[Vol . 5. No. 18. p. 1]
MAC-TALLA
AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH
VOL. V. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, NOBEMBER 7,1896. No. 18
Oidhche Shamhna aig Rathad-an-Taillear.
A MHIC TALLA GHRADHACH.— “Thug mi an oidhche raoir gu Sunndach.” ’S mi ’dh’ fhaodadh a rath a latha-na-mhàireach an deigh oidhche shamhna ’chur seachad am measg mo chàirdean ionmhuinn aig Rathad-an-Taillear, mu sheachd mile bho bhaile Antigonishe. Bu ro-mhath a chordadh e rium a leithid a dh’ oidhche fhaicinn ann an “tir nam beann ’s nan gleannaibh;” ach ’s docha nach tig a leithid orm gu bràth.
Rainig sinn (cha robh mi idir ’nam aonar, ’s mi nach robh), ar ceann-uidhe ’san tràth fheasgar an deigh beagan sárachaidh a chur air an each-iaruinn. Thug air càirdean failte chridheil dhuinn; sann dhaibh fhéin a thig sin a dheanamh; agus nuair a rinn sinn iomadh sgeul a fàgail ar companaich, ’sann a thog mi fhèin ’s an t-Eirionnach oirnn gu cuairt bheag a toirt am measg nan càirdean bu dluithe oirnn
Bhòidich sinn tilleadh ann ùine ghearr. Choimhlion sinn na gheall sinn ach cha b’ ann m’an d’ fhuair sinn fuarag, ged a thug sinn ar cheart airidh àite fhàgail airson té eile.
Bha ’m feasgar air fàs cho ceòbarrach m’an dò thill sinn ’s gun do dhruidh air an Eirionnach“Scotch mist soaks an Irishman to the skin, ”agus gu de le gabhail, mar shaoil shin, frith rathad, ach gun deachaidh mi-fhéin fodha ’s ’nuair a dh’eirich mi bha corr ’us leth an fhearainn air mo ghiulain agus tha eagal orm gu feum an duine bochd d’ a mbuineadh e a “choille ghabhaidh” a ’thoirt air turus eile.
Cha b’fhada bha sinn a stigh ’nuair thaining fear a leig ris gu’m be fiodhlair neo-chumanta math a bha ann. Tha fios agad fhein (a tha cluinntin fuaim gach talla) mar a chruinnicheas an ceòl binn na caileagan ’s na gaisgich. Thug sinn fuaim air dannsa. Ged nach b’e na ceumannan réidh a chleachd ar sinnsear, a dhanns sinn gu h-iomlan, gidheadh cha robh iad gun mhodh na h-aoise fhaighinn. Dhanns fear an taighe ’s mi fhein ruidhle cheathrar, agus gu de thagad air ach gu’n do ghabh e orm gu mosach, ’s dh’fhag e mi gun nàire gun athadh, ged ’tha e teann air crioch na ceithir fichead, ’s mise le mo chiabhagan fhathast mar bhad do spruis dhuibh. Cha do thog an ceo na taing agus a dh’innse dhut gu robh i dùmhail am muigh, bha ’n Gille Garbh a stigh naoidh mionadain gu leth ma ’m b’ urrainn dha fear do sheann chàirdean fhaicinn. Rinn an cleochda dorcha so an deagh mhaor, oir cha do mhinntrich sinn a mach a ghoid càil us tuirneap, no gu sàrachadh sann bith a dheanamh air na coimhearsnaich. Thainig àm nan òran. B’e mo charaid an seann duine a thog a ghuth an toiseach, a gabhail—
Oidhche Shamhna ’s mi ’nam ònar,
Smuaintich mi teannadh ri òran,
Mo thruaighe ’righ, nach mi bha posda
Ri òigear a chùal duallaich.
Tha mo rùn air a ghille, etc.
Bha iomadh guth eile air an cur gu gléus, ach thig orm an cur seachad gu sàmhach, ged be sin am beud. Fhuair toimhseachain ’s gach seòrsa chleas an urram fhéin.
Tha ’n t-àm an fhuarag a nochdadh. Thainig i air ball. Sin far robh a sporadhail airson an fhainne. Fhuair mi iomadh làn na spàinne dha ’n fhuarag, ach rinn an t-or riumsa mar ’s dual da, —chum e fada bhuam.
Cha ’n ’urrainn domh beannachd fhàgail agad gun iomradh a ’thoirt air an Fhrangach. ’Nuair bhiodh e ’siubhal an ùrlair gu reidh fileanta, chuimhnichinn air na bodaich dhannsa a bhithinn a deanamh n’ uair bha mi am bhrogach. Bu mhath leam taing a thoirt do m’ chàirdean airson an càirdeas rium fhéin ’s ri mo chompanaich. ’S e mo dhùrachd gu faic thu fhéin iomadh oidhche Shamhna, agus ma ni do chàirdean uidhir toileachaidh ruit ’s rinneadh ruinne, cha bhi thu gun toil-inntinn.
BIORACHAN MOR.
Litir a New Zealand.
A GHAIDHEIL URRAMAICH, —Tha mise a dùnadh anns a litir so, mar phàigheadh air son bliadhna eile dhe’n MHAC-TALLA, sia tasdain us tri sgillinn (6s. 3d.) Tha mi gle riaraichte bho na thòisich mi, o chionn bliadhna nise, ri ur paipear gasda Gailig fhaotainn. Tha e na mheadhon air mor-thoilinntinn a thoirt domh, ’se sin a bhi leughadh mo chainnt mhàthaireil anns a’ chearn iomallaich so dhe ’n t-saoghal.
Chum na Gàidheil coinneamh mhor bhliadhnail ann an Dùn-Eideann, (N. Z.) air an latha mu dheireadh de dh’ Iulaidh, 1896. Bha còrr us mile pearsa aig a cho-sheirim(concert) ,agus dh’fhuirich tri cheud agus ochd fichead càraid air deireadh agus dhanns iad gu maduinn. Cha robh a leithid a chruinneachadh riamh ann an Dun-Eideann. Thainig clanna nan Gaidheal as gach cearn dhe ’n dùthaich a chum onair a chur air a Ghàilig.
Tha beagan de na Gàidheil dhuineil ann an Dun-Eideann a’ cumail air adhart comunn miosail Gàilig bho chionn chòig bliadhn’ deug, ach tha mi gle dhuilich aideachadh nach eil a chuid a’s mo de m’ luchd-dùthcha a toirt a chuideachaidh bu chòir dhaibh, mar Ghàidheil, a thoirt do’n chomunn; ach air a shon sin cho fada ’sà mhaireas am beagan a bhuineas do ’n chomunn beò, cha téid cainnt ar màthar bàs ann an New Zealand.
Bi’dh mi nise ’sa cho-dhunadh, a cur mo bheannachd gu clann nan Gàidheal gu léir a tha anns an dùthaich agaibhse, agus a’ guidhe soirbheachadh dhaibh ann a bhi ’cumail suas na Gàilig, agus MAC-TALLA bhi fada beò gus a clo-bhualadh. Is mise ur caraide dileas,
DOMHNULL ROTHACH.
