[Vol . 5. No. 14. p. 1]
MAC-TALLA
AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH
VOL. V. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, OCTOBER 10, 1896. No. 14
As an Iar Thuath.
FHIR-DHEASAICHIDH: —Anns an litir a sgriobh mi ugaibh m’a dheireadh, gheall mi, na’m faicinn gu m faigheadh i cuil air choireigin na ’r paipear gasde, gu’n toirinn gearr-iomradh anns an ath te, air tighinn air adhart nan Gàidheal anns an Iar-Thuath. Cha ruig mi leas iomradh a thoirt air an turas; cha do thachair dad a mach a cumantas a’s fhiach ainmeachadh; a dh’ aon fhacal, chaidh an imrich dhuinn cho soirbheachail ’s a dh’ iarramaid, moran, tha mi creidsinn, na bu lugha allaban na gach aon a thainig romhainn, na bu lugha saothair a steidheachadh dhachaidhean ùra an deigh tighinn, na ’n fheadhainn aig an robh ris a “choille ghàbhaidh ’chur as a bonn,” oir bha raointean ’s còmhnardan gu ’n toil aca airson neart nan damh mhora fhiachainn; ach se eich a tha dol an diugh ’o na bhristeadh am fearann aon uair.
Tha mu leth-chiad teaghlach ’sa choimhearsnachd, a chuid mhor dhiubh á Uidhist-agus tha mi ’creidsinn gu bheil càirdean aig cuid dhiubh am measg leughadairean MHIC-TALLA. ’S aithne dhomh dluth chàirdean agus piuthar do dh’ Iain, a bhios a’ sgriobhadh ugaibh á Albainn.
Faodaidh mi radh ged a tha e gle fhurasda do dhuine bochd cosnail bho-shlaind a dheanamh an so, nach eil moran airgeid ach ainneamh am pòca tuathanaich. Tha innealan tuathanachais fhéin a toirt a mach, moran, ’us cha tigear as an aonaìs, oir feumaidh an obair a bhi deante le eallamhachd ’s aig a h-àm fhein; ach air a shon sin tha biadh ’us amhlan ma seach aig an duine ’s isle staid, bho àm gu àm.
Bha sinn gle fhortanach a thaobh chomhairleichean spioradail, oir tha sagart agus-ministir ’n ar measg a labhras ar canain aosmhor fhein. Buinidh an sagart, an t-Urramach Dabhaidh Gillios dh ah’ Alba-Nuadh, agus an ministir an t-Urramach Donnachadh Mac Ille-Mhaoil do Sheann Alba. Tha tri sgoiltean mar measg anns a bheil rogha ionnsachaidh ’ga thoirt seachad, ach leis cho sgapte ’sa tha na daoine, feumaidh iad a bhi nan tàmh fad an fhuachd ’se sin ceithir miosan; ach tha mi duillch nach eil a Ghailig a measg na’n cuspairean, ged is i tha chlann a’ clunntinn aig na taighean ’sa labhairt a measg a cheile, tha ’n fheadhainn nach àirde na ghlùn cho fileanta air a Bheurla, ’s ged a bheiate ’s na bailtean mora iad.
Cha ’n eil tuarasdail cho math ’sa bha iad, no obair fhear cho furasda faotainn, ach d aonnan aig àm na buana ’s a bhualaidh bidh e furasda gu leòr cosnadh fhaighinn le tuarasdail eadar fichead ’s da fhichead dolair ’sa mhios; ach gheobh nighean obair aig àm sam bith tuarasdal eadar, us ochd us coig dolair dhiag ’sa mhios ann an taighean blatha seasgair.
Tha’m barr aig an àm a bheil mi ’sgriobhadh an ire mhath a bhi fo dhion. Tha ’n gràn moran na’s fhearr na bha e ’n uiridh, us bi dòchas againn gu’m bì na prisean na’s fhearr, co dhiu tha coltas subhach an aogais nan tuathanach fhathast le dochas.
Cha bhi mi deanamh na lit reach so na’s fhaide eagal moran rum a thoirt a mach, ach an uair a thig am fuachd, am na socair sgriobhaidh ni tuilleadh; ur caraid,
SEUMAS N. MACFHIONNGHAIN.
Earlswood , N. W. T., Oct. 2, ’96.
Mu na Laplannaich.
Tha’n dùthaich sa ’m bheil iad so a chòmhnuidh, fo shneachd agus reothadh an earrann a’s mò do’n bhliadhna, agus cha’n fheudar a ràdh gu bheil iad as an eugmhais fad an t-samhraidh. Rè sèa miosan do’n bhliadhna, cha’n ’eil a’ ghrian r’a faicinn, agus cha’n ’eil a bheag r’a chluinntinn ach fuaim na doininn, agus donnalaich nam madruidh-alluidh ’an tòir air an cobhartach. Tha gach ni air aghaidh na tìre ann an coslas marbhantachd, gun lus, gun duilleach, gun bhlàth r’a fhaicinn. Tha n àireamh a’s pailte do luchd-àiteachaidh na dùthcha so a’ gabhail còmhnuidh fo thalamh, agus anns an t-samhradh ann am bùthaibh a dh’ atharraicheas iad o àite gu h-àite. Tha taobh a stigh an aitreibh air a chuartachadh le béin nam fiadh-bheathach a a tha iad a’ marbhadh air son lòin, agus na h-ùrlair air am bheil iad a’ luidhe air an còmhdachadh leis an ni cheudna. Ach na smuainichemaid gu bheil an sluagh so neo-shona, agus mi-thoilichte. Tha e fior, gu dearbh gu bheil na Laplanndaich ag imeachd gu dorcha tre gharbhlach reasgach na dùthcha sin, buailteach a ghnàth do ghaillinn agus do fhuachd; ach tha a chorp cruadalach comasach air giùlan leis gach allaban. Tha’n Laplannach bochd air aon dòigh truagh, ach nach mòr am beannachadh dha nach ’eil e mothachail air uireasbhuidh nach feud e dheanamh suas. Tha sòlus na gréine rè ioma mios a dh’ easbhuidh air; ach tha a’ ghealach agus na fir-chlise a’ soilleireachadh na h-iarmailt; agus cha’n urrainear smuaineachadh air aon ni a’s àillidh na lannair nam fear-chlis sin a’ dol troimh ’n gluasad siùbhlach, aighearach, le mire-chàtha air aghaidh nan speur. Ma tha ’m fonn neo-thorach, tha tachdar mara aca ’n làn phailteas. Tha ’m fàsaichean làn do fhiadh-bheathaichibh, agus thugadh innleachd agus teòmachd dhoibh chum an glacadh. Tha móran fhiadh aca, agus tha iad càlda feumail dhoibh, mar chi sinn an déigh so. Mar so chi sinn gu bheil aig gach tìr a h-aobhair-shòlais féin agus aig gach sluagh dearbhadh air maitheas Dhé. Nam bitheadh aig na daoinibh bochda sin am barrachd fiosrachaidh mu Dhia, agus mu na teagasgaibh sòlasach a tha air am foillseachadh dhuinne anns an t-soisgeul, maille ris an t-suidheachadh-inntinn sin a tha iad a’ sealbhachadh, cha ruigear a leas fheòrach ciod tuilleadh bhiodh a dh’ easbhuidh orra g’an deanamh sona.
AProvidence , R. I.
A MHIC-TALLA:—
Air dhomh a bhi car air deireadh
’S nach eil ceilearadh chum feum,
’Se ’s fhearr gu gabhail mo leisgeil
A bhi freasdalach air d’ fheum.
’S mo a’s coltaiche ri mallachd
A bhi moladh fir ris fhéin,
’S fhearr gu mor ’na àite dolair,
’S molaidh am MAC-TALL’ e-féin.
’S math a tha sibh a deanamh; tha am MAC-TALLA air fàs mor a rithist. Cuiribh ris agus cuiridh na Gàidheil ribhse. Gheibh sibh òrdugh air dòlair anns an litir so. ’S math a rinn sibh innse dhuinn nach fhaigh an dolair Geancach làn chreideas agaibh. Na faiceadh sibh féin sin freagarrach, b fhearr leam gu’n clo-bhuaileadh sibh “Dàn Oisein do’n Ghréin” a rithist, o’n ’se seud ro luachmhor a tha ann. Tha mi nise cur ugaibh an coigeamh dolair, agus tha mi ’gam fhaicinn fhéin làn phàighte ged nach fhaighinn facal ann ach Dàn Oisein leis fhéin, ged a tha Olla ann an aon de àrd-thaighean-foghluim Albainn a’ deanàmh a mach nach b’e Oisean a rinn an dàn so idir, agus eadhon nach ann an Gàilig a chaidh a dheanamh an toiseach.
AONGHAS MAC AOIDH.
Oct. 2, ’95.
B’ e an fheoil ’g a thoirt á ìngnibh a chait e.
[Vol . 5. No. 14. p. 2]
ROB DONN.
