Greasuiche na shuidh air caithir, mar an seann fhear-ruin dileas, iotmhor aige féin. Ghradhaich Tomi e mar fhior bhrathair caidreach, air doibh a bhi cuideachd re iomadh seachdain fo’n daoraich. Bhras-shiubhail an oidhche le h-oraanaibh agus gleadhraich gu’n choimeas, —agus bha an leann a’ sìr dhol am feabhas! Bha a bhean-osda agus Tomi a fas ro shuairc r’a cheile le comanaibh uaigneach agus fior-thaitneach. Dh’ aithris Seocan-Griasaiche gach sgeul a b’ iongantaiche na chéile, agus bha gàire mor an fhir-òsda mar chomh-sheirm do’n dluth-chòmhradh. Séideadh an doinionn o’n taobh a mach le buraich eagallaich, ach cha bu mho air Tomi an doinionn ’as fead.
Iomaguin! air di a bhi air bhol le bhi ’faicinn neach co sonna, chaidhh i agua bhàth i i-fein anns na tuiltibh leanna! Mar a ghreasas na seileanan dhachaidh le luchdaibh stòrais, mar sin theich na mionaidean mar air sgiathamh le toil-inntinn. Feudaidh righrean a bhi air am beannachadh, ach bha Tomi moralach, air da buaidh a thoirt air uile thruaighibh na beaeha a ta làthair!
Ach tha toilinntinnean mar chrom-lusan air an sgaoileadh a mach. Ni thu greim air a ghucaig, ach tha am blath air a sgapadh! Air neo direach cosmhuil ri cloinneagaibh sneachda a’ tuiteam air an uisge; tha iad geal re sealain, ach air ball leaghaidh iad as an t-sealladh, agus cha’n fhaicear iad tuilleadh ni’s mò; —air neo cosmhuil ris na firchlis a ghrad-theicheas air falbh mu’n comharaich sibh a mach an t-ionad anns an robh iad; —air neo cosmhuil ris a bhogha-fhrois a shiubhlas air falbh ann am meadhon an ànraidh. Cha bheo e a chuireas cuibhreach air uine no air seol-mara. Ach tha’n uair air teachd anns am feum Tomi dol air mu’n eich, —an uair sin a ta mar chlach-ghlasaidh do dhruim-bogha dhoilleir na h-oidhche, —anns a’ cheart uair thiamhaidh sin leum e air druim a chapuill fein, —agus ann an leithid de dh’ oidhche ’s air an do ghabh e an t-slighe, cha deachaidh peacach bochd, truagh riamh a mach!
Sheid a’ ghaoth mar nach seideadh i tuilleadh! Dh’eirich na frasa torghanach air sgiathaibh na sine! Shluig an tiugh-dhorchadas suas na grad-bhoisgean teine ’sna speuraibh; agus bha’n tairneanach a’ bùirich le langanaich aird, fhad agus fhuaimneach! Dh’ fheudadh leanabh a thuigsinn air an oidhche sin, gu’n robh gnothuch aig an Droch-Fhear os laimh!
Air do Thomi a bhi gu daingean na shuidh ’san diollaid air muin Maggai a’ chapuill ghlas fein, —agus capull ni b’fhearr cha do thog riamh cas, —ghrad ghluais e air adhart roimh chlabar agus lathaich, gun suim sam bith do’n ghaoith, do’n fhuaim, do’n uisge, na do’n teine, —an traths’ a deanamh greim air a dheagh bhonait ghuirm fein, agus a ris a’ seinn seann dhuanaig Albannaich. A ris, bhiodh a shuilean a’ sgeannadh ’na cheann, a’ sealltuinn gu curamach mu’n cuairt da, air eagal gu’n deanadh na bocain greim air. Bha Eaglais Allobhaidh a tarruing am fagus, far an robh taibhsean agus cailleachan-oidhche a’ sgreadail ’s an dorchadas.
Fhuair e nis a null thar an àthan far an do mhùchadh an ceannaiche ’san t-sneachda. Chaidh e seachad air na craobhaibh beithe, agus air a chloich mhoir far an do bhris Tearlach misgeach cnaimh na h-amhaich aige fein, agus chaidh e troimh ’n chonasg, agus seachad air a’ charn far an an d’ fhuair na sealcairean an leanabh a mhortadh, agus am fagus do’n droighnich os ceann an tobair far an do chroch mathair Mhungo i fein. Air thoiseach air tha Doon, a’ taomadh a tuiltean a mach, —tha’n doinnean bhuaireasach a’ beucaich troimh na coilltean, agus tha na dealanaich a’ clis-bhoisgeadh o dheas gu tuath! Ni’s faisge agus ni’s faisge tha na tairneanaich a’ bùirich; agus gu fann troimh na craob a acainneach chithear
[Vol . 5. No. 10. p. 3]
Eaglais Allobhaidh gu lasarach mar gu’m biodh i ’na teine! Bha na sailean aice a’ gliosgadh troimh gach fosgladh, agus chualas ’san am gleadhraich sùgraidh agus dannsa a fuaimeadh gu mor!
Och! Iain-a’ -Ghrainein-Eorna! thusa a dheachdas gu dan! Ciod na cunnartan a bheir thu oirnn, ach cunnartan a chuir sinn air dimeas! Cha’n eil eagal uilc air hith oirnne le deoch an da sgillinn, ach le “Mac na bracha” bheir sinn aghaidh air an Daoch-fheae fein! Bha na boinnean-dibhe a’ cur a’ leithid de bhuareas ann an eanchainn Thomi, air chor ’s le ceartas fhaotuinn, nach biodh an curam ni’s lugh air roimh an deamhain fein! Ach sheas Maggai, air a bualadh le h-eagal, gus an do smachdaicheadh i le sàil a’s laimh; dhuraig i an sin dol gu mall air a h-aghaidh chum an t-soluis. Agus O! Feuch! chunnaic Tomi sealladh miorbhaileach! Chunnaic e sithichean agus buidsicheàn a’ dian-chur ris an dannsa! Cha b’e leumartaich chiuin, reidh, a nall as an Fhraing a bha’n sin, ach cascheuman ealamh, —grad-stapan gearra, —strath-speidhean, agus ruidhlean cridheil, leis an do chuireadh beothalas agus smioralachd ’nan sailtìbh gu leir! Air an taobh-near bha dall-uinneag dhorch, far an robh an t-Aibhistear nor fein ’na shuidh ann an riochd beathaich fiadhaich. Bha e ’na gharrach dudach, dubh, gruamach, agus mor. B’e a’ ghnothuch-san aig an am, a bhi ’seinn ciuil dhoibh. Uime sin, theann-ghleus e a’ phiob, agus thug i sgread aisde a chuir mullach agus sailthean an tighe air chrith.
