---

[81]

[Vol . 5. No. 12. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. V. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, SEPTEMBER 26, 1896. No. 12

Laoidh.

O athair shìorruidh—Dhe nam Feart,
A chuir an cuan fo gheill le d’ neart,
Tha toirt na h-àithne mhoir do ’n mhuir,
’S a crìochan roimhp’ air tùs a chuir—
An ùrnaigh eisd ’tha ’g eirigh uainn,
As leth na dream ’tha ’n gàbhadh cuain.

O Chrìosd, a chuir an fhairg’ fo fhiamh,
’S a chaochail fearg nan stuadh gu fiath,
A shiubhail aghaidh gharg a’ chuain,
’S a ghabh ’s an stoirm gu ciùin do shuain—
An ùrnaigh eisd ’tha ’g eireigh uainn,
As leth na dream ’tha ’n gàbhadh cuain.

O Spioraid Naoimh, a laigh o chian
Air bhàrr na doimhe duibh, gun rian,
A chaisg gach buaireas borb is strith,
’S a shìolaidh gleachd nan dùl gu sìth—
An urnaigh eisd ’tha ’g eirigh uainn,
As leth na dream ’tha ’n gàbhadh cuain.

A Thrianaid mhòr nam buadh ’s nan gràs,
D’ar bràithrean bi ad sgiath ’s gach càs;
Bho nàmh, bho chreig, bho theine ’s sian,
Gach àird g’ an seòl iad dean an dìon
’N sin eiridh dhuit, o mhuir is tìr,
Ard laoidhean-molaidh ait, gu sìor.

Fasachadh Ghlinn-Garaidh.

O Albainn ’s dlùth dhuit cumha bròin,
Thig cionta fògraidh ’s ancheart ort,
Rughaidh tu ’n tuil fol’ is dheur
Air son d’ eucoir do d’ chultaic.

Na treibhdhirich ’bu dìon duit riamh,
A sgap thu cian ’s nach till ad fhaicinn,
No thogail d’ éiric do d’ nàmh,
A reubas tu gu bàs gun aichmheil.

U. LIVINGSTON.

Bha daoine treuna, ainmeil, gaisgeil ann an Gleann-Garaidh anns na làithibh o shean. Ann am bliadhna Thearlaich dh’ éirich sia ceud ceatharnach sgairteil le Mac Mhic Alastair ann an aobhar a’ Phrionnsa agus lean iad e u sliabh Chuil-fhodair. Ach mu dh [ ? ]read[ ? ] in an t-uachdaran cho leibideach riutha ’s gun d’ fhàg moran diubh an dùthaich gu dhol gu America. Chaidh cuid diubh do na Staitean Aonaichte, agus chaidh feadhain eile do Chanada, far an d’ thug iad Gleann-Garaidh mar ainm air an earrainn sin de’n tir anns an do ghabh iad còmhnuidh. Ach chaill Mac Mhic Alastair e féin an oighreachd sin bho’ n d’ fhuadaich e air falbh an sluagh, agus tha i nis ann an lamhan choigreach. Nuair a bha an t-oighre ’na leanabh agus a bha riaghladh na h-oighreachd ann an lamhan na bain-tighearna, a mhathair, chuir i air falbh a h-uile duine a bha ann an Cnòideart, leag i na taighean, agus chuir i teine riutha gus an losgadh mar a bha Padruig Seller a’ deanamh ann an Cataobh. Bha cuid de theaghlaichean anns an robh mnathan agus clann òg, mhaoth, a mach air an tom fad na h-oidhche, gun fhàrdoich, gun fhasgadh, ach na gheibheadh iad anns a’ chuid a bha ’nan seasamh de bhallachan nan taighean ris an do chuir iad cabair an àird air an do sgaoil iad plaideachan gus a’ ghaoth a chumail o bhi séideadh orra.

Bha seann duine, Iain Dughallach, aig an robh teaghlach. Bha e ann an euslainte, agus bha dithis mhac aige ann an Eilginn ’nan laidhe gu tinn leis a’ bhric. Dhiùlt e falbh aig an àm sin, gus an rachadh e am feobhas, agus an tigeadh na mic aige dhachaidh na’n leighiseadh iad o’n bhric. Ach thainig am bàillidh agus na maoir gus an tigh a leagail, chuir iad a mach Iain Dughallach as an tigh, thilg iad an airneis a mach air an dorus, agus leag iad an tigh gu làr. Fad na h-oidhche bha an teaghlach bochd sin a mach air na cnoic fo na speuraibh lom, gun dion, gun fhasgadh. Nuair a dh’fhalbh na maoir, chruinnich Iain Dughallach na Clachan agus am fal ri cheile, chuir e suas iad ’nam balla, chuir e cabair ’nan seasamh an taice ris a’ bhalla, agus air na cabair sin sgaoil e plaideachan, seann siùil, agus sgrathan gu seorsa de dhion a chuir fasgaidh air féin ’s air a theaghlach. Ach mo thruaighe! an ceann seachduin phill na maoir air an ais agus leag iad am bothan dìblidh aige gu làr.

Cha’n eil an so ach aon saimpleir de ’n obair chruaidh a rinn Baintighearna Mhic ’ic Alastair ann an Cnòideart. Bu shearbh ri innseadh an sgeul na’n cuireamaid an ceill a h-uile gniomh ain-iochdmhor a rinn a’ bhean so air an t-sluagh bhochd gus am fògradh a mach as an tir gu caoraich agus féidh a chur ’nan àite. Ach thainig e mu’n cuairt ann am Freasdal De gu’n do chaill teaghlach Mhic ’ic Alastair an oighreachd. Cha’n eil ainm no iomradh orra ann an tir an sinnsear, agus cha’n iongantach e. Is gann a gheibhear aon dhe ’n fhine Dhonullaich ann an Gleann-Garaidh no ann an Cnoideart. Dh’ fhuadaich Mac ’ic Alastair an toiseach air falbh an sluagh as an tir, agus chuir Breitheamh na talmhainn a rithist air falbh Mac ’ic Alastair. “Leis an tomhas le’n tomhais sibh, tomhaisear dhuibh a rìs. —Highland News.

Thatar a deanamh a mach gu bheil fiach ceud-gu-leth muellein punnd Sasunnach, ( £150 ,000,000), aig muinntir Bhreatuinn fad na h-uine air an uisge. Tha sin a’ gabhail a stigh shoithichean agus an luchdan.

DUAIS AN DUINE SPIOCAICH. —Chaidh duine a bha glé ghaolach air a chuid airgid uair a dh’ amharc air dotair air son miar ghoirt a bh’ aige. Chuir an dotair a mhiar air dòigh, agus an sin dh’fheoraich an duine ciod a bha dhith air air son a dhragha. “O,” ars an dotair, “cha mhor an obair sid, ’s cha ’n iarr mi sion ort.” Bha an duine car bodhar agus shaoil leis gu’n do dh’ ainmich e suim araid. Ars esan, “O tha sin tuilleadh us daor; feumaidh tu tigh’n a nuas beagan;” Thuig an datair mar a bha chùis. “Glé cheart, mata,” ars esan, “thoir dhomh dolair gu leth, ’s o’n is tu fhéin a th’ ann cha’n iarr mi ’n còrr ort.” Phàigh an duine n dolair gu leth ’s dh’ fhalbh e dhachaidh gu toilichte, an duil gu robh e ’n deigh an dotair a thoirt a nuas an phris.

Leis cho math ’sa thatar a deanamh nan soithichean anns na bliadhnaichean so, tha beatha an t-seòladair an diugh gu math na’s tearuinte na b’ àbhaist dha bhi. O chionn da bdliadhn’ deug air ais, bha fear as a cheud ’sa sia a bha dol thun na mara a’ call a bheatha; anns na bliadhnaichean so cha’n eil ach fear as an da cheud ’s da fhichead ’sa sia deug air a chall.

Tha Comunn Gàidhlig ann an Ard-Sgoil Mount Melleridh ann an Eirinn, agus tha na sgoìlearan a’ gabhail deich àireamhan fichead de “Irisleabhar na Gaidhlige” gach mios. Carson nach deanadh Comunn eiginn Albannach a leithid sin air son MHIC-TALLA?

Tha fiach cheithir fichead muillein punnd Sasunnach (80,000,000) de dh’ òr ’s de nèamhnuidean luachmhor ann an grunnd a chuain eadar Breatuinn agus na h-Innsean an Ear.

Sean Fhacail.

An saoghal ’na bhutaras, is Sutar ’na Sheamarlan.

An t-eun a’ teannadh ris an sgàth.

An t-uan ni’s glle na mhàthair, ’s a mhàthair ni’s gile na an sneachda.

An tuagh a thoirt a làimh an t-saoir.

An uair a bhios a mhisg a stigh, bidh an ciall a muigh.

An uair a chluinneas tu sgeul gun dreach, na creid e.