Gheibhear eachdraidh beatha Rob Dhuinn air a deagh sgriobhadh ann am Beurla anns an leabhar a chuir an t-Olla Mac-Aoidh a mach anns a bhliadhna. 1829 fo’n ainm “Orain le Rob Donn, Bard ainmeil Dhuthaich Mhic-Aoidh.” Thugadh seachad clo-bhualadh ùr agus saor, le beagan atharrachaidh, de’n leabhar luachmhor so o chionn sè bliadhna. Thug Reid cunntas aithghearr air a’ Bhard ’na leabhar fein (Bibliotheca Scoto-Celtica,1842); agus sgriobh Mac-Coinnich, ann an “Sar-obair nam Bard Gaelach” mu ’bheatha agus mu ’chliu. Cha mhor d’ar Baird Ghaidhealach a bha cho tric air a thoirt fa chomhair Ghall agus Shasunnach ri Rob Donn. An uair a chuireadh a mach a leabhar anns a’ bhliadhna 1829, chaidh òraid fhoghainteach a sgriobhadh anns an aon is ainmeile de na cuairteirean Sasunnach(Quarterly Review)air a’ Bhard agus air a Bhardachd. Tha cunntas cubhaidh aìr fein agus air a cliu anns an leabhar urramach a chuir an t-Olla Blackie a mach an uirigh air “Canain agus Litreachas nan Gaidheal Albannach;” agus is e Rob Donn is steigh do aon de na h-oraidean a leughadh air beul-thaobh Comunn Gaidhlig Inbhirnis agus a gheibheir clo-bhuailte anns an leabhar a chuir an Comunn a mach airson na bliadhna a dh’fhalbh. Am measg nan Gaidheal a tha chomhnuidh ’na dhuthaich fein, fhuair Rob Donn urram neo-chumanta. Re a bheatha bha meas mor air aig iosal agus aig uasal. Aig a thòrradh thiunndaidh an sluagh a mach mar aon duine a nochdadh an speis do’n Bhard. Agus leth-cheud bliadhna an deigh a bhais, chruinnich a luchd cinnidh airgiod agus chuir iad suas carragh-cuimhne, ann an cladh Bhaile-na-cille, far a’ bheil Rob Donn ’na luidhe; agus ghearr iad cliu agus iomradh a’ Bhaird anns a’ chloich, an Gaidhlig, am Beurla, an Greugais, agus an Laidinn.
A’ bheil Rob Donn airidh, am measg nam Bard Gaidhealach, air a’ chliu a fhuair e? Tha mi meas nach d’fhuair Rob Donn fathasd urram nach bu mhaith a thoill e; ged fhuair e uair no dha mi chliu nach do thoill e idir. Ach bha nithean ’na chrannchur a tha ann an tomhas ’g a dhealachadh o na Baird Ghaidhealach ainmeil eile. Cha toir sinn breth chothromach air a chumhachd no air aite mar Bhard gun bhi gleidheadh nan nithean so air chuimhne. Feudaidh mi cuid diu ainmeachadh.
Bho bhreith gu bhàs b’e Rob Donn Bard ainmeil Dhuthaich Mhic-Aoidh. Agus faodar a radh gur h-e aona Bhard na duthcha ghreadhnaich sin o’n a tha eachdraidh againn oirre gus an diugh. Bha gaisgich an roimh na Fiantan; ach aha do ghleidh a’ Bhardachd Ghaidhealach an euchdan no an ainmean air chuimhne. Bha, ma dh’fhaodte, Baird an Duthaich Mhic-Aoidh roimh Rob Donn, ach cha bo ghleidh na Gaidheil an orain no an ainm air chuihne. Na’m dhuthaich fein tha e seasamh mar Bhard ’n a aonar. Tha e gun athair gun mhac ’n a dhreuchd—gun sinnsearachd, gun sliochd. Cha b’iongantach ged bhiodh muinntir a dhuthcha mor as agus gaolach uime; cha robh Bard ainmeil aca ach e. Bha agus tha Clann-ic-Aoidh ’n am fine ainmeil airson iomadh deagh bhuaidh. Bha agus tha iad ro chinneadail. Bha aon no dhà de’n fhine a choisinn beagan cliu mar Bhaird a chomhnuidh ann an cearnan eile de’n Ghaidhealtachd. Ach b’e Rob Donn an aon Bhard a dh’eirich gu cliu ard; agus bhuineadh esan do’n duthaich. Ré a bheatha b’e peata an t-sluaigh e; agus mur biodh barrachd tuìgse aig na tha aig a’ chuid mhor de pheatachan agus de Bhaird, bhiodh dol cumanta nam peatachan air—bhiodh e milte.
A rìs bha Rob cho fortanach, ged nach do chuireadh a Bhardachd an clò gus leth-cheud bliadhna an deigh a bhais, agus gu’n do ghabh fear-cinnich aig an robh buaidhean ard agus eolas farsuing, agus a bha ’n a lan-sgoileir Gaidhlig, os laimh an leabhar ullachadh agus beatha agus cliu a’ Bhaird a sgriobhadh. Cha’n ’eil teagamh nach ann a chionn agus gu’m b’e duine ainmeil agus ministeir—bha an Dr. Mac-Aoidh anns an àm ann an Sgireachd an Lagain—a chuir a mach an leabhar gu’n do rinneadh na h-uiread dheth. Tha e air a radh gur h-e Sir Walter Scott a sgriobh an òraid anns aReviewa dh’ainmich mi cheana; agus cha’n ’eil e idir mi-choltach nach e. An uair a bha an corr de Bhreatunn a’ cur na h-uiread de urram air Rob Donn cha b’iongantach ged chuireadh a luchd-cinnich an guaillean ri cheile airson cuimhneachan buan a chur suas do’n Bhard. Chaidh so a dheanamh anns a’ cheart bhliadhna anns an do chuireadh a Bhardachd ann an clò.
Ach ged bha Rob Donn cho measail ’n a dhuthaich fein rè a bheatha, agus ged chuireadh urram mhor air an deigh a bhais, cha d’fhuair e fathast urram dhligheach am measg nan Gaidheal nach buin d’a Shiorrachd fein. Cha’n ann a chionn gu’m bu duine bochd e no gu’n robh inbhe anns an t-saoghal iosal. Bha so fior gun teagamh. Cha robh e ach ’n a bhuachaille. Ach ged nach ’eil moran dhaoine na’s deise a thoirt urram do mhuinntir a tha ann an inbhe ard na Gaidheil na h-Alba, cha bhiodh e farasta aite ainmeachadh anns am faigh Bard an t-urram a tha dligheach d’a bheatha agus d’a bhuaidhean cho ullamh agus a gheibh e ’n ar measg-ne, cia air bith cho iosal agus a bhios a staid. Tha so fior gu sonruichte mu Rob Donn fein. Is tric a dh’eirìch do’n Bhard mar a dh’eirich do’n Fhaidh, gur h-e a dhuthaich fein a dhiult urram dhligheach dh’a. Ach cha do thachair so ach ainmig do Bhard Gaidhealach agus cha do thachair e idir do Rob Donn. Bithidh e ’n a chliu bhuan do uaislean Dhuthaich Mhic-Aoidh gu ’n d’aidich iad gu saor gu’n robh am buachaille-bhò iridh air aite urramach ’n am measg, agus gu’n d’thug iad urram dhligh each dh’a; agus bithidh e ’n a cliu bhuan do Rob Donn nach do rinn e riamh ni neo-airidh air a dhreuchd mar Bhard a chum an t-aite so a chosnadh no ghleidheadh. Bha Rob Donn ann an inbhe cho ard ris a’ chuid mhor d’ar Baird Ghaidhealach, agus ann an cuisean saoghalta na b’fhearr dheth na bha moran dhiu.
Cha robh focal sgoil aig Rob Donn; ach anns a’ char so cha robh e air leth air cuid de na Baird is airde cliu ’n ar measg. A mach o Mhac-Mhaighstir-Alastair agus o Dhughall Buchanan cha robh Bard ainmeil Gaidhealach againn aig a’ robh a’ bheag de sgoil. Cha robh focal sgoil aig Màiri-nigh’n- Alastair-Ruaidh no aig Iain Mac-Codrum, no aig Donnachadh Ban, no aig Ailean Dall. Ach mur an robh sgoil aca bha foghlum aca, agus bha iunnsachadh aca. Chaill iadsan agus gu sonruichte chaill sinne moran a chionn nach b’urrainn iad leughadh no sgriobhadh. Ach cha’n fheud sinn a smuaineachadh gu’n robh an duine nach b’urrainn leughadh anns an àm ud ’na dhuine ain-eolach mar tha an duine nach urrainn leughadh an diugh. Is gann a chreideas mi gu’m faigh thu buachaille no sealgair an diugh, air feabhas a sgoil, cho foghluimte no idir cho iunnsaichte ri Rob Donn agus ri Donnachadh Ban. Bha gu nadurra buaidhean neo chumanta aig an dà Bhard. Ach a thuilleadh air so bha foghlum aca nach faighear a nis ach à leabhraichean; agus bha am buaidhean air an giullachd air doigh nach ’eil comasach le leabhraichean— ’n ar ineasgne co-dhiu. C’aite a’ bheil an diugh anns a’ Ghaidhealtachd sgoil anns am faigheadh Rob Donn a leithid de iunnsachadh agus a fhuair e ann an tigh Iain- ’Ic-Eachainn agus am measg uaislean Dhuthaich Mhic-Aoidh, no foghlum a leanadh ris ré a bheatha cosmhuil ri Bardachd agus Seanachas a dhuthcha? Cha’n e a mhain gu’n robh eolas aig na daoine so air Bardachd agus air Eachdraidh agus air deas-ghnathan nan Gaidheal, ach bha fiosrachadh earbsach aca mu thimchioll cuisean agus modh-raighlaidh na rioghachd ’n an latha fein nach faigh thu aig moran de sgoilearan no aìg cuid de mhaighstirean-sgoil ar latha-ne.
