---

[89]

[Vol . 5. No. 13. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. V. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, OCTOBER 3, 1896. No. 13.

Cuairt do Eilean a’ Phrionnsa.

LEIS AN FHEAR-DHEASACHAIDH.

Cha’n eil fhios, ged a tha mise tòiseachadh air sgriobhadh mu Eilean Phrionns’ Iomhair, agus an sgriob a thug mi air fheadh, an toir e toileachadh mor sam bith do léughadairean MHIC-TALLA, no idir do luchd-àiteachaidh an Eilean fhéin. ’S iomadh duine tha sgriobhadh air an dòigh sin d’ am b’ fhearr gu mor gun sgriobhadh idir. Tha e air innse gu’n d’ thàinig Sasunnach tapaidh uair thairis air an Atlantic, a chuir seachad deich latha air an taobh so. Bha e ’chuid bu mhò dhe’n ùine sin ann am bailtean-mora nan Stàitean, ach fhuair e ùine air tighinn thairis air a chrich do Chanada, agus bha e mu dha uair an uaireadair ag amharc air Eas Niagara. ’N uair a chaidh an duine so dhachaidh a Shasuinn chuir e mach leabhar ag innse mu mheud ’s mu bhòichead nadurra Chanada, agus an déigh sin leabhran beag eile a’ tigh’n thairis air dòigh-riaghlaidh na dùthcha nach dd’ rinn e ach gann fhaicinn. Cha d’ fhuair an Sasunnach bochd aona chuid cliu no saoibhreas air taileabh a chuid sgriobhaidh mu Chanada, agus tha eagal orm gur ann mar sin a dh’ éireas dhòmhsa thaobh Eilean a’ Phrionnsa. Bha mo chuairt cho goirid, agus bha mi cho aineolach air fheadh, ’s nach urrainn dhomh a nise fior mhoran a ràdh mu dheibhinn. Ach cha dean duine don’ ach a dhichioll.

Dh’ fhàg mi Sidni air a’ charbad-iaruinn aig aon uair feasgar Di-luain, an latha mu dheireadh de dh’ Ogust. Cha do thachair a bheag air an rathad a’s fhiach aithris. Bha àireamh de na h-eòlaich air a charbad còmhla rium, cuid a dol gu Halifax, cuid gu Boston, cuid do’n Airde ’n Iar, agus dithis no triuir a bha dol fad na slighe gu Baile-Shearlot. Chuir sinn an ùine seachad mar a b’ fhearr a dh’fhaodamaid gus an d’ rainig sinn na Narrows Mhora. An sin rinn an carbad dàil fichead mionaid, agus chàidh iadsan air an robh acras dh’ an tigh-òsda ghabhail an dinneir, agus iadsan air nach robh, ghabh iad sràid mu’n cuairt a dh’ fhaicinn gach ni a ghabhadh fhaicinn. Tha uisgeachan a Bhras d’Oir ann an so cha mhor air an gearradh ’nan da leith e da rudha tha tigh’n an coinneamh a cheile. Abrar na Narrows Mhora ris a’ chaolas a tha eadar an da rudha so, agus mar an ceudna ris an rudha tha air an taobh an ear dhe. Abrar Iona, no I-Chaluim-Chille, ris an rudha tha air an taobh an Iar. Cha’n eil an caolas tri-chairteil a mhile air leud, agus tha nise drochaid mhor iaruinn thairis air, air am faod an t-each-iaruinn ’sa chuid charbadan na dheigh a dhol a null ’sa nall gu sàbhailte. Tha àite air an drochaid a ghabhas fosgladh gus soithichean a leigeil troimhpe, agus tha roinn mhor de shoithichean ’s de bhàtaichean a dol air ais ’s air adhart na h-uile seachdain fad an t-samhraidh. Tha an sruth gle làidir anns a’ chaolas, agus tha e gu math doirbh bàta iomradh thairis air. Chuala mi cuid-eigin ag ràdh uair nach robh eòlas mor sam bith aig muinntir na Narrows agur Iona air a chéile roimh theachd an rathaid-iaruinn; ged nach robh dh’ astar eatorra ach leud a chaolais, gu robh iad cha mhor ’nan coigrich d’a chéile, leis cho doirbh ’ss bha e ’n t-aiseag à dheanamh. Chithear sealladh briagha air uisge ’s air fearann bho na Narrows. Tha mu’n cuairt air na Narrows fhéin gle bhriagha, ach cha toir duine sin fa-near cho math leis cho dian ’sa bhios e ’g amharc fada uaithe, air uisge a Bhras d’Oir a ruith a tuath ’s a deas gus am bheil stad air a chur air anns an dara h-àirde le beanntan àrda, gruamach siorrachd Victoria, agus anns an àird eile le fearann iseal siorrachd Richmond. Cha ’n urrainn domh a radh gu’n d’rinn mise moran suil a thoirt air muir no air tir air an turus so. Bha mi anns a cheart àite cho tric roimhe so ’s nach robh annas sam bith agam dheth. ’S ann a bha mi, fhad ’sa bha an carbad na stad, a’ còmhradh ri fear-na-h- inneil, mo dheagh charaid Donnacha Mac Gill-fhinnein, ’s e sealltuinn dhomh mar a bha dol aig air an each-iaruinn a chumail fo smachd, mar a bheireadh e air falbh ’s mar a bheireadh e air stad, an dòigh air toirt air dol na dheann-ruith, ’s an dòigh air toirt air deanamh air a shocair. Thà an t-each-iaruinn, coltach ri ioma rud eile, gle mhath fhad ’sa dh’ fhanas e aig riaghailt, ach ma gheibh e an lamh-an-uachdar air an fhear a bhios ’ga stiuireadh, bidh an tubaist an dàn dhaibh le chéile. Ach dh’ fhan mise bruidhinn tuilleadh us fada agus mu’n d’ fhuair mi air ais gu m’ àite fhéin, bha ’n carbad air ghluasad. Fhuair mi air bòrd co-dhiu, agus dh’ fhalbh sinn, a’ dol thairis air an drochaid mhoir, a deanamh stad beag aig Iona, agus an sin a falbh a rithist. A chuid bu mhò dhe’n t-slighe uige so tha an t-uisge air an laimh dheis, aah aon uair ’s gu fàg sinn Iona tha’n t-uisge, fhad ’sa tha e ’dol, air an laimh chli. An deigh sin tha e dol as an t-sealladh, ach an dràsda agus a rithist chi sinn lochan us caoil a’ nochdadh an sid ’s an so mar nach biodh crioch orr’ idir. An ceann treis eile cha’n eil eadhon loch ri fhaicinn, agus tha chuid a’s mo dhe’n rathad tuilleadh a’ dol troimh choille, coille nach eil idir dhe’n t-seòrsa ’s fearr, agus a bheireadh air coigreach a chreidsinn nach bu mhor a b’ fhiach Ceap Breatuinn ma bha e uile coltach ri sid. Mu shia uairean rainig sinn Point Tupper, agus an sin b’ fheudar dhuinn an carbad fhàgail, agus an t-aiseag a ghabhail air a bhàta-smùide tha frithealadh dha. Tairnnidh so uine, agus fhad ’sa bhios na daoine tha mu’n laimhrig a cur na h-imrich air a bhàta ’sa deanamh deiseil air son falbh bidh an luchd turuis a’ sealltuinn mu’n cuairt. Is e an caolas so ris an canar Caolas Chanso, a tha ’gearradh Cheap Breatuinn air falbh o Nobha Scotia, agus a deanamh eilean dheth. Tha mile dh’ astar eadar an da fhearann far an cuinge ’n caolas, agus tha an sruth anabarrach làidir. Tha e fosgladh air a cheann a tuath do Ghulf St Lawrence, agus air a’ cheann a deas do’n Atlantic; agus do shoithichean a bhios a dol air ais ’s air adhart eadar puirt nan Stàitean agus puirt a tuath Chanada, ’s e an aon rathad gu falbh us tighinn. Tha maraichean ag innse gu bheil e gle dhoirbh seòladh troimhe, a chionn an sruth a bhi cho làidir ’s gu’n toir e leis soitheach bho thaobh gu taobh, agus mur bi an sgiobair faiceallach, faodaidh i dhol air tir oir. Ach ’s fheudar dhomh sgur aa dràsda, agus na th’ agam ri ràdh a chumail gu àm eile. Ruigidh sinn Eilean a’ Phrionnsa uair-eigin, ach cha leig an clo-bhuailtear leam a dhol na’s fhaide aig an am so.

Cha’n eil ach tri fichead us deich bliadhna o’n chuireadh crioch air a cheud rathad-iaruinn. Anns an ùine sin chaidh ceithir cheud mile (400,000) de mhiltean de rathad-iaruinn a dheanamh, agus tha mu’n siathiamh cuid dhe sin anns an Iompaireachd Bhreatunnach. ’S mor an t-atharrachadh a thug sin air an t-saoghal.