An rud nach faic suil cha chiurr cridhe.

An t-uan ni’s duibhe na mhàthair.

---

[82]

[Vol . 5. No. 12. p. 2]

MAR FHUARADH A MACH AMERICA.

’An toiseach an fhoghair sa’ bhliadhna 1492, chuir Columbus fa sgaoil mu éirigh na gréine, ann an làthair sluaigh mhòr, a thog an ùrnuigh suas as a leth gu neamh, a’ guidheadh gu dùrachdach gu’n soirbhicheadh leis, ge nach robh dùil sam bith aca gu’m buadhaicheadh e anns na bha ’na bheachd. Cha robh aig each tri loingeis, agus cha robh iad sin féin ach beag. Bha annta so ceithir fichead pearsa ’sa deich, a chuid bu mhò dhiubh ’nan seòladairibh; a bhàrr air àireamh bheag eile a chaidh leis air tòir na dh’fheudadh iad a bhuannachd; agus cuid do uaislibh na Spàinne a chuir a’ bhan-righ a mach maille ris. Rinn e ’ghabhail gu dìreach airson nan eileanan sin ris an abrar na Canaries; ’s an déigh dhoibh an loingeas agus gach acfhuinn a bhuinneadh dhoibh a cheartachadh, agus gach uidheamachadh eile bha feumail a dheanamh, ghabh e ’chead deireannach do’n àite sin, air an t-sèathamh là do mhoìs meadhonach an fhogharaidh. ’S ann a nis a thòisich e air an turus fairge bha ’na bheachd: stiùir e gu dìreach an iar: threig e gach àird, agus gach slighe fairge, air an do sgaoileadh, gus a sin, seòl, agus ghabh e’n cuan mòr fo ’cheann. Cha deachaidh e fada air aghaidh air a’ cheud là; oir cha robh deò soirbheis ann: ach air an ath-là rinn e folach-cuain air na h-eileanaibh a dh’fhàg e: bha iad a nis gu buileach as a shealladh. Thuit na seòladairean a nis gu dìobhail misnich, ’nuair a thug iad fainear an ni eagallach a bha ’m beachd an duine so, ag iarraidh saoghail ùr air nach cualas riamh iomradh; bhuail iad air an uchd le uamhas, agus shil an deòir gu frasach, a’ smuaineachadh nach tigeadh an là a chitheadh iad cladach tuillidh. Bhrosnuich Columbus iad gu misneach, a’ toirt cinnte dhoibh gu’n soirbhicheadh leò, agus a’ cur an ceill doibh an saoibhreas mòr a chosnadh iad dhoibh féin anns na dùthchannaibh tarbhach ùr chum an robh e nis ’gan treòrachadh. Thuig Columbus gu tràth o ghiùlan gealtach, meath-chridheach a luchd-leanmhuinn, gu’n robh aige ri strì, cha’n e ’mhàin an aghaidh nan doilghiodas a bha fuaighte ris an turus chunnartach air an robh e dol, ach mar an ceudna an aghaidh cur-iomchoir’ agus gearan nan daoine meata a bha maille ris; agus mhothaich e gu’n robh seòltachd agus toinisg co feumail chum inntinn dhaoin’ a cheannsachadh ’s a bha eòlas, tuigse, agus teòmachd ann an toirt nan loingeas gu tèaruinte as gach gàbhadh. Bu mhath dhàsan agus d’a dhùthaich nach do sheas ceannard air luing bu fhreagaraiche air gach dòigh na esan chum cur an aghaidh gach cruaidh-chàs. Bha e innleachdach, àrd-thogarrach, dàna, agus cruadalach; agus air an làimh eile, bha e foighidneach, stuama, agus seasmhach; eòlach air an t-saoghal agus air nàdur dhaoinibh, suairce, modhail ’na chainnt, agus fearail na ghiùlan, ionnus gu’n robh aige gach buaidh a bha feumail a chum urram a chosnadh agus smachd a sheasamh: os ceann gach ni, cha d’ amhairc maraiche riamh ann an cridhe fuaraidh a thug bàrr air, ni nach feudadh gun a thoirt air daoinibh làn-earbsa chur ann, ann an àm cunnart no gàbhaidh. An déigh dhoibh bhi mios aig fairge, agus an sgioba an impis fairtleachadh air le’n gealtachd cheannairceach, mhothaich iad mu dheireadh comharan a dhearbh dhoibh gu’n robh iad a’ dlùthachadh gu tìr. Ràinig an luaidh-thomhais a thilg iad a mach grinneal na fairge, agus thuig iad air coslas na làthaich athàinig a nìos nach robh am fearann fad’ air falbh. Bha sgaoth eun a teachd dlùth dhoibh air gach taobh, ’s a’ fàs ni bu lionmhoire o àm gu h-àm: cha’n e amhàin eòin mhara, ach mar an ceudna eòin tìre nach b’urrainn itealaich fad’ o’n tràigh. Mhothaich sgioba aoin de na soithichibh, cuilc a’ snàmh air an fhairge, a ghearradh do réir coslais a chionn là no dhà, agus mar an ceudna, mìr maide air a shnaidheadh gu h-ìnnleachdach. Thog muinntir aoin eile do na loingeis geug craoibhe air a h-ùr bhuain, air an robh dearcan dearga. Bha coslas ùr air na neòil mu thimchioll na gréine ’an am dhi dol fodha. Bha’n oiteag ni bu chiùine agus ni bu bhlàithe. Rè na h-oidhche, bha’n soirbheas air ais agus air aghart o gach àird. O na nithibh so thuig Columbus gu’n robh iad dlùth do thir. Bha e co dearbh-chinnteach as a so, ’s gu’n d’ àithn e air feasgar an aoin-là-deug do mhios deireannach an fhogharaidh, an déigh ùrnuigh fhollaiseach a chur suas, na siùil a phasgadh, agus luchd-amhairc fhurachair a churair freiceadan, ’an earralas nach dlùthaicheadh iad gun fhios doibh air tìr. Fad na h-oidhche sin, anns an robh dòchas agus dùil gach aoin co àrd, cha d’ thàinig codal air sùil. Bha gach aon air clàr-uachdar na luinge; cha do theiring duine. Bha gach sùil gu dian iomaguinneach ag amharc a mach ris an àird o’n robh dùil aca a’ cheud sealladh air tir-mòr fhaotainn, miann an cridhe agus dùrachd an anma. Tamull beag roimh mheadhon oidhche, nuair bha Columbus ’na sheasamh ann an toiseach na luinge, chunnaic e solus fada uaithe, agus comharraich e e a mach e do dhithis dhaoine bha ’nan seasamh làimh ris. Chunnaic iad ’nan triuir an solus a’ gluasad o àite gu àite; agus, beagan an déigh sin, chualas o h-aon do na longeis a bha ’sa chuideachd, an iolach aoibhneach TIR, TIR. Ach mhealladh iad co tric le baoth-choslais, ’s gu’n robh iad a nis an-amharusach ’nan inntinn. Dh’fhuirchi iad, uime sin, ann an iarguin iomaguineach ri tilleadh an là. Cha luaithe bhris faire na maidne na dh’ fhalbh gach aobhar-eagail, agus amhruis: chunnaic iad eilean sèa mìle mu thuath dhoibh, le ’mhachraichibh lurach uaine, le ’choilltibh àrda dosrach, air ’uisgeachadh le aibhnichibh fionnar, nithibh a thug gnè bheachd dhoibh air maise na dùthcha àluinn a bha rompa. Thog gioba na luinge sin, a fhuair a’ cheud sealladh air tìr, laoidh mholaidh do Dhia, agus cho-fhreagradh an fhuaim o gach aon do chàch le deuraibh aoibhneis, agus àrd-cho ghàirdeachas anma. Cha luaithe chuir iad an taingealachd do nèamh an céill, na thaisbein iad an àrd-mheas do ’n Cheannard. Thilg siad iad féin aig a chosaibh, air an irioslachadh le cuimhn’ air an aineolas agus am mi-shuairceas d’a thaobh, a choisinn doibh féin agus d’ an Ceannard co liuthad trioblaid. Dh’ amhairc iad a nis air mar dhuine air a shoilleireachadh o nèamh, aig an robh eòlas agus misneach thairis air a’ chuid eile do ’n chinne-dhaoine, trid an robh comas aige na bha na bheachd a thoirt gu crìch. Co luath ’s a dh’eirich a ghrian bha gach geòla mach, agus an sgioba annta fo’n armaibh; dh’ iomair iad air falbh a dh’ ionnsuidh an eilein le ’m brataichibh riomhach, le ceòl curanta buadhar, agus leis gach mòralachd cogaidh eile a b’ urrainn doibh a nochdadh. ’Nuair a dhlùthaich iad air an fhearann, mhothaich iad gu’n robh àireamh mhòr shluaigh rompa, a chruinnich ’nuair a chunnaic iad na loingeis, a’ taisbeanadh ’nan giùlan gu léir an t-iongantas agus an t-uamhas leis an do mhothaich iad gach sealladh coimheach, agus cuspair ùr a bha nis ’nam beachd. B’e Columbus a’ cheud duine o’n Roinn-Eòrpa a sheas riamh air an t-saoghal ùr so a fhuair e féin mar so a mach. Bha e air éideadh ann an culaidh dhreachmhor eireachdail; bha claidheamh rùisgte ’na làimh. Lean a chuid dhaoine e; agus a’ tuiteam air an glùinibh, phòg iad am fearann a bha na h-uiread fhadail orra chum a ruigheachd. Thog iad crois, agus ’gan sleuchdadh féin, thug iad taing do Dhia a thug ceann-criche co sòlasach air an turus. Ghabh iad an sin seilbh san dùthaich, an ainm ban-righ na Spàinne, leis gach cleachdadh a bha cumanta san linn sin. Chuartaich muinntir na dùthcha iad, a’ tabhairt aire le ioghnadh agus le urram fiamhach do na nithibh a bha na Spàinnich a’ deanamh; ged is beag a bha fios aca, mo thruaighe! ciod bu chiall da. Bha éideadh nan Spàinneach, gilead an craicinn, am feusagan, an airm, agus gach ni eile ’nan aobhair iognnaidh dhoibh. Lion na soithchean mòr anns an d’thàinig iad o’n chuan, a bha, air leo, a gluasad air an fhairge mar gu’m b’ ann le sgiathaibh, agus o’n d’ thainig fuaim co uamhasach lasrach, le tairneanach, le dealanach, agus le smùid co eagallach; lion na soithichean so iad le oillt agus uamhann. Smuainich iad nach bithean cruchaichte a bh’ annta, ach clann na gréine, a theiring, car tamuill a dh’ ionnsuidh an t-saoghail so. Ma bha iongantas air na h-Innseanaich bhochda, ’s gann a bu lugha bha air na seòladairibh: bha gach craobh, agus gach lus annasach dhoibh. Bha ’m fearann, do reir coslais, tarbhach, ge nach do threabhadh riamh e. Bha ’n cearna so do’n domhan teith leis na Spàinnich, ach an déigh so uile, ro thaitneach. Bha ’n luchd-àiteachaidh gu lom rùisgte ann an neo-chiontas nàduir. Bha ’m falt fada dubh