Reynoldstown . Otago, N. Z. Sept. 29, ’96.
Chunnaic an t-seachdain so car eile air chur an cùisean na h-Eòrpa a tha cur fuasgladh nan Armenianach na’s fhaide air falbh na bha e roimhe. Tha e air tighinn am folais gu robh còrdaidhean folaichte eadar a Ghearmailt agus Ruisia o chionn àireamh bhliadhnaichean, agus eadar cuid de na rioghachdan eile. Bha fhios aig na h-uile gu robh còrdadh eadar an Fhraing agus Ruisia, ach nuair a fhuaireadh a mach gu robh còrdadh eile eadar Ruisia agus a Ghearmailt, nàmhaid na Frainge, chuir e iongantas gu leòr air sluagh nan rioghachdan eile. An deigh do na duthchannan ud a bhi ’mealladh a chéile air an dóigh ud, cha’n eil mor choltas air gu’n gabh iad toirt gu bhi aonaichte a thaobh ciod is còir a dheanamh ris an Tuirc, agus uime sin ’se ’s dòcha gu feum Armenia feitheamh agus fulang fhad ’sa bhios rioghachdan na h-Eòrpa a’ dol air adhart le’n aimhreitean féin.
Ann am Madagascar, tha gach duine ’s bean, bochd us beairteach, air an còmhdach le aodach sioda. Tha aodach sioda moran na’s saoire anns an eilean sin na aodach-lin.
Ann an stàit Maine, feumaidh sealgairean a bhi faiceallach ciod am beathach air an loisg iad. Ma mharbhas iad madadh-alluidh gheibh iad da fhichead dolair a dh’ airgead, ach ma mharbhas iad fiadh gheibh iad mios ’sa phriosan.
[Vol . 5. No. 18. p. 2]
IAIN BOTHERTON
Agus a Choig Laithean Grianach.
Fhuair mi (arsa Iain) moran de làithean deuchainn agus toilinntinn ann san t-saoghal an cursa mo bheatha. Ach làithean mo dheuchainn thilg mi air chul mar sheana Mhiosachan gun a bhi ’gan gairm gu tuilleadh cunntais. Ach is math a tha cuimhne agam air coig làithean grianach a bh’agam am measg uile laithean mo bheatha. Bha iad air an caitheamh ann an toilinntinn aoibhneach, sholasach, gun urad ball dubh no neul a’ cur sgàil orra. Ghabh iad àite aig caochladh amaibh. Re na h-aimsir, bha moran de làithean grianach blà air nach robh cuimhne agam fad seachduin. Ach eadar-dhealaichte bho shamhuil so bha na coig laithean air a bheil mi toirt iomradh. Bha iad ’nan laithean a bhios air an cuimhneachadh le dearsadh greine ann am chridhe nach fhag e, am feadh ’sa bhios an t-anam am chom. A nis bheir mi dhuibh cunntas mar a thachair a cheud latha de’n choig. Air mìos meadhonach an Fhoghair, agus an dara latha, agus mu shea uairean, an deigh domh sgur de m’obair agus aodach glan a chuir orm, theann mi mach a’ gabhail mo shràid fheasgair ri taobh na h-aibhne Tweed. Mar a ghabh mi air m’aghaidh, thachair buanaichean orm le’n corrain air an gàirdeanan, agus dh’fhàiltich iad mi le “tha i tighinn Iain.” Air a so rinn iad gàire. “Co tha tighinn,” arsa mise. Ghàir iad a rithist, agus thubhairt iad. “Gabh air d’ aghairt agus faic.” Mar so ghabh mi air m’aghairt; agus O! aoibhneas nan aoibhneas, co chunnaic mi ach Caitriona Louri ’na seasamh aig geata a’ toirt stob fothannain as a laimh. Nis tuigidh sibh gu’n robh mi an trom ghaol air Caitriona agus cha b’iongantach sin; oir ’si nighean a bu stolta, a bu mhodhaile, agus a bu bhreagha bha san duthaich gu h-iomlan.
A nis mheas mi freagarrach an cothrom so a ghabhail air rùn mo chridhe fhosgladh dhi. Oir ged is iomadh sràid a ghabh sinn comhla, bha daonnan de naire orm nach b’urrainn mi cheisd a chur oirre, “am pòs thu mi.” Ach air an am so cha b’urrainn mi cumail orm féin na b’fhaide. Air an aobhar sin ghabh mi far an robh i, agus thubhairt mi, “gu de dh’fhairich do lamh a Chaitriona. Dh’innis i gur stob fothannain a chaidh innte. An sin thubhairt mi, “leig fhaicinn dhomhsa i dh’fheuch an toir mi as e.” An sin ghabh i athadh agus thainig rughadh innte. Dh’amhairc mi ’na h-aodan agus a dh’innseadh smior na firinn, cha’n fhaca mi sealladh riamh a thug bàrr air iomhaigh Chaitriona. Agus mar a bha ghrian a’ dearrsadh ’na h-aodann ’sa cheart àm ’sann a bha ’ghrian ann am chridhe-sa. Tha mi làn chinnteach gu faodadh sibh coineal a lasadh ri m’ chridhe le sòlas. Fhuair mi a lamh agus thug mi an stob aisde. Ach tha mi làn chinnteach nach leiginn as i air son lamh na ban-righ. Bha leithid de shòlas orm ’us nach b’urrainn mi ’leigeadh as troimh aoibhneis. Beagan as beagan fhuair mi an làmh eile mu’n cuairt oirre—cha’n ’eil fhios agam ciamar. Ach co dhiu fhuair mi ann i. Agus ghabh sinn sraide—cha’n urrainn mi innseadh ionnus leis an staid san robh mi. Tha cuimhne agam uair ’us uair a teannachadh ri m’ bhroilleach agus a radh rithe “A Chaitriona, am pòs thu mi? A nis abair am focal, an gabh thu mi?” Ann sin stad i beagan agus leig i le ceann tuiteam air mo ghàirdean. Agus le trom osna bho fhior ghaol thubhairt i, “posaidh Iain.” O! na facaill a bha sin. Sann annta bha binneas dhomhsa. ’S iad ceol bu bhinne chuala mi riamh. Bha mi na leithid de staid agus gun do ghlaodh mi. “O! beannaich mi, beannaich mi, gu siorruidh beannaich mi. ’S mise ’n duine is sona tha air an t-saoghal.” An sin dhanns mi le h-aoibhneas; agus ma bha duine riamh air mhisg le sòlas bha mise. Agus tha mi cinnteach gu’n robh Caitriona ’s an t-suidheachadh cheudna. Mar so choisich sinn gu tigh a h-athar. ’S mar robh toilinntinn agamsa an latha sin cha robh aig duine riamh.