Bha cisteachan-laidhe ’nan seasamh ceithir-thimchiol mar phris no corn-chlaran fosgailte, a bha nochdadh nam marbh ’nan éididhibh deireannach; agus le druidheachd no le cleas-lamhdeamhnach éigin, bha solus laiste ann an laimh fhuair gach aoin diubh, trid an d’ thugadh comas do’n treun-fhear Tòmi, beachd a ghabhail dhe’n bhord air an robh ’nan laidhe cnamhan mortair ann an iaruinnibh na croiche, —leanabanna beaga gu’n bhaisteadh, —da-reis air fad, —meirleach air ùr ghearradh o’n taod, leis na h-ospagaibh deireannach aige fathasd air an dealbhadh air spleuchd a’ chraoise, —cuig tuaghan-catha le dearg-mheirg na fola thairis orra, —cuig crom-chlaidhean carrach le mortadh, —agus moran de nithibh oillteil agus eagalach eile, nach biodh e laghail fiu agus ainmeachadh.
An uair a bha Tomi a’ sgeannadh a shuilean, lan uabhainn agus iongantais, dh’ fhas an aighear agus a’ mhire grad agus gleadhrach. Sheid am piobair suas na bu labhra, agus na bu labhra, agus chaidh an luchd-dannsaidh ’nan deannaibh, gach mionaid na’s luaith’ agus na’s luaith’. Ruidhil iad, shuidhich iad, chroisg iad agus chaidh iad an sas na cheile, gus an robh smuid fallais air gach seann chaillich a bha lathair. Mu dheireadh, thilg iad dhiubh an luideagan, agus bhuan-sheas iad ri’n obair ’nan leintibh.
A nis, a Thomi, O Thomi! na’m b’ oighean iad sud, agus gach aon diubh sultmhor agus maiseach ’nan oige, le’n leintibh air an deanamh, cha’n ann dhe’n phlaide shalaich bhain, ach de’n t-seachd ceud deuganart, geal mar an sneachd—ciod a theireadh tu riutha sin?
Ach an aite sin, bha bansgalan seargta, aosda, agus baoth, le iurgannaibh tanna, cuagach a leumartaich agus a gearradh shurdag, air druim seanna mhart. Och! bu leoir e chum deistinn a chur orm, agus chum mo dheanamh tinn!
Ach bha deagh fhios aig Tomi air aon rud agus rud eile, agus bha aon chaile dhreachail, chiatach ’san ruidhtearachd air an oidhche sin, (aig an robh eòlas fad an deigh sin air tir Charric, oir is lionmhor ainmhidh a bhuail i gu bas, agus is iomadh deagh bhàt a chuir i a dhith, agus chrath i moran coirc agus eorna anns gach ait, agus chum i taobh na duthcha air fad fogheilt.) Bha’n leine aice de gharbh lion-anart Phaislidh, a bha i a’ caitheadh an uair a bha i ’na caileig. Ach, och! is beag bha fios aig do sheannamhathair chrabhaich, gum biodh an leine sin a sholair i air son a h-Annaige bige fein, le da phunnd Albannach (a saibhreas gu leir) a b’ urraim air dannsa nam ban-bhuitseach!
Ach a nis feumaidh mo cheolraidh an sgiathan fein a bhearradh, oir tha itealachd dhe’n ghne so fad os ceann an cumhachd. Co a sheinneadh mar a bha Annag a slisg ’sa leumadh, (oir bha i ’na baoibh thapaidh, a bha subailt agus treun) agus mar a sheas Tomi mar neach air an d’ rinneadh druidheachd, agus mar shaoil e gu’n robh a shuilean a sealbhachadh tiodhlacan araidh. Spleuchd eadhon Satan fein agus rinn e iomairt le lanthoil, a’ cas-chrathadh agus a’ seideadh suas na piob leis gach cumhachd agus innleachd ’na chomas. Ach mu dheireadh le aon surdaig agus a ris le surdaig eile, chaill Tomi a thoinisg gu buileach, ag eigheach a mach, “Ro mhaith, ro mhaith, a Leine Chutaich!” —agus ann am priabadh na sula bha gach ni dorch. Agus is gann a fhuair e Maggai air a ceartachadh, an uaar a bhruchd a’ bhudheann ifrinneach a mach le dian-chabhaig.
Ceart mar a bhriseas na seilleanan a mach ’nan sgaoth, a’ srannail le feirge dhein, an uair a bhios buachaillean gadach a toirt ionsuìdh air an sgeabpaibh; —ceart mar a theicheas a’ mhaigheach bho a naimhdean sgriosach, an uair a chluinneas i sgaile a’ ghunna agus a chlis-leumas i roimh an sron air falbh; —ceart mar a dhian-ruitheas an comhladas sluaigh air an aghaidh air la feile, an uair a ghlaodhar a’m fad ’sam farsuing, “Glac am meirleach,” —ceart mar sin bheir Maggai a casan as, air do na buidsichean a bhi an toir oirre, le iomadh sgreach cianail agus eagallach.
Och, a Thomi! mo chreach, a Thomi! gheibh thusa do dhuais. Is ann gu diomhain tha do Cheit a’ fantuinn ri’d theachd. A nis, a Mhaggai, dean gu h-ealamh ma’s uarainn thu, agus ruig clach-ghlasaidh na drochaid. An sin, feudaidh tu t-earball a chrathadh riu gu leir. Cha n eil a chridhe aca dol thairis air sruth is e na ruith. Ach mu’n d’rinn i mach a’ clach iucharach, feuch! an truaigh earball a bh’aice gu ’chrathabh! Oir bha Annag fad air thoiseach air cach, agus rinn i suas gu dluth ri Maggai threin, agus thug i ionnsuidh air Tomi le cuimse fhiadhaich. Ach is beag a bha dh’ fhios aice air smioralas Maggai, a theasairg a maighstir gu teartinte le aon leum, ach, dh’ fhag i ’na deigh a h-earball glas fein Ghlac a’ chailleach i air an rumpall, agus dh’ fhag i aig Maggai air oigin am bun.
A nis, g’e b’e co a leughas an sgeul firinneach so, thugadh gach duine agus gach mac mathar an aire. Cuin air bith is miann leat dol a dh’ òl, smuainich gu’m feud thu sòlasan a cheannach tuilleadh ’s daor, agus cuimhnich air capull Thomi a’ Shanter.”
COIN.— “Ubh! Ubh! a Mhurachaidh, cha chual mi a’ leithid riamh. Ciamar a chaidh agad air, oir tha a Ghailic sin co cruaidh, cruinn, geur ris na sligibh bairneach fein, agus an deigh sin tha i so-thuigsinn?”
Mur.— ”Cruaidh no bog, feumaidh sinn geill a thoirt do ghairm Bean-an-tighe, oir tha’n t-suipeir deas o cheann fada, agus tha fios agad gu’m feum gach beo a bheathachadh. Uime sin, thugamaid an seomar oirnn, agus feudaidh e bhi gu’n an deigh na suipeir ged bu bhardachd Oisein a thigeadh an uachdar.
ALASDAIR RUADH.
SAMHLAIDHEAN.