---

[83]

[Vol . 5. No. 12. p. 3]

a’ snàmh air an guaillnibh, no air ’fhigheadh na chaisreagaibh dualach mu thimchioll an cinn. Bha neul nan daoine, ruadh; bha ’n aogas neo-chosmhuil ri aon ni riamh a chunnaic iad san Roinn-Eòrpa; ach an déigh sin, gun bhi idir mi-thaitneach; bha sealladh an gnùise caoimhneil, caomh, agus fiamhach. Ge nach robh iad àrd, bha iad air dheagh chumadh, easguidh, fuasgailteach. Bha iad nàrach, athach air tùs; ach ann an ùine ghoirid chinn iad ro ionmhuinn mu na Spàinnich, agus le gàirdeachas anabarrach ghabh uatha cnaipeanan, aigileanan gloine, agus faoineachd eile do’n t-seòrsa sin, ann an iomlaid aon ni a bh’ aca r’a sheachnadh. Thill Columbus mu fheasgar a dh’ ionnsuidh na luinge; lean mòran do na h-Innseanaich e, ann an sgothaibh fada caola a chladhaich iad a mach o chalpa chraobh mòra a leag iad, a shnaidh iad gu cumadh, agus a dh’ ìomair iad gu h-eutrom seòlta.

Mar so fhuaradh a mach America; agus mar so, ann an càirdeas, agus deagh rùn, choinnich luchd-àiteachaidh an t-seann t-saoghail agus an t-saoghail ùir, làn-thoilichte taobh air thaobh le chéile. Bha na Spàinnich fiosrach, eòlach, agus sanntach; thuig iad cheana co luachmhor ’s a bhiodh na cearna so do’n dùthaich; ach ’s beag fios a bh’ aig na h-Innseanaich bhochda aineolach, ged a bha iadsan sòlasach, co liuthad àmhghar, uamhas, agus fòirneart a bha ’na lorg so ri éiridh dhoibh. —Leabhar nan Cnoc.

Far am bi an Toil bidh an Gniomh.

LE FIONN.

RUAIRIDH MOR. —Madainn mhath dhuit a Cholla; tha toil agam turas a ghabhail an diugh, agus thainig mi a dh-iarraidh tacain d’ an làir bhàin agad.

COLLA BAN. —Gheobhadh tu sin le deadh dheoin agus le m’ uile chridhe, ach tha agam fhein ri dol a’n mhuileann air toir mine do ’n mhnaoi.

RUAIRIDH. —Cha ’n ’eil am muileann a’ dol an diugh; chuala mi fhein am muillear g radh gu’n robh an t-uisge ro iosal.

COLLA. —Is cearr an gnothach sin. Feumaidh mi falbh do ’n bhaile-mhargaidh cho luath ’s is urrainn domh, oir chuireadh mo bhean a mach as an tigh mi na ’m biodh an geàirneal falamh.

RUAIRIDH. —Caomhnaidh mise an dragh sin duit, oir tha pailteas mine agam; bheir mi dhuit an coingheall na chuireas seachad sibh gus an atharraich an t-sid, agus am bi uisge ann air son a’ mhuilinn againn fhein.

COLLA. —Cha chordadh a’ mhin agadsa ri m’ mhnaoi-se; tha i ro dhuilich a thoileachadh ann am min.

RUAIRIDH. —Biodh i cho ailleasach ’s a thogras i, cordaidh i rithe; nach ann bhuait fein a cheannaich mi an siol, agus thuirt thu rium nach robh na b’ fhearr riabh agad.

COLLA. —Ma’s ann bhuamsa a fhuair thu an siol feumaidh e bhi math; cha robh droch shìol riabh am shabhal. Cha ’n ’eil duine air an t-saoghal, fhir mo chridhe, do ’m bu luaithe a nochdainn caoimhneas no do ’n deanainn comhstadh na dhuit fhein; ach dhiùlt an làir bhàn a ceannag fheoir an diugh ’s a’ mhadainn, agus is mor m’ eagal nach ’eil i comasach air falbh leat.

RUAIRIDH. —Na biodh eagal ort; bheir mi fhein dhi gu leoir de shiol air an rathad.

COLLA. —Tha ’choltas air an latha a bhi ceòthar; bidh an rathad sleamhain agus cha n eil fhios agam nach rachadh tu fhein agus an làir as an amhaich.

RUAIRIDH. —Cha ’n eagal duinn; tha an làir bhàn math a chumail a cas—thoir a mach i.

COLLA. —Nach mi-fhortanach an gnothach gu bheil an diollaid air dol à sagaid; agus tha an t-srian air falbh ga ’càradh.

RUAIRIDH. —Tha an da chuid diollaid agus srian agam fhein.

COLLA. —Cha fhreagair do dhiollaid-sa do ’n làir bhàin.

RUAIRIDH. —Mur freagair gheobh mi coingheall diollaid Iain Thomais.

COLLA. —Cha fhreagair diollaid Iain Thomais na ’s fhearr na do dhiollaid fhein.

RUAIRIDH. —Theid mi a suas do ’n tigh-mhor; is aithne dhomh fhein an gille-stàbuil, agus tha fhios agam gu ’m faigh mi te am measg nam ficheadan a tha an sin a fhreagras do ’n lair bhain.

COLLA. —Cha ’n eil teagamh nach fhaigh a charaid; cha ’n eil duine fo ’n ghrein do’ m bu deise mi gu comhstadh a dheanamh na thu fein, agus gheobhadh tu an lair bhan le m’ uile chridhe, ach cha deachaidh cìr air a gath-muinge o chionn mios, agus na ’m faiceadh daoine i anns a’ bhaile mar tha i bheireadh e a nuas a pris gu mor na ’n rachainn ga ’reic.

RUAIRIDH. —Cha ’n fhada ghabhas duine a’ cur eich on ordugh. Ni an sgalag agam fhein a h-uidheamachadh am beagan uine.

COLLA. —Cha ’n eil teagamh air sin, ach ma ’s math mo chuimhne tha i am feum a cruidheadh.

RUAIRIDH. —Cha ’n ’eil a’ cheardach fad as.

COLLA. —An e gu ’n leiginnse leis a’ ghobhaìnn mhòr an lair bhana chruidheadh! Cha ’n earbainn m’ asail ris. Cha leig mi le gobhainn sam bith ach fear an Tuim-uaine an lair bhan a chruidheadh.