Agus their mi mo cheud latha grianach ris an latha so. A nis bha mi riamh a’ sàbhaladh beagan air son àm feuma, agus ann a seachduin no dhà, ghabh mi tigh agus dh’airneisich mi e gu h-urramach. Agus b’e mo dhara latha grianach an latha ann san d’thainig Caitriona, a h-athair, ’s a mathair, agus beagan chairdean maille rithe agus am Ministeir gun teagamh. An uair a chuala mise am Ministeir a’ seirm dithis ’nan aon, leum mo chridhe le h-aoibhneas a’ smaointeachadh air Caitriona, agus mise ’nar n-aon. Agus na’s fearr na sin nach robh dealachadh ri bhith ann gus am bàs. Rug mi an sin air laimh oirre agus le deoir an aoibhneis ann am shuilean thubhairt mi, “O, mo Chaitriona fein, mo Chaitriona fein! saoil nach sinn a bhios sona ann san t-saoghal. ’N uair a bha am pòsadh thairis shuidh sinn uile ris an t-suipeir, agus air do uinneig an t-seomir a bhith leth fhosgailte agus eun a’ seinn gu binn smaointich mi air an t-sòlas a bha gu bhith thairis an uair nach robh m’ fhear-sa ach a’ toiseachadh. Thug mi an ath shuil air Caitriona agus O a h-iomhaigh ghradhach! sann a dh’fhairich mi mar dhuine aig an robh sòlas neo-chriochnach. An iongantach a nis, ged a their mi mo dhara latha grianach ris an latha so? Bha mo threas a’ leanachd ri tìom mac a bhith air a bhreith dhomh. Sann an sin a chunnaic mi gu dè bha mi ’us mac again. Thug mi an sin taing do Dhia an dà chuid air son an leinibh agus a mhathar. Bha mi san am an coinneamh dol thar mo bheachd eadar na h-uile ni bh’ann. Cha robh ni nach robh a’ lasadh a suas mo shòlais ann san t-saoghal. Tha mi làn chinnteach gu’n robh m’ inntinn san am so cho àrd ri inntinn Righ. B’e so mo threas latha, agus mur robh e grianach fagaidh mi sin agaibh fein. Sann glan eadar-dhealaichte bhuaithe so a bha an ceathramh ged a chuir e aoibhneas thar tomhais orm. Tuigidh sibh gu’n d’rinn Caitriona bean dheanadach, ghlic, ghrunn dail, agus ’se smaointich i, sea seachduinean an dèigh dhuinn pòsadh, ciste bheag a dheanadh agus tòll ’na mullach gus a h-uile sgillinn à ghabhadh seachnadh a chur innte. Mar so chaidh dheanadh—toiseachadh air a chiste lionadh le copar, airgead, agus òr, gus an d’fhas i cho trom ’us gur gann a a b’urrainn domh a’ togail. Agus cha b’iongantach sin, oir is iomadh latha a shaoithrich sinn moch agus anmoch gu bhi ’cur beagan mu seach, gus am biodh ceud pund Sassanach againn. Latha bha sin thubhairt Caitriona, “Iain, nach bu chòir a’ chiste fhosgladh.” “Tha mi toileach,” arsa mise. Chaidh an sin an crann a chuir air an dorus, agus falach a chur air na h-uinneagan, a chiste ’thoirt a nuas, agus a doirteadh air an ùrlar. Sann an sin a bha sealladh. Tha daoine a’ bruidhinn mu’n bhogha-fhrois a bhi briagh, ach ’sann a bha am bogha-frois air an ùrlar agamsa, eadar Caitriona ’san t-airgiod. Ghabh e dhuinn ga chunntas bho dhà uair a latha gu sea uairean feasgar. Chunnt sinn e thàiris ’us thairis, agus fhuair sinn coig-fichead agus coig puinnd-deug Shassanach, seachd tasdain, ochd sgillinnean, agus bonn-a- sea. Bha mi so beartach agus tha mi meas gu faod mi le h-aoibhneis mo cheathramh latha grianach a thoirt air an latha so. Sann orm fein a bha ghrian ag eirigh. Ghabh sinn an sin bùth agus thoisich sinn ri màlairt. Agus shoirbhich leinn gu math, ni thug mise gu meas anabarrach mòr, ionnus gu’n robh mi air mo ghairm am àrd fhear comhairle aca. Thainig mi dhachaidh an sin agus dh’innis mi do Chaitriona mar a bha. Neo-ar-thaing mur robh ise cho ard agus cho grianach rium fein. Bha mi ’san am so an coinneamh dol thar mo bheachd leis an toilinntinn a bh’agam, agus Caitriona a mach ’sa mach rium fein. Thug mi s n greis a’ spaidseireachd feadh an tighe le’m lamhan an ceannaibh mo leis. Mu dheiradh thubhairt mi ri Caitriona, “Cuir a mach a dh’iarraidh searrag de liunn laidir,” “Searrag do liunn laidir,” arsa Caitriona, “Cha chuir, cha chuir; cuimhneich thusa, Iain, gur ann ag òl uisge fionnar an fhuarain a fhuair thu cho math air d’aghaidh ’san t-saoghal.” “Gle mhath, gle mhath, a Chaitriona; bha thu ceart riamh, ’us tha thu ceart an diugh.” B’e so mo choigeamh latha grianach; agus ’si mo bharail gur h-e latha bu ghrianaiche de ’n choig. Bha gach latha ’tòirt bàrr air a cheile. “Gach nan na’s gile na mhathair, ’s a’ mhathair cho geal ris an t-sneachda.”
CNAP-AN-TAIRBH.
Ann a Hungary, faodaidh duine siubhal air an rathad-iaruinn eadar Buda-Pesth agus Cronstadt, coig ceud mile dh’ astar, air son dolair us tri fichead sent ( $1 .60). Tha e air a ghiùlan còrr us tri mile air son a h-uile sent a tha e pàigheadh.
[Vol . 5. No. 18. p. 3]
NA TRI FAINNEACHAN, Etc.
O chionn fada an t-saoghail, ma’s fhìor na chuala mi, bha iomadh rud a’ tachairt a bha ro iongantach. Bha buidsich agus bana-bhuidsich ann a thionndadh le buille de shlachdan draoidheachd carragh cloiche gu h-òr, agus duine gu riochd aon a dh’ainmhidhibh an achaidh, no eadhon gu sgonn maide. Bha iomadh dòigh ann air bacadh a chur air tinnis ’s air a’ bhàs fhéin. Bha dòighean ann air muinntir a chumail òg a ghnath, agus air an deanamh aoidheil, ciùin, tlachdmhor anns na h-uile ni air chor a’s gu’m biodh sìth agus sonas a ghnàth a’ riaghladh ’nam measg. Dheanadh iad so gu léir le fàine druidheil a chur air meur neach, no le trusgan-sìthe a chur uime. Bithidh sinne a tha beo ’s an linn as-creidmhich so gle mhall gu creideas sam bith a thoirt do sgeul faoin de’n t-seorsa, ach tha, aig a’ cheart àm, iomadh leasan maith ri fhaotainn uaith. A bharrachd air sin bithidh sinn ullamh air a bhith ’g ràdh nach robh anns an t-sluagh am measg an d’éirich na beachdan faoine so ach sluagh dorcha, borb, amaideach, aineolach. Tha eagal mòr orm gu’m bheil sinne, moiteil ’s mar a tha sinn as ar cuid foghluim, mòran ni’s fhaide air ais ann an iomadh ni na iadsan. Innsidh mi sgeula beag no dha a nochdas gu soilleir cho glic ’s cho tùrail ’s a bha’n seann sluagh so.