Theìrear gu bheil moran de Orain Rob Dhuinn salach, neo-ghlan; agus cha’n eil teagamh nach do chuidich so a chliu mar Bhard a lughdachadh. Tha mi de’n bheachd gu’n do chuireadh an eucoir thròm air Rob Donn anns a’ cheum so; ach thugadh seachad a’ bharail cheudna cho tric, agus leo-san a bha airidh air barail a thoirt seachad, agus gu bheil e freagarrach fheoraich a’ bheil an fhirinn innte. Tha an diteadh tròm; agus ma tha Rob Donn ciontach, bu choir am peanas a bhi tròm d’a reir. Cha bu mhaith leam dol a dhion na h-uile facal a gheibhear ann am Bardachd Rob Dhuinn, no radh gu’m bu choir a doigh chainnt a leantuinn an comhnuidh ro dhlù; ach tha mi earbsach nach gabh e dearbhadh gu bheil a smuain no idir a theagasg, neo ghlan. Cha’n e mhain
[Vol . 5. No. 14. p. 3]
so ach saoilidh mi gu bheil e fior nach faighear, a mach o Ughdair nan Laoidh, ma gheibhear eadhon iadsan an comhnuidh, Bard ainmeil Gaidhealach, ach Oisean ’n a aonar, a tha cho glan ’n a smuain, agus cho fior agus cho fallain ’n a theagasg ri Rob Donn. Ma chreideas tu gu’m b’e Rob Donn a b’ ughdar do iomadh rann ’us focal a chluinneas tu ann am beul cuid d’a luchd-duthcha, bha e gun teagamh neo-ghlan ’n a smuain agus ’n a chainnt. Ach tha e gann leam a chreidsinn ga faighear cuid d’a Bhardachd ’n a leabhar mar a chuir e fein ri cheile i, ged tha an Dr Mac-Aoidh ag radh gu’n do sgriobhadh i o bheul a’ Bhaird fein; agus cha chreid mi idir gur ann d’a bhuineas na rannan agus na radhan a chluinnear gu tric air a luaidh ris.
Ach gabh a’ Bhardachd mar a gheibhear ’n a leabhar i. Tha an t-Olla Mac-Aoidh ag aideachadh gu’n d’fhag e cuig no se de Orain Rob Dhuinn gun chlo-bhualadh airson an sailche no am beag luach. Tha mi meas gu’n do ghabh an duine ainmeil so air fein dleasdanas nach buineadh dha. Is ann do’n Bhard fein a bhuineas a radh co-dhiu a theid no nach teid roinn shonruichte d’a shaothair a chumail air ais o’n t-sluagh. Ach ma tha thusa a’ gabhail os laimh dol a chruinneachadh saothair Baird as deigh a’ bhais cha tig e dhuit teachd eadar coguis a’ Bhaird agus còir an t-Sluaigh, agus a radh, “Tha an t-orain so no an t-oran ud eile salach, neo-airidh air a’ Bhard. Na’m biodh e fein beo dh’aontaicheadh e leam. Fagaidh mi iad so mach.” ’S e do dhleasdanas-sa na gheibh thu de fhior shaothair a’ Bhaird a thoirt seachah air a cheart doigh air am faigh thu i, no gu’n ghnothuch a ghabhail ris an obair idir. Tha an Dr. Mac-Aoidh a’ faotainn coire do chainnt cuid de na h-Aoirean; ach tha e a deanamh tur-dhealachadh eadar a’ chainnt agus an teagasg. Tha mi meas nach do ghleidh na breitheamhnan a thainig an deigh Mhic-Aoidh an dealachadh so air chuimhne. Cha ruigear leas moran geill a thoirt do bharail Reid. Cha robh eolas aige air a’ Bhard agus cha dubhairt e ach mar a chuala e. Ach tha e iongantach leam gu’n deachaidh Mac-Coinnich cho fada air seacharan ann an “Sar-obair nam Bard Gaelach” an uair a dhit e Rob Donn; agus a leig e ciontaich mar bha Donnachadh Ban agus Ailean Dall às. Tha an t-Olla Blackie a’ tighinn thairis air a’ chron cheudna; ach tha mi de’n bheachd nach ’eil an deagh bhreitheamh so ach ag innseadh beachd dhaoine eìle.
Tha Rob Donn ag uisneachadh focàil gu tric nach gnathaichear ’n ar measg-ne an diugh ann an cuideachd; agus tha cuid d’a rannan nach biodh e freagarrach, a reir cleachduin ar latha-ne, a leughadh le guth ro ard. Ach ma tha Rob Donn gu bhi air a dhiteadh air a shon so, gheìbh se e fein ann an deagh chuideachd. Leis an tomhas cheudna bhuineadh tu air falbh moran de’n Bhardachd is fearr agus de’n teagasg is fallainne ann an litreachas gach sluaigh; agus as a’ Bhiobull fein thigeadh caibideal no dhà. Bhiodh e na b’fhearr air gach doigh na’n taghadh Rob Donn a’ chainnt air uairean mar nach do rinn e; ach cha’n e focail de’n t-seorsa so a dhearbhas neo-ghloine smuain no mi-fhallaineachd teagaisg. Dh’ uisnich Rob Donn doigh chainnt a latha s’a dhuthcha fein. Feudaidh sinne, ’n ar fein-dhiongmhaltachd, ar sron a chasadh no ar ceann a chromadh an uair a leughas sinn cuid d’a rannan; ach bha na miltean ’n a dhuthaich cho moralta agus cho beusach ris an aon is fearr againn chuala agus a sheinn agus a dh’iunnsach a chuid Oran, gun sron a chasadh no ceann a chromadh. Feudar coire fhaotainn do Rob Donn a chionn nach robh a chainnt cho ard os cionn cainnt a luchd-duthcha agus a bha bhuaidhean. Ach ma dhiteas tu Bard air a leithid so de aobhar, cha’n aithne dhomh co a sheasas. Bhiodh e cho mi-sheadhar beum a thoirt dh’a a chionn nach gabhadh e neapacain a sheideadh a shroine, no a chionn gu’n itheadh e sgadan le choragan, an aite cleachdadh ar latha-ne a leantuinn anns na cuisean so; agus a bhiodh e dhuit a chronachadh a chionn gu’n do labhair e mu chuid de nithean air an ainm an aite labhairt orra, mar a ni sinne, air an sloinneadh.
Ach is ni tur-dhealaichte bho chainnt a’ Bhaird a smuain agus a theagasg. Mur dearbh thu air gu bheil e gabhail toilinntinn ann an cainnt neo-glan, cha dhearbh thu, bho chainnt, neo-ghloine smuain no teagaisg. Cha’n ’eil mi meas gu’n abair neach gu’n robh tlachd Rob Dhuinn ann am focail shalach. Bha an duine e fein, a reir gach cunntais a tha againn air, comharraichte ’n a ghliulan. Bha e ’n a fhoirfeach anns an Eaglais agus fo mhor mheas aig a’ Chleir. Cha choisneadh aon an t-urram so ’n a latha agus ’n a dhuthaich a bha fuasgailte ’n a chaithe-beatha no a bha neo-ghlan ’n a chainnt. Agus saoilidh mi gu’n dearbh a Bhardachd firinn, duinealas, agus fallaineachd a theagaisg. Is e Orain shùgach, àbhachdach, agus Aoirean is trice a gheibhear ’n a shaothair. Tha tair agus dimeas air a dheanamh air uaìrean air cuid de na dhuisg a spid no chorruich airson eucailean agus faillinnean nach b’urrainn doibh a leasachadh. Tha so r’a chrònachadh. Ach cha’n fhaighear am feart so ann an Aoirean Rob Dhuinn idir cho tric agus a gheibhear e anns na h-Aoirean Gaidhealach an cumantas. Gheibh sinn Rob Donn gu tric a’ deanamh culaidh-mhagaidh agus a’ toirt tamailt do dhaoine a chuir mi-thlachd air. Cha’n ’eil so ri mholadh. Ach anns a’ cheum so cha do pheacaich Rob Donn mar a rinn na Baird Ghaidhealach gu tric. Tha an Dr. Mac-Aoidh ag innseadh dhuinn, agus bha comas aige air eolas fiosrach fhaotainn mu’n Bhard nach robh aig aon eile a sgriobh mu dheidhinn, gur e olc agus cionta agus euceart nan daoine a leedair e le theangaidh a dhuisg corruich a’ Bhaird. Cha’n ’eil aon d’ar Baird, saoilidh mi, a sheas an comhnuidh cho dileas agus cho danarra air taobh na corach agus an aghaidh na h-eucoir, mar a bha e fein a’ tuigsinn coir agus eucoir, agus a sheas Rob Donn. Tha so feart nach faighear ro thric ’n ar Bardachd Ghaidhealaich; agus tha mi meas gur feart i, an uair a dh’amaisear oirre, is coir a chliuthachadh. Na h-uile urram do’n Bhard nach cumadh a theanga, an uair a bha e dearbhta gu’m b’e dhleasdanas labhairt, air ailghios Maoir no Moraire Comhdaichidh a’ bhuaidh so fein tuillidh pheacanna ’n a chuir Rob Donn, mar Bhard, riamh an gniomh.