RUAIRIDH. —Nach fortanach gu bheil agam ri dol seachad air dorus na ceardaich sin; gheabh mi a cruidheadh ’s an dol seachad.

COLLA.— (Agus e a’ faicinn a ghille-stabuil aig ceann an t-sabhail). —An cliunn thu, Iain!

IAIN. —Tha mi a’ cluinntinn; ’d é b’ àill leibh? (Agus e a tighinn a dh-ionnsuidh mhaighstir.)

COLLA. —So agad Ruairidh Mor ag iarraidh coingheill d’ an lair bhain; tha fhios agad gu bheil creuchd air a druim cho mor ri m’ bhois. (Chaog e ri Iain.) Seall an do leigheis i. (Thuig Iain ciod a bu chiall do ’n chaogadh agus dh’fhalbh e.) Tha mi a’ smuaineachadh gu ’m bu choir do ’n chreuchd a bhi slan a nis. Tha mi toilichte gu bheil e am chomas comhstadh a dheanamh dhuit; feumaidh daoine a cheile a chuideachadh anns an t-saoghal so. Is briagh leam fhein daoine fhaicinn cairdeil agus comhstach. Na ’n dhuilt mi thu an toiseach theagamh gu ’n deanadh tusa a’ cheart leithid ormsa aig àm eile. Tha mise de nadur cho soirbh nach urrainn domh caraid a dhiùltadh. (Iain a’ tilleadh as an stabul.) A bheil a’ chreuchd air leigheas?

IAIN. —Air leigheas! Cha bhi craicionn slan oirre an ceann mios. Thuirt sibhse gu ’n robh an lot mu mheud ur boise; cho mor ri beantaig a bu choir dhuibh a radh. Cha chuir a lair bhan cas foidhpe air a’ mhios so.

COLLA. —Tha mi ro dhuilich, a charaid, gu bheil gnothaichean mar tha iad, oir bheirinn an saoghal air son do sheirbhiseachadh aig aa àm so; ach tha thu fein a faicinn nach ’eil e am chomas.

RUAIRIDH. —Tha mi ro dhuilich a chluinn sinn air do sgàth fhein. Bha litir agam bho ’n ard-mhaorchoille ag- iarraidh orm tighinn a stigh do ’n bhaile na ’choinnimh; tha e ’dol a shuidheachadh gearradh na coille orm. B’ fhiach so cuid mhath dhomhsa, agus bha mi an duil a’ chairteireachd a thoirt duitse, agus b’ fhiach sin leth do mhail dhuit; ach—

COLLA. —Leth no mhail! a dhuine chride

RUAIRIDH. —Theagamh tuilleadh ’s sin; ach bho nach urrainn duit an lair bhan a thoirt dhomh is fearr domh taghal air Iain Mòr a dh’fheuchainn an toir e dhomh an t-each glas.

COLLA. —Nàraichidh tu mise ma ni thu sin; stad, stad, agus gheobh thu an lair bhan. An e gu ’n diultainn an caraid is hearr a th’agam.

RUAIRIDH. —Ciod a ni thu air son mine do n’ mhnaoi?

COLLA. —Tha ’s a’ gheairneal na dh’ fhoghnas dhi gu ceann ceithir la deug fhathast.

RUAIRIDH. —Ach nach ’eil do dhiollaid à sgaid?

COLLA. —Is i an t-seann te a tha mar sin. Tha te ùr agam air nach do shuidh duine riabh, agus gheobh thu a’ chiad latha dhi le m’ uile chaidhe.

RUAIRIDH. —An cruidh mi an lair bhan aig ceardach an Tuim-uaine anns an dol seachad?

COLLA. —Cha robh cuimhne agam gu ’n d’ fhuair mi a cruidheadh aig a’ ghobhainn mhòr a dh’ fhaicinn ciod an dreach a chuireadh e oirre, agus, a dh-innseadh na firinn, rinn e an gnothach na b’ fhearr na shaoil mi a dheanadh e e.

RUAIRIDH. —Nach d’ thuirt Iain riut gu’n robh creuchd air a druim cho mor ri beantaig?

COLLA. —Cha ’n ’eil annsan ach an t-

(Air a leantuinn o thaobh 88.)

---

[84]

[Vol . 5. No. 12. p. 4]

MAC-TALLA.

A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25

Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher ‘Mac-Talla,’
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, SEPTEMBER 26, 1896.

Tha an Spàinn o chionn iomadh latha a faotainn deuchainn le ceannrirc us ar-a- mach a cuid iochdaran ann an Cuba, agus mar nach fòghnadh sin, tha ceannairc air bristeadh a mach na h-aghaidh anns na h-eileanan Phillippine. Tha treis a dh’ uine o’n thòisich i, agus bha ’san ainm gu robhtar air cur as di, ach tha’n sgeul a thàinig air an t-seachdain so ag innse nich robh sin ceart. Tha na Spàinntich, an duil eagal a chur air an t-sluagh, gu follaiseach a’ cur gu bàs gach aon de na ceannaircich air am faigh iad greim, agus tha na ceannaircich, air an laimh eile, a cheart cha an-iochdmhor riuthasan. Ghlac iad o chionn ghoirid tigh-mhanach, agus rinn iad gach aon de na manaich a mhort gu bruideil. Ghlac na Spàinntich còrr us ceud de na ceannaircich, agus spàrr iad iad ann an aon toll sa phriosan, agus an la- ’r-na-mhaireach bha leth-cheud ’sa ceithir dhiubh marbh, air am muchadh leis an teas ’s le cion analach. Tha am fios ag radh gu bheil na ceannaircich a’ foatainn a chuid a’s fhearr dheth; co-dhiu tha sin ceart no cearr, tha e ro choltach gu’m bi an troimhe-cheile anns na h-eileanan so, direach mar a tha ceannairc Chuba, fada tighinn gu crich, agus gle fhuilteach fhad ’sa mhaireas i.

Mar a tha fios againn uile, tha àireamh de Chomuinn Gàilig ann an Ontario, agus ged nach eil sinne anns na mor-roinnean iseal a’ cluinntinn a bheag mu’n deibhinn, tha sinn a’ creidsinn gu bheil iad ri feum mor ann a bhi ’g àrach meas agus spéis do’n Ghàilig agus do nithean Gaidhealach. Tha sinn gle thoilichte leughadh gu robh coinneamh aca ann an Toronto o chionn ghoirid, a’ runachadh na Comuinn so a cheangal ri chéile le Ard-Chomunn a shuidheachadh os an ceann, a bhios a sealltuinn thairis orra, agus a deanamh cuideachadh leotha. ’Se ar barail nach b’ urrainn dhaibhsan a tha air ceann na cùise ni a b’ fhearr no bu ghlice a chur air choìs, agus ’se ar dùrachd gu’n soirbhich leotha. ’S mor am feum a rinn Comunn Gailig Thoronto, Comunn Gàilig Hamilton, agus Comuinn eile do chainnt aosda laoch nam beann, nuair a bha iad gach aon a seasamh air a bhonn fhéin, ach ’s mor a’s motha na sin a ni iad ’nuair a bhios iad aonaichte. Cha’n e mhàin gu’m bi na Comuinn so iad féin na’s làidire, ach théid aca air comuinn a chur air chois an iomadh àite anns nach robh comunn riamh roimhe. Mar sin bidh Clanna nan Gàidheal anns an dùthaich so air an tòirt gu bhi an guaillibh a chéile, agus bidh an cànain a’ siòr fhàs ann am meas ’nam measg féin ’s am measg sluaigh eile.

Tha an Ard-Pharlamaid ’na suidhe fhathast. Cha’n eil fior mhoran aca ri dheanamh innte air an t-suidhe so, ach a mhàin gnothuichean a chur air dòigh chum riaghladh na duthcha chumail air adhart gus an suidh i rithist; ach ged nach eil, tha iad a tarruinn uine, agus cha sgaoil lad co-dhiu gu ceann seachdain eile. Cha dean math a bhi ’gearan a thaobh so. Ged nach biodh e iomchuidh tuilleadh ’sa chòir a dh’ uine chosg, gidheadh cha bhiodh e ceart no freagarrach cùisean a ghreasad air dhòigh ’s gu’n deante dearmad air ni sam bith a bhiodh a chum leas no math na dùthcha.

Tha caraid á Knappa, an Oregon, a’ cur a dholair ugainn, agus ag radh, “Tha mi air mo chumail gle thrang an dràsda ach trang ’s ga bheil mi cha’n eil uair a thig am MAC-TALLA nach gabh mi uine gus a leughadh.” Tha MAC-TALLA mar sin di-beathte aig iomadh fardoich anns gach cearna de’n t-saoghal. Ach nam biodh na Gàidheil cho dileas d’ an cànain ’s bu chòir dhaibh a bhi, bhiodh e ri fhaotainn ann an iomadh àite anns nach cualas fhathast iomradh air.