Bha duine uasal ann aon uair aig an robh fàinne ro luachmhor a bheireadh air duine sam bith aig am biodh e gu’m biodh speis mhor aig na h-uile neach dheth. Aig àm a bhàis thug se e do’n mhac bu docha leis air chùmhnanta gu’n gleidheadh se e gus am fàgadh se e mar an ceudua aig a’ mhac bu docha leis aig àm a bhàis, agus mar sin air aghaidh fhad ’s a bhiodh mac a’ tighinn an ionad an athar. A bharrachd air a so, am mac a gheibheadh am fàinne ’sann aige bhiodh riaghladh an teaghlaich agus a chòir-bhreth, eadhon ged a b’ e b’ òige de’n teaghlach. An déigh do’n fhàinne a bhi air a liubhairt a nuas o athair gu mac fad iomadh ginealaich thachair mu dheireadh gu’n robh e aig athair aig an robh triuir mhac a bha anns na h-uile ni anabarrach umhail, agus dleasnach. Bha e cho miadhail orra na’n triuir ’s nach robh fhios aige co aca d’an tugadh e’m fàinne. Mu dheireadh thall ’s e bhuail ’s a’ cheann aige gu’n rachadh e far an robh an t-òrcheard ’s gu’m tugadh e air dà fhàinne eile dheanamh cho coltach ’s a b’urrainn da ris an fhàinne bhuadhach. ’S ann mar so a bha. Rinneadh an dà fhàinne, agus bha iad cho coltach ris an fhàinne bhuadhach ’s nach robh e’n comas do dhuine bha beò eadar-dhealachadh air an t-saoghal a chur eatorra. ’N uair a bha e air leabaidh a bháis dh’iarr e a mhac bu shine a thoirt ’na làthair, agus air dha comhairlean maithe a thoirt air agus a bheannachd fhagail aige thug e dha fear de na fàinneachan. Chuir e fios air an dara mac agus air an treas mac agus rinn e’n t-aon ceudna riutha. Beagan ùine na dhéigh sin dh’eug e. Thiodhlaic a chuid mac e, agus an déigh do gach ni bhi thairis dh’innis am mac bu shine gu’n d’fhuair esan am fàinne o athair, agus mar sin gur ann aige bha còir air gach ni a dh’fhàg ’athair. Bha mòr-ioghnadh air a dhithis bhraithrean an nuair a chuala iad so, ach ’s ann a bha’n t-ioghnadh orra nuair a dh’innis gach fear mar a thuirt ‘athair ris. Thug gach fear ’fhàinne fhéin a làthair, ach cha robh e ’nan comas a dheanamh a mach co aig a bha m fàinne buadhach. Bha’n dithis a b’òige ’g am meas fhéin a h-uile buille cho maith còir air aon dad a dh’fhàg an athair ris an fhear bu shine. Mu dheireadh thall chaidh na fir cho fada thar a chéile ’s gu’n tug iad a’ chùis an làthair a’ bhreitheamh. Thug gach fear a thaobh fhéin de’n chùis air aghaidh le innseadh mar a thuirt ’athair ris. Cha chreideadh fear seach fear dhiu gu’n tug an athair fealag asda, ach bha gach fear car ann am beachd gu’n d’thug a bhraithrean ionnsuidh air a char a thoirt as le fàinne meallta thoirt air aghaidh. Ach an déigh na h-uile rud bha leithid a dh’earbsa aca ’na cheile ’s nach b’urrainn doibh so a lan chreidsinn. Bha’m breitheamh e fhéin ann am iom-chomhairle nach bu bheag mu’n chùis, ach mu dheireadh thug e breth mar a leanas: “Cha’n urrainn domhsa dheanamh a mach cia e’m fàinne ceart, agus mar sin cha’n urrainn domh ràdh co aige tha còir air a bhi ’na cheann thairis air an teaghlach. Ma tha e fior gu’m bheil buaidh shònraichte anns an fhàinne cheart a chum an neach aig am bheil e a dheanamh ionmhuinn ann an sealladh nan uile dhaoine, tha e mar an ceudna cheart cho fìor nach urrainn gu’m bi a’ bhuaidh shònraichte so anns an dà fhàinne eile. Tillibh dhachaidh, agus sguiribh dhe’r n-aimhreit. Creideadh gach fear agaibh gur h-ann aige fhéin a tha’m fàinne ceart, agus a chum sin a dhearbhadh dh’a fhein ’s do mhuinntir eile, deanadh e strì a chum e-fhéin a dheanamh ionmhuinn leis na h-uile. An neach a bheir barr agus is mo choisneas de ghràdh muinntir eile dearbhaidh e gu soilleir gur ann aige a tha’m fàinne ceart.” Lean iad a’ chomhairle ghlic agus mhaith so a thug am breitheamh orra, agus rinn iad strì feuch co bu ghràdhaiche ’s bu neo-fhéineile gus mu dheireadh thall an deachaidh gach aimhreit a bh’eatorra mu na fàinneachan air dichuimhne. Chaith iad am beatha gu réidh agus gu sona maille r’a chéile.
Bha aon uair ann an aon de dhùthchannaibh na h-airde-near duine uasal a bha ann an suidheachadh ro àrd ’s a’ rìoghachd. B’e a b’fhaisge ann an inbhe air an rìgh fhéin. Ciod sam bith tubaist a dh’éirich dha thachair gu’n d’rinn e dol as an rathad aìr choreigin a choisinn dha diomadh agus corruich an righ. Thug an rìgh òrdugh teann cruaidh e bhi air a ghleidheadh ’na phrìosanach fhad ’s bu bheò e ann an seòmar beag am mullach tùir àird. Rud nach b’ìoghnadh bha a chridhe gu briseadh le bròn. Bha e cruaidh leis deadhghean an rìgh a chall, ach bu shuarach leis sin seach a bhi dealachadh r’a mhnaoi ’s r’a phàisdean. Chunnaic e air a shon sin nach deanadh bròn feum sam bith dha, agus gu’m b’fhearr dha an oidhirp a b’fhearr a’ b’urrainn da dheanamh air teicheadh as an tùr. Cha robh e furasda dha idir teicheadh. Cha’n fhaigheadh e sìos gun fhios, a chionn gu’n robh luchd-faire a ghnàth aig dorsaibh an tùir agus na’n tilgeadh se e fhéin sìos leis an uinneig bhiodh e grad mharbh ’nuair a bhuaileadh e shìos. Bu duine e aig an robh mòr eolas mu thimchioll iomadh ni. Bha e ghnàth a’ deanamh feum de shùilibh ’s de chluasaibh. Bha e a’ gabhail beachd air gnathannaibh gach creutair bheò air am b’urrainn dha a bheag a dh’eolas a chur. Ann an àm na trioblaid rinn an t-eolas so feum mòr dha—thug e comas dha air teicheadh as an tùr. ’S ann o ghnàthannaibh daolaig, an creutair beag suarach sin air am feudadh na h-uile neach a bhi gle eolach, a dh’fhoghlum e an dòigh air am faigheadh e teicheadh.