Is ann le’n Aoirean agus le’m Marbhrannan a tha na Baird Ghaidhealach, mar is trice, a’ dearbhadh fallaineachd no mi fhallaineachd an teagaisg. Dh’aoireadh iad an ciontach rè a bheatha; agus mholadh iad an t-ionracan, mar bu trice, an deigh a’ bhais. Chaidh ìad gu minic clì. Mhallaich iad an uair a bu choir dhoibh beannachadh; agus bheannaich iad an uair a bu choir dhoibh mallachadh. Ach bha Rob Donn fior air an dà thaobh. Co-dhiu ma chain e an uair a bu choir dh’a bhi ’n a thosd, cha do mhol e riamh an uair ìs e caineadh a bu fhreagarraiche. Rinn e moran Mharbhrannan; agus, a mach o aon no dhà, is ann moltach a tha iad gu leir. Cho fhad agus is leir dhuinn a nis, cha do chaoidh Rob Donn ach iadsan a bha airidh air cliu; agus anns a’ Mharbhrann is moltaiche a rinn e—Marbhrann Iain- ’Ic-Eachainn—tha e co dhunadh mar so:
“S tric le marbhrannaibh moltach,
A bhios cleachdadh ’s na dùthchaibh-s’ ,
Gu’m bi coimeasgadh masguill,
Tigh’nn a steach annt’ ’n dhrùchdaibh;
Ach ged bhith’nns air mo mhionnan,
Do’n Tì tha chumail nan dùl rium,
Cha do luaidh mi mu’n duine-s’ ,
Ach buaidh a chunnaic mo shùil air.”
Tha dà ni eile, a reir mo bheachd, a chuidich cliu Rob Dhuinn a lughdachadh a mach as a dhuthaich fein. ’Se sinn a Chanain agus a Rann. Tha moran d’a fhocail nach tuigear am measg nan Gaidheal an Iar agus a Deas. Ceart no cearr cha deachaidh a’ bheag de Ghaidhlig Dhuthaich-ic-Aoidh, a mach bho Orain Rob Dhuinn fein, a chur an clò. Cha d’fhuair na Deasaich mar so moran, eolais air Gaidhlig nan taobhan sin. Tha moran de rannan Rob Dhuinn nach tuig iad gu ro mhaith; agus cha ruigear leas iarraidh air a’ bheag de leughadairean Gaidhlig dragh an iunsachaidh a gahbhail. Thug an Dr. Mac-Aoidh seachad, aig deireadh an leabhair Clàr-mineachaidh, anns am faighear focail neo-àbhaiseach, a’ Bhaird nach tuigear gu maith, ach le a luchd-duthcha fein, air am mineachadh le focail a’s gnathaichte air feachd na Gaeltachd; agus ’s a’ chainnt Bheurla.” Na’m biodh an t-Olla Mac-Aoidh cho eolach air Gaidhlig an Taobh-deas agus a bha e air Gaidhlig an Taobh-tuath, dh’fhagadh e mach as a “Chlàr” iomadh focal a chuir e ann, agus
(Air a leantuium air thaobh 102.)
[Vol . 5. No. 14. p. 4]
MAC-TALLA.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25
Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.
Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher ‘Mac-Talla,’
Sydney, Cape Breton.
SIDNI, OOTOBER 10, 1896.
Chan eil an suidehachadh anns an Roinn Eorpa ach mar bha e o chionn treis a dh ùine, ach a mhain gu bheil e ’fàs na’s coltaiche gach latha gu féumar rud-eigin a dheanamh ris an t-Sultan, agus sin an ùine gun bhi fada. Na faigheadh Breatunn a toil fèin ’s fhada bho’n bha e air a chur bhar na cathrach agus cha’n eil teagamh nach deanar sin fhathast.
Sgaoil an Ard-pharlamaid ann an Ottaw Di-luain, an deigh a bhi ’na suidhe aon latha goirid air seachd seachdainean. Cha robh na fearaibh riamh roimhe cho sgiobalta mu’n gnothuch, ach ’se bu choireach ri sin nach robh uiread gnothuidh aca ri dheanamh ’sa b’ àbhaist. Bidh an tigh cruiun a rithist beagan an deigh ua bliadhn’ ùire.
Anns an litir á S. W. Margaree a bha anns an darna àireamh roimh ’n te mu dheireadh dhe’n phaipear, tha e aìr a radh gu’n d’ thainig a’ mhor-chuid de luchd-àiteachaidh Mhargaree as a mhor-thir; ’se bu chòir a bhi ann gu’n d’thaiuig iad á “Morair”, sgireachn a tha faisg air Mùideart us Arasaig. Tha sinn a deanamh a cheartachaidh so airrtus an t-SEANNA-GHIULLAIN,’ am fear a sgriobh an litir, agus tha sinn na chomain air son ar mearachd a thoirt gu’r n-aire.
Tha ’n sgeul mu dheifeadh a thainig á Cuba ag innse mu dhùigh eagallach a tha Weyler, ceannard an airm Spainnich, a gabhail gu fsotainn cuibhteas priosannaich air am bheil amhrus aige gu bheil iad càirdeil ris na ceannaircich. Mu mheadhon-oidhche tha àireamh dhiubh air an cur am mach ann am bàtaichean, air chùram cuid de na h-oifigich, a tha ’gan toirt a mach gu beul na h-acarsaid ’s ’gan tilgeil thairis. Tha an t-uisge an sin beo le Sharks, a tha ’grad itheadh nan daoine truagha, aìr chor ’s nach bi fhios ciod a dh’ éireas dhaibh. Tha so a tachairt oidhche ’n deigh oidhche, agus tha iad a ag radh nach lugha na tri fichead sa tri a chaidh a chur as an rathad air an doigh sgreataidh ud o chioan mios. Tha nithean eile air an cur as leth an duine cheudna a tha nochdadh cho an-iochdmhor ’sa tha e ’na dheiligeadh ris na priosanaich; tha moran dhiubh air am bheil amhrus aige gu bhail fios ac’ air cuisean a bhiodh gle bhuanachdail dha fhéin fhios a bhi aig orrr, agus air son toirt orra an innse, tha e cur pheanaistean uamhasach orra. Tha cuid dhiubh air am beathachadh air trosg sailte, agus guu bhoine uisge ga thoirt dhaibh. Ma tha ’n sgeul so uile fior, is gnothuch eagallach e. Ach a dh’ aindeoin gach ni, cha’n eil e coltach gu bheil na Spàinnich a’ gleidheadh idir, agus ma ’se sid an doigh a tha iad a gabhail, ’s math an airidh.
Mu Fhiadh nan Laplannach.
Tha’m fiadh so ’na ghnàsair an dùthchannaibh fuara na h-àirde-tuath, far an d’òrduich Freasdal glic agus fiùghantach e, chum goireas agus beò-shlainte muinntir na tìre, a mhothaicheadh ro chruaidh teachd beò as eugmhais. Aig na Laplannaich cha’n ’eil each, mart, no caora; cha fhreagradh iad sin san dùthaich; ach tha’m fiadh so a’ seasamh dhoibh an àit an eich, le’n tarruing air sligheachaibh air am b’ eu-comasach do dh eachaibh imeachd; tha e deanamh dhoibh an àite cruidh le bainne bhuileachadh orra, agus na caorach, le ’bhian molach blàth. Tha’n sitheann ’na lòn fallain dhoibh: tha na féithean a’ deanamh dhoibh an àite snàth; agus is gann a tha aon ni a bhuineas do’n ainmhidh so nach ’eil a co-fhreagradh d’ma feumalachd. Tha ’m fiadh so air oileanachadh ’an àm ’òige ri tarruing ann an càrn-slaoid, inneal-iomchair san dùthaich sin a tha ro-fheumail ’an àm dubhlachd. Tha ’n neach a shuidheas sa’ ghnè charbad so, a’ stiùireadh an fhéidh le sréin ceangailte r’a chròic, agus ’ga chur air aghaidh le bior-greasaidh. Mar so giùlainear na Laplannaich deich mile fichead san là, gun ana-cothrom sam bith. Tha’m fiadh so mu cheithir troighean gu leth air àirde: tha e ionnan ann an dath, agus ann an cumadh ris an fhiadh a tha sa’ Ghàidhealtachd; ach gu bheil an ladhar anabarrach mòr. ’Se biadh an fhéidh so seòrsa do chnotal no do liath-sgrath a tha ’fàs air leacaibh n duthcha sin.