Tha Iompaire agus Ban-Iompaire Ruisia an dràsda ann am Breatuinn air aoidheachd aig Ban-righ Victoria. Thàinig iad air tir ann an Albain Di-màirt, agus ghabh iad an rathad-iaruinn gu Balmoral. Nochd an sluagh h-uile spéis agus urram dhaibh air an t-slighe. Tha dòchas làidir aig moran gu’n dean céilidh an t-Sàir Breatunn agus Ruisia na’s càirdeile ri cheile, agus gu’m bi sin ’na mheadhon air stad a chur air sgrios nan Criosduidhean ann an Armenia. Bu mhath gu’n achradh sin.

Bha duil aig an fhear-dheasachaidh tòiseachadh anns an àireamh so air cunntas aithghearr a thoirt air a chuairt do Eilean a’ Phrionnsa, ach nuair a thainig e dhachaidh bha ’n obair air a dhol mu seach air dhòigh ’s nach d’ fhuair e gnothuichean ’nan àite féin fhathast, agus uime sin cha robh e ’na chomas tòiseachadh air sgriobhadh mar a bha na bheachd- Ach faodaidh suil a bhi aig an luchd leughaidh ri beagan, oic air mhath fhaicinn anns an ath àireamh.

An uair a dh’ fhalbhas tu casruisgte, teichidh do chàirdean uat.

G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
Uaireadairean Oir us Airgid agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
SIDNI, - - - C. B.

F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC

An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.

Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.

Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s coir dha toghal air.

Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas nungaidhean air son leigheas agus ceartachadh shùilean.

Sidni, C. B. Feb. 1, ’96.

C . H. HARRINGTON & CO.

Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seor sa, SAOR.

Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c , &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.

Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.

Fiodh, Buird, Laths, Clachan creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean.

C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
NYANZA , C. B.

THA e creic CLOTH, DROGAID, agus PLAIDEACHAN “EUREKA” air a cheart phris air am beilear ’g an creic aig na muillin.

Tha Factoriah Eureka air aon de ’n fheadhain a’s fhearr an Canada. Choisinn na Plaideachan a thatar a’ deanamh innte DUAIS AIRGEID aig Exhabition Chanada da uair.

Chreic e an uiridh fiach cheithir cheud deug dolair ( $1400 .00) dhe na h-aodaichean so an coinneamh Clòimhe, agus tha dùil aige barrachd air sin a chreic am bliadhna.

Tha luchd-gnothuich(agents)aige mar a leanas: —Ann an Siorrachd Inbhirnis, Niall Mac Ille mhaoil, aig Loch Ainslie, agus D. D. Mac Fhionghain, (Taillear,) an Orangedale; an Siorrachd Cheap Breatunn, Tearlach E. Clark, aigCross Roads Leitche’s Creek.Tha mu dheich air fhichead sampull aodaich aca, agus theid aca air seòrsa sam bith a thoirt dhuit ochd latha ’n deigh a chlòimh a chur air falbh, Am bheil iad math? THIG AGUS FAIC.

---

[85]

[Vol . 5. No. 12. p. 5]

NAIDHEACHDAN.

Chaidh muillean shiùcair a bha ann am Moncton, N. B., ’na teine oidhche Di-donaich s’a chaidh, agus loisgradh i gu làr. B’fhiach i da cheud mile dolair. Cha’n eil fhios ciamar à thòisich an teine.

Tha seana bhean a fuireach ann an Arichat an Iar, a bha dall o chionn shia bliadhna, agus an la roimhe dh’aisigeidh a fradharc dhì le sgleò a bh’air fàs air a sùilean a ghearradh dhiùbh. Bha dithis dhotairean ris an obair, Fixott agus Bissett.

Rinn an stoirm thairneanach us dhealanach a bh’ann a sheachdain gus an dè call ann an iomadh àite, Bhuail an dealanach tigh ann a’ French Vale, agus fear eile aig meinm a Reserve; rinn e milleadh gu leor air gach fear dhiubh, ach fhuair iadsan a bha chòmhunidh annta as gun dochunn sam bith.

Bha an t-ìasgach gle fhad air ais ann an Newfoundland air a bhliadhna so, agus tha moran de na b-iasgairean air am fàgail ann am bochduinn. Tha na ceudan dhiubh a’ deanamh deiseil gus an dùthaich fhàgail. Tha an t-iasgach air a dhol gu dona ’nan aghaidh o chionn iomadh bliadhna, agus is beag an t-ioghnadh ged a tha iad a’ call am misnich.

Ann anPort Hope, Ont,mharbh Arthur Pentiss, aois ochd bliadhn’ deug, tuathanach do’m b’ainm Lingard, aois thri fichead bliadhna. Chaidh iad bhar a chèile le coire ’ghille, agus loisg e air an t-seann duine. Fhuaireadh cointach e aig a chùirt, agus tha e ri bhi air a chrochadh air an 17mh latha de Dhesember.

Dh’ fhalbh mu choig ceud duine, eadar bheag us mhor, à Cuibeic aìr an t-seachdain s’a chaidh gus a dhol do Bhrasil, an ceann a deas America. Bha mu mhile aìr àite ghabhail air bòrd an t-soithich a bha gu’n toìrt air falbh, ach nuair a thainig àm seolaidh dhìùlt a chuid bu mho dhiubh falbh, agus leig iad le ’n cuid imrich falbh air an t-soitheach.

Chaidh te Mrs. Hann, a mharbhadh aig Dromore, P. E. I., air an t-seachdain s’a chaidh le tuiteam á carbad. Bha i direadh a stigh dh’an charbad nuàir a ghabh an t-each eagal romh rothair, agus theich e, ’ga tilgeadh-se mach. Chaidh a leònadh cho dona ’s nach robh i beò ’na dheigh ach da uair. Bha i tri fichead bliadhna ’sa deich a dh’aois.

’S mor an sileadh uisge a bh’ann air an fhoghar so. Ann am baile Halifacs thuit ann an aon seachdain còir us ochd òirlich de dh’ uisge. Air Di-luain, an 7mh latha, thuit òirleach us cairteal; Dior-daoin thuirt faisg air ceithir òirlich, agus Di-donaich thuit còir us tri òirlich. ’S ann uair gle ainneamh a thuiteas uiread uisge anns an dùthaich so, an ùine cho goirid.

Chaidh fear Eachunn Mac Fhionghain a marbhadh ann a mèin na “Hub” an Glace Bay Di-luain. Bha e ’g obair air gearradh guail, agus thoirt meall dhe air a mhuin, ’ga mharbhadh air ball. Cha robh ann ach duin’ òg coig bliadhna fichead a dh’ aois. Cha robh e posda idir. B’ -abhaist da bhi ’g obair anns a mhèinn a tuath, agus bha e ’na dheagh fhear-obrach.

Bha fèill bhliadhnail Eilean a’ Phrionnsa aca ann an Charlottetown air an t-seachdain s’a chaidh. Bha fèill ann an Truro, N. S. air an t-seachdain so, ’a toiseachadh Di-màirt. Agus bha feill eile ann an St. John, N. B. ’S i ’n fheil a bha ’n Truro a bha dùil againn a bhiodh ann an Sidni air an fhoghar so. Bu chòir do’n bhaile stri a dheanamh air son fhaotainn air a bhliadhna s’a tighinn.

Chaidh fear Sullivan a chùr an sàs air son mort Mrs Dutcher a bha fuireach faisg air Moncton. Rugadh air anns na Staitean, far ’n do theich e latha no dha an deigh do’n mhort a bhi air a dheanamh. Tha a’ chaileag bheag a fhuaireadh a thoirt as an tigh beo, gle fhad air ais fhathast, ach tha dùil ri i dhol na’s fhearr. Bi’dh ainm Sullivan gu math tric ’na beul, agus cha’n eil teagamh sam bith nach e rinn an gniomh, ach cha’n urrainnear a dhol air adhart leis a chàs gus an tig a’ chaileag gu ’tùr fein ’s an tèid aice air innse mar a thachair.

Cbaidh Harry Templeton, aois sheachd bliadhn’ deug a mharbhadh leis a charbad-iaruinn faisg air Lynn, Mas., ’sa mhaduinn Di-luain. Bha e fhèin us bràthair mathar dha ag iasgach bhar drochaid air an robh an carbad ri dhol seachad, agus air do ’n charbad bhi tighinn, dh’fheuch esan ri dhol thairis air an rathad, agus thuit e air a bheul-fodha, ’s chaidh an carbad thairis air, ’ga ghearradh as a chèile air doigh uamhasaìch. Bha e marbh air ball. Bhuineadh e do Nobha Scotia, agus cha robh e ann an Lynn ach air chuairt.