Tha ban-righ Victoria nise riaghladh thairis air tri cheud ’s tri fichead us seachd muillein 367,000,000 sluaigh, aireamh na’s mo ’na bha riamh roimhe ann an eachdraidh an t-saoghail fo riaghladh righ ban-righ, no iompaire.

As a ceann a bhlighear a’ bho.

---

[90]

[Vol . 5. No. 13. p. 2]

AILEIN BAN.

SGIAL MU LATHA CHUIL-FHODAIR.

A’s t-fhoghar so chaidh ’s mi mach air an dùthaich air aoidheachd aig mo charaide, Còirneal Camran, chunnaic mi ’sin, air chèilidh air nighean a’ Chòirneil, clann coimhearsnaich dhaibh, gille-uasal òg agus piuthar dha, dithis, aig deisead am pearsa agus feobhas an oilein, a thaitinn gu fior choìmhlionta rium.

Tha eachdraidh am pàrantan car ainneamh, os an Còirneal, agus is toigh leam a bhì ga ’h-innseadh, ceart mar is math leam a bhi ’cur air chuimhne sgeòil sa bith a chuireas urram air ar nàdur. Leis a’ chinne-dhaonna ’ghabhail thair a chéile tha iad air choiriginn cho mìothor leam ’s ’n uair a chì mi fiùghantas an neach sa bith fos leth, gur miann leam m’ inntinn a leagail air car tamuill, agus a bhi gu tric ga ’mheamhrachadh, direach mar a dhianadh tu a’ tighinn romh shleibhtean garbhlaich, ri faicinn dut àitich, no àilein ghuirm.

Bha athair na h-òigridh ud a thaitinn an snuagh cho ro ghasda riut, na ’thighearna-fearainn mu thuath oirnn; bha oighreachd luachmhor aige agus togail mhòr dhaoine. An làithean ’òige bha e ’fuireach air làrach a shinnsrean—seann-nòs a tha nis air dol à cleachdadh—an caisteal greadhnach, tuath agus ceathairne mu ’n cuairt da, ’s gun duine air fòid an fhuinn nach b’ urrainn dàimh ’us càirdeas a thagairt air an triath no air na h-uaislean bho ’n d’ thàinig e. Cha robh fear no tè na ’fhàrdaich nach robh de’n aon chinneadh ris, agus uaill orra ga chionn, ’s iad cho beadrach aige ’s ge bu leis fhein iad. Ach ge bu mhath uile iad, b’ e Ailein Bàn àilleagan an triath. Bha e riabh na ’chois bho ’n a dh’ fhàg e ’chreathal. Is e bu shine gu math, air chor’s gur h-e ìonann ’s a b’ oid-ionnsaich dha. Is e a dh’ ionnsaich air a’ chuspaireachd e, agus air fearas-lùth—dà ealaìdh air an robh e fhein ainmeil. Is e a bu ghille dha aig an tigh ’us thairis ’s a’ sgoil, agus air gach turus air ghnothuch an rìgh dhlighich ’s a dhùthcha.

Bha iad latha ’s a’ bheinn-sheilg agus Oscar aca, cù air an robh mòran meas aig Ailein—is e fhein a thog ’s a dh’ionnsaich e. Le tubaiste no failmse air choirigin millear Oscar an t-sealg. Bha an gunna air an làn-togail aig an triath, agus le braise feirge cumar ri Oscar, ach cha do chuimsich e e. Bha Oscar cho beadrach ri ubhal òir aig Ailein, agus mar a bha am mìshealbh ann, thugar le dàndas beum do ’n triath a chionn a bhi cho bras. Leis an fheirg, agus fios a bhi aige gu’n robh e ’s a’ choire, cha b’ urrainn do’n triath e fhein a cheannsachadh agus togar an làmh do Ailein fhein. Cha do ghabh Ailein air gu’n d’ rinn e e; ach an oidhche sin, le mulad, dh’ fhàg e an dùthaich, agus an ciad bhaile-puirt gus an d’ thàinig e, gabhar ’s an arm-cheangailte. A’ bhliadhna sin feinn 1744, bha Cogadh na Frainge air dùsgadh—cogadh ’s na dhearbh Gàidheal no dha cruadal nan daoine bho ’n d’ thàinig iad. Bha ’n triath so air na ciad uaislean a dh’ éirich leis a’ Phrionnsa.

Chuir Latha Chùil-fhodair—latha na dunach do na Gàidhil, na Rìoghalaich fo ’n choille. Na thàrr bhàrr na h-àrfhaich an latha sinn, b’ éudar dhaibh ionadan-falaich an dùthcha fhein a thoirt orra, a sheachnadh anacneasdachd an airm-dheirg. Mar bu chòir dha’ s mar bu dligheach, thug esan a dhùthaich fhein fo ’cheann. Le ’bhi ris an t-sealgaireachd, cha robh frith-rathad no cluain air nach robh e eòlach. Thug e fada na ’fhear-cùirn—rè an latha ’an còs-falaich, agus a’ tèarnadh gu srath air chionn an anmoich a dh’fhaotainn iomfhuasglaidh bho a thuath dhìlis fhein. Is tric a dh’ innis e dhomh (tha ’fhios agad tha e de m’ sheann-eòlaich tur) mu ’n ionad-fhalaich sin, an uair a b’ urrainn da tighinn thairis air gun dèistinn. “Na ’uaireannan,” os esan, “tra a thàrrainn dol gu iomall na coille air feadh nan creag aillteach, uaignidh ud, a tha, mar is cuimhne leat, mar bheagan mhìltean do’ n tigh agam, chluinninn, am balbhadh na gaoithe a bha le fàs-fhuaim a ’luasgadh na giùthsaich fotham, na saighdearan ag comh-fhreagairt a chèile ’s an tòir ga cur. Is tric a chuala mi sgal an clèibh ag cur mactalla bho chreig gu créig, agus a chunnaic mi ’s an loch shios fotham, faileas na lasrach a bha ’g èirigh a tighean mo chuid daoine, ’s iad na ’m buidealaich theine. Le nàire ’s le feirg is tric a thàinig fotham ruith leis a bhruthach, gun bhall-airm, agus mi fhéin a liubhairt an lamhan mo naimhdean; ach bidh taobh aig duine ri ’bheatha, agus chuireadh tartar na h-earbaig clisgeadh orm, agus thillinn air m’ ais dom’ chòs.

“Latha de na làithean,” os esan, “bha an iolach na b’ fhaisge orm na ’b’àbhaist, agus mu dheireadh, bha na saighdearan a bha dìreach fotham cho teann orm, ’s an uamha ’s robh mi m’ shineadh, ’s gu ’n dianainn a mach an cuid seanchais. Uine ’s aimsir dhomh ’s an iolraig dhèistnich sin, bha an guth a’ dol na b’ fhaide ’s na b’ fhaide bhuam; mu dheireadh chaidh e bàs orm an ceann a mach na coille. Dh’ èirich mi ’s shnàig mi gu bial na h-uamha, agus tachrar cù orm ’s leig e sgal as a nochadh gu’n robh mi ’n sàs. Ged a bha mi ’m bhreathal leis na cuir a bh’ann, dh’aithnich mi gur h-Oscar a bh’ agam, agus eadar mise ’s tusa, shaoil leam gur diùghaltas as an h-Ardaibh a thànaig orm.” “Seas,” os an guth smachdail sin rium, agus ruithear h-ugam romh na pris, saighdear ’s a bhéigneid an tarrainn. Co bha ’so ach Ailein Bàn! Eadar nàire, ’s breathal, ’s agartas-cogais, thàinig tachdadh orm agus seasar ’am bhalbh-thosd air a bhialaobh. “Mo Cheanna-cinnidh!” os esan, ’s ioghnadh ’us fiamh a’ mùchadh a ghuth, ’s thilg e e fhein sìos aig mo chasan. Thàinig mise gu m’ ionnsaidh fhein. Tha do dhiùghaltas ad làimh, is mise do phrìosanach. “Diughaltas!” os esan. “Mo chreach, is cruaidh ur breith! Cha robh latha sona dhomh bho latha a’ chruaidh fhortain sin a dh’ fhàg mi sibh. Ach chaomhnadh mo bheatha dhomh, tha dòchas agam, g’ ur tiarnadh-se. Tha a’ chuideachda ’s am beil mi air dol seachad; dh’fhan mise ’s an fharsanachd air feadh na coille ’s nan creag air an robh mi cho eòlach ’an làithean m’ òige. Ach cha’n eil ùine ri chall. A thiota bidh a’ choille so na buidealaich, ged nach ’eil amhurras aca i ’bhi ’toirt dìon duibhse. Cuiribh m’ aodach fhein oirbh; theagamh gu ’r cuideachadh e gu dol as gun umhail. Fiachaidh mise ri ’r deise fhaotainn bhuam air dhòigh air choirginn. Fhuair sinn brath air prasgan chàirdean duibh a bhi air tìr ’s an àirde-niar. Leanaibh ruith an uisge gu ciaradh nan trath; ’an sin gearraibh air ur fiaradh thair guala na beinne, agus buannaichidh sibh iad gu sabhailte.” Ràinig e mi a bhi cho fada an eisiomail fir air an d’ rinn mi eucoir, agus dh’earalaich mi air gun e fhein a chur ’an leithid de chunnart air mo sgàth-sa, nach robh teagamh nach faighteadh a mach air e, agus leis an nàdur a bha ’s a’ chomanndair, bha fhios agam gu’n cuirteadh gu bàs e. Ach ghrìos Ailein orm, ’s e ’n dòruinn le fiamh ’us teinn, mi ’chuimhneachadh a mhàin air mi fhein a thiarnadh. “O, sàbhailibh le chéile sinn,” os esan, “ma ’s bàs duibhse e, cha bheò dhòmhsa na ’r deaghaidh e. Theagamh gu’n tachair sinn fhathast; ach ciod sa bith a dh’ éireis do Ailein, beannachd Dhia aig a cheann-cinnidh.”