Air feasgar àraidh thàinig a bhean gu bonn an tùir, ’s thòisich i ri gul ’s ri caoidh. Labhair e rithe mar so, “Ma ’s maith leat mise a bhi air mo chur air mo chomas, grad sguir dhe d’bhròn, agus rach dhachaidh agus na tig air ais gus am faigh thu na nithean so: daolag dhubh bheò, rud beag de sheann ìm, ceirsle de shnath cainbe, ceirsle de chòrd maith làidir, agus cuairteag mhaith de bhall.” Ghrad dh’fhalbh a bhean dhachaidh, agus fhuair i na h-uile ni dhiu so. An ath oidhche thàinig i leo gu bonn an tùir. Dh’ìarr e oirre rud de’n ìm a chur air ceann na daolaig, agus ceann an t-snàth shioda a cheangal m’a meadhon, agus a cur air balla an tùir ’s a h-aghaidh a chur rathad mullach an tùir. Rinn a bhean so. Nis tha e ’na chleachdadh aig an daolaig a bhi sìor dhol air aghaidh air an rathad air am faigh i fàileadh làidir sam bith as a cionn. Nuair a chuireadh a h-aghaidh ri barr an tùir, air dhi a bhi air a tarruing le faileadh an ime ’bh’air a ceann, choisich i suas air a’ bhalla gus mu dheireadh an d’ràinig i an uinneag far an robh am prìosanach. Fhuair e mar so greim air an t-snàth shioda, agus ’nuair a fhuair, cheangail a bhean ceann na ceirsle cainbe ris. Tharruing e thuige e, agus na dhéigh sin an còrd, ’s mu dheireadh am ball. Cheangail e’m ball ris an uinneig. Fhuair e mar so a shaorsa troimh an eòlas a fhuair e air cleachdadh na daolaig. —B. D. ’sa Ghaidheal.
Ann am Brazil, ’nuair a thig am bàs air boirionnach gun phòsadh, bi’dh iadsan a bhios ’ga caoidh air an éideadh ann an aodach sgàrlaid an àite dubh mar anns an dùthaich so. Aig an tiodhlacadh, bidh a’ chiste, an carbad, agus bratan nan each uile dhe’n aon dath sin.
Cuir a dh’ iarraidh MHIC-TALLA. Gheobh thu e gu deireadh na bliadhna s’a tighinn airson dolair.
[Vol . 5. No. 18. p. 4]
MAC-TALLA.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25
Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.
Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher ‘Mac-Talla,’
Sydney, Cape Breton
SIDNI, NOBHEMBER 7, 1896.
Litir as a’ Ghaidhealtachd.
FHIR MO CHRIDHE, —Bha mi cho trang aig iomadh obair o chionn iomadh seachdain ’s nach fhaighinn ùine gu sgrìobhadh ugad, ged bu mhath leam, mar a dh’ fhaodas tu chreidsinn, fios a chur ugad mu thimchioll nithean a bha ’tachairt ’n ar measg anns an dùthaich so. Tha fhios agam gur math leis na seana Ghàidheil chòire a dh’ fhalbh as an dùthaich so o chionn iomadh bliadhna fios fhaotainn air cor na dùthchadh anns an do thuinich na daoine còire o’n d’ thainig iad.
Aig an àm so bheir mi dhut an naigheachd a’s ùire a tha am measg dhaoine. Cha mhòr gu’n cluinnear guth eadar dà cheann na seachdain ach bruidhinn mu’n t-sìde a bha againn, faodaidh mi ràdh, o’n a thàinig am foghar. Cha’n eil duine beò aig am bheil cuimhne air bliadhna fhaicinn coltach ris a’ bhliadhna so. Dh’ innis mi uair eiginn mu thoiseach an t-samhraidh, gu robh an aimsir a chaidh seachad o’n bhliadhn’ ùir anabarrach neo-chumanta. Cha robh, ach gann, reothadh no sneachda againn. Bha am mios Mart anabarrach fliuch, stoirmeil. Mar bu trice, b’ ann o’n deas agus o’n iar-dheas a bha ’ghaoth. Bha ’n t-sìde cho fliuch fad Aprail ’s nach ’d fhuair daoine a’ bheag de churachd a dheanamh gus an robh e faisge air deireadh a’ mhios. Bha a’ cheud mhios de’n t-samhradh tioram, briagha, blàth. Bha an dara mios de’n t-samhradh cho math air son toirt air barr fàs ’s a’ b’urrainn a bhith. Neo-ar-thaing nach robh coltas anabarrach math air feur ’s air arbhar ’s air buntàta. Cha’n ’eil duine beò a chunnaic a leithid de bharr feoir ’s a bha am bliadhna ’san dùthaich so. Cha robh ioghnadh ann; oir cha do sguir am feur a dh’ fhàs fad na bliadhna. Iadsan a ghearr am feur tràth, fhuair iad cruinn e ann an suidheachadh glé mhath. Ach bha feadhainn eile ann a bha leigeadh leis an fheur gun ghearradh air ghaol gu fàsadh e ni b’ fhearr ’s ni b’ fhearr. Tha aithreachas gu leòr orra an diugh air son mar a rinn iad; oir tha ’chuid a’s mò de’n fheur aca am muigh fhathast, agus tha earrann mhor dhe air grodadh. Leis cho fliuch ’s a bha an t-sìde o’n a thàinig am foghar, cha robh an t-abachadh ach glé fhadalach. Cha mhòr gu robh latha tioram againn o chionn mhios. Tha an earrann a’s mò de’n arbhar fhathast gun bhuain. Is ainneamh duine a fhuair cruach a dheanamh fhathast. Anns a’ mhadainn Di-donaich so chaidh, bha dà oirleach de shneachda air an talamh.
Tha am buntàta air grodadh anns na h-achaidhean, leis cho trom ’s a bha ’n t-uisge o’n a thàinig am foghar. A réir choltais, bidh am biadh agus am fodar glé ghann. Cha’n ’eil sìol air an arbhar idir. Am beagan bh’ air thuit e dheth. Tha seann daoine ag radh gu bheil coig bliadhn’ deug air fhichead o nach robh foghar againn cho fliuch ’s cho fadalach ri foghar na bliadhna so.
Cha’n ’eil sinne anns a’ Ghaidhealtachd cho dona dheth ’s a tha muinntir na Galldachd. Tha cuid de’n arbhar a bhuaineadh air a’ Ghalldachd o chionn ochd seachdainean anns na h-adagan fhathast, agus e air a dhol ’na cheap fochainn.
Tha pris na spréidhe air tuiteam, agus tha prìs na mine air éirigh o chionn seachdain no dha.
Bha làn anabarrach mòr againn air feasgar Diardaoin so chaidh. Chaidh e steach do mhòran thaighean. Gu fortanach, cha robh stoirm ann. Nam bitheadh, is iomadh taigh a bhiodh air a leagadh.