Chaidh muillean fudair a bhualadh leis an dealnach ann an cearna de stait Chonnecticut a sheachdain gus an diugh, agus chaidh i ’na smùid dha na speuran. Thachair e tràth ’sa mhaduinn mu’n deachaidh na daoine gu ’n obair, agus mar sin cha do chailleadh beatha duine sam bith. Bha an stoirm gle throm anns na Stàitean an ear uile. Ann an New Bedford, Mass, bha moran thaighean iar an cur as a cheile agus na sràidean air an lionadh leis an droighuich. Chaidh aon duine a mharbhadh. Bhuail an dealanach muillean-chotain, agus rinneadh fiach ceud mile dolair de chall oirre.

Tha ban-righ Victoria a nise air a’ chathair rioghail Bhreatunnaich na’s fhaide na bha urra rioghail riamh roimpe. B’e ’seanair féin, an treas Deòrsa, an aon fhear a bh’ air toiseach oirre roimhe so, ach a nise th a ceithir latha bharrachd aic’ air. Fhuair i moran litrichean us fhiosan as gach cearna de’n Iompaireachd, o mhuinntir a’ cur an céill an gàirdeachais, agus a’ guidhe iomadh latha ’s bliadhn’ eile dh’i air a’ chathair.

Gu ma fada beò a’ Bhan-righ!

Tha an t-arm Breatunnach a’ sior dhol na ’s fhaide deas o’n Eipheit, agus a’ toirt buaidh air an naimhdean anns gach cearn. Cha bhi ’n ùine gle fhada nis gus am bi an Soudan fo’n ceannsal, agus am bi cumhachd nan Arabach anns an dùthaich sin air a thur bhristeadh.

Tha ’n Spàinn an deigh 175,000 saighdear a chur a mach do Cuba o’n thòisìch a’ cheannairc. Cha do chuireadh àireamh cho mor de shaighdeara rismh air aon ghnothuch thairis air an Atlantic, ach a dh’ aindeoin meud na h-armailt tha ’cheannairc a dol air adhart fathast.

An rud a theid fada o’n t-suil theid fada o’n chridhe.

An rud a thig leis an t-sruth, falbhaidh e leis a ghaoith.

An uair a’s caoile an gràn, is ann a’ daoire an gràn,

An uair a’s mò am beadradh, is ann a’s còir sgus dheth.

Bathar Tioram.

20 paidhir de bhrogan bhan, 65c am paidhir.
Seall air Deiseachan fhirionach a tha sinn a creic air $3 .25.
Tha sinn a dol a sgur a chreic Bathair Tioram, agus creicidh sinn na th’ againn gle shaor.
IAIN A. Mac COINNICH & CO.

D. A. MacFHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.

Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.

So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, thoir e gu
Rhodes & Gannon,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75c, Mainspring ,75c. An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.

AN CRANN TARA

(Am Fiery Cross. )

PAIPEAR MIOSAIL AIR SON ALBANNAICH CANADA, anns am bheil air a chlo-bhualadh Dealbhan agus Beath-Eachdraidhean Gaidheil Chanada; Eachdraidh nam Fineachan agus dealbhan an snaicheantais; Ceol, Bardachd, agus Sgeulachdan; agus sgriobhaidhean mu iomadh ni eile. Pris: — $1 .00 ’sa bhliadhna, no sia miosan air son 50c. Sgriobh us cuir airgead guT . D. MACDONALD, 2591
St. Catherine Street, Montreal.

---

[86]

[Vol . 5. No. 12. p. 6]

[Taobh -duilleig 89 san leabhar fhèin]

EUCHDAN MHONTROIS.

Cha bhòsd ri ràdhainn gu’n do dh’àraich Albainn barrachd mhac, a reir a sluaigh, a choisinn le ’m buaidhibh cliu neo-bhasmhor na dh’ ainmichear le rìoghachd no cinneach eile fo’n ghrèin. Air chùl nan arm ’an àm na teugmhail, an ealantan ionnsachaichte an àm na sith, tha iad araon ainmeil. Cha’n eil duilleag de dh’ Eachdraidh a thionndar far nach faicear an euchdan ri’ luaidh, a’s cha’n eil cearna de’n t-saoghal, bho eirigh gu laidhe greine, ’s nach cluinnear sgeul air an cliu. Ach a chan eil a rùn oirnn aig an àm seo leudachadh air euchdan nan Albannach gu leir, ’s è bu mhiann leinn cunntas a thoirt seachad mu dheighinn nan gaiseach a chuidich, le’n gniomharaibh, ainm nan Gaidheal a thogail suas agus a sgaoileadh thar gach tir. Na ’m measg seo ’s gann gu’m beil neach a rinn barrachad na rinn am Flath cliùteach air am beil sinn a dol a dh’iomradh. Air a ghinntinn de shliochd nan cuiridhnean calma’ chuir stad air sgaothaibh fuilteach na Roimhe, bha cóir aig air a bhith treubhach; ann ’s gach linn bha shinnsreadh ainmeil am measg mhaithean na tire. Bho lathaibh Righ Fearghuis II., cha’n eil coinneamh no còdhail, strì no cath san robh saors’ agus sonas na h-Alba ri ’sheasamh, anns nach faighte ceann cinnidh nan Greumach an tùs na comhstri. Cha do dhiobair am fiuran òg seo cleachdadh na h- ’aitim bho n d’thainig e. Bhuilich nàdar air, araon am pearsa ’s an inntinn buaidhean nach b’ainneamh, ’s ged nach robh e ach ceithir-bliadhn’ deug an uair a thainig e ’s taigh air an oighreachd le bàs athar (Morair Iain) anns a bhliadhna 1626, cha ghòraiche no mi stuamachd air an d’thug e ’n fhaire; lean e gu dealasach air inntinn oileineachadh anns gach seors’ ionnsachaidh a bha ri fhaotainn ’s an àm sin ’na dhùthaich. Bho nach d’fhag athair de theaghlach ach esan ’na aonar, thug a chàirdean air posadh ’s e òg, ach cha d’thug seo air lasachadh na rùn air aigne ’dheasachadh, a chum dleasnais na h-inbhe airde anns an robh aige ri gluasad a coimhlionadh mar bu chuibhe dha. Air da gach fòghlum a bha ri fhaighinn an Albainn ionnsachadh dh’ fhalbh e thar fairge chum cleachdainnean rioghachdan aineoil fhaicinn ’sa thuigsinn, agus air tilleadh dha gu dhùthaich ann sa bliadhna 1634, tha e iar innsidh nach robh neach eile ’s an Roinn Eorpa bu choimhliont’ anns gach gnàs a fhreagradh do dhuin uasal na esan. Bha chonspaid mhi shealbhach a dh’eirich eadar Righ Tearlach I. ’s a shluagh air tòiseachadh an uair sin, agus cha luathaidh a thainig Montròse do’n tìr na chaidh e ’m buillsginn na h-iorghuill mu ’n d’fhuair e uine air a’ chuis a rannsachadh. Dian agus bras inntinneach mar bha è ghlac e cuis an t-sluaigh le uile chridhe. Chunnaig e gu’n robh an Righ ri ainneart air an t-sluagh an uair a theann e ri creideamh a’ sparradh orra ’n aghaidh an toile, agus le gràin air anaceartas, nadara do’n inntinn fhiughantaich, raighnich e ’n taobh bu laige. Shuidhich na Cumhnantaich ceathair chuirtean an Dun-Eidin ris an abairte na Buird, b’ iad sin Bord nam Moarirean, Bord nan Uaislean, Bord nam Bailtean mora, agus Bord nam Ministeirean, agus riutha seo bha cuis an t-sluaigh gu leir air earbsa. Ann sa bhliadhna 1639, air do’n iorghuill dol cho fad air a h-aghart ’s nach robh dòchas gun cordadh iad fein ’s Righ Tearlach ann an sith, agus air do’n Righ feachd a thogail ann an Sasunn a los na Cumhnantaich Albannach a chur fo smachd; dh’ordaich na Buird neart na h-Albann a thogail gu bhi ullamh airson gach ni a dh’ fhaodadh eiridh a mach, ach an aite fuireach ri feachd a Righ a thighinn do’n rioghachd ’s iad fein a thoisich an tùs ti comhstri. Air di-haoine an naoidheamh latha de’n Mhàrt ann sa bhliadhna 1649 ghlac Sinilair Leslie caisteal Dhun-Eidin agus air Diodonaich na dheigh ghlac na Cumhnantaich Caisteal Dhunbreatuinn. Aig an àm cheudna cha robh cairdean an Righ na’n cadal. Thoisich Morair Hunnduinn ri chuid dhaoine thrusadh ’san airde tuath, agus air dha a bhratach rioghail a thogail aig Kintore ghluais e gu Abaraidhin far an do ghabh e seilbh ’an ainm an Righ. Chual a anns a bhaile sin gu’n robh na Cumhnantaich ri cruinneachadh ann an Turriff agus chuir e roimhe sgapadh a chur annta. Sgriobh e uime sin litrichean a dh’ionnsaidh a chairdean iad ’g a choinnneachadh air a cheart latha ’s an aite cheudna. Thuit tè deth na litrichean seo ’an lamhaibh Iarla Mhontrois, agus chuir esan roimhe, a dh’aindeoin co theiridh e gu’n deanadh e chairdean na Cumhnantaich a dhion bho fhoirneart. A chum seo a dheanadh, ghrad chruinnich e mu ochd ceud fear agus mhears e gu Turriff. Air do na Gordanaich tighinn air an aghart, feadh an latha, b’ ioghnadh leotha claogh a bhaile fhaicinn lan dhaoine fo’n armaibh agus gu h-araid ’nuair chunnaig iad an gunnaichean ullamh gu losgadh orra thar balla chlaogha. Thill iad air an ais mun cuairt de dha mhile bho’n bhaile far an do stad iad gus an d’ thainig an ceannard Morair Hunnduinn g’ an ionnsaidh ach ged bha na Gordanaich corr is da mhile air lionmhoireachd cha do ghabh an ceannard misneach gu aghaidh a thoirt air Montròs ged nach robh aig ach ochd ceud fear.