Cha fliuch ri iasg—cho tioram ri seich,
Cho beò ri eun—cho marbh ri cloich;
Cho brisg ri glaine—cho righinn ri teud,
Cho mall ri seilcheag—cho luath ri steud;
Cho làidir ri each—cho lag ri caot,
Cho milis ri siùcar—cho neo-bhlasd ri sgaot;
Cho geal ri lili—cho dubh ri suidh,
Cho mear ri piseig—cho tinn ri cù;
Cho dòmhail ri peatraid—cho sùmail ri sgadan,
Cho reamhar ri muic—cho caol ri radan;
Cho direach ri saighead—cho cam ri bogha,
Cho bàn ri léine—cho dubh ri gobha;
Cho carrach ri creig—cho lom ri bòrd,
Cho geur ri sgian—cho maol ri òrd;
Cho cruaidh ri spor—cho bog ri ìm,
Cho luaineach ri sìd—cho cinnteach ri tìm;
Cho fìor ris an t-Soisgeul—cho fealls’ ris an duine,
Cho caochlach ri bean—cho deibhin ri gunna;
Cho teth ri àmhuinn—cho fuar ri sneachd;
Cho lag ri cuileig—cho laidir ri seachd;
Cho aotrom ri it—cho trom ri luaidh’,
Cho glas ri feur—cho ruadh ri luath,
Cho mall ri as—cho bras ri tuil,
Cho geal ri latha—cho dearg ri fuil,
Cho garbh ri ròcas—cho binn ri bàird,
Le mìl’ samhl’ eile riu so ann an càird,
[Vol . 5. No. 10. p. 4]
MAC-TALLA.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25
Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.
Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher ‘Mac-Talla,’
Sydney, Cape Breton.
SIDNI, SEPTEMBER 5, 1896.
Ann an Canada, tha gach ball de ’n ard-phàrlamaid a’ faotuinn mar dhuais air son a shaothair as leth a dhùthcha, mile dolair ’sa bhliadhna; ann an New Zealand, tha ’n luchd-pàrlamaid a faotuinn còig ceud dolair ’sa bhliadhna; ann an Iapan, ochd ceud dolair; ann an Astralia deas, mile dolair; ann a’ Victoria, coig ceud deug dolair; ann an Queensland, da mhile dolair; anns a’ Fhraing, ochd ceud deug dolair; ann an Brazil; tri mile dolair; ann am Mexico, tri mile dolair; agus anns na Stàitean Aonaichte, coig mile dolair. Ann am Breatuinn far am bheil na laghannan a’s cudthromaiche ’s a’s fhearr air an deanamh, agus far am bheil aca ri obrachadh na ’s cruaidhe na ann an dùthaich sam bith eile, cha ’n eil an luchd-Pàrlamaid a’ faotuinn sgilinn ruadh air son an saothair. Tha iad a riaghladh na dùthcha, agus ann an tomhas mor a’ cumail rian air an t-saoghal air fad, gun dad iarraidh no fhaotainn air son an cuid obrach.
Ann am baile Halifax, tha na rothairean air fas cho lionmhor, ’s gu bheil luchd-riaghlaidh a’ bhaile air fhaicinn iomchuidh cìs a leigeil orra, agus riaghailtean eile dheanamh air son an cumail fo laimh. Cha’n eil a’ chìs ri bhi glé àrd, a mhàin còig sentichean fichead, ach tha na riaghailtean eile a’ cur na feirge gu mòr orrasan do ’n gnàth a bhi falbh leis a chuidheil. Cha ’n fhaod iad falbh na ’s luaithe na sia mile ’san uair, feumaidh iad an clag a bhualadh ’nuair a thig iad faisg air duine, agus tha aca ri solus laisgte bhi air an siubhal air an oidhche. Tha h-uile rud a h-ann a’ cur na feirge air muinutir na rothairean. Ach tha ’n uidheam ùr so air fàs cho lionmhor o chionn beagan bhliadhnaichean ’s gu feumar riaghailtean air choreigin a chur rompa. Roimhe so bha cead aca mar bu trice deanamh mar a chitheadh iad fein iomchuidh, ach tha ’n t-àm a nis air tighinn anns am feumar innse dhaibh ciod a dh’ fhaodas iad a dheanamh, agus ciod nach fhaod.
’S àbhaist do ’n fhear-dheasachaidh mu ’n am so ’n bhliadhna seachdain tàimh a thoirt dha fhéin ’s dh’ an MHAC-TALLA. Tha so feumail, oir ’nuair a tha neach ceangailte ri obair fad bliadhna gun chothrom gluasaid, cuiridh a shlàinte feum air e ’anail a leigeil gus neart agus ùrachadh fhaotainn air son saothair bliadhn’ eile. O’n thachair dha aig an àm so a bhi ann an Eilean a Phrionnsa air chuairt ghoirid, smaoinich e nach b’ olc an gnothuch dha am paipear a chur na thàmh aon seachdain, a chuairt a dheanamh beagan na b’ fhaide, agus sgriob a thoirt am measg nan Gàidheil a tha ’deanamh an d achaidh anns an eilean bhòidheach thorach sin. An uiridh chuir e cuairt ghoirid air Ceap Breatuinn; thug e cùnntas goirid d’ an luchd-leughaidh air a’ chuairt sin; tha roimhe a ni ceudna dheanamh a thaobh a chuairt an Eilean a’ Phrionnsa, agus air leinn nach mi-chòrd sin riutha. Mar sin cha bhi dùil aig an luchd-gabhail ri MAC-TALLA fhaicinn air an t-seachdain s’a tighinn idir, ach an t-seachdain an deigh sin, bidh e ’ga nochdadh fhéin riutha a rithist ann an làn rùn a bhi na ’s briathraiche ’s na ’s fhearr seanachas na bha e riamh.
Ann an Denmark, am Finland, ’s an Norway, tha boirionnaich gu tric ri ’m faotainn air bòrd shoithichean mar sheòladairean‘ agus tha iad ag radh gur a math na maraichean iad. Am measg nan soithichean beaga, nuair a tha boirionnach air bòrd, co-dhiu is bean an sgiobair, no bean an stiubhaird i, tha aice ris gach ni a chuirear mu choinneamh seòladair sam bith a dheanamh; tha aice eadhon ri dhol air an stiùir no air an fhaire mar aon de chàch. Ann an Denmark, tha boirionnaich gu tric nan luchd-iùil(pilots)do shoithichean, agus ’s aithne dhaibh an gnothuch a dheanamh pailt cho math no na ’s fhearr na na firionnaich.
Tha am MAC-TALLA beagan air deireadh air an t-seachdain so, ach gabhaidh ar luchd a leisgeul, oir thàinig air an fhear-deasachaidh fàlbh o’n tigh toiseach na seachdain. Tha e ann an Eilean a Phrionnsa, agus cha teid aige an ’obair a dheanamh idir cho math ’n uair a tha e astar latha no dha bho ’n tigh ’sa theid aige ’nuair a tha e air fhonn fhéin, far nach eil seallaidhean no fuaimannan comasach gus ’aire thoirt bhar a ghnothùich.