Tha Taghadh a Chinn-shuidhe ri bhi anns na Stàitean air an treas latha dhe’n ath mhios. Tha e fàs gle choltach gur h-e Mc-Kinley a gheobh a stigh, ach tha e doirbh a dheanamh a mach le cinnt gus an tig an latha.
G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
Uaireadairean Oir us Airgid agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
SIDNI, - - - C. B.
F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC
An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.
Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.
Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s coir dha toghal air.
Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas nungaidhean air son leigheas agus ceartachadh shùilean.
Sidni, C. B. Feb. 1, ’96.
C . H. HARRINGTON & CO.
Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.
Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c , &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.
Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.
Fiodh, Buird, Laths, Clachan-creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean.
C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.
H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
NYANZA , C. B.
Tha e creic CLOTH, DROGAID, agus PLAIDEACHAN “EUREKA” air a cheart phris air am beilear ’g an creic aig na muillin.
Tha Factoridh Eureka air aon de’n fheadhain a’s fhearr an Canada. Choisinn na Plaideachan a thatar a’ deanamh innte DUAIS AIRGEID aig Exhabition Chanada da uair.
Chreic e an uiridh fiach cheithir cheud deug dolair ( $1400 .00) dhe na h-aodaichean so an coinneamh Clòimhe, agus tha dùil aige barrachd air sin a chreic am bliadhna.
Tha luchd-gnothuich(agents)aige mar a leanas: —Ann an Siorrachd Inbhirnis, Niall Mac Illemhaoil, aig Loch Ainslie, agus D. D. Mac Fhionghain, (Taillear,) an Orangedale; an Siorrachd Cheap Breatunn, Tearlach E, Clark, aigCross Roads Leitche’s Creek.Tha mu dheich air fhichead sampull aodaich aca, agus theid aca air seòrsa sam bith a thoirt dhuit ochd latha ’n deigh a chlòimh a chur air falbh. Am bheil iad math? THIG AGUS FAIC.
[Vol . 5. No. 14. p. 5]
NAIDHEACHDAN.
Bho thoiseach na bliadhna so chaidh ochd mile each a chur a null à Canada do Shasuinn, agus chaidh an creic ann an Lunnainn air deagh phrisean.
Fhuair sinn na dh’fhòghnadh dhuinn de dh’uisge air an t-seachdain s’a chaidh ’s air an t-seachdain so. Bha an t-uisge ’sileadh cha mhor gun stad fad ochd latha. Cha’n urrainn nach d’ rinn e cron mor air a bhùntata ’s air gach bàrr eile bha mach fodha.
Aig ann fhèill a bha ann anNew Glasgowda sheachdain air aìs, fhuair na Bràithrean Domhnullach, an Gleann-an-dathadair, Mabou, an duais a b’ àirde air son clòithean us plaideachan. Rha àireamh mhor sheòrsachan aca ann, agus thatar a’ deanamh moladh mor orra.
Chaidh tigh ’na theine ann an Sidni Tuath sa mhaduinn Di-ciaduin. Bhuineadh e do Mhr. O. B Lewis, agus cha robh e-fein no duine dhe’n teaghlach aig an tigh aig an àm. Cha’n eil fhios ciamar a thoisich an teine. Cha deachaidh ni dhe na bha ’san tigh a shàbhaladh.
Thatar air fhaotainn a mach gu bheil an luibhre am measg nan Sineach a tha ann am baile Mhontreal. Chaochail seann duine dhiubh o chionn ghoirid, agus cha robh a chairdean air son innse ciod a thug a bhàs. Chaidh an sin dotairean a chur a dh’amharc a chuirp agus fhuair iad a mach gu’m b’e ’n luibhre bh’air. Tha na taighean aca air feadh a bhaile ri bhi air an rannsachadh feuch am bheil an còrr dhiubh tinn leis.
Bha an t-side gle stoirmeil toiseach na seachdain so. Bha àireamh de shoithichean anns an acarsaid deiseil gus an dhol a mach, ach leis cho garbh ’sa bha ’n t-side cha d’ fhuair iad falbh gu maduinn Dior-daoin. Na ’m measg bha ’n “Arcadia,” nach d’fhuair a dhol air a cuairt àbhaistich do na puirt thuathach toìseach na seachdain idir. An deìgh an ama so dhe’n bhliadhna, faodaidh sùil a bh againn ri stoirmeannan ’s ri droch shide.
Toiseach na seachdain so fhuaìreadh sgeula-bàis Chaiptean Ruairidh Martuinn, a chaochail ann a’ Hong Kong,an Sina. Chaidh Mr. Martuinn arach anns on t-siorrachd so, agus tha àireamh de chàirdean a fuireach an so fhathast. Bha e gu math beairteach; bha e ri ceannachd ’sa seòladh na mara agus shoirbhich leis gu math. Bha e tri fichead bliadhna ’sa deich a dh’aois, Bu bhrathair-ceile e do Thormaid Domhnullach, (ceannaiche) aig Meinn Lorway.
’Si an t-seann eaglais Chleireach anns a Bhras d’Or Beag a’ cheud Eaglais Shaor a chuireadh suas ann an Canada, agus tha cuid ag radh gur h-i a cheud Eaglais Shaor a bh’air a cur suas air an t-saoghal. Chaidh a togail beagan an deigh do’n Eaglais Shaoir dealachadh ris an Stàit. Bha i air a’ fosgladh ann an September 1843 leis an Urr. Mathew Wilson. Tha eaglais ùr a nise ’n deigh a h-àite ghabhail, air a suidheachadh air àite bòidheach ri taobh an locha, far am faicear i astar fada.
Air an t-seachdain s’a chaidh dhiùlt luchd-obrachaidh an Telegraph air a’ Chanadian Pacific Railway an còrr obrach a dheanamh gus am biodh cùisean araid a bha eatorra fèin ’s luchd-riaghlaidh an rathaid air ais rèiteach. Bha an rathad mar sin air a dhroch càramh beagan ùine, ach an ceann latha mo dha, chaidh daon’ eile chur nan àite, agus chaidh an obair air adhart mar a b’àbhaist. Cha’n eil cùisean buileach reidh fhathast, ach cha’n eil teagamh nach bi gach ni gu coart an ùine gun bhi fada. ’S ann gle ainneamh a thig math sam bith troimhe-chèile dhe’n t-seòrs ud.
Chaidh da shoitheach air tir aigAlberton Bar, E. P. I. ,a sheachdain gus an dè. Bha an stoirm gle throm aig an ám, agus chaidh an tur mhilleadh. Bhiodh sgrioba ’n da shoithich air am bàthadh mur biodh treunas nan iasgairean a bha fuireach faisg air laimh a chaidh a mach ’nam bàtaichean, agus a shàbhail iad.
Tha sealg gle ghann air an eilean air am fhoghar so. B’abhaist do no cearcan-tomain ’s do na tunnagan-fiadhaich a bhi gu math pailt, ach am bliadhna tha iad gle ghann. Tha duine bh’ann am Malagawatch o choinn ghoirid ag innse dhuinn nach d’thainig ach gann a h-aon de na tunnagan-dubha dh an loch sin am bliadhna, far am b’àbhaist dhaibh a bhi tiugh. Cha teid uime sin uiread fùdair no luaidhe a chosg ’sa b’abhaist.
Bha stoirm mhor anns na Stàitean a deas air an t-seachdain s’a chaidh, a rinn crll uamhasach. Thainig meur no dha dhi cho fada tuath riNew York,agus eadhon cho fada ri Ontario, ach rinneadh an call bu mho a deas air sin. Bha moran dhaoine a chaill am beatha, agus moran oile a chaill an curd an t-saoghal. Thatar ag radh gu robh coir us ceud air am marbhadh, agus tha an call air codach dhaoine air a mheas air aireamh mhuilleinean.
Tha cabhlach mhor de shoithichean-iasgaich a seoladh àGloucester , Mass. ,na h-uile samhradh, agus tha iad ’nam meadhon air iomadh beatha chall; tha cuid a deanamh mach gu bheil cion faicill a’ cur as do mhoran dhiubh. Air a bhliadh na chriochnaich leis a mhios a dh’fhalbh, chailleadh tri fichead ’sa ceithir deug de na h-iasgairean a bh’air bòrd nan soithichean sin. Bha àireamh dhiubh sin a mhuinntir Cheap Breatunn. Chaidh a tri deug de na soithichean a bhristeadh ’sa chall.