Mu’n àm seo, thug na Bùird litir chumhaichd do Mhontròs feachd a thogail ’an aobhar nan Cumhnantach; agus mu’n deachaidh mios thair a cheann, chruinnich e mu’n cuairt de thrì mìle fear eadar mharcaichean ’us choiseachean, coimhliont’ anns gach armachd. ’S iar do Shinileir Leslie tigh’n suas ris le cuideachadh dhaoine, mhearrs iad gu h-Abaraidhin, ach dh’fhag Morair Hunnduinn am baile sin mu’n d’ràinig iad. Ann an seo, thachair na Frisealaich, na Foirbeisich, agus Fineachan tuathach eil orra—mu thimichioll dà mhìle fear; rinn seo cunntas feachd Mhontròis mu’n cuairt do naoi mìle. Dh’fhag e Iarla Kintore ann an Abaraidhin le còig ceud deug agus ghabh e fein ’s chuid eil’ air an aghaidh gu ruig Inbhurùraidh. ’N uair a chunnaig Morair Hunnduinn an neart cumhachdach a bha mu’ choinneamh, smaointich e nach robh feum seasamh a mach na b’ fhaide, agus chuir e Gordanach Shrathloch gu Montròs a dh’ iarraidh còmhalach a dheanadh ris. Thachair iad agus dh’aontaich Morair Hunnduinn a lamh a chur ri bainn gu’n cuireadh e fein’ s a luchd leanamhuinn an ainmeannan ris a chumhnan’ Albannaich. An deigh seo thill Montròs do dh’ Abaraidhin agus chaidh Morair Hunnduinn dachaidh do Shrathbhalgaidh. Iar do Mhontròs Abaraidhin a ruigheachd agus a chur an geill do na h-uaislean Cumhnantach mar chòrd e fein ’s an Gordanach, cha bu taing a fhuair e. Thuig iad gu’n robh cìrein coilich na h-àirde tuath fo’n òrdaig, ’s cha bu deòin leotha mar cuireadh iad an cas air amhuich. ’S e ’n rud bu laotha’ dheanadh an toileachadh, Morair Hunnduinn a thoirt ’na phrìosanach do Dhun-Eidionn. Cha do thaitinn seo ri Montros; cha robh foill ’na chridhe, ’s cha bu deònach leis ’fhacal a bhristeadh, ach air eagal easaontachd a thogail am measg nan Cumhnantach cha’n fhac e iomchuidh cur ’na ’n aghaidh. Chuir e fios air Morair Hunnduinn agus dh’innis e dha mar bha ’chuis. Rinn iad suas ri ’cheile gu’n rachadh am Morair do Dhun-Edionn, cha’n ann mar phriosanach ach air saors’ a thoile fein, ach iar dha Dun-Edionn a ruigheachd dh’òrduich Uaislean nam Bòrd e fein ’s a mhac a chur ’am prìosan agus còigear a chur ’g am faire ’latha ’s dh’ oiche air an cosd fein, ’los nach faigheadh neach ’g an còir ach iadsan amhàin d’an tugadh na Bùird cead. Cha b’ fhada ’bha Montròs ’s an taobh deas, gu ’s an do thoisich an ùspairn as ùr ’s an airde tuath. Chruinnich mu ’n cuairt de dha mhile fear de na Cumhnantaich air an treas latha deug de’n mhios Mhàighe ann an Turriff, agus ged bha ceannard nan Gordanach fo ghlasaibh, chuir uaislean a chinnidh an cinn ri cheile agus chuir iad rompa sgapadh a chur ’s a choinneamh mu’n tigeadh tuille ’n am measg. Aig deich uairean de dh’ oidhche ghluais ochd ceud Gordanach as Strathbhalgaidh eadar mharcaichean ’us choisichean agus ceithir ghunnaichean mora nan cois. Rainig iad Turriff mu ghlasadh am latha mun robh fios aig freiceadain nan Cumhnantach c’aite an robh iad, ’n uair a sheinneadh na tròmpaidean agus a bhuaileadh na drumaichean ghlac clisgeadh ’us uamhas gach neach, thug cuid dhiu ionnsaidh air cur ’an aghaidh nan Gordanach ach cha b’ fhada gus an do chuir na gunnaichean mora sgaoileadh annta, rinneadh prìosanaich de beagan dhiu ’s cha do mharbhadh ach beag air taobh seach taobh. ’S e seo an comhrag ris an abair Seanachaidhnean an ama sinn “Trotan Turriff.”

Ged nach robh a bhuaidh ach suarach, dh’ éirich inntinn nan Rioghalach ri ’linn; mhears iad air an adhart do dh’ Abaraidhin, a’ ruagadh nan Cumhnantach as gach aite.

---

[87]

[Vol . 5. No. 12. p. 7]

Ann sa bhaile sin chruinnich g’an ionnsaidh coig cèud Granndach a Strathspè agus clann Fhionnlaith nios a Braigh Mhàr. Thoisich am feachd seo air na Cumhnantaich a chreach ’s a chlaoidh as gach làimh gus an do thrus Iarla Marsall da mhìle fear leis an do rainig e Abaraidhin air an treas la’ thar fhichead agus thug càch na buinn as. Dà latha ’na dheigh sin thainig Montròs a suas ris le ceithir mìle fear. Rinn seo feachd nan Cumhnantach an uair sin an Abaraidhin mu shia mìle. Iar dha coig latha ’chur seachad an Abaraidhin ghluais e mu thuath gus an do rainig e Githt. Thoisich e ri sèisdeadh a chaisteil seo, ach chual’ e gu’n robh Iarl Aboyne iar tilleadh a Sasunn, agus gu’n robh e fein ’us moran Cheannard rioghail eil’ tighinn air tìr anns a cheart aite’ dh’fhàg e beagan làithean roimhe sin. Iar cluinutinn seo dha thill e air ais mu dheas do Mhearns.

Cho luath ’s a chuala na Rioghalaich gu’n d’thainig Iarl Aboyne air tìr, chruinnich iad as gach taobh. Thog Morair Luathais Gordan, treas Mac Morair Hunnduinn, tuath athar agus thug e Abaraidhin air. Chruinnich clann Fhionnlaith, Granndaich, ’us Fineachan eile mar ri moran de na Cumhnantaich fein anns an aite cheudna, gus an robh aig Iarl Aboyne moran mhiltean fo’ chomannd ann an latha no dha de dh’ uine.

Air a cheathramh latha deug de dhara mios an t-samhraidh, ghluais Aboyne mu dheas. Iar cluinntinn do ’n Iarla Mharsalach an rathad a ghabh e, shuidhich e da chiad deug fear le beagan ghunnaichibh mora air bealach ’s an robh fios aige gu’m faigheadh e ’n cothrom a b’ fheàrr. Ged fhuair Iarla Aboyne fios air seo, cha d’thug e ionnsaidh air a char a thoirt as, ach ghabh e dìreach air adhart ’an uchd a namhaid. ’N uair dh’ fhosgail craos-lasrach nan gunnaichean mora’ air a dhaoine, sgap iad as a cheile mar mheanbh chrodh, thug Aboyne e fein a chasan as do dh-Abaraidhin comhla ri beagan Mharcaichean.

A BOSTON.

A MHIC-TALLA GHRADHAICH, —Tha fior àm agam mo dholair a chur ugad ach le eagal ’s gu’m bi mulad air air an t-slighe tha tuilleadh a dianamh air a bhith falbh còmhla ris. Gheibh thu ainmeannan na feodhnach bho bheil iad, fo-sgriobhte.