AN CRANN TARA
(Am Fiery Cross. )
PAIPEAR MIOSAIL AIR SON ALBANNAICH CANADA, anns am bheil air a chlo-bhualadh Dealbhan agus Beath-Eachdraidhean Gaidheil Chanada; Eachdraidh nam Fineachan agus dealbhan an snaicheantais; Ceol, Bardachd, agus Sgeulachdan; agus sgriobhaidhean mu iomadh ni eile. Pris: — $1 .00 ’sa bhliadhna, no sia miosan air son 50c. Sgriobh us cuir airgead guT . D. MACDONALD, 2591 St. Catherine Street, Montreal.
G. H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
Uaireadairean Oir us Airgid agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
SIDNI, - - - C. B.
F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC
An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.
Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.
Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s coir dha toghal air.
Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas nungaidhean air son leigheas agus ceartachadh shuilean.
Sidni, C. B. Feb. 1, ’96.
C . H. HARRINGTON & CO.
Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.
Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c , &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.
Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.
Fiodh, Buird, Laths, Clachan-creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean.
C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.
H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
NYANZA , C. B.
THA e creic CLOTH, DROGAID, agus PLAIDEACHAN “EUREKA” air a cheart phris air am beilear ’g an creic aig na muillin.
Tha Factoridh Eureka air aon de ’n fheadhain a’s fhearr an Canada. Choisinn na Plaideachan a thatar a’ deanamh innte DUAIS AIRGEID aig Exhabition Chanada da uair.
Chreic e an uiridh fiach cheithir cheud deug dolair ( $1400 .00) dhe na h-aodaichean so an coinneamh Clòimhe, agus tha dùil aige barrachd air sin a chreic am bliadhna.
Tha luchd-gnothuich(agents)aige mar a leanas: —Ann an Siorrachd Inbhirnis, Niall Mac Ille mhaoil, aig Loch Ainslie, agus D. D. Mac Fhionghain, (Taillear,) an Orangedale; an Siorrachd Cheap Breatunn, Tearlach E. Clark, aigCross Roads Leitche’s Creek.Tha mu dheich air fhichead sampull aodaich aca, agus theid aca air seòrsa sam bith a thoirt dhuit ochd latha ’n deigh a chloimh a chur air falbh, Am bheil iad math? THIG AGUS FAIC.
[Vol . 5. No. 10. p. 5]
NAIDHEACHDAN.
Chaidh soitheach iasgaich Geancach a reic leis an t-siorram ann a Halifax Di-luain s’a chaidh. Bha i air a glacadh airson a bhi ’g iasgach an taobh a stigh de na crioch-an.
Tha Banrigh Victoria ann an Alba aig an àm so. Tha i gu fuireach ann am Balmoral gu deireadh Nobhember agus an sin tha i tilleadh gu Windsor. Tha i air a dhol am feobhas gu math na slàinte.
Chaidh da mhile duine, á caochladh cheàrnaibh de Ontario, seachad troimh bhaile Thoronto ann an aon latha air an t-seachdain s’a chaidh, ’s iad a dol do Mhanitoba ’s do ’n Iar-thuath a dh’ionnsuidh na buana.
Tha an t-Onarach Edward Blake a tigh’n a nall a Chanada air a’ mhios so, agus a dol a dh’fhuireach a bhos coig no sia sheachdainean. Tha e fàgail thall toiseach na seachdain s’a tighinn, agus bi’dh e dol air ais mu thoiseach a gheamhraidh.
Tha ’n Spain a’ dol a chur da fhichead mile (40,000) saighdeir do Chuba mu mheadhon a mhios so. Bho ’n thòisich an cogadh ann an Cuba, chaidh sia fichead mile (120,000) saighdeir a chur a nall do ’n eilean sin. Tha e coltach gun teid aig an Spàin air an cogadh a chumail air adhart treis mhath fhathast.
Tha reis gu bhi ann anDorchester , New York;nir an naodhamh latha deug dhe’n mhios so eadar each agus rothair, a cheud réis dhe ’n t-seorsa a bh’ ann riamh. Tha an t-each air fear de na h-eich a’s luaithe th’anns na Stàitean, agus tha fear an rothair cho math air astar a thoirt as a chuidheil ri duine tha ’n America. Tha da mhile dolair ri bhi an geall eatorra.
Phòs càraid aosda ann am Fredericton, N. B., air an n-seachdain s’a chaidh. Tha fear na bainnse ceithir fichead bliadhna dh’ aois, agus bean na bainnse tri fichead s’a deich. ’Se so an ceathramh pòsadh dhasan. Bha am pears-eaglais a phòs iad ag iarraidh airsan a ghealltuinn gu’m b’e so am pòsadh mu dheireadh a dheanadh e, a ch cha toireadh e gealladh sam hith dha.
Chaidh duin òg do’m b’aimn Sydney Roper, a bhàthadh faisg air Ingonish Di-luain s’a chaidh. Bha e fhéin ’sa bhrathair ag iasgach mu cheithir mile mach o eilean Ingonish, nuair dh’éirich gaoth laidir, agus a lion am bàta aca le uisge; Thainig bàta eile nan rathad aig an àm, agus shàbhaileadh a bhrathair, ach chaidh esan a bhathadh. Bha a’ mhuir cho garbh ’s gu robh an leòr sig a chuid bu mho dhe na bàtaichean tìr a thoirt a mach.
Thug fear Micheil Aenan, ann an Roxbury, Mass., ionnsuidh Di-luain s’a chaidh air a bhean a mharbhadh, agus an deigh sin chur e làmh na bheatha fhein. Bhuail e i ’sa cheann le tuaigh, agus nuair a shaoil leis gu robh i marbh, ghearr e a sgòrnan fhéin. Tha iad beò le cheile, ach tha e doirbh a dheanamh a mach an tig no no nach tig aon seach aon dhiubh uaithe. Tha Henan mu thri fichead blianhna dh’ aois, agus a’ bhean da fhichead ’sa còig. Bha iad glé mhath air an dòigh. Thatar a’ deanamh a mach gu ’n do chuir dragh-eigin a bh’ aige thaobh airgeid inntinn air aimhreit.
Bha teine mor ann am baile, Tignish, an Eilean a Phrionasa la na Sabaid s’a chàidh, agus chaidh a chuid a b’ fhearr dheth a losgadh gu làr. Bha da fhichead tigh ’sa coig air an losgabh; ’nam measg sin bha sàoraichean, taighean-òsda, taighean-còmhnuidh, agas taighean a bhuineadh dh’an rathad-iarrinn. Tha an call air a mheas aig ceud mile dolair, agus cha robh ach mu dheich mile dolair de dh’ airgead-urrais air na chaidh a losgadh. Thòisich an teine, mar a thòisich iomadh teine eile le cloinn bhig a bhi cleasachd la maidsichean far nach bu chòir dhaibh.
Bha coinneamh aig comunn na h-oigridh ann an Charlottetown, E. P. I., air an t-seachdain so. Bha àireamh mhor cruinn as gach cearna de na mor-roinnean ìseal, agus bha coinneamhan aca fad thri latha, Di-mairt, Di-ciaduin, ’s Dior-daoin.