Tha nighean a mhuintir Thoronto, a bha roimhe so ’na bana-chòcaire air soitheach a tha ruith eadar puirt Shina ’s na Stàitean, an dràsda ’n deigh Seanalair airm Sineach a phòsda Choidh am posadhann a’ Hong Kong, an toiseach le ministeir de’n Eaglais Shasunnaich, agus an deigh sin le sagart Sineach. Sgriobh a bhean òg dh’ionnsuidh a càirdean o chionn ghoirid, ar radh gur ann aice bha ’n aon duine b’ fhearr air an t-saoghal ged is e Sineach fhèin a th’ann.
Tha muinntir Eilean a Prionnsa a bruidhinn air tigh-eiridinn, no ospadal, a thogail. Tha an t-Urr Dr. Brecken a tairgse dhaibh làrach air an tog iad e, ann an Kensington, faisg air Charlottetown, àite tha iad ag radh, a tha air gach dòigh freagarrach. Tha muintir an Eilein ainmeil air son cho tapaidh ’sa tha iad air son ni sam bith ris an tòisich iad à chur air adhart, agus cha’n eil eagal sam bith gu’m bi iad air deireadh anns a’ chùis so. Tha taighean anns am faigh na daoine tinne aire mar bu chòir dhaibh, ’nam beannachd mor, agus b’e mainnn gach duine ceart am faicinn a’ dol na’s lionmhoire.
A sheachdain gus an Dior-daoin s’a chaidh bha dithis ghillean ann amMoncton , N, B., Fred Brushagus Seumas Bell, aois cheithir bliadhn’ deug, a mach a sealgaireachd. Bha gunn’ aig fear dhiubh, agus daga aig an fhear eile. Thoisich iad ri losgadh air targaid, agus air do Bhell an gunna lòdadh dh’ fhalbh an urchair as gun fhios da agus chaidh i an cliathaich Bhrush. Thuit e air ball agus thòisich an fhuil air taomadh a mach. Dh’ fhalbh Bell agus gill eile dh’iarraidh cuideachaidh, ach chaidh iad air chall anns a choille agus nuair a fhuair iad cuideachadh, cha b’urrain daibh amas air an àite ’s an robh Bush gu deich uairean ’san oidhche, agus nuair a rainig iad e bha an gille bochd marbh. Tha iomadh sgiorradh dhe’n t-seorsa so a’ tachairt le gunnachan us dagachan a bhi air an earbsa ri gillan òga nuair nach eile gnothuch aca riutha.
Bathar Tioram.
20 paidhir de bhrogan bhan, 65c am paidhir.
Seall air Deiseachan fhirionach a tha sinn a creic air $3 .25.
Tha sinn a dol a sgur a chreic Bathair Tioram, agus creicidh sinn na th’ againn gle shaor.
IAIN A. Mac COINNICH & CO.
D. A. MacFHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.
Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.
Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.
So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, thoir e gu
Rhodes & Gannon,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75c, Mainspring ,75c. An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.
AN CRANN TARA
(Am Fiery Cross. )
PAIPEAR MIOSAIL AIR SON ALBANNAICH CANADA, anns am bheil air a chlo-bhualadh Dealbhan agus Beath-Eachdraidhean Gaidheil Chanada; Eachdraidh nam Fineachan agus dealbhan an snaicheantais; Ceol, Bardachd, asus Sgeulachdan; agus sgriobhaidhean mu iomadh ni eile. Pris: — $1 .00 ’sa bhliadhna, no sia miosan air son 50c. Sgriobh us cuir airgead guT . D. MACDONALD, 2591 St. Catherine Street, Montreal.
[Vol . 5. No. 14. p. 6]
ROB DONN.
(Air a leantuinn o thaobh 99.)
chuireadh e ann iomadh focal a dh’fhag e mach. Tha an “Clàr,” eashbuidheach agus mar tha e, ro fheumail do Dheasach a ghabhas os laimh Bardachd Rob Duinn a leughadh le curam agus le tuisge: agus air an aobhar so, tha e duilich gu’n dh’fhagadh a mach an “Clar-mineachaidh” as a chlo-bhualadh ùr, shaor a rinneadh de shaothair a’ Bhaird o chionn ghoirid, agus a gheibhear a mhain a nis anns na bùthain. A thuilleadh air so, is ann bho chuideigin no mu chuideigin air nach cualas iomradh a mach a Sgireachd fein a tha a mhor chuid de na h-Orain. Air ceann gach orain, gheibh sinn beagan fiosrachaidh mu’n aobhar mu’n deachaidh an t-oran a dheanamh, agus, ma dh’fhaodte, mu’n fheadhainn a tha air an ainmeachadh annta. Tha so ’n a chuideachadh mor a thuigsinn cuid de na rannan is fearr aig Rob Donn; ach cha’n ’eil ann, air fheabhas, ach cuideachad lag. Buinidh na h-uiread d’a Bhardachd d’a dhuthaich agus d’a latha fein, agus nach ’eil e ach gann comasach do choigreach Orain Rob Dhuinn a leughadh le lan-thuigse; agus tha mi deanamh dheth gu bheil, airson a’ cheart aobhair, moran de fhior luach a Bhardachd do-thuigsinn d’a luchd-duthcha fein an diugh.
A ris, is eiginn aideachadh nach ’eil rann Rob Dhuinn an comhnuidh reidh, ceolmhor, co-dhiu do’n chluais Dheasaich, mar a tha rann nam Bard air am miann leis na Deasaich urram a chur. Gheibhear air uairean a rann cho mhilis, cheolmhor agus a dh’ -iarradh an aon is tormasaiche cluas; ach gheibhear i air uairean, agus sin gu minic, cam, crubach. Tha fios agam gu’m fairich an Deasach faillinn anns an rann gu tric an uair nach ’eil failinn idir innte. Tha ceol mhoireachd na roinne a reir mar a dh’fhuaimeas tu na focail; agus tha dealachadh mor eadar cleachdadh an Deasaich agus an Tuathaich anns a’ cheum so. Ach an deigh na h-uile ni, cha’n ’eil rann Rob Dhuinn a ruith cho reidh no cho ceolmhor agus a bu mhaith leinn. Bha cluas-chiuil mhaith aige. Rinn e gu tric am fonn cho mhaith ris an Oran. Ach cha robh uiread meas aige air fuaim nam focal agus a bha aig moran d’ar Baird. ’S e brigh nam focal agus maise an fhuinn ris am bu mho bha Rob Donn ag amharc; agus cha’n ’eil mi cinnteach nach e bha ceart. Creididh mi gu bheil barrachd meas againn air cuid de Orain ’n a thoilleadh iad a chionn gu bheil fuaim na cainnt taitneach do’n chluais. A dh’aon ni cha tìg Rob Donn a nios ri Mairi-Nigh’n- Alastair-Ruaidh, no ri Dughall Buchanan, no ri Donnachadh Ban, no ri Uilleam Ross, no idir ri Ailean Dall ann an ceolmhoireachd a roinne. Feudaidh e bhi gu’m faighear feartan is airde agus is fearr na fuaim thaitneach ’n a Bhardachd. Ach cha’n eisd Gaidheil an taobh an Iar agus a Deas ri Bardachd mur cord an fhuaim riu, agus cha’n ’eil teagamh nach do chuidich so an cumail gun a bhi cho eolach aìr Orain Rob Dhuinn agus a bu choir dhoibh a bhi.
D. M’K. , ’sa Ghaidheal, 1877.
Comhairle do Mhinisteirean.
ORAID LE FIONN.
[Fhuair sinn an òraid ghasda a leanas ann an “Iomradh Eaglais Shaor na h-Alba.” Bha i air a liubhairt ann an Glascho, air beulaobh o Chomuinn Cheiltich, o chionn choig bliadhn’ air ais, ach ’si ar barail gu bheil i cheart cho freagarrach an diugh ’sa bha i ’n uair sin, agus gu bheil a chuid mhor de na tha innte cho fior mu chearnan de Chanada ’sa tha iad mu Ghaidhealtachd na h-Alba. ]
Fhir na cathrach agus a chàirdean: —Is e mo chiad dhleasanas taing agus buidheachas a thoirt do’n Chomunn so air son, cha ’n e ’mhàin cuireadh a dhomh thoirt tighinn a so agus an fhearas-chuideachd a mhealtainn, ach cead a thoirt dhomh mo ghuth a shìneadh agus facal no dhà a ràdh ribh ann an cainnt bhinn, bhlasda ar dùthcha, a’ chànain sin mu ’n urrainn a mhòr-chuid againn a ràdh le bàrd na Leideige,—
“ ’S i dh’ionnsaich sinn tràth
Ann an laithean ar n-òig’,
’S nach tréig sinn gu bràth
Gus an laidh sinn fo ’n fhòid,”
Tha an sean-fhacal ag ràdh— “Is miann le triubhas a bhi measg aodaich, is miann leam fhéin ’bhì ’measg mo dhaoine.” A nis ged a’s miann leamsa a bhi leibh air an fheasgar so, cha’n ’eil e farasda dhomh labhairt, ach leis nach deachaidh nasg no buarach a chur orm, faodaidh mi an rud a thogras mi a ràdh, gun fhiamh, gun eagal, oir cha’n ’eil mi fo smachd na cléir. Ach air a shon so ma thuiteas dhomh ni air bith aithris nach còrd ribh, tha mi ’n dòchas nach bi sibh tuilleadh a’s usaideach ’n uair a chuimhnicheas sibh an sean-fhocal,— “Tha ’n Fhirinn féin air uairibh searbh.” Cha mhinistir ’s cha mhac ministir mi, ach faodaidh e bhi gu ’n urrainn domh earail mhath a thoirt dhaibhsan aig am bheil sùil ri bhi nam ministirean anns a’ Ghaidhealtachd gu goirid ma chaomhnas am freasdal iad.