Tha choltas air an t-sìde gu bheil atharrachd dlùth air laimh. Faodaidh gu faigh daoine sìde mhath am bliadhna fhathast.
Chuala mi caraid dhut ag radh an latha roimhe, gu robh mòran sgeulachdan annasach aìge, agus gu robh e ’dol a chur feadhainn diubh ugad an ùine gun bhith fada. Tha e ag ràdh gu bheil aige de sgeulachdan nam faigheadh e ùine air an sgriobhadh, na chumadh té ’san t-seachdain ris a’ MHAC-TALLA gu cionn dà bhliadhna. Theid mi an urras gu’n taitinn iad gu math ris gach aon a leughas no ’thuigeas Gailig.
Cluinnidh tu uam an ùine gun bhith fada.
Is mi do charaid,
IAIN.
15, 10, ’96.
A BHAN-RIGH. —Rugadh Ban-righ Victoria, air a 24mh latha de’n Mhàigh, ’sa bhliadhna 1819. Chaidh a crùnadh air an 28mh latha de dh’ Iun, 1838. Chaidh a gairm ’na Ban-Iompaire air India latha Bealltuinn, 1876. Phòs i air an 10mh latha de Februaraidh, 1840, agus rugadh a ceud leanabh air an 21mh latha de Nobhember, 1840. Cha chuir a Bhan-righ uimpe uair sam bith ach làmhannan dubha, agus cha’n eil i cosg ach da dhusan paidhir ’sa bhliadhna. Tha gach paidhir a’ cosg ochd tasdain us sia sgillinn.
G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
Uaireadairean Oir us Airgid agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
SIDNI, - - - C. B.
F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC
An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.
Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.
Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s coir dha toghal air.
Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas nungaidhean air son leigheas agus ceartachadh shùilean.
Sidni, C. B. Feb. 1, ’96.
C . H. HARRINGTON & CO.
Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.
Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c , &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.
Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.
Fiodh, Buird, Laths, Clachan-creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean.
C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.
H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
NYANZA , C. B.
Tha e creic CLOTH, DROGAID, agus PLAIDEACHAN “EUREKA” air a cheart phris air am beilear ’g an creic aig na muillin.
Tha Factoridh Eureka air aon de’n fheadhain a’s fhearr an Canada. Choisinn na Plaideachan a thatar a’ deanamh innte DUAIS AIRGEID aig Exhabition Chanada da uair.
Chreic e an uiridh fiach cheithir cheud deug dolair ( $1400 .00) dhe na h-aodaichean so an coinneamh Clòimhe, agus tha dùil aige barrachd air sin a chreic am bliadhna.
Tha luchd-gnothuich(agents)aige mar a leanas: —Ann an Siorrachd Inbhirnis, Niall Mac Illemhaoil, aig Loch Ainslie, agus D. D. Mac Fhionghain, (Taillear,) an Orangedale; an Siorrachd Cheap Breatunn, Tearlach E, Clark, aigCross Roads Leitche’s Creek.Tha mu dheich air fhichead sampull aodaich aca, agus theid aca air seòrsa sam bith a thoirt dhuit ochd latha ’n deigh a chlòimh a chur air falbh. Am bheil iad math? THIG AGUS FAIC.
[Vol . 5. No. 18. p. 5]
NAIDHEACHDAN.
Fhuaireadh muc-mhara, leth cheud troigh ’sa ceithir a dh’ fhad, marbh air a’ chladach ann an eilean Phicto air air an t-seachdain s’a chaidh.
Tha Sir Tearlach Tupper agus a bhean a’ seoladh á Cuibeic an diugh gu dhol air chuairt do Bhreatuinn. Cha till iad gu ’n deigh na Bliadhn’ Uire.
Chaidh dithis dhaoine chur an greim ann a’ Halifacs, an latha roimhe, air son a bhi cur a mach ribe air son moose a ghlacadh. Chaidh càin a chur orta, leth-cheud dolair am fear. ’S iomadh moose a thatar a marbhadh gu mi-laghail ann an Ceap Breatunn.
Tha soitheach ùr a nise aig Riaghladh Chanada air son sùil a chumail air na soithichean-iasgaich Geancach nuair a bhios iad mu chladaichean na dùthcha so. ’Se ’s ainm dhi an Osprey, agus tha i na soitheach gle bhòidheach. Bha i anns an acarsaid so air an t-seachdain s’a chaidh.
Tha buinn leth-dolair de dh’ airgead-meallta a dol mu’n cuairt an dràsda. Tha iad air an deanamh ann an Sina, ’s air an cur an nall as an dùthaich sin do Chanada. Tha iad na’s gile na ’n t-airgead ceart, agus beagan na ’s motha ’s na’s truime. Tha iad, ma ’s fior iad fhèin de chùinneadh na bliadhna 1894.
Chaidh tearnadh caol air dithis bhràithrean, Mathanaich, a mhuinntir a Chladaich a Tuath, a sheachdain gus an dé. Bha iad a mach ag iasgach, agus nuair a bha iad a teannadh ri tir, thainig tonn mor orra a chuir am bàta thairis, agus ’sann le spàirn chruaidh a dheanamh a fhuair iad iad-fhéin a shàbhaladh.
Tha am fear fear-iomaraidh a’s fhearr air an t-saoghal aig an àm so a mhuinntir Chanada. ’S e Gaudaur is ainm dha. Fhuair e cuireadh an la roimhe dhol a null a Shasuinn a chur réise ri fear Towers a mhuinntir Astralia. Tha coig ceud punnd de gheall ri bhi eatorra. Cha ’n eil fhios fhathast an teid Gaudaur ris, ach cha’n eil teagamh nach teid.
Chaidh roinn mhath rionnaich a ghlacadh air an t-seachdain s’a chaidh. Ghlac aon soitheach mu cheud barailte a mach e bheul na h-acarsaid so Di-sathairne s’a chaidh, agus ghlac soitheach eile sia fichead barailte ’sa deich faisg air eilean Scatarie. Tha an t-iasg anabarrach mor, na’s motha na chunnacs riamh mu chladaichean Cheap Breatunn. Thatar ag radh nach teid gu barailte dhiubh ach mu cheithir fichead ’sa deich.
Chaidh fear Mac Gille-mhoire, a mhuinntir Cheap Breatunn, a robaigeadh faisg air Sunny Brae, an siorrachd Phicto, air an t-seachdain s’a chaidh. Bha e air an rathad gu Lorne, agus thachair dithis dhaoine(tramps)air. Beagan an deigh dha a chùl a thoirt riutha, chaidh a bhualadh ’sa cheann ’sa leagail, ’Chaidh na bha dh’ airgead air a shiubhal—seachd dolair—a thoirt uaithe, cuide ri leintean, brògan agus nithean eile bha aige ’na mhàileid.