Fhuair ùrnaigh Ailein éisdeachd. Bha tàlantan math aig an triath, ged nach d’ fhuair e cothrom aìr an cur an gnìomh gus an d’ thàinig an anshocair; ’s dh’ èirich e gu inbhe aird thairis agus rinn e beairteas. An uair a thàinig an t-sìth, thill e dhachaidh, ’s fhuair e Ailein na ’Chaiptin ’s an arm, ’s e pòsta ri mnaoi uasail leis an d’ fhuair e beagan tochraidh. Cha robh aca ach aon nighean, ’s chaidh Nàdur gu ’dhùbhlan g’a dianamh na ’h-àilleagan coimhlionta, agus rinn a pàrantan na b’ ùrrainn daibh, a chuideachadh leis. Faodar a thuigsinn g’un robh an ceann-cinnidh taingeil; ach cha bu lugha toilìnntinn ’s uaill Ailein, ni a bha làn riaraichte goirid an deaghaidh sin an uair a phòs an cean-cinnidh, a shàbhail e fhein cho suairce le a dhilseachd, Màiri a nighean. Thionndaidh ainiochd an ama sin gu cneasdachd ’us fèile, agus fhuair an triath air air còir air oighreachd a shinnsrean, agus bha de thoileachas aige ogha Ailein fhaicinn ’an seilbh ’us dùthchas nan uaislean bho ’n d’ thàinig e.

Chaidh mi còmhla ri Còirneal Camran air cheilidh air an triath, agus thug e riarachas, dhomh ’fhaicinn cho furachail, fritheilteach, ’s a bha e dh’ a athair-cèile, agus cho toilichte ’s a bha an seann-duine còir a làn thuigsinn na duaise a ghléidh a dhilseachd dha. Thug mi an aire cuideachd gu’n robh aig na h-àileagain a chunnaic mi ’an tigh a Chòirneil, cu-ianaich breac donn a rinn iad mòran beadraidh ’us cleasachd ris an deaghaidh na dinnearach, agus ’s e Oscar a ’b ainm dha.

Bho HENRY MCKENZIE.

---

[91]

[Vol . 5. No. 13. p. 3]

MAR CHAIDH A CHIAD SIONNACH DO MHUILE.

Tha am bard ag iomradh air an àm anns an robh, “Gaidhlig aig na h-eoin ’s a thuigeadh iad gloir nan dàn.” Is ann ’s an àm ’s an robh Gaidhlig aig na sionnaich a dh’ fheumadh gu ’n do thachair an ni tha run orm ’aithris an drast. Co nach cuala mu sheoltachd nan sionnadh, agus mu na cuir agus na cuilbheartan a chuireas iad an cleachdadh chum ruigheachd air am mainn.

Bha sionnach slìogach, ruadh fad mhoran bhliadhnaichean a’ siubhal nan cnoc agus a’ taghal nan eas eadar an Rugha-breac agus Aird-nan-capull, anns an Eilein Shaoileach. Ged bha e an làn bheachd gu’n robh a chòir air an fhearann cho math ris na còirichean aig Morair Bhealaich, agus ged nach robh e a’ meas gu’n robh cionta no coire sa bith ann an cearc a thoirt an diugh as an Dunmhor, no uan am maireach à Cille-Bhrighde, bha aon no dha anns an eilean nach robh d’an bharail cheudna; agus eadar Donull-nan-sionnach le ’chuid abhagan, agus cìobairean nan tuathanach le’n coin-chaorach, cha robh a chaith-beatha, idir cho sìochail ’s a mhiannaicheadh e. Cha robh carn no aite-falaich eadar Cul-na-coille agus Sloc-an-eich-dhuinn nach b’aithne dha, ach an deigh a’ h-uile rud a bh’ann, is iomadh caol-thearnadh a bha aige, air alt ’s mu dheireadh gu ’n d’ fhàs e gu tur sgìth d’a bheatha anns an eilein, agus chuir e roimhe, na ’n gabhadh seol no doigh deanamh, gu ’n rachadh e thairis do’n Eilein Mhuileach a bha a’ sineadh sios m’a choinnimh, ach a bha iomadh mile uaith anns an airde ’n iar. Tha e coltach gus an t-àm so nach robh sionnach ann am Muile, agus cha’n ’eil fhios agam an robh iarraidh air. Cha ’n abair mi nach tugadh Alasdair Fliuch anns a’ Chrogan rud no dha na ’m b’ urrainn da an cumail as gu buileach; agus tha mi cinnteach nach d’ thug e maitheanas riabh do ’n fheadhainn a chuidich ann a’ chiad fhear.

Cha mhor laithean air nach robh cuid no cuideigin a nunn ’s a nall eadar Muile agus Saoil; bha malairt de sheorsa no dha eadar an da eilean. Bu math a chunnaic an sionnach so; ach cia mar bha e ri faighinn thairis do Mhuile, cha robh fios aige. Latha de na laithean agus e ga ’fhalach fhein ann an sloc os cionn cladach Aird-nan-capull, an anail ’n a uchd, agus e an deigh a ruagadh le aon de choin a’ Chuirn-bhàin, cha mhor nach robh e air bòidean a thoirt gu’ n leumadh e a mach anns a’ mhuir agus gu’n cuireadh e as da fein, an uair a chunnaic e seol geal bàta a eirigh a mach bho chladach Mhuile agus a reir coltais, a deanamh direach air a phort a bha aig a chasan. Na bu dluithe agus na bu dluithe thainig am bàta, agus ceart mar a shaoil e bhuaile i air a chladach mar uchair cloiche do’n aite anns an robh e ga ’fhalach fhein. Bu math a dh’ aithnich e gu ’n robh aca ri tilleadh an rathad a thainig iad, ach b’e an càs cia mar a rachadh aige air faighinn thar an aisig leo. Cha b’ fhada bha fear nan car ’s nan cleas ag amas air doigh. Am feadh a bha na Muilich a’ deanamh an gnothaich, agus a’ cur seachad beagan uine as a dheigh sin ann an’ Tigh-an-triubhais a’ feitheamh an t-siuil-mhara, thainig mo laochan a nuas, agus an deigh dha tumadh a thoirt anns an t-sàile, laidh e moal-màrbh am measg na feamnach air an traigh goirid bho ’n aite anns an robh am bàta ceangailte aig na feara. An ceann greis thainig na Muilich a nuas thun a bhàta; leum iad uile a stigh ach am fear a bha ri a leigeil mar sgaoil; agus direach an uair a bha e ’dol ga ’fuasgladh faicidh e an sionnach na laidhe, mar shaoil esan, na ’chlosaich mhairbh. “Fhir a th’ ann,” ars’ esan, agus e ga ’thogail air chasan-deiridh, “nach ann ortsa a thainig an dà latha an uair is ann am measg feamainn agus anabas a’ chladaich a fhuair thu do leaba-bhais! C’ aite an robh do chuilbheartan agus do chleasan an latha a ihatnig an càramh so ort? Co dhiubh a b’ urchair na abhag a thug gus a’ so thu? no an deachaidh do bhathadh agus do thilgeadh a stigh an so air bharr nan tonn? Cha bu chearr a chaidh am port so ainmeachadh, “Port-nam-mèirleach, ged nach biodh ann ach gu ’n d’ fhuaradh do chlosach-sa air tìr ann. Ach tha do mhéirle thairis; cha ghoid thu cearc no coora tuille; bheir sinn leinn thu gu fearann a bha thuige so saor o d’ sheorsa, agus tha dochas agam a bhios; lìonaidh sinn do chraicionn lan cònlaich an aite sìthne mar b’ abhaist, agus cuiridh sinn ad sheasamh thu ad bhòcan a chumail nan cearc as a gharadh.” Le so radh thilg e an sionnach a stigh ann an toiseach na geola agus an ropa-toisich air a mhuin, agus phut e air falbh i. Is iongantach mar chuireas rud faon teangannan dhaoine air ghluasad, agus a chumas e aige aon ni iad fad uine. Cha mhor gu ’n deachaidh facal a labhairt eadar Port-nam-mèirleach agus Muile, ach mu shionnaich, Is ann sin a bha na sgeulachdan m’ an timchioll. Bha feadhainn ga ’m moladh agus cach ga ’n càineadh; agus sheinn fear diubh oran Dhonnachaidh Bhàin—

Mo bhannachd aig na balgairean,
A chionn bhi ’sealg nan caorach!