Chaidh seachdnar ghìllean a ghlacadh ann an Amherst an la roimhe air son a bhi ’bristeadh a stigh do storaichean anns á bhaile. Cha ’n eil gin dhiubh os cionn coig bliadhn’ deug a dh’ aois. Chaidh gille eile, aois cheithir bliadhn’ deug, a chur an sàs ann an Lunnenburg air son na drochbheairt cheudna. Tha esan ri bhi air a chumail an greim gu ceann thri bliadhna, agus tha’ e ri bhi fad na h-ùine sin an an sgoil far an ionnsaich e ceaird.
Bha iorghail mhor ann an Constantinople, ceanna-bhaile na Tuirce, air an t-seachdain s’a chaidh anns an deachaidh àireamh mhor de na h-Armenianaich a mharbhadh leis na Turcaich. Chaidh cuideachadh iarraidh air cuid a dh’ oifigich an t-Sultain gus an iorghail a chasg, ach cha’n fhaigheadh iadsan a bha ’ga iarraidh cluas uapa. Chaidh an sin buidhean de mharaichean a chur air tir le cùid de na soithichean-cogaidh Breatunnach a bha ’san acarsaid gus coirichean nan coigreach a ghleidheadh. Ghuidh an Sultan air fear-ionad na ban-righ e ghairm nam maraichean air ais dh’ ionnsuidh nan soithichean, ach cha deanadh e sin, gus an sguireadh an iorghail. Tha e air tigh’n am follais gu robh lamh aig cuid de dh’ard luchd-dreuchdan t-Sultain fhéin anns a ghnothuch, mur iad a b’ aobhar dha air fad. Tha e cinnteach gu leòr gu robh iad a’ brosnachadh an t-sluaigh an aghaidh nan Armenianach agus a’ toirt gach cothrom dhaibh air cur as daibh. Tha na h-Armenianaich bhochda a’ fulang gu goirt ach cha mhair so am feasda. Cha ’n urrainn latha an dioghaltas a bhi gle fhad air falbh.
Tha armailtean mora aig gach rioghachd ’s an Roinn-Eòrpa a’ feitheamh deiseil air son a chogaidh ge b’ e uair a thig e. Nam bristeadh cogadh am mach am màireach, rachadh aig an Roinn-Eòrpa air fad air seachd muillein fichead (27,000,000) duine a chur ann, an taobh a stigh de che’ -la-deug.
Is iomadh litir a tha dol troimh lamhan a phosta air feadh an t-saoighail eadar da cheann na bliadhna, ach ’s e fior bheagan dhiubh a tha dol air chall. Thatar a’ deanamh a mach gur h-e aon té as a’ mhuillein de na litrichean a tha dol air cùram a’ phosta, nach eil a ruigheachd a ceann-uidhe.
Leugh sinn an la roimhe mu dhuine air an d’ thàinig da latha. Bha e ann an Queensland, an Astralia, agus ’nuair a bha e na dhuin’ òg bha e glé bhochd, a deanamh a bheòlaind air reic feòla. An deigh sin fhuair e mèinn òir, air an d’ rinn e beairteas mòor, agus leig e dheth a bhi na fheòladair. Chaidh e ’n uair sin a dh’ obair air politics, agus fhuair e bhi na àrd-phost-mhaighstir anns an dùthaich, ach an deigh faotainn cho àrd sin, thàing e cho iseal ’sa bha e riamh; chaill e chuid airgeid air dòigh-eigin, agus sguir e mar a thòisich e, na fhear-reic feòla, agus na dhuine bochd. Nach neo-chinnteach an ni saoibhreas an t-saoghail so.
Aodaichean Deante dhe gach seòrsa, Adan, Curraichdean, Leintean agus Brògan, aig D. J. Domhnullach. Tha a phris iseal, ’s tha gach ni a gheibh thu aige math.
OGUST, 1896.
1 Di-sathairne An Liunasdal.
2 DI-DONAICH 9mh Donach nn Trianaid.
3 Di-luain (2)An Cr.mu dheir.de ’n t-Sol. 2. 20 F,
4 Di-màirt (2)Bas an Ollaimh Mac Thomais, ’52
5 Di-ciaduin Bas Rob Dhuinn, 1778.
6 Dior-daoin (5) Blar Traigh Ghruinneart, 1598.
7 Di-haoine A Ghrian ag eiridh, 4,58,
8 Di-sathairne Duibhre air a Ghréin.
9 DI-DONAICH 10mh Donach na Trianaid.
10 Di-luain (9) An Solus Ur, 0.48. M.
11 Di-màirt Blar Dhailrigh, 1306.
12 Di-ciaduin A Ghrian a’ laidhe, 7.6,
13 Dior-daoin Bacadh na Deise Ghaidhealaich 1746
14 Di-haoine Bas Mhorair Chluaidh, 1863.
15 Di-sathairne A cheud Chr’tl. dhe’n t-Solus, 4.49, F
16 DI-DONAICH 11mh Donach na Trianaid.
17 Di-luain Bas Fhearchair Mhor, Phruisia, 1786
18 Di-màirt Blar Preston, 1649.
19 Di-ciaduin Bliadhna Thearlaich, 1746.
20 Dior-daoin Bas ’Ic Coinnich (Sar Obair. ), 1849.
21 Di-haoine Blar Dhunchaillinn, 1689.
22 Di-sathairne (23) Bas Uilleim Uallais, 1305.
23 DI-DONAICH 12mh Donach na Trianaid
24 Di-luain (23) An Solus Lan, 2.50, M.
25 Di-mairt Pongannan Pheairt, 1618.
26 Di-ciaduin A Ghrian ag eiridh, 5.20.
27 Dior-daoin Sealg Bhraight Mhair, 1714.
28 Di-haoine A Ghrian a laidhe, 6.39.
29 Di-sathairne Blar Loch-Aillse, 1722.
30 DI-DONAICH 13mh Donach na Trionaid.
31 Di-luain AnCar’tl mu dheir.de’n t-Sol.6 41M
D. A. MacFHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.
Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.
Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.
So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, their e gu
Rhodes & Gannon,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75c., Mainspring ,75c. An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.
Am bheil thu gabhail Mhic-Talla?
MUR EIL
Cuir ’ga iarraidh
$1 .00 sa bhliadhna.
[Vol . 5. No. 10. p. 6]
AISLING MHIRSA.
LE IOSEPH ADDISON.
(Spectator, September, 1, 1711.)