Chaochail seann duine còir do’m b’ ainm Seòras Mac-Neill ann am Bay St. Lawrence air an 27mh latha dhe’n mhios a dh’ fhalbh. Bha e tri fichead bliadhna ’sa sia deug a dh’ aois. B’e fear de’n chead fheadhain a thainig dh’an chearna sin dhe’n eilean. Bha e ’ruith na postachd, agus fad ochd bliadhn’ deug ghiulain e a mhàileid air a mhuin troimh ’n choille mhoir eadar Ingonish us Bay St. Lawrence, astar 56 mile. Thog e teachlach mor, agus ged a chaill e te dhe lamhan coig bliadhna ’n deigh dha pòsadh, rinn a dachaidh mhath dhaibh, agus aig àm a bhais cha robh sgillinn de dh’ fhiachan an. Bha e ’na dhuine còir, firinneach, agus gle mheasail aig gach aon a chuir eòlas air.
Chaidh fear Alasdair Halpin a mhuinntir Halifacs, a chur an greim o chionn ghoirid air son còt-uachdair a ghoid. Sheas e cùirt, agus fhuair e bliadhna dhe’n phriosan.
Tha pris a chruithneachd a sior éiridh. Tha e anabarrach gann anns na h-Innsean, dùthaich a b’ àbhaist a bhi creic moran dheth, agus tha sin ’ga fhàgail daor air feadh an t-saoghail uile.
Tha “Na Baird Ghàidhealach,” an leabhar air an d’ thug sinn iomradh roimhe, a nise deiseil, agus gheibhear e an oifis MHIC-TALLA air son 35c. Cuirear leis a’ phosta e gu àite sam bith air son na pris cheudna.
Tha mèinneadairean an òir a deanamh gle mhath ann an Columbia Bhreatunnach. Chuir aon mhèinn a th’ ann an Cariboo a mach fiach $35 ,741 de dh’ òr ann an da sheachdain. Chuir a mhéinn cheudna mach fiach $118 ,000 o thoìseach an t-samhraidh.
Chaidh mèinn luachmhor de chordunum fhaotainn o chionn ghoirid ann an siorrachd Hastings an Ontario. Tha a chlach so car coltach ri emery agus ’se so a cheud mhèinn dhi a fhuaireadh ann an Canada. Bhatar roimhe so ’ga faotainn ann an stàit Charolina. ’S fhiach tunna dhi ceithir fichead dolair.
Tha sinn an dòchas gu’n cluinn sinn o àireamh mhor le luchd-gabhail a phaipeir air an t-seachdain s’a tighinn. Tha moran againn ri phàigheadh a mach air a mhios so, agus bu chòir dhaibhsan a tha air deireadh ann am pàigheadh an dichioll, a dheanamh air a chur g’ ar n-ionnsuidh cho luath ’s is urrainn daibh.
Thainig tri teaghlaichean á ceann a tuath Newfoundland gu Eilean a Phrionnsa Di-luain s’a chaidh, agus ghabh iad còmhnuidh aig Montague. Tha iad ag innse gu bheil gainne mhor anns an àite as an d’ thainig iad; gu bheil mu cheud teaghlach ann agus nach eil de bhiadh ’nam measg air fad na bheireadh tri teaghlaichean troimh ’n gheamhradh.
Bha fear de shagairt Cheap Breatunn air an t slighe tigh’n dhachaidh Di-satharna s’a chaidh, agus aig Truro chaill e an carbad. Bha e air son a bhi ’na àite ’san eaglais an la ’r-na-mhàireach, agus dh’ fhastaidh e carbad eile gus a thoirt guNew Glasgow, far an d’ rug e air a charbad ’nuair a bha ’n luchd-siubhail a’ gabhail an dinnearach. Chosg fastadh a charbaid da fhichead dolair ’sa còig dha.
Fhuair na Republicans buaidh anns na Stàitean Di-màirt, agus tha McKinley air a thaghadh mar cheann-suidhe air son nan ceithir bliadhna tha tighinn. Rinn e ’n gnothuch air Bryan gu dona; cha mhor nach d’ fhuair e dha uiread de bhòtaichean sa fhuair e. Cha ruigear a leas guth a thoirt air saor-chùinneadh an airgeid tuilleadh. Tha Canada, Breatunn, agus dùthchannan eile gle bhuidheach dhe mar chaidh an latha.
Cha’n eil a nise teagamh sam bith a thaobh an t-soithich a dh’ fhalbh as a Bhras d’Or Bheag o chionn treis a dh’ ùine ’s air nach cualas guth tuilleadh, nach robh i air a call, maille ris gach duine bh’ air bòrd. Fhuaireadh soitheach anns a Ghulf o chionn ghoirid air a droch bhristeadh, agus a dhith nan crann, agus a reir gach comharraidh ’sì sid an té a bh’ ann. Bha aon fhear de’n sgioba ’na chorp air bòrd; bha ’n triùir eile a reir coltais air an sguabadh air falbh leis na tuinn. ’S ann ri smugaladh eadar an dùthaich so agus St. Pierre a bha iad, agus ’s cianail a’ chrioch a thainig orra. Bha an sgiobair, Iain Moore, agus a mhac a mhuinntir a Bhras d’Oir Bhig; bhuineadh an dithis eile do Shidni Tuath.
D. A. MacFHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.
Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.
Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.
C . P. MOORE.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.
NIALL DOMHNULLACH,
CEANNAICHE.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B,
Tha e na fhear-gnothuich do’n MHAC-TALLA, agus faodar pris a phaìpear, agus ainmean luchd-gabhail a thoirt dha.
[Vol . 5. No. 18. p. 6]
Cuairt do Eilean a’ Phrionnsa.
LEIS AN FHEAR-DHEASACHAIDH.
Smùid sinn a mach á cala Phicto mu dha uair feasgar, agus rainig sinn Baile-Shèarlot mu sheachd uairean. Ged nach robh sin ’na ùine ro fhada, dh’ fhairich sinne fada gu leòr e, a dh’ aindeoin cho briagha ’sa bha ’n latha. ’S neònach an creutair an duine: mar a’s motha gheibh e ’s ann a’s motha dh’ iarras. Beagan bhliadhnaichean air ais bhiodh so air a mheas ’na thurus goirid, ach an diugh cha chluinnte guth aig duine thall no bhos ach a gearain air cho slaodach ’sa bha ’n soitheach. ’Nuair a bha daoine tigh’nn air imrich do ’n dùthaich so ’se soitheach ainneamh a thigeadh thairis air a’ chuan mhor ann an ùine bu ghiorra na mios, ach an diugh nithear an t-astar ceudna ann am beagan us seachdain, agus mar a tha na bliadhnaichean a’ ruith ’s ann a’s luaithe tha na soithichean a’ dol, air chor ’s gu bheil e coltach nach fhada gus am bi e comasach do dhuine dhol a null dh’ an t-seann dùthaich gun moran a bharrachd ùine chall ’sa rinn mise eadar Sidni us Baile-Shearlot. Chaidh innse dhomh gu bheìl dùil aca ri soitheach ùr air an astar so an ùine ghoirid—theagamh gu bheil i ann cheana—soitheach a ghiùlanas duine eadar an da bhaile ann an da uair gu leth.