An uair a bhuail iad tir rug fear dhiubh air an t-sionnach agus thilg e fad a laimhe air talamh tioram e. “So!” ars’ esan— “a’ chiad sionnach a bha riabh am Muile.” “Agus tha dochas agam gur e am fear mu dheireadh,” bha fear eile ’dol a fhreagairt an uair a chunnaic iad an sionnach coir a toirtl eum air a chasan, slan, fallain. Thug e suìl thar a ghualainn; chaog e ris an fheadhainn a bha ga ’sheasamh anns a’ bhata mar gu ’n abradh e, “Gu robh math agaibh; cha chaill sibh air;” agus an sin sheall e gu geur air cach mar gu’ m biodh e a’ bagar ciòd a thachradh do na h-uaine acasan an éirig an càinidh airsan; thug e crathadh air fhein; bhog e ’earball ’s thog e a chluasan; thàr e as ris a’ bhruthach, agus cha ’n fhac iad riambh tuille e.

Sin mar fhuair a’ chiad sionnach do Mhuile, agus cha robh Muile riabh as a’ dheigh sin gun sionnaich gu leòir. Ma ’s breug uam e is breug thugam e.

SIUCRAM-CAM.

Na h-Iudhaich.

Tha bean-uasal a tha fuireach ann an Irusalem o chionn da fhichead bliadhna ag ìnnse gu bheil àireamh nan Iudhach a’ sìor dhol am meud anns a’ bhaile sin. Da bhliadhn’ air fhichead air ais, bha eadar coig mile deug us fichead mile Iudhach ann an Irusalem. Aig an àm sin cha robh tigh ri fhaotainn air taobh a mach nam ballachan, agus bha na gealachan air an dùnadh na h-uile h-oidhche. An diugh, leis na thainig a dh’ Iudhaich ann à Ruisia, tha an àireamh eadar tri fichead us tri fichead ’sa deich de mhiltean. Tha seaidean làn thaighean air an togail taobh a muigh nam ballachan, air na seann làraichean a bha air am fàsachadh ’s air an tréigsinn o chionn iomadh ceud bliadhna. Air feadh Phalestin air fad tha na h-Iùdhaich a’ ceannach fhearann agus a’ gabhail seilbh air an tir air dòigh a tha ’cur iongantais air na h-uile. Ann an Irusalem tha iad ann an àireamh na ’s mò na tha aona chuid na Criosdhidnean no na Mahomadanaich. Cuiridh e aoibhneas air moran a bhi cluinntinn gu bheil aireamh cho mor de shliochd Abrahaim, an deigh dhaibh a bhì air am fògradh ’s air an sgapadh air feadh an t-saoghail ùine cho fada, a nise a’ tilleadh dh’an dùthaich fèin.

Ri linn a’ Phàp Leo X., sgriobh Eadailteach àraidh leabhar mu’n dòigh air deanamh òir, agus an dòchas gu faigheadh e duais mhath air a shon, choisrig e an leabhar do’n Phàp. Thug am Pàp fa-near gu robh an duine ’ga leantuinn gach taobh an rachadh e, agus air son faotainn cuibhteas e, thug e dha aon latha, sporan mor falamh, ag ràdh, “O’n is aithne dhuit fhéin an dòigh air òr a dheanamh, cha’n eil feum agad air ni ach sporan mor anns an gleidh thu e.”

Tha na muilleinean de dhaoine anns na h-Innsean an Ear a’ deanamh am beòlaind, a’ pòsadh, agus ag àrach theaghlaichean, ’s gun an teachd-a- steach an uair a’s fhearr i, os cionn da thasdan ’san t-seachdain, agus gle thric cho iseal ri ochd sgillinn deug. Ach an deigh sin tha iad fhéin ’s an teaghlaichean slàn fallain.

Tha ceannaiche ti ann an cearn àraid dhe’n t-saoghal a cur sanais anns na paipearan-naigheachd mar a leanas:— “Duine sam bith a dhearbhas dhòmhsa gu bheil ni sam bith ’san ti agam a tha cronail do shlàinte dhaoine, bheir mi dha còig puinnd dhi a nasgaidh.”

Tha Reic mhor Aodaich aig D. J. Domhnullach. Tha gach ni ’ga reic cho saor ’sa ghrbhas e. ’S coir dhuit taghal aige.

---

[92]

[Vol . 5. No. 13. p. 4]

MAC-TALLA.

A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25

Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher ‘Mac-Talla,’
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, OOTOBER 3, 1896.

Gu de a thainig ugainn leis a phoica an la roimhe ach cnapach bocsa làn fraoich as an Eilean Sgiathanach, “Eilean gorm a Cheò,” agus co chuir ugainn e ach ar deagh charaid “IAIN.” Gu ma fada beo e! Thainig mar‘ an ceudna litir ann an cois a bhocsa, ag iarraidh oirnn beannachdan a thoirt uaithe-san dh’ ionnsuidh a h-uile fior Ghàidheal air an taobh so dhe’n chuan, agus a gabhail a leisgeil air son cho ainneamh ’s a sgriòbh e dh’ ionnsuidh MHIC-TALLA air an t-samhradh so. Tha e ’gealltuinn uile dhichioll a dheanamh air sgriobhadh an deigh so. Bha e o chionn ghoirid ann an Uidhist a chinn a Tuath, agus bheir e iomradh air a chuairt dhuinn an uine ghoirid. B’ fhearr leinn gu robh moran chàirdean aig a’ phaipear Ghàilig cho math ri “Iain,” agus cho toileach air gach ni a tha na chomas a dheanamh air son a chumail air adhart. Buaidh us piseach air!

GAIDHEIL LUNNAINN. —Tha an class Gàilig is àbhaist dhaibh a bhi aca gach geamhradh gu bhi air fhosgladh an ceann seachdain. Tha an Lighiche Mac Illiosa, Iain Mac Coinnich, agus I. G. Mac Aoidh ri bhi ’nan luchd teagaisg, agus tha iad an dochas gu’n gabh àireamh mhor de Ghàidheil a bhaile-mhoir sin an cothram so air iad fhéin fhoghlum ann an cainnt an duthcha. ’S iad na leabhraichean a bhios aca sa chlass, Gramar ’Ic Illiosa, Leabhar-leughaidh an Oileir ’Ic Fhionghain, agus leabhar eile a tha iad fhéin a’ faotainn air a chlo-bhualadh. Tha Gàidheil Lunnainn, le’n eud ’s le’n dichioll as leth an cànain féin, a’ toirt eiseimpleir bu chòir a bhi air a leantuinn le’m bràithrean anns gach cearna dhe’n t-saoghal.

Thill Lieutennant Peary agus a chuideachd as an àirde tuath air an t-seachdain s’a chaidh; thainig iad a stigh do’n acarsaid so a sheachdain gus an diugh. Dh’ fhalbh iad as a so air an turus do’n fhuar-thir air a 15mh latha de dh’ Iulaidh, agus chaidh iad astar da cheud air fhichead (2200) de mhiltean a tuath. Fhuair iad air adhart gu math, agus gun sgiorradh sam bith a dh’eiridh dhaibh eadar fhalbh us tighinn, B’e ’n t-aobhar sònruichte air son an d’ fhalbh iad dreag (meteor) mhor a fhuair Peary turus a bha e tuath ròimhe, agus a bha toil aige thoirt dhachaidh, ach cha deachaidh sin leotha, oir bha an dreag cho trom ’s nach gabhadh i togail leis na uidheaman a bh’aca. Bha iomadh ioghnadh agus ni luachmhor aca tilleadh; am measg nithean eile bha da mhathan gheal aca, cuileanan air an d’ rug iad còmhla ri ’m màthair air cuap deighe, deich coin Escimòth, eòin, craicinn-ròn, agus bàtaichean (kayaks.) Thug iad dhachaidh craobh da throidh dheug a dh’fhad agus fichead ’oirleach troimhpe, agus i air a dhol ’na cloich. Chaidh moran a mhuinntir a bhaile air bòrd an t-soithich a dh’amharc air na nithean iongantach agus neònach so. Chuir iad gach air ni a charbad-iaruinn oidhche Shathurna, agus ’sa mhaduinn Dì-luain, dh’ -fhalbh iad fein ’sau cuid imrich do na Stàitean. Thill an soitheach, a’ Hope, do Newfoundland.