An uair ’bha mi aig Cairo Mòr thionail mi iomadh de sgrìobhannean na h-àirde near a ta agam fhathast làmh rium. Ann am measg cuid eile thachair orm aon air ainmeachadh “Aislingean Mhirsa” a léugh mi thairis le mor thlachd. Tha mi cur romham a thoirt do ’m luchd-leughaidh an uair nach bi ni air bith eile agam dhaibh; agus tòisichidh mi leis a cheud aisling, a dh’ eadar-theangaich mi facal air an fhacal mar a leanas:—
Air còigeamh latha na gealaich, a ta mi ’ghnath a’ cumail naomh da réir àbhaist m’ aithrichean, ’an déigh domh mi-fein a nigheadh agus m’ aoradh maidne thoirt suas, dhirich mi sléibhtean arda Bhagdat chum an còrr de an latha ’chur seachad ann am beachd-smuainteachadh agus urnuigh. Mar bha mi an so ga ’m chuir fein ris an àileadh air mullach nam beann thuit mi ann an dlùth aire ro dhomhain air diomhanas beatha an duine; agus a’ dol bho aon smaoin gu smaoin eile “Gu deibhinn” orsa mise “Cha ’n eil anns an duine ach falas agus anns a’ bheatha ach bruadar.” Air dhomh bhith mar so a cnuasachadh thug mi sùil air binnean creige nach robh fada bhuam far an d’ thug mi an aire do aon ann an éideadh ciobair, le inneal ciùil beag na laimh. Mar bha mi ag amharc air chuir e an t-inneal-ciùil ri bhilibh agus thòisich e ri cluich air. Bha an fhuaim aige ro mhilis agus air oibreachadh gu iomadh port a bha do-innseadh fonnmhor agus uile gu léir air leth bho ni air bith a chuala mi riamh; chuir iad mi ann an cuimhne air na fuinn neamhaidh sin a ta air an seinn do anma eadar-dhealaichte dhaoine maith, aig àm an céud dol a steach do phàras, chum caitheadh dhiubh athailt na spàirne deireannaich agus an deiseachadh airson solasaibh an aite shona sin. Leagh mo chridhe air falbh ann am mor aoibhneas diomhair.
Is minig a chaidh innseadh dhomh gu an robh sithiche ag gabhail comhnuidh mu an chreig fo am chomhair; agus gu an cualadh na h-iomadaibh ceòl binn air daibh bhith dol seachad oirre, ach cha chualadh mi riabh gu an do rinn am fear-ciuil e fein foillaiseach.
An uair a thog e mo smuainntean leis na fuinn éibhneach a chluich e chum taitneas a chòmhraidh bhlasad, mar bha mi ag amharc air, cosail ri aon fo ioghnadh, smèid e rium, agus le crathadh a làimhe, sheòl e domh teachd fagus do an àite anns an robh e na shuidhe. Tharruing mi dluth leis an ùmhlachd sin is dligheach do nàdur is àirde, agus o’n a bha mo chridhe gu leir air a cheannsachadh leis a’ cheol anabarrach a chuala mi, thuit mi sios aig a chasaibh agus ghuil mi. Dh’ amhairc an sithiche orm gu miog-shuileach, truachanta, agus le ceanaltas a rinn m’ inntinn càirdeil ris, agus a chuir air ball fo sgaoil gach eagal agus fiamh ’bha orm teachd gu a chòir. Thog e mi bho an talamh, agus a’ gabhail mo laimh, “A Mhirsa,” deir esan, “Chualadh mi thu ri fein chomhradh, lean mise.”
Threoirich e an sin mi chum a’ bhinnein a b’ àirde de an chreig, agus ga ’m shuidheachadh air a mhullach thuirt e “Seall ris an airde-near, agus innis domh ciod a chi thu.” “Chi mi,” orsa mise, “Gleann mor agus sruth mara anabarrach a’ ruith troimhe.” “An gleann tha thu faicinn,” deir esan, “is e gleann na truaighe, agus an sruth uisge ’tha thu faicinn is earrann e do shruth mor na sior-ruigheachd.” “Ciod is aobhar,” orsa mise, “gn ’m bheil an sruth so ’tha mi a faicinn ag eirigh á ceo tiugh aig an dara ceann agus a rithisd ga ’chall fein ann an ceo tiugh aig a cheann eile.” “Na tha thu faicinn,” ors esan, “Is i an earrann de an t-siorruidheachd ris an canar ùine, air a tomhas am mach leis a ghrein, agus a’ ruigheachd o thoiseach an t-saoghail gu a chrioch. Rannsaich a nis,” arsa esan, “a’ mhuir so tha air a dùnadh a steach aig an dà cheann agus innis domh ciod gheobh thu mach innte.” “Tha mi faicinn,” orsa mise, “drochaid ’na seasamh ann am meadhon an t-sruth.” “An drochaid tha thu faicinn,” orsa esan, “is i beatha an duine, beachdaich oirre gu furaachail.” An deigh amharc oirre air mo shocair thug mi an aire gu ’n robh i air a deanamh de thri fichead agus a deich bogha slàn, le beagan bhoghaibh briste, agus air daibh so bhi air an cur riusan bhà slan bha an aireamh a’ deanamh an àirde gu tuiream ciad. An uair a bha mi ag cunntas nam boghachan dh’ innis an sithiche dhomh gu robh mile bogha anns an drochaid air tus, ach gu an do sguab tuil mhoir air falbh cach, agus gu ’n d’ fhag i an drochaid anns a’ chor sgriosal a bha mi nis a’ faicinn. “Ach innis domh na ’s faide cead a tha thu ’toirt fanear oirre.” “Tha mi faicinn,” orsa mise, “mòran sluaigh ag imeachd thairis oirre, agus neul tiugh an crochadh air gach ceann di.” Mar a sheall mi na bu chùramaiche chunnaic mi cuid de na fir-thurais a’ tuiteam troimh an drochaid do an t-sruth a bha ruith foidhpe; agus le amharc ni bu ghéire thug mi an aire gu an robh dorsa-diomhair do-àireamh na ’n laidhe ann am falach air an drochaid, agus cha luaithe a shaltair na fir-thurais oirre no a thuit iad trompa do an t-sruth, agus air ball chaidh iad as an t-sealladh. Bha na sluic-thuislidh so air an cur ro thiugh anns an t-slighe dol a steach air an drochaid, air sheol agus gu an do thuit moran sluaigh annta mu an gann a bhrist iad troimh an neul. Dh’ fhàs iad ni bu teirce mu an mheadhon, ach dh’ fhas iad lionmhor agus laidh iad na bu dluithe do a cheile, mu thimchioll ceann nam boghachan a bha uile slàn.
Bha gu dearbh corra h-aon, ach cho robh an aireamh ach ro bheag, a lean air gluasad gu bacadh air na boghaibh briste, ach thuit iad aon an deigh aon air daibh a bhi làn sgith agus caithte leturas co fada.