Nis tha mi ’n dochas gu bheil sibhse uile aig am bheil dùil dol do’n Ghaidhealtachd ’g ar n-uidheamachadh féin air son nan dleasanais a tha fa ’r comhair ’an sin. Tha e mar fhiachaibh oirbh sibh féin a dheanamh foirfe ann an Gàilig, agus ’ur dìchioll a ghnàthachadh chum a’ chànain aosda sin a labhairt gu mìn, réidh, boidheach; ’n a ’lànachd, ’na fior-ghloine ’s na maise, —gun bhlas na Beurla, gun cholamadh mosach ’sam bith. Na bithibh a’ smaoineachadh o’n a dh’ fhaodas e bhith nach eil na seann daoine còire anns a’ Ghaidhealtachd a suas ri feallsanachd agus Beurla mhòr, gu’m foghainn ràpaireachd no ròpaireachd ’sam bith ann an Gàilìg. Mur ’eil iad deas ann am Beurla no ro ealanta air sgoltadh ròinneag, neo-ar-thaing mar aithne dhaibh smior na Fìrinn agus deagh Ghàilig, agus tha iad murrach gu leòir air “tapachan” ’us “seotachan” a dheanamh de na ministirean òga a tha ’n tòir air sgìreachdan. Ma tha sibh foirfe, deas-chainnteach ann an Gàilig cha’n ’eil eagal orm nach bi bàigh agaibh do chainnt ’ur dùthcha, oir tha an darna ni a leanailt ann an lorg an ni eile. Air an làimh eile mur eil sibh ach lapach, liotach, crùbach anns a chànain aosda sin, cha’n urrainn mòr ghaol a bhi agaibh oirre, agus bithidh sibh ’ga tilgeil ann an cùil thall ’s a bhos agus a feuchainn ri obair na sgìreachd a ghiulan air aghaidh ann am Beurla, agus cha bhi a Ghàilig bhochd air a toirt air lom ach cho ainmig ’s a dh’fhaodas sibh. A nis ma bhitheas cùisean mar so, am bi iongantas oirbh ged a bhios na seann daoine comodh air ’ur son agus gu tric a tarruing coimeas eadar na Gàilig-Ghalda agaibhse agus a’ Ghàilig mhìn réidh ruiteach a bh’ aig an t-seann duine chòir a bha ’s an sgireachd air thoiseach oirbh, a labhradh cainnt a mhàthar cho Gàidhealach ris an fhraoch agus cho blasda ri im àiridh. Agus cha’n e ’mhàin gu’n toir sibh tàir oirbh féin, ach bheir sibh tàmailt do’n t-Soisgeul, ma bhitheas ’ur seanachas cho neo-bhlasda ri ubh gun salunn, agus cho tioram ri marag gun gheir. Cuimhnichibh so ma gheibh sibh sgireachd anns a’ Ghaidhealtachd gur ann a chionn gu bheil Gàilig agaibh ’s cha ’n ann air sgàth ’ur Beurla, oir ged a bhitheadh sibh lan Beurla agus comasach air a labhairt na h-uile lànachd, cha’n fhaigheadh sibh air a thàilibh so an sgireachd a’s lugha ’s a’ Ghàidhealtachd, ma tha sibh a dh’ easbhuidh Gàilig. Ma bhitheas meas agaibh air a Ghàilig cha toir sibh fein ’s cha leig sibh le neach eile, tàir a dheanamh oirre, no amharc sios orrasan a labhras i—agus theagamh gun chainnt eile ac’ ach i. Tha Gàidheil ann, agus tha iad lionmhor am measg na cleir, a labhras mar so: —Tha a’ Ghailig a dol bàs a dh’ aindeoin co theireadh e, agus mar a’s luaithe ’théid a càramh fo n fhòd ’s ann a’s fèarr.” Duine ’sam bith a labhras mar so mu chainnt a mhàthar, cha ruig e leas ioghnadh a bhi oirbh ged a bheir e breab dhi a h-uile uair a gheibh e cothrom. Ma tha an t-seann chànain a sheas cho fada, agus a dh’ fhoghain, mar chainnt do na laoich a rugadh ’s a thogadh ann an tìr nam beann, a fàs breòite— ’s cha nàir dhith— ’s olc an airidh gu’m biodh i ’na seann làithean, ’n uair a tha “a ceann air liathadh ’s a ciabhagan air tanachadh,” air a mi-ghnàthachadh le peasain, ’s air a saltairt anns an eabar leosan nach do thuig a maise ’s nach ’eil airidh air na daoine fiughanta a dh’àraich iad. Cuimhnichibh gu’n d’ fhuair sinne a’ Ghàilig mar dhileab luachmhor o ar n-athraichean, agus gu bheil e mar fhiachaibh oirnn a cumail gu cùramach agus a liubhairt thairis gu fallain, iomlan, gun ghaoid gun ghalar, do’n dream a thig ’nar déigh. Nach bi e nàrach agus maslach dhuinne ma leigeas sinn leis a’ Ghàilig fàs
[Vol . 5. No. 14. p. 7]
dìblidh, no dol bàs, no ma nochdas sinn cho beag bàigh dhi ’s gu’m feum i ’na seann làithean cùl a thoirt ri tìr a daimh, agus fàrdach a gaoil fhàgail—turus-cuain a ghabhail gu tir chéin agus dachaidh ùr a chur suas am measg Ghàidheil theò-chridheach Chanada, a bheir dhi furan agus fàilte. Cha’n fhaod e bhi gu’n tachair os ’nar latha-ne! Nach ann a ghlacas sinn misneach, agus a bheir sinn bòid gu’m bi sinn na’s dilse na bha sinn riamh do’n Ghàilig, agus anns an spiorad so nach feuch sinn ris a chànain ath-bheothachadh agus a mhisneachadh, ag aithris le m’ charaid Niall Mac Leòid,—
“Duisg suas a’ Ghàilig, ’s tog do ghuth
Na biodh ort geilt no sgàig,
Tha ciadan mìle dileas dhuit
Nach diobair thu ’s a’ bhlàr;
Cho fad ’s a’ shiùbhlas uillt le sruth,
’S a bhuaileas tuinn air tràigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth,
Gu’n téid do chur gu bàs.”
Bha fear-turuis Sasunnach anns a Ghàidhealtachd o chionn ghoirid agus am feadh a bha e siubhal a null thar monaidh, thainig fras throm air. Choisich e astar beag gus an d’ ràinig e taigh a bha an sin, agus chaidh e a steach. Bha duine a stigh a chuir fàilte air, agus a chuir suidheachan ri taobh an teine air a shon. Mhothaich an coigreach nuair a bha e a stigh car ùine gu’n robh mòran tholl troimh an tugha agu guin robh ra’s leòir de shnighe a’ tuiteam a nuas gus an ùrlar. Thuirt e ri fear an taighe, “Carson nach càraich thu an tugha?” “Och,” ars an Gaidheal, “Cha’n urrainn dhomh sin a dheanamh agus an t-uisge ann cho trom.” “Carson nach do chàraich thu e nuair a bha an aimsir tioram?” thuirt an Sasunnach.” “A chionn,” fhreagair an Gàidheal, “nach d’thainig deur uisge a staigh nuair a bha an tiormachd ann.”
Bha gille beag ann, aon uair, a bha ’na dhilleachdan agus air an aobhar sin b’ abhaist da bhi còmhnuidh còmhla ri bràthair athar; bha an duine so ’na fhear spiocach, cruaidh, ionnas gn’m bu tric nach d’fhuair am brogach gu leòir bidhe, agus mar sin dh’ fhàs e lag, fann, caol. Bha e a’ coiseachd air an t-sràid aon latha agus thachair e air miol-chù beag. Cha’n fhaca e riamh roimhe cù cho caol, agus sheas e fad mionaid no dha ag amharc air le iongantas. An sin ruith e gu luath a dh’ ionnsuidh a’ choin, thilg e a ghàirdeanan mu thimchioll a mhuineil, agus thuirt e, “A choin bhig bhochd! am bheil thusa còmhnuidh maille ri bràthair d’ athar mar an ceudna?”