Tha pris fluir ag eiridh. Chaidh leth-dolair am barailte chur air an t-sechdain s’a chaidh. ’S e ’s coireach ri sin pris a chruithneachd a bhi ’g eiridh ann am Manitoba. Tha na tuathanaich a nise faighinn deich no dusan sent am buiseal a bharrachd air na bha iad a faighinn o chionn beagan uine air ais.

Sean-Fhacail.

An uair a thig latha fliuch, tubhaidh mi taigh; an uair a thig latha math, cha tubh taigh no taigh.

An uaisle dhubh ’s gun dad gu ’cumail suas.

Aois coin, tri bliadhna ’na chuilean, tri bliadhna ’na neart, agus tri bliadhna ’dol air ’ais.

Aon fhear a dh’ iarras, dà fhear a dh’ òlas.

An uair a bhristeas aon bhó an gàradh theid a dhà dheug a mach air.

CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a MHAC-TALLA. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith ort cuir litir thugainn a feorach nam prisean.

G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
Uaireadairean Oir us Airgid agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
SIDNI, - - - C. B.

F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC

An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.

Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.

Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s coir dha toghal air.

Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas nungaidhean air son leigheas agus ceartachadh shùilean.

Sidni, C. B. Feb. 1, ’96.

C . H. HARRINGTON & CO.

Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.

Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c , &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.

Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.

Fiodh, Buird, Laths, Clachan-creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean.

C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
NYANZA , C. B.

THA e creic CLOTH, DROGAID, agus PLAIDEACHAN “EUREKA” air a cheart phris air am beilear ’g an creic aig na muillin.

Tha Factoridh Eureka air aon de’n fheadhain a’s fhearr an Canada. Choisinn na Plaideachan a thatar a’ deanamh innte DUAIS AIRGEID aig Exhabition Chanada da uair.

Chreic e an uiridh fiach cheithir cheud deug dolair ( $1400 .00) dhe na h-aodaichean so an coinneamh Clòimhe, agus tha dùil aige barrachd air sin a chreic am bliadhna.

Tha luchd-gnothuich(agents)aige mar a leanas: —Ann an Siorrachd Inbhirnis, Niall Mac Illemhaoil, aig Loch Ainslie, agus D. D. Mac Fhionghain, (Taillear,) an Orangedale; an Siorrachd Cheap Breatunn, Tearlach E, Clark, aigCross Roads Leitche’s Creek.Tha mu dheich air fhichead sampull aodaich aca, agus theid aca air seòrsa sam bith a thoirt dhuit ochd latha ’n deigh a chlòimh a chur air falbh. Am bheil iad math? THIG AGUS FAIC.

---

[93]

[Vol . 5. No. 13. p. 5]

NAIDHEACHDAN.

Tha sinn ’a cluinntinn gu bheil an trosg gu math pailt air cladaichean Arichat, L’ Ardoise, Ghabarus, agus Mhargaree, agus gu bheil rionnach foghair gu math pailt air cladaichean a tuath siorrachd Victoria.

Chaidh tuathanach do’m b’ ainn Boyle a mhort air son a chuid airgeid ann an cearna de dh’Ontairo an la roimhe ’se a’ tilleadh dhachaidh an deigh dha bhi ’sa bhaile a’ creic cruithneachd. Cha d’ rinneadh greim air a mhortair fhathast.

Tha factoridh tombaca rì bhi air a fosgladh ann an Sidni an ùine ghoirid. Tha dithis dhaoine, Iain agus Lewis McKenna, a bha roimhe so ris an obair cheudna ann am Pictou, an deigh am baile sin fhàgail, agus a nise a’ dòl a chur suas anns a’ bhaile so.

Chaidh fear Eachunn Mac Coinnich, a mhuinntir Cheap Breatuinn a mharbhadh an Newfoundland air an 21mh latha dhe’n mhios a dh’fhalbh le meall de chloich theine a thuiteam air ’s e ’g obair ann am meinn. Bha e ’na dhuine measail, agus dh’ fhag e bean agus coignear chloinne.

Tha na tuathanaich an deigh bàrr briagha feoir us arbhair a chur a stigh air an fhoghar so. Tha am buntàta aca ri bhuain fhathast agus a reir gach coltais chan eil e gu bhi gle mhath. Tha an grodadh air tighinn ann gu dona, agus ann an àiteachan co-dhiu, cha bhi e faisg cho math ’sa b’àbhaist dha bhi. Ach air an eilean so ’s ainneamh leis a bhuntàta bhi math a bhliadhna bhios gach ni eile math. An t-side fhreagras do’n fheur ’s do ’n choirce, cha fhreagair e do ’n bhuntàta. Tha e pailt gu leòr ann an Eilean a’Phrionnsa ach tha na prisean gle iseal.

Iadsan a Phaigh

An t-Urr. D Domhnullach Strathlorne.
Iain Mac Aidh, Millville, $3 .00
Domhnull Johnstone, Leitche ’s Creek.
Eòbhan Mac Leoid, Gabarus.
Domhnull Martuinn, Orangedale .
An t-Urr R. H. Dughlach, Margaree.
Aonghas MacFhearghais. Port Morien.
Ailein Mac-a- Phiocair, Port Morien.
D. J Johnstone, Cobh an t-Saighdeir.
Gillesbuig Mac Fhearghais, Grand River.
An t Urr M, A. Mac Coinnich, Grand River.
Caitriona Chaimbeal, Plaister.
Calum Mac ’Ille-Ghiurm, Valley Mills.
Domhnull Mac-an-Fhùchdadaìr, Acarsaid chloinn Fhìonghain.
Ceit A, Ghillios, B . C. Banks.
Tormoìd D. Mac-Neill. Benacadie.
D. B Mac-a- Mhaighstir, Creaganais.
Iain Mac-an-Toisich, Louisburg .
Ruairi Mac Coinnich, Loch Bhlackett.
Aonghas Buchanan, Marsh Lake.
Steaphain Mac Neill, Cobh a Bhebheìr.
Seumas Buchanan, Caledonia.
Uilleam Mac Aidh, am Bras d’Or Beag.
Murchadh Domhnullach, Ceap Nor.
Mairi Nic Neill, Iona.
Eobhan Mac Aonghais, Allt Dubh Mhira.
Seumas Mac Aonghais, Kennington Cove, $2 .00
Iain W. Domhnullach, Louisburg
Ailein Domhnullach, Amhuinn a Bhradain
Bean Mhurchaidh ’IcLeod, Baddeck
Domhnull Mac-a- Phearsain, Grand Narrows
Niall Mac Gilleain, Fourchie
Padruig Moireastan, Sidni
Murchadh Moireastan, Sidni
Eachunn Mac Neill, South Bar,50c.
Iain Kempt, Leitch ’s Creek,50c.
D. H. Domhnallach, Leitch ’s Creek,25
An t-Urr. C. Caimbeal, Strathalba, P.E. I.
Murchadh Mac Leoid, Cornwall , P.E. I.
Donnacha Mac Coinnich, Amhuinn Mhitchell, P.E. I.
Dòmhnull R. Stuibhart, Belle Creek, P.E. I.
Aonghas Domhnallach, Valleyfield , P.E. I.
Domhnull Martuinn, Valleyfield , P.E. I.
An t-Urr, R. Mac Gilleain, Valleyfield , P.E. I.
Lachuinn Mathanach, Caledonia , P.E. I.
An t-Urr. I. C. Mac-Ille-mhaoil, Cardigan , P.E. I.
Calum Mac ’Ill-Fhaollaìn, St . George’s, P.E. I.
Aonghas H. Mac ’Ill-Fhaollain, St . George’s, P.E. I.
I. R, Mac Leod, Orwell , P.E. I.
D, I, MacLeoid, Ch ’town, P.E. I
An t-Urr D Mac Neill, Ch ’town, P.E. I.
Calum Mathanach, Braid-Albainn, P.E. I.
D Mac Fhionnlaidh, Braid-Albainn, P.E. I.
Calum Buchanan, Braid-Albainn, P.E. I.
Nail Caimbeal, Braid-Albainn, P.E. I.
Iain A Caimbeal, Heatherdale , P.E. I.
Alasdair Mathanach, Heatherdale , P.E. I.
Alasdair Mac-a- Phi, Amhuinn a Deas. N S
An t-Urr D M MacEamuinn, Antigonish , N S
Bean Iain Mherlin, Springhill , N S
Domhnull Johnstone, Springhill , N S
D Mac Fhearghais, Penetanguishene, Ont.
Alasdair Mac Ealair, Penetanguishene, Ont.
Iain Mac Fhearghais, Port Arthur, Ont.
N A Domhnullach, Ripley , Ont.
U A MacLeoid, McCrinmon P O, Ont.
S Mac Crimein, McCrinmon P O, Ont.
Padruig Crawford, Chatham , Ont.
Prof R C Harris, Kingston, Ont $5 . 00
Tormoid Moireastan, Peverll , Que.
Ceit F Nic Leoid, Peverll , Que.
An t-Urr E Lamont, Grand Metis, Que.
W J Domhnallach, Regina , Assa.
Padruig Mac Fhionghain, Earlswood , Assa.
C L Smith, Lackeport, N H
Seumas B Stiubhart, Stephen , Minn
Ailein R Domhnullllach, Albany , N Y
Barbara Nic-a- Phearsain, Brighton , Mass.
Ailein Mac ’Ill-Fhaollain, Roxbury , Mass.
Domhnull Mac ’Ill-Fhaollain, Roxbury , Mass.
Naill MacNeill, Boston , Mass.
R J Mac Eachain, Colorado Springs, Colorado
J D MacPharlain, Knappa , Oregon.
D Mac Rath, Vancouver , B C
Naill MacLeoid, Victoria , B C
Seumas Mac Neill, Barra, Alba
An t-Urr D Mac Gilleain, Diuranais, Alba
D H Domhnullach, Wellsford , N B
Alasdair MacAmhlaidh, Waipu , New Zealand.