Chuir mi seachad beagan uine ag gabhail dubh-bheachd air an togail mhiorailtich so, agus an caochla seorsa de chuspairean bha i ’taisbeanadh. Bha mo chridhe air a lionadh le lionn-dubh trom a’ faicinn cuid a tuiteam gu fhuighir, ann am meadhon aigheir agus subhachais, agus a’ deanamh greim air gach ni ’bha ’seasamh lamh riu chum iad fein a shàbhaladh. Bha cuid ag amhairc an àirde ris na speuraibh ann an doigh smuainteachail, agus, ann am meadhon am beachdaichidh, thuislich iad, agus thuit iad as an t-sealladh. Bha mor-shluagh gu dichiollach ’an toir air gucagan a dhealraich na ’n sùilean, agus a dhamhs, fo an comhair, ach, gu minic, an uair a shaoil leotha greim a dheanamh orra, dh’ fhàilnich an aite seasaimh agus a sios fodha chaidh iad. Ann am measg gach ni troimhe cheile mar so, thug mi an aire do fheadhainn le claidheamhnacroma na ’n làmhibh, agus cuid eile le buideil fhuail, a’ ruith air an ais agus air an aghaidh air an drochaid, a’ tilgeadh iomadh neach air na dorsa diomhair nach robh do reir coltais na slighibh, agus a dh’ fhaodadh iad a seachnadh, mur bitheadh iad mar so air an co-éigneachadh.
Air do an t-sithiche m’fhaicinn ga ’m thoileachadh fein leis an t sealladh chianail so, dh’innis e domh gu an do lean mi air fada gu leor; “Tog do shuilean o an drochaid,” arsa esan, “agus innis domh am bheil thu fathast a’ faicinn ni air bith nach eil thu tuigsinn.” Air domh amharc an àirde, “Ciod is ciall, orsa mise, “do na agaothaibh mor eun tha daonnan ag itealaich mu an drochaid, agus a’ laidhe orra bho am gu am. Tha mi faicinn preachanan, iolairean, fithich, sgairbh, agus, ann am measg chreutairean iteagach eile, iomadh balachan beag sgiathach a ta ri suidh-air-spiris air na boghaibh meadhon.” “Is iad sin,” orsa an t-sithiche, “eud, sannt, saobh-chrabhadh, anndochas, gaol, agus an leighide sin de chùraim agus de anamianna, a ta ’cur dragh air beatha an duine.”
Thug mi an so osann throm “Mo thruaigh orsa mise, “chaidh an duine dheanamh gu diomhain, ceamar tha e air a thoirt thairis chum truaighe agus bàs-mhorachd, air a sharachadh anns a bheatha, agus air a shlugadh suas anns a bhas.” Air do an t-sithiche nis bhi air a ghluasad le truacantach do ma thaobh, dh’ iarr e orm sealladh cho neo-chiatach a chuiteachadh. “Na h-amhairc nis mò,” orsa esan, “air an duine anns a’ cheud earrainn de a bhith, ann a dhol a mach chum siorruitheachd, ach tilg do shuil air a cheò dhùmhail, sin a chum am bheil an sruth ag giùlan a h-uile ginealach bith-bhàsmhor a thuiteas ann.” Sheol mi mo fhradharc mar a chaidh iarruidh orm, agus (co dhiubh a neartaich an deagh shithiche e le spionnadh os cionn nàduir, no a sgaoil e cuid de an cheo bha roimhe tuillidh agus tiugh airson na sùla dhrughadh air) chunnaic mi an gleann a’ fosgladh aig a’ cheann a b’ fhaide bhuam, agus a’ sgaoileadh a mach na ’chuan
[Vol . 5. No. 10. p. 7]
anabarrach farsuinn, anns an robh sgeir ghailbheach, de an chloich is cruaidhe, a’ ’ruith troimh a mheadhon, agus ga ’roinn na dha earruinn co-ionnan.
Bha na neol fathasd a’ laidhe air an dara leth dheth, air chor agus nach b’ urrainn mi ni sam bith dheanamh mach ann, —ach bha an leth eile coltach ri cuan ro-mhòr làn de eileanan thar aireamh a bha air an comhadach le measaibh agus blàthaibh, agus air am fitheadh a steach na chéile le mile muir dearsaich a’ ruith na ’m measg. Chithinn daoine ann, an trusgan ghloirmhor, le lus-chruin air an cinn, ag gluasad ann am measg nan craobh, a’ laidhe sios ri taobh nam fuaran, no a leigeil sgios air leapaichibh blathan; agus cluinnear co-sheirm eòin a’ seinn steallairean, agus guth dhaoine agus innealan—ciùil ann am measg a cheile. Dh’ fhàs aoibhneas orm le àite cho sòlasach fhaotuinn a mach. Ghuidh mi airson sgiathabh an fhireoinn chum gus an itealaichinn air falbh do na h-àrois shona sin, ach dh’ innis an t-sithiche domh nach robh aiseag gu an ionnsuidh ach troimh gheataibh a’ bhàis, a chunnaic mi aig a cheart am so a’ fosgladh air an drochaid. “Tha na h-eileanan,” orsa esan, “a ta laidhe cho ùrar gorm fo do chomhair agus le am bheil uile aghaidh a chuain mar gu am bitheadh e air a bhreacadh co fad agus a chi thu, na is lionmhoire na a’ ghainmheach air cladach na fairge; tha deich mile eilean air cùl nam feadhnac tha thu faicinn an so a’ ruigheachd na ’s faihe no is comasach do shùil, no eadhoin do inntinn i fein a sgaoileadh. Is iad sin aitean taimh nan daoine maith an déigh bàis, a ta, do réir inbhe agus seòrsa na ’n deagh bheusan anns an d’ thug iad bàrr, air an roinn air feadh nan eileanan sin, a tha lionta le solassaibh de iomadh seòrsa, agus inbhe, mar a fhreagras do mhiann agus foirfeachd nan daoine tha air an suidheachadh annta—gach eilean na fhlaithnis freagarrach do a luchd-àiteachaidh fein. Nach fiach na h-ionadan comhnuidh sin, O Mhirsa, stri dheanamh air an son. Am bheil a bheatha sin ag amharc truagh a ta ’toirt duit cothroman air a’ leithid de dhuais a chosnadh. Am bi geilt roimh an bhàs a ghiùlaineas tu chum beatha cho àghmhor. Na saoil gu an deachaidh an duine a dheanamh ann an diomhain aig am bheil a’ leithid de shiorruidheachd air a ghleidheadh dha.”
Bheachdaich mi le aoibhneas do-innseadh air na h-eileanaibh sona sin. An deigh beagan thuirt mi “foillsich domh a nis guidheam ort, na nithean diomhair a ta ’laidheadh ceilte fo na neòil dhorcha sin a ta cùirneachadh a’ chuain air taobh eile na creige.” An uair nach d’ thug an t-sithiche freagairt domh thionndaidh mi gu labhairt ris an dara uair, ach dh’ fhiosraich mi gu ’n d’ fhàg e mi. Thionndaidh mi rithist chum na h-aisling air an robh mi co fad a’ beachdachadh, ach ann an àite an t-sruth charthonnaich, an drochaid bhoghach, agus na h-ealeanan sona, cha ’n fhacadh mi ni air bith ach gleann fada, fàsail, Bhagdat, le daimh, caoirich, agus camhalaibh ag ionaltradh air gach taobh dheth.
COMHARRAN.
Tha e ’na dheagh chomharra duine fhaicinn a’ deanamh gniomh seirc; tha e na dhroch comharra a chluinntinn a’ deanamh uaill as.