Is e Ordugh a’ Chluarain an t-òrdugh a’s sine a tha anns an Roinn Eorpa; bha e air a shuidheachadh anns a’ bhliadhna 787. Rinn an còigeamh Righ Seumas atharrachadh air an Ordugh anns a’ bhliadhna 1540 agus rinneadh atharrachadh eile air leis an t-seachdamh Righ Seumas anns a bhliadhna 1687. Cha robh Ordugh a’ Ghlùinean air a shuidheachadh gus a’ bhliadhna 1348.
Bha na h-Eirionnaich agus na Cuimrich ni bu lionmhoire na na Sasunnaich fein anns an fheachd a chuir an ruaig air na Frangaich aig blar Chresi anns a’ bhliadhna 1346. Is abhaist do na Sasunnaich buaidh a chosnadh le treubhantas nan Ceilteach. Tha an cliù agus an duais daonnan aig na Sasunnaich agus tha na buillean agus na leòin aig na Ceiltich.
Tha fear-teagaisg Gaidhlig a nis ann an Oil-thaigh Rioghail na h-Eirinn, agus tha an luchd-riaghlaidh ag ràdh gu’m faigh a’ Ghàidhlig a’ cheart chothrom agus cheartas a tha cànainean eile ’fasghinn.
McDonald Hanrahan & Co,
Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.
Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.
MACDONALD HANRAHAN & Co.
Mai 4. ’95;
C . P. MOORE.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.
CARADH
Uaireadairean.
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.
Tha so air a chumail do
Niall Mac Fhearghais,
Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.
Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar uthcha tha ’nar beachd
A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C. B.
Siosal & Crowe,
Fir-Tagraidh, Comhairlichean Notairean &c .
SIDNI, C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE.
[Vol . 5. No. 14. p. 8]
Oran do’n Mhac-Talla.
LE GILLEASPUIG MAC ILLEOLAIN, MAC-AN TAILLEAR, AM BROAD COVE.
A’ Ghaidheil rìoghail tha’n dràsda ’sgriobhadh
Gu cainnt ar sìnnsreadh a chumail suas,
Toirt fios is eòlais do roinn d’ar n’òigridh
Le’n toil na h-òrain ’tha seoladh bhuat;
Sliochd nam mòrbheann a leanadh tòrachd,
An aobhar Dheòrsa ’s nach sòradh ruaig;
Le’m breacan uaine ’s le’m feìllidh cuaiche
’Toirt lannan cruadhach a nuas a’ truaill.
A Ghàidhlig fhìnealt’ ’s tu cainnt a’s prìseal
A bh’am ro linntean ma’n d’rugadh sluagh;
’S tu bh’aig Adhamh a stigh ’s a Gharadh,
’Nuair chuìr e fàillt air a Ghràdh a fhuair;
’S i labhair Fionn agus Goll ’us Alpain
A’ togail chaisteal aig oir nan stuagh;
S’i cainnt a’s blasda’ n uair labhrar ceart i,
Gun deirea facail, gun smal, gun truaill.
’Mhic-Talla aoidheil ’tha tigh’nn an taobh so
Toirt naigheachd saor do gach aon mu’n cuairt,
Se t-ainm a’s aosda ’tha measg chloinn-daoine,
’Stù fuireach daonuan ’s àn aonach shuas;
An creagan àsde ’s an caisteil bhàna,
Gum bi thu tàmh annt’ ri bhàths is fuachd;
Gu tric le eibhneas bha mi ’gad eisdeachd
’S tu freagairt eigheach o’m bheul gu luadh.
A fhleasgaich uasail a dhùisg mo dhuan domh,
Mo dhùrachd buan duit gu’n soirbhich leat;
Gu’n cruinnich uislean na tir mu’n cuairt ort,
’S gu’n tog iad suas thu gu luath ’an neart;
Oir nochd do sgrìobhadh-sa moran dichìoll
Is doimhneach ìnntinn ’tha dìreach, ceart,—
Mo rùn gach uair dhuit gu’n cinnich buaidh leat
’S gu’m bi ’n clo-bualaidh ro bhuan da d’mhac.
Ged tha mi ’n dràsda cho fad bho t-fhardaich
Bu toil leam Gaidhlig a chuir ad chòir;
Cha ’n ’eil ach sgàileadh am measg nan Gàidheal
Go cainnt am mathar a chumail beo,
Bho’n dh’fhalbh na h-uaislean a chumadh suas i
Sa dh’ fhàg gu buadhmhoir ’i ann an cò,—
’S b’e sin an dìleab nach teid a dhìobradh
Fhad ’s bhios a’ dìreadh o ghlinnan ceò
’Mhic-Talla uasail ’s tu mac a Chuairteir,
A tir nam fuar-bheann ’bha uair tigh’nn oirnn;
Cha tilleadh cuan e, ’s cha mhilleadh fuachd e,
’Sa bhreacan guailne aig’ suaint mu’ chòt’;
Bu math ge inns’ e ma’n chomuun rìoghail,
Mu dhol na rìoghachd ’s mar chinn na sloigh.—
Bhiodh naigheachd ghrinn an mu Fhionnladh Piobair’
Bho’n tagha sgrìobhaiche, Tormaid og.
Cha’n eil mi’n dràsda am measg do chairdean,
A deanamh pàighidh airson do ghniomh:
Tha doill am leirsinn, ’s cha dean mi feum dheth,
Ga d’rinn mi leughadh’ an tus a thriall
’Na leanabh brònach, gun dad a threorachd—
’Se beagan òirleach ’bha beo ’na chliabh;
Le tagha slàinte ’s le altrum bhàigheil
Gu’n d’ rinn e fas duinn an àird ’s an leud.
A charaid’ ghradhaich, bi’dh mi ’gad fhagail
Anns a cheart aite s’ an d’fhuair mi thù,
Ad shuidhe comhnard an caithair bhòidhìch,
S tu sgriobhadh òran air paipear ùr;
A h-uile duthaich ga’n d’rinn thu stìùradh,
A’ toirt a rùin duit is cliu gach uair;
A’ chùirtear ionmhuinn o Shrath Mhic Fhionghain,
Gu’m bheil ort iomradh aig iomadh sluagh.
CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a MHAC-TALLA. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith ort cuir litir thugainn a feorach nam prisean.
Feumaidh ar caraid à Cabot, Vt., ar leis geal a ghabhail; fhuair sinn a litir, ach gus a so cha b’urrain dhuinn àite dheanamh dhi. Mur teid cùisean ’nar n-aghaidh ghaibh i àite ’san ath aireamh. Tha mar an ceudna litir àNew Zealand,litir a Priceville, Ont. agus litrichean eile againn a dh’fheumas feitheamh gus an ath sheachdain, le cion ’s nach eile àit againn dhaibh. Tha aig an fhear-dheasachaidh ri cumail air ais o iomradh air a chuàirt do Eilean a’ Phrionnsa a leantuinn air son an aobhair cheudna. Ach gheibh na h-uile àite ma bhios beagan foighidin aca. Agus na cumadh so air ais duine sam bith eile aig a bheil litir bheag no mho ri chur g’ar ionnsuìdh.
STOR UR TAILLEARACHD
ANN AN
StorW . E. Peters.
Aodaichean Mathadhe gach seorsa.
Gearradair air ur-ionnsachadh ann an Sgoil ghearraidh Mhitchell, an New York.
Theid sinn an urras air an obair.
MacCoinnich & Co.
Sidni, C. B.
NUAIR THEID THU ’BHADDECK
taghail an stor
Albert I. Hart.
Tha Stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.
Bathar Tioram, Bathar Cruaidh
Amhlan, Aodaichean, Caiseart,
Adan, Curraichdean, agus iomadh ni eile.
An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.
ALBERT I. HART.
Baddeck, Aug. 1, ’90.
NIALL DOMHNULLACH,
CEANNAICHE.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B,
Tha e na fhear-gnothuich do’n MHAC-TALLA, agus faodar pris a phaìpear, agus ainmean luchd-gabhail a thoirt dha.
D . A. HEARN.
Fear-Tagraidh, Notair &c . &c .,
SIDNI, - - C. B.
REIC AODAICH
A’s mo a chunnacas ann an Ceap Breatuinn riamh.
A TOISEACHADH DIORDAOIN, 1 Oct.
Tha mi ’n deigh stoc anabarrach mor de dh’
Aodaichean Deante
a cheannach bho na taighean a’s fhearr an Canada, air pris cho iseal ’s gun teid agam air aodaichean briagha ura, a fhreagras gu math dhuit a reic air pris nach saoileadh tu,
Cho saor ’sa dh’ iarradh tu.
Tha sinn an drasda trang a fosgladh a bhathair. Cnimhnich caite ’m bheil sinn. Anns an stor a tha ’n aon tigh ais a’ Bhanca.
D. J. DOMHNULLACH.
| title | Issue 14 |
| internal date | 1896.0 |
| display date | 1896 |
| publication date | 1896 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla V No. 14. %p |
| parent text | Volume 5 |