Tha faisg air da mhios o nach do chlo bhuail sinn ainmean na muinntir a phaigh, agus uime sin tha àireamh mhath againn ri thoirt seachad air an t-seachdain so. B’ fhearr leinn gu robh an àireamh a dha uiread; cha bu mhisde am Mac-Talla dad e agus cha bu mhisd iad fhein e na bu mho.

Fhuaireadh nighean bheag, aois naoidh bliadhna ciontach de mhort o chionn ghoirid, ann a Holly Springs, Mass. Mharbh i nighean peathar no bràthar dhi fhéin Chaìhh a cur d’ an tigh-obrach.

Aodaichean Deante dhe gach seòrsa, Adan Curraichdean, Leintean agus Brògan, aig D J. Domhnullach. Tha a phris iseal, ’s tha gach ni a gheibh thu aige math.

Bathar Tioram.

20 paidhir de bhrogan bhan, 65c am paidhir.
Seall air Deiseachan fhirionach a tha sinn a creic air $3 .25.
Tha sinn a dol a sgur a chreic Bathair Tioram, agus creicidh sinn na th’ againn gle shaor.
IAIN A. Mac COINNICH & CO.

D. A. Mac FHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.

Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.

So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, thoir e gu
Rhodes & Gannon,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75c, Mainspring ,75c. An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.

AN CRANN TARA

(Am Fiery Cross. )

PAIPEAR MIOSAIL AIR SON ALBANNAICH CANADA, anns am bheil air a chlo-bhualadh Dealbhan agus Beath-Eachdraidhean Gaidheil Chanada; Eachdraidh nam Fineachan agus dealbhan an snaicheantais; Ceol, Bardachd, agus Sgeulachdan; agus sgriobhaidhean mu iomadh ni eile. Pris: — $1 .00 ’sa bhliadhna, no sia miosan air son 50c. Sgriobh us cuir airgead guT . D. MACDONALD, 2591 St. Catherine Street, Montreal.

---

[94]

[Vol . 5. No. 13. p. 6]

MU NA DRUIDHIBH.

B’ iad na Druidhean ré ioma linn Sagartan agus Feallsanaich na Roinn-Eòrpa. ’Se ’s ciall do’n fhocal Druidh, duine glic. Bha an òigridh a bh’air an gabhail a stigh chum na dreuchd so, sa’ cheud dol a mach, air an ainmeachadh Eubages, no na deagh phàistean a bha air an taghadh a mach o na teaghlaichibh a bu mheasala san dùthaich, a mhuinntir dhiubh a nochd am barrachd spéis mu fhoghlum, agus gliocas agus giùlan. Mar thàinig iad so air an aghaidh bha chuid bu teòma dhiubh air an àrdachadh gu bhi ’nan Seanachaidhean; riutha so bha eachdraidh na duthcua, agus sloinnteireachd gach teaghlaich ’an earbsa; agus asda so, a réir mar dhearbh siad iad féin a bhi airidh air an urram, bha na Bàird, an treas ceum am measg nan Druidh, air an taghadh. B’e gniomh nam Bàrd a bhi seinn cliù ghaisgeach, agus a’ mosgladh an t-sluaigh gu treubhantais. B’iad an dain toil-inntinn gach cuirme agus còmhdhalach. Bha iad so ann am meas mor anns gach dùthaich; ’s gu h-àraid ann an Gaeltachd Alba. ’S ann a mach o’n a chuid a b’ ainmeala do na Bàrdaibh a bha na Druidhean air an taghadh; ’s o’n àireamh a b’ urramaiche dhiubh so bha COIBHI, no’n t-ARD-DHRUIDH air a thaghadh. B’esan Ceann-suidhe gach cuideachd, àrd-bhreitheamh gach cùise; o’ bhinn cha robh dol as: bha’n t-urram a b’àirde air a bhuileachadh air, agus an earbsa bu mhò air a chur na chàirdeas agus ’na cheartas. Uaithe so tha seana ghnàth-fhocal againn,

“Ge fagus clach do làr,
’S faisge na sin cobhair Chobhi.”

Bha ùghdarras aig na Druidhibh thar gach ni; os ceann laghannaibh, cleachduinnibh, foghluim, agus creidimh na dùthcha. Bha òigridh na tìre gu léir air an àrach fòdhpa; b’e miann clann righ a bhi dhiubh; agus bha na righrean féin gu mor fo’n smachd. ’Nan làimh ghiùlain iad slat na druidheachd: m’ am muineil bha cloch bhoillsgeil rìomhach air a suidheachadh ann an òr, gus an d’ thug iad air an t-sluagh a chreidsinn gu’n robh éifeachd agus buaidh àraidh innte. ’Nam breacain bha sèa dathan, am feadh nach robh aig na righribh féin ach seachd.

Rinn iad aoradh do aon Dia fo’n ainm Beil, no Beathuil, tùs beatha gach ni; ach ge nach d’ aidich iad ach aon Dia fo’n ainm sin, cha b’ urrainn doibh smuaintean freagararch arach mu nàdur spioradail na Diadhachd. Ghabh iad, uime sin, a’ ghrian mar an sàmhladh, air leo, bu riochdaile air a’ Chumhachd mhor sin a tha toirtath bea do gach ni. ’Nam beachd, b’i ghrian an cuspair a b’ àillidh, agus bu ghlòrmhoire sa’ chruitheachd air fad. Chreid iad, mar an ceudna, ann an droch-spìorad, nàmhuid an Ti a’s àirde, ris an abradh iad an t-Aibhisteir, no am fear-millidh. Chreid iad, mar an ceudna, ann an neo-bhàsmhorachd an anma; agus gum faigheadh daoine san ath bheatha a réir mar thoill iad san t-saoghal so. Thug iad Flathinnis. mar ainm air an àite d’an rachadh spiorada dheagh dhaoine an déigh am bàis. Anns an àite shona so bha samhradh do ghnàth agus òige gun sean aois: —bha ’ghrian ’na h-àilleachd: —bha oiteag chiùin a’ chéitein, agus uisgeachan fiunnar ri torman. An sin cha robh gaoth air na sléibhtibh, no neul air aghaidh nan speur. Bha ceòl binn anns gach doire, agus bha gach craobh a lùbadh fo bhlàth. Cha chluinnte osna no caoidh an sin; ach fiamh-ghàir’ air gach gnùis, agus buan-shòlas a chaoidh ’ga shealbhachadh. Calg-dhìreach an aghaidh so, bha’n t-ionad ris an abradh iad Ifrinn, àite dorcha, ùdlaidh, mi-thaitneach, air nach ruig dealradh soluis no gath giéine; far an robh gach creutair a b’ oillteala agus bu sgreimheala, ’s a h-uile ni a b’ urrainn an inntinn a smuaineachadh gu uamhas a dhùsgadh sa’ chridhe.