Ged tha obraichean gu lìonar a’ dol air adhart an so tha àireamh luchd gun obair a sior dhol na’s motha. A bharrachd air gach aobhar eile air a shon so, tha mi-chinnteachd result na h-election a bhios againn air an treas latha de Nobhembera cuideachadh gu mòr. Gu de eadar airgiod ’us or ach gu’m bheil iomad fear ’us té (cha’n iad dad a’s balbha) ionnus a bhith gòrach.

Bho ’n 23mh latha de dh’ August tha ’n carbad air fear do ròidean-iarruinn Bhoston a’ ruith os cionn na sràide. Sàbhailidh so iomadh beatha. Bha e ’na rud annasach agus ghabh moran turus anns a charbad air a thàilleabh.

Tha ’n t-sìde nis fionnar gu leòr agus ’s math an caraid an còta-mor anns an fheasgar.

Is mi do charaid,
DOMHNULL.
Sept. 21, 96.

Bha tuathanach Gallda agus a bhean aig féill anns a’ Ghàidhealtachd aon uair, agus am measg nithe eile bha da mhuc aca ri reic, muc mhòr agus muc bheag, agus b’ i a mhuc bheag a bu shine. Air do Ghaidheal àraidh a bhi a’ coimhead air na mucan thuirt an Gall ris “An ceannaich thu iad a charaid, reicidh mi aon diubh ma tha sin ni’s freagaraiche dhut, ach is i a mhuc a’s sine an té a’s òige.” Chuala a bhean na thuirt e agus ged nach robh a Ghaidhlig aice fhéin dad ni b’ fhearr na bha i aigesan, bha fios aice nach tuigeadh an Gaidheal cìod a bha na bheachd. Mar sin thàinig i air adhart agus thuirt i ris a Ghaidheal “Tha mi ag iarraidh mathanas air son an droch Ghaidhlig a tha aig m’ fhear-pòsda,” ars ise “ach is e tha e ciallachadh gur i a’ mhuc a’s lugha an té is mò.”

McDonald Hanrahan & Co,

Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.

Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe ’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.

MACDONALD HANRAHAN & Co.
Mai 4. ’95;

C . P. MOORE.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.

CARADH
Uaireadairean
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.

Tha so air a chumail do Niall Mac Fhearghais, Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.

Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar uthcha tha ’nar beachd

A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C. B.

Siosal & Crowe,
Fir-Tagraidh, Comhairlichean Notairean &c .
SIDNI, C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE.

---

[88]

[Vol . 5. No. 12. p. 8]

Cumhadh air son a Leannain.

LE UILLEAM ROS,

AIR FONN—“Farewell to Lochaber. ”

Ged’ is socrach mo leabaidh,
Cha ’n e’n cadal mo mhiann,
Leis an luasgans’ th’air m’aìgneadh,
O cheann fad’ agus cian,
Gu’m beil teine na lasair,
Gun dol as na mo chliabh,
Tabhairt brosnachadh geur dhomh,
Gu bhi ’g éiridh ’sa triall.

CO’ -SHEIRM.

Seinn èibhinn, seinn, éibhinn,
Seinn èibhinn an dàil,
Seinn èibhinn bhinn èibhinn,
Seinn èibhinn, gach là,
Seinn èibhinn, bìnn eatrom,
Seinn èibhinn, do ghnà
Seinn èibhiun, seinn èibhinn,
Chuireadh m’ easlain gu làr.

Tha mi còrr a’s trì bliadhna,
Air mo lionadh le gaol,
’S gach aon la dhiu stiùireadh,
Saighead ùr ann mo thaobh;
Cia mar ’s leir dhomh ni taitneach,
Dh’aindeon pailteas mo mhaoin?
mi as èugmhais do mhàrain,
Bhiodh gun ardan rium saor,
Seinn èibhinn, &c .

’S e do mhàran bu mhiann leam,
’S e tigh’n gun fhiabhras gun ghruaim,
Mar ri blasdachd na h-òraid,
’S e bu cheòl-bhinne fuaim:
Dh’eireadh m’ inntinn gu h-àbhachd,
Ri linn bhi ’g aireamh gach buaidh,
A bha co’ -streup ri mo leannan.
Baindidh, farsada, suairc,’
Seinn eibhinn, &c .

’S gur gile mo leannan
Nan eal’ air an t-snàmh,
Gur binn’ i na’n smeòrach,
Am barraibh rò chrann sa mhaigh,
Gur e geamn’achd a beusan,
’S i gun eacoir na càil,
lùb mise gu geilleadh
Air bheag eigin na gradh,
Seinn eibhinn, &c .

Gu’m beil maise na h-eudann.
Nach feudainn-s a luaidh,
Tha ì pailt ann an ceutaidh,
’S an oeill a thoirt buaidh,
Gun a coimeas ri featainn
Ann an speir, san taobh-tuath,
M’ òg mhìn-mhala bhaindidh,
Thogadh m’ inntinn o ghruaim,
Seinn eibhinn, &c .

’S ge do bhithinn an èugail,
Agus leigh air toirt dùil,
Nach bhiodh furtachd an dàn domh,
Ach am bàs an gearr ùin’,
Chuireadh eugas mo mhin-mhal’,
Mo mhi-ghean air chùl,
Ghlacaìnn binneas na smeòraich
A’s gheibhinn sòlas as ùr,
Seinn eibhinn, &c .

Ge binn cuach ’s ge binn smeòrach,
’S ge binn coisir, ’s gach crann,
Seinn ciùil dhomh ’n coill smùadain,
Theich mo shùgradh-s’ air chall—
Tha mi daonnan a smaointeach,
Air mo ghaol ann sa’ ghleann
’S mi air tuiteam am mi-ghean,
Gun a brìodal bhi ann.
Seinn eibhinn, & c.

Nuair a bhithinn- ’s ’s mo mhìn mhal’,
An gleannan rìmheach na cuaich,
No ’n doire fasgach na smeòraich,
Gabhail sòlais air chuairt;
Cha mhalairtinn m’ eibhneas
O bhi ga h-eugmhais car uair,
Air son stòras fhir-stàta,
Dh’ aindeon airdead an uaill.
Seinn eibhinn, &c .

Ge bu rìgh mi air Albainn,
Le cuid airgeid a’s spreidh
B’e mo raghainn mo mhìn-mhal’,
Thar gach ribhinn dhomh fein,
Cha bu shuaimhneas gu bàs domh
N’ aon àite fo ’n ghrein,
’S mi as eugmhais do mharain,
Gus mo thearnadh o bheud.
Seinn eibhinn, &c .

Ach mosg’leam tharais a mi-ghean,
’S cuiream dìth air mo ghruaim,
Beò ni’s faide cha bhi mi
Gun mo mhin-mala shuairc!
Oig mhìn beir mo shoraidh
Leat na choirean so shuas,
Seinn mo rùin ann sa ’ghleannan,
’S tuigidh ’n cailin e bhuat.
Seinn eibhinn, &c .

Far am bi an Toil bidh an Gniomh.

(Air a leantuinn o thaobh 83.)

abharsair breugach. Cuiridh mi geall nach ’eil a’ chreuchd na ’s mò na ionga d’ ordàig.

RUAIRIDH. —Feumaidh i a cìreadh co dhuibh: nach d’ thuirt thu nach deachaidh cìr oirre o chionn mios?

COLLA. —Mu thruaigh an gille-stabuil mur cìreadh e i a’ h-uile latha!

RUAIRIDH. —Thor dhi siol, ma ta; nach do dhiult i a boitean maidne?

COLLA. —Ma dhluit is ann bho ’n fhuair i gu leoir de shiol. Na biodh eagal ort; falbhaidh i mar a’ ghaoth. Tha an rathad math; cha ’n ’eil coltas uisge no ceò air. Turas sabhailte dhuit, agus soirbheachadh math dhuit fhein agus do ’n mhaor-choille. Tog ort; leum a suas!

STOR UR TAILLEARACHD
ANN AN
StorW . E. Peters.

Aodaichean Mathadhe gach seorsa.
Gearradair air ur-ionnsachadh ann an Sgoil ghearraidh Mhitchell, an New York.

Theid sinn an urras air an obair.
MacCoinnich & Co.
Sidni, C. B.

NUAIR THEID THU ’BHADDECK
taghail an stor
Albert I. Hart.
Tha Stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.
Bathar Tioram, Bathar Cruaidh
Amhlan, Aodaichean, Caiseart,
Adan, Curraichdean, agus iomadh ni eile.
An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.
ALBERT I. HART.
Baddeck, Aug. 1, ’90.

SANAS.
Ma tha thu air son Deise mhath dheante fhaotainn air pris iseil, rach a choimhead air
D. J. DOMHNULLACH.

NIALL DOMHNULLACH,
CEANNAICHE.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B,
Tha e na fhear-gnothuich do’n MHAC-TALLA, agus faodar pris a phaìpear, agus ainmean luchd-gabhail a thoirt dha.

CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a MHAC-TALLA. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith ort cuir litir thugainn a feorach nam prisean.