Tha e na dheagh chomharra duine ionraic fhaicinn a’ caitheamh a sheann eudach: tha e na dhroch comharra am faicinn a lionadh tholl ’s an uineig.
Tha e na dheagh chomharra duine fhaicinn a’ siabadh an fhalais bhàrr a mhala: tha e ’na dhroch comharra duine fhaicinn a siabadh dheth a’ phuill air dha bhi tuiteam fo mhisg.
Tha e na dheagh chomharra bean fhaicinn ’g a h-éideadh féin gu glan grinn: tha e ’na dhroch comharra a fear fhaicinn aig na maoir air son ainmheach a rìomhaidh.
Tha a ’na dheagh chomharra duine fhaicinn a’ cur a chloinne do ’n sgoil: tha e ’na dhroch comharra am faicinn air an togail ann an sgoil dubh na stràid,
C . P. MOORE.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.
Bathar Tioram.
20 paidhir de bhrogan bhan, 65c am paidhir.
Seall air Deiseachan fhirionach a tha sinn a creic air $3 .25.
Tha sinn a dol a sgur a chreic Bathair Tioram, agus creicidh sinn na th’ againn gle shaor.
IAIN A. Mac COINNICH & CO.
CARADH
Uaireadairean
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.
Tha so air a chumail do Niall Mac Fhearghais, Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.
Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar uthcha tha ’nar beachd.
A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C. B.
Siosal & Crowe,
Fir-Tagraidh, Comhairlichean Notairean &c .
SIDNI, C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE.
[Vol . 5. No. 10. p. 8]
ORAN DHUNEIDEANN.
LE DONNACHA BAN.
S’e baille mòr Dhunéideann
A b’éibhinn leam bhi ann,
Aite fialaidh farsuinn,
A bha tlachdmhor anns gach ball;
Gearasdan a’s bataraidh,
A’s rampairean gu teann,
Tighean mòr a’s caisteil,
Anns an tric an d’ stad an càmp.
’S tric a bha camp rìoghail ann,
’S bu rìomhach an luchd-dreuchd;
Trùp’ nan srann-each lionmhor,
Gu dileas air a gheard.
Bhiodh gach fear cho eòlach
’S na h-uile seòl a b’ fhearr,
Na fleasgaich bu mhath fòghlum
A dhol an òrdugh blàir
’S iomadh fleasgach uasal ann,
A bha gu suairce, grinn,
Fùdar aìr an gruagan,
Suas gu bàrr an cinn;
Leadainn dhonna dhualach
’Na chuachagan air snìomh;
Bàrr dosach mar an sìoda,
’Nuair lìobadh e le cìr.
’S mòr a tha do bhain-tighearnan
A null ’sa nall an t-sràid,
Gùntaichean do’n t-sioda orr’
Ga’n slìogadh ris a’ bhlàr;
Stoise air na h-ainnearan
Ga’n teannachadh gu h-àrd.
Buill-mhais air eudain bhòidheach.
Mar thuilleadh spòrsa dhaibh.
Na h-uile te mar thigeadh dh’i,
Gu measail a measg chàich,
Uallach, rìomhach, ruibeannach,
Cruinn mìn-gheal, giobach, tlà;
Trusgan air na h-òigheanan,
Ga’n còmhdachadh gu làr;
Bròg bhiorach, dhìonach, chothromach,
’S bu chorrach leam a sail.
’nuair chaidh mi stigh do’n abailte,
Gu’m b’ ait an sealladh sùl
Bhi ’g amharc air na dealbhanan,
Rìgh Fearraghus ann air thùs;
A nis’ o’n rinn iad falbh uainn,
Tha Alba gun an crùn;
’Se sin a dh’fhag na garbh-chriochan
’S an aimsir so á cuirt.
Bi lòchrain ann do ghlainneachan,
A’s cainneal anns gach àit,
A meudachadh an soillearachd,
Gu sealladh a thoirt daibh;
Cha lughadh ’n t-aobhar èibhneis,
Cluig-chiùil ga’n éisgeachd ann,
’S gur binne na chuach chéitein iad,
Le’n foragan éibeinn àrd.
Tha tigh mòr na parlamaid
Air ardachadh le tlachd,
Aig daoine-uaisle ciallach,
Nach tug riamh ach a’ bhreith cheart;
Tha breitheanas air thalamh ann,
A mhaireas ’s nach téid as,
Chum na thoill e chrochadh,
’S thig na neo-chiontaich a mach.
A’s chunna’ mi tigh-leighis ann
Aig léigheannan ri feum,
A’ deanamh slan gach dochartas
A bhiodh an corp no’n cré;
Aon duine bhiodh an eus-lainte,
No’n freasdal ris an léigh,
Be sin an t-àite dleasanach,
Gu’ theasairgeain o’n eug.
Tha Dunéideann bòidheach
Air iomadh seòl na dhà,
Gu ’n bhaile anns an rìoghachd so
Nach deanadh strìochdadh dha;
A liughad fear a dh’ innsinn ann
A bheireadh cìs do chàch,
Daoin-uaisle casg an ìota,
Ag òl air fion na Spàinnt’.
Ge mòr a tha do dh’ astar
Eadar Glascho agus Peairt,
Is cinnteach mi ged’ fhaicinn
Na tha dh’ aitreabh ann air fad,
Nach eil ann is taitniche
Nan abait a’s am banc,
Na tighean mòra rìomhach,
’Am bu chòir an righ bhi stad.
STOR UR TAILLEARACHD
ANN AN
StorW . E. Peters.
Aodaichean Mathadhe gach seorsa.
Gearradair air ur-ionnsachadh ann an Sgoil ghearraidh Mhitchell, an New York.
Theid sinn an urras air an obair.
MacCoinnich & Co.
Sidni, C. B.
SANAS.
Ma tha thu air son Deise mhath dheante fhaotainn air pris iseil, rach a choimhead air
D. J. DOMHNULLACH.
D . A. HEARN.
Fear-Tagraidh, Notair &c . &c .,
SIDNI, - - C. B.
NUAIR THEID THU ’BHADDECK
taghail an stor
Albert I. Hart.
Tha Stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.
Bathar Tioram, Bathar Cruaidh
Amhlan, Aodaichean, Caiseart,
Adan, Curraichdean, agus iomadh ni eile.
An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.
ALBERT I. HART.
Baddeck, Aug. 1, ’90.
NIALL DOMHNULLACH,
CEANNAICHE.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B,
Tha e na fhear-gnothuich do’n MHAC-TALLA, agus faodar pris a phaìpear, agus ainmean luchd-gabhail a thoirt dha.
McDonald Hanrahan & Co,
Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.
Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram,tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.
MACDONALD HANRAHAN & Co
Mai 4. ’95;
CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a MHAC-TALLA. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith ort cuir litir thugainn a feorach nam prisean.
| title | Issue 10 |
| internal date | 1896.0 |
| display date | 1896 |
| publication date | 1896 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla V No. 10. %p |
| parent text | Volume 5 |