Bha’n t-àit anns am b’àbhaist do na Druidhibh cruinneachadh airson aoraidh, air a chomharrachadh a mach le cuairt de chlachan mora, ris an abradh iad an Clachan. Tha moran dhiubh so ri’m faicinn feadh na rioghachd; agus ’s ann uatha so a tha ’m focal Clachan air a ghnàthachadh gus an là ’n diugh, mar ainm air ionad-aoraidh. Ann am meadhon na cuairte, bha gu minic aon chlach mhòr a bh’aca mar altair, ris an abradh iad Crom-leachd, no clach-shleuchdaidh. Bha cuid diubh so anabararch mor.

Bha aig na Druidhibh an làithean féille: b’ iad an dithis a b’ ainmeile dhiubh so latha Bealltainn agus latha Sàmhna. Air là Bealltainn, mar tha’m focal a’ ciallachadh, (Beilteine, no teine Bhaail,) bha gàirdeachas mor air a dheanamh: bha teine air a lasadhair gach b’ àirde, a chur fàilt’ air teachd na gréine ’na teas agus na blàs, a bha aca mar shamhladh air an dia Beil. B’e ’n t-ath là féill a bh’aca an t-Samhuinn, an sàmh-theine, no teine na sith.

Bha e mar fhiachaibh air muinntir na tìre air fad air oidhche Shamhna gach teine a chur as gu buileach, agus teachd a dh’ ionnsuidh nan Druidh a dh’ ìarraidh éibhle-bheothachaidh o’n teine naomh a bha air a lasadh agus air a choisrigeadh leò-san. Ma bha aon neach san dùthaich ciontach do ghnothach olc air bith sa’ bhliadhna chaidh seachad, cha’n fhaigheadh e srad do’n tein-naomha so, gus an tigeadh e fo mheachainn nan Druidh. Nan éireadh dha bhi co dàna, ’s gun cuireadh e’n aghaidh so, bha e air a sgaradh a mach o bheannachd nan Druidh, binn a b’ eagallaiche na’m bàs. Thòisich aoradh folluiseach nan Druidh le dol tri uairean deis-iùil mu’n chàrn, a’ leantuinn mar so slighe na gréine, chum gu’n soirbhicheadh leo anns gach cùis: agus cha robh peanas bu chruaidhe a dh’fheudadh an Druidh a leagadh air neach na toirt air dol tuath-iuil mu’n Chlachan.

Bha na Druidhean ro chàirdeil ri coigrich: dhoibhsan bha gach dorus fosgailte, agus gach aoidheachd air a thaisbeanadh. Chum na Druidhean, mar luchd-riaghlaidh na dùthcha, gach coinneamh air càrnaibh, a bha air an càramh thairis air cionntaich a dhìt iad aig am mòd, agus a chuireadh gu bàs le’n reachd. ’S ann o’n chleachdadh so a tha esan fo bhinn an laghaair ’ainmeachadh fear fo charn; agus ’s ann o so tha’n guidheachan ag éiridh, ’s oil leam nach robh thu fo chàrn: b’ fhearr leam a bhi fo charn chlach.

Mar dhearbhadh air a’ mheas mhor a bh aig daoinibh air na Druidhibh anns na h-amaibh dorcha sin, bha iad ’am barail gu’n robh rionnag air a cur a nuas o nèamh a choinneachadh an anama aig àm am bàis: ’s ann uaith so tha ’m focal dreug no druieug, againn sa’ Ghaelic; agus tha cuid do dhaoinibh amaideach fathast an dùil nach’ luaithe chi iad teine drithleannach don ghnè so ’na dhian-shiubhal o’n speur, na smuainicheas iad gu’n cluinn iad ann an ùine ghoirid mu bhàs duine mhoir, no chumhachdaich.

Bha na Druidhean foghluimte ann am Feallsanachd nàduir, mu ghluasad na gréine ’s na gealaiche, agus mu imeachd nan réull. Bha’n t-eòlas so ro fheumail ’s na lìnntibh sin, an uair nach robh riaghailt-stiuraidh eil’ aca; ’s a b’éigin doibh an gabhail a dheanamh air reull, mar tha ’m focal re-iùl no ruith-iùil a’ ciallachadh. Cha’n ’eil aon ni is mò a leigeas ris dhuinn ìnnleachd agus eòlas nan Druidh, na an dòigh anns an do ghiùlain iad anns na h-àmaibh sin, clachan a bha co nor ’s gu’n gabhadh iad còrr agus ceud each g’an tarruing: agus bha iad air an giùlan do ionadaibh anns nach b’urrainn eich imeachd, agus air an càramh gu socrach os ceann a chéile. Bha cuid diubh so air an toirt séa mile-deug air astar, air uairibh feadh garbhlaich agus ri cas-bhruthach.

Tha daoine fiosrach ’am barail gu’n robh iad làn-eòlach air eifeachd luibhibh, leis an d’ oibrich iad iomad leigheas iongantach. Ann an aon fhocal, cha robh ni sam bith air a mheas os ceann an cumhachd; ach cuid do ghniomhara mora agus uamhasach naduir a chuirear amhàin as leth an Uile-chumhachdaich. Uaithe so tha ’m focal Miorbhuil no Meur-Bheil againn anns a’ Ghaelic, airson aon ni a tha os ceann cumhachd cruthaichte.

’Nuair a bheachdaicheas sinn air a chreidimh Dhruidheach, am meas gus an d’thàinig é, mar bhuadhaich e ann an ioma rioghachd o linn Noaih, gu inbh bhig, a nuas gu laithean Iulius Cheasair; tha e ’na aobhar iongantais cia mar thilgeadh bun-os-ceann e. Chuir e cumhachd na Ròimhe g’a dhùbhlan; rinn e fanoid, ré ioma linn, air a feacddan ainmeil; ach faidheòidh, thànig solus an àigh do’n Eilean Bhreatunnach, agus thàr na Druidhean as do na cùiltidh a b’ iomallaiche ’s do na h-eileanaibh a b’ uaigniche. Air am fògradh as gach earrainn da Albainn,

---

[95]

[Vol . 5. No. 13. p. 7]

thuinnich iad mu dheireadh ann an I, cùlthaobh Mhuile, ris an abradh iad san àm sin Eilean nan Dnuidh. Dh’eirich an ùr-mhaduinn o’n àird-an-Ear air I, agus air lionmhorachd nau eileanibh: shearg na Druidhean as fo ghathaibh glòrmhor Gréine na fiaeantachd. Anns an àm sin thàinig Calum-Cille ’na churach le ’dhà-fhear-dheug maille ris. Thug esan am buile bàis do chreideimh nan Druidhneach; agus las e àrd lòchran an t-Soisgeil, o’n d’ fhuair dùth channaibh, agus rioghachdan solus agus eòlas, a bha roimhe so ann an dorchadas agus fo sgàil a ’bhàis. —Leabhar nan Cnoc.

Leabhar Ur.

Tha an t-Urr. A. Mac Gilleain Sinclair air iomadh comain a chur air na Gàidheil leis an liuthad leabhar-òran a tha e’n deigh a chur a mach. Tha nise leabhar ùr beul ri bhi ullamh aige, “Na Baird Ghailig bho 1775 gu 1825,” agus cha bhi e dad air dheireadh air na leabhraichean a chuir e mach roimhe. Cha’n abair sinn a bheag uime ’n dràsda, oir bidh e mach ma dh’ fhoaidte ’n ceann seachdain eile, agus bheir sinn iomradh na’s fhearr air an uair sin, ach gheibhear an clar-innse a’ leantuinn so, agus tuigear uaithe sin meud an leabhair agus àireamh nam bàrd aig am bheil òrain ann. Tha an leabhar ’ga clo-bhualadh ann an oifis a MHAC-TALLA.

An Clar-innse.
Taobh-duilleig
1. Somhairle Camaran, 1
2. Domhnall Gobha, 6
3. Aonghas Caimbal, 4
4. Micheil Mor Domhnallach, 9
5. Mr. Tormaid Mac-Leoid, 11
6. Mr. Iain Mac-a- Ghobha, 13
7. Mari Nic-a- Chleirich, 16
8. Mairearad Ghobha, 19
9. Mr. Tearlach Stiubhart, 21
10. Alasdair Buidhe Mac-Iamhair, 23
11. Ailein Dall, 26
12. Iain Grannda, 33
13. Calum Dubh Mac-an-t- Saoir, 39
14. Coinneach Mac-Coinnich, 35
15. Mr. Seumas Mac-Griogair, 45
16. Iain Mac-Griogair, 55
17. Seumas Mac-Gille Sheathanaich, 59
18. Calum Ban Mac-Mhannain, 80
19. Conneach Mac-Coinnich, 63
20. Murchadh Ruadh Mac-Coinnich, 65
21. Alasdair Stiubhart, 70
22. Uilleam Ros, 73
23. Ruari Mac-Coinnich, 77
24. Gilleasbig Mac-Gilleain, 85
25. Gilleasbig Mac-Phail, 95
26. Mr. Rob Mac-Griogair, 98
27. Alasdair Mac-Fhionghain, 101
28. Alasdair Grannda, 108
29. Aonghus Séath, 111
30. Eoghan Mac Lachainn, 117
31. Domhnall Domhnallach, 122
32. Ailein Mac-a- Lèith, 127
33. Aonghus Mac-an-Fheisdeir, 130
34. Domhnallach na Toiseachd, 132
35. Domhnall Ban Mac-Gilleain, 137
36. Iain Domhnallach, 140
37. Domhnall Domhnallach, 143
38. Padruig Grannda, 134
39. Domhnall Mac-Leoid, 144
40. An Cubair Colach, 146
41. Domhnall Cubair, 153
42. Am Bard Mac-Gilleain, 155
43. Dughall Mac-Eachairn, 162
44. Iain Gobha, 169
45. Am Piobaire Mac-Gillebhrath. 171

An uair a theid crodh chàich an diosg ’s ann a ni breunag an càise.

Bha fear-lagh òg ann an Albainn uair a tagradh càis aig cùirt, agus thug na breitheamhna a bhreith a mach ’na aghaidh. An sin dh’ éirich esan, agus thuirt e gu robh a’ bhreith a thug iad a mach a’ cur ioghnàdh nor air. Chuir so fearg air na breitheamhna, agus bha iad a’ dol a chur càin air air son a chuid ladarnas. Ach an sin dh’ éirich seann fhear-lagha a bha làthair, am fear a bha tagradh a chàis an aghaidh an duin’ òig, agus rinn e eadar-ghuidhe air a shon. Ars’ esan ris na breitheamhna, “Tha mo charaid foghluimte an so òg; na’n robh e na bu shine, agus cho eòlach oirbh ’sa tha mise, cha bhiodh iongantas air air son breith sam bith a bheireadh sibh.” Ghabh iad ris a sin, ged nach robh e moran na b’ fhaide air an taobh na bha na thuirt am fear eile.

McDonald Hanrahan & Co,

Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.

Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe ’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.

MACDONALD HANRAHAN & Co,
Mai 4. ’95;

C . P. MOORE.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.

CARADH
Uaireadairean
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.

Tha so air a chumail do
Niall Mac Fhearghais,
Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.

Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar uthcha tha ’nar beachd.

A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C. B.

Siosal & Crowe,
Fir-Tagraidh, Comhairlichean Notairean &c .
SIDNI, C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE.

---

[96]

[Vol . 5. No. 13. p. 8]

Am Buanaiche.

Tha buanaiche d’ an aìnm am Bàs,
Le ’fhal ro ghuineach, geur,
A’ toirt nan diasan garbh gu làr,
’S gach blàth ’tha fas mu’ ,n frèumh,

“Am faigh mi,” deir e, “nì a bhuain
Ach diasan cruaidh’ gun bhrìgh?
Ged ’s toigh leam anail chaoin nam flùr,
Liùbhram iad suas a rìs,

Thog e flùrain, shil a dheòir,
Is phòg e ’n duilleach uain’;
Is ann do Thighearna nam Feart
A thaisg e iad na ’sguaib,

“Mo Mhaighstir tha am féum nam blàth,”
Gu ’n d’ rinn e ràdh le aoidh,
“Mar Chuimhneachain air làithean ’oig,
’N uair chòmhnuich e ’m measg dhaoin,

“Ath-chuiream iad ’s a’ Phàrras Nuadh,
’S gu buadhmhor ni iad fàs,
’S bidh iad mu thrusean geal nan naomh,
A’ boillsgeadh mar an la,”

Liubhair a’ mhàthair, ’s dèur na sùil,
A flurain lurach, òg,
An dùil ri ’m faicinn uile slàn;
An àros Righ na Glòir.

Am Buanaiche cha robh fo ghruaim
A’ buain nam blàthan sèimh;
’S e aingeal glòrmhar ’thainig nuas,
’S thug leis iad suas gu neamh.

Cumha Hirteach.

Chaidh an Cumha so a dheanamh le mnaoi òig Hirteich d’ a fear-pòsda; do ’n do thachair dol leis a’ chreig anns an robh e ag ianach ann an Sòthaidh, aon de na h-eileanan beaga, creagach, a tha laimh ri eilein Hirt; an t-àite anns an cula mi an luchd-seinn òran agus shalm, a ’s fonnmhoire, ’s a ’s rèidhe, ’s a ’s binne guth dheth na chuala mi riamh,

D, R, M,

’S ann air tràigh eilean Shòthaidh
’Dh’ fhàg mi m’ òganach glèusda;
Urra ’dheanadh mo thacar,
’S tabhairt dhachaidh na sprèidhe.

FONN—
Fath mn dhiachainn ’s mo leonaidh?
Mo chearach bhroin, ’s mo chreach leirikhl
Mo chreah’ adhlaicit’ an dolas,
Cha tog ceol, no cung leighe.

Ged a thuit tu bho ’n creig ud,
Cha b’ e ’n t-eagal a lèum thu;
’S ann rinn do chas sraonadh,
’S cha do dh’ fhaod thu riamh èiridh,
Fath mo dhiachainn &c ,

Dhòirteadh d’ fhuil air a chloich ud,
Bha do lot an deigh lèumadh,
Bha thu muigh air bhàrr stuaidhe,
’S muir ga d’ fhuasgladh bho chèile,
Fath mo dhiachainn, &c ,

Thàinig thugam do mhàthair,
Gun i chàradh a brèid oirr,
’S ruith do phiuthar ’n uair ’chual i,
Ach b’ fhad’ uainn far an d’ èug thu,
Fath mo dhiachainn, &c ,

’N uair a thàinig do bhràthair,
B’ àrd a ràn ga do lèirsinn,
’S gath ’n ar cridhe ga shàthadh,
Faicinn d’ àmhgar an cèin uainn,
Fath mo dhiachainn, &c ,

’S e ’tha ’torradh mo thruaighe
Mar ’thuit fuar-bhuile ’n èig ort,
Gun neach fagus, a ghaoil, ort,
’Bheireadh faochadh ’n a d’ fhèum dhut,
Fath mo dhiachainn, &c ,

A seachd beannachd nan cairdean,
’S a lon làidir na féuma,
Tha mo chuid-sà de ’n ianlaith
Feadh na h-iarmailt ag éigheach
Fath mo dhiachainn, &c ,

Tha mo chuid-s’ dheth na h-uibhean
Aig a bhuidhinn a ’s tréubhaich’;
Cha ’n ’eil dhòmhs’ ach’bhi riaraicht’
Le cruaidh dhioghlum na h-éiginn.
Fath mo dhiachainn, &c .

Eoin nan spèur, s iasg nan cnantan,
Leam bu shuarrach gu leir iad,
Na ’m biodh laimh rium mar ’b’ àbhaist
Pearsa ghràidh fir mo spèise.
Fath mo dhaichainn, &c ,

Ach cha ghluais guth mo bhròin-sa
Dhachaidh beò thu gu d’ chéile—
’S ann air tràigh eilean Shòthàidh
’Dh’ fhàg mi m òganach gleusda,
Fath mo dhiachainn, &c ,

STOR UR TAILLEARACHD
ANN AN
StorW . E. Peters.

Aodaichean Mathadhe gach seorsa.
Gearradair air ur-ionnsachadh ann an Sgoil ghearraidh Mhitchell, an New York.

Theid sinn an urras air an obair.
MacCoinnich & Co.
Sidni, C. B.

NUAIR THEID THU ’BHADDECK
taghail an stor
Albert I. Hart.
Tha Stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.
Bathar Tioram, Bathar Cruaidh
Amhlan, Aodaichean, Caiseart,
Adan, Curraichdean, agus iomadh ni eile.
An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.
ALBERT I. HART.
Baddeck, Aug. 1, ’90.

NIALL DOMHNULLACH,
CEANNAICHE.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B,
Tha e na fhear-gnothuich do’n MHAC-TALLA, agus faodar pris a phaìpear, agus ainmean luchd-gabhail a thoirt dha.

D . A. HEARN.
Fear-Tagraidh, Notair &c . &c .,
SIDNI, - - C. B.

REIC AODAICH
A’s mo a chunnacas ann an Ceap Breatuinn riamh.
A TOISEACHADH DIORDAOIN, 1 Oct.

Tha mi ’n deigh stoc anabarrach mor de dh’
Aodaichean Deante

a cheannach bho na taighean a’s fhearr an Canada, air pris cho iseal ’s gun teid agam air aodaichean briagha ura, a fhreagras gu math dhuit a reic air pris nach saoileadh tu,
Cho saor ’sa dh’ iarradh tu.

Tha sinn an drasda trang a fosgladh a bhathair. Cnimhnich caite ’m bheil sinn. Anns an stor a tha ’n aon tigh ais a’ Bhanca.
D. J. DOMHNULLACH.