Coma co-dhiu rainig sinn ar ceann-uidhe. An àm a bhi tigh’nn a stigh do’n acarsaid cha b’urrainn do neach gun toirt fa-near an t-eadar-dhealachadh a tha eadar an t-eilean so agus na dùthchannan a tha ceithir-thimchioll air. Tha Ceap Breatunn, Nobha Scotia, agus New Brunswick, cnocach, beanntail, agus ann an àiteachan creagach, clachach; tha Eilean a Phrionnsa air an laimh eile, iseal, còmhnard, agus cha mhor gu bheil creag no clach ri fhaotainn eadar a dha cheann. Am beagan a th’ ann tha iad crion, bog, agus air an aon dath ris an ùir gle fhaisg air a bhi dearg. Cha’n eil annta ach an ùir air a dinneadh ri chéile ’s air cruadhachadh, car coltach ris na clachan-creadha. Chuala mi fear de na bh’ air bòrd an t soithich ag radh, ’nuair a bha sinn a dlùthachadh ri tir, gu feumadh gur ann an so a chaidh an duine chruthachadh; “a chionn,” ars esan, “tha e air innse dhuinn gu’n d’ rinneadh an duine air tus de dh’ ùir dheirg, agus tha ùir an eilean so cho dearg ’s nach urrainn dhomh a chreidsinn nach e so a cheart àite.” Ach co-dhiu a tha a bheachd ceart nr cearr, cuiridh deirgead talmhainn an eilein so iongantas gu leòr air duine ’rugadh ’sa thogadh ann an Ceap Breatunn no an Nobha Scotia.
Tha Baile-Shéarlot suidhichte air taobh acarsaid bhòidhich, agus a reir a chùnntais a fhuair mise, acarsaid mhath; chaula mi cuid de mhuinntir a bhaile ’g radh gur h-i acarsaid cho math ’sa th’ air an t-saoghal. Cha do chuir so iongantas sam bith orm; mu’n d’ fhag mi ’n tigh, bha mi eòlach air a bhi cluinntinn a’ mholaidh ceudna ga dheanamh air acarsaidean Shidni us Louisburg; ann am Picto chuala mi sin air a radh mu acarsaid Phicto, agus tha fhios gu’n cuala sinn uile o ar n-òige bhi ga radh mu acarsaid Halifax; mur cuala cha’n eil taing sam bith ri thoirt do mhuinntir Halifax. Tha sinne ’s na dùthchannan tuathach so ’nar culaidh fharmaid, oir cha’n eil dith acarsaidean oirnn, agus gach té gu’n tig thu na’s fhearr na ’n té a dh’fhàg thu. Tha Baile-Shèarlot ’na chnapach math baile: tha mu aona mile deug de shluagh a’ còmhnuidh ann, agus tha choltos orr’ uile bhi gu math air an doigh. Tha àireamh de thogalaichean briagha ann, a tha ’cur maise dheth. Tha aon sràid ann—sraid na ban-righ—a tha ceud troigh a leud, agus ’s ann air gach taobh dhi a tha a’ chuid a’s motha de na togalaichean briagha sin, agus ’s ann oirre thatar a’ deanamh a chuid a’s fhearr de ghnothuch a bhaile. Tha cabhsairean matha de chloich ’s de dh’ ashphalt ris an t-sràid so, agus ri té no dha eile; cha’n eil ri càch ach cabhsairean fiodha. Tha ’m baile air àite glé chòmhnard, agus cha mhor gu bheil direadh no tearnadh ann idir. Tha e uime sin furasda dhol mu’n cuairt ann, agus tha e aotrom air duine ’s air ainmhidh.
Tha aon ni aig Eilean a’ Phrionnsa a bharrachd air Ceap Breatuinn, agus ’se sin féin-riaghladh. Chaidh Riaghladh a shuidheachadh anns an da eilean beagan us ceud bliadhn air ais, ach ’sa bhliadhna 1820 thugadh sin air falbh o Cheap Breatunn agus chaidh a chur a stigh ri Nobha Scotia. Dh’ fhàgadh Eilean a’ Phrionnsa mar a bha e; air tailleabh sin thainig iomadh adhartas air nach d’ thainig air Ceap Breatunn, agus tha e ’g obair air a làimh fhein gus an latha ’n diugh, agus an dùil a bhi ri sin gu ceann iomadh latha ’s bliadhn’ eile. Cha deachaidh e stigh ri Co-fhlaitheachd Chanada ’nuair a chaidh na mor-roinnean eil idir; ’se nach deachaidh, ach sheas e mach leis fhéin gus an d’ fhuair e bargan cruaidh, teann, daingeann a dheanamh ri Riaghladh Ottawa, agus thug e orra deanamh ris na b’ fhearr na rinneadh ri aon de chàch. Cha’n eil teagamh nach e sin a choisinn dha an t-ainm, “an t-eilean beag crion” (tight little island) .Ghabh Canada oirre fhéin ainbhfhiach an eilein air fad, agus ghabh i os làimh an rathad-iaruinn, a bha ’n t-eilean fhéin air a thogail, a chumail air adhart, agus rinneadh sin ged a tha Canada a’ call àireamh mhiltean dolair air na h-uile bliadhna. Mar anns gach mor-roinn eile an Canada, tha an àrd-phàrlamaid ag amharc thairis air gach ni ach Foghlum, Mèinnean, Fearainn, agus nithean eile a bhuineas do’n eilean fhéin. Cha’n eil mèinn de sheòrsa sam bith air an eilean, agus tha na fearainn a’ dol na’s gainne na h-uile bliadhna, air chor ’s nach fhada bhios moran aig pàrlamaid an eilein ri dheanamh ach fhaicinn gu bheil an òigridh a tha ’g éiridh suas air an deagh fhoghlum, ni a tha iad a deanamh gu math an dràsda fhéin. Tha deich buill fhichead anns a phàrlamaid, agus ma ’s e ’s gu’m bi aca sin ri ’n ùine chosg a’ dealbh dhòighean air an deanar tuilleadh foghluim a thoirt do’n t-sluagh, tha eagal orm gu’n tig an t-àm anns am faodar a radh mu mhuinntir Eilean a’ Phrionnsa mar a chaidh a radh mu dhuine còir o shean, “Tha mor-fhoghlum ’g an cur air bhoil.” Tha a’ pharlamaìd a’ cruinneachadh gach geamhradh ann an tigh briagha claiche an teis-meadhon a bhaile. Chaidh a thogail o chionn mu fhichead bliadhna, agus tha da thigh mhor eile air an cur suas uaithe sin, fear air gach taobh dhe, tigh a’ phosta, agus tigh na cuspuinn. Tha iad ’nan tri togalaichean gasda agus a’ cur square dhe’n bhaile fòdhpa. Tha cuairtean de fhlùraichean agus fuaran-spùtaidh mu’n coinneamh a tha cur sealladh briagha dhiubh.
(Ri leantuinn.)
NA BAIRD GHAIDHEALACH.
Tha mu cheud is ceithir fichead is ceithir taobh-duilleig anns an leabhar so, “Na Baird Ghaidhealach bho’n bhliadhna 1775 gu 1825.” Tha eachdraidh ghoirid air a toirt seachad mu dha fhichead bard ’sa coig, agus beagan oran leis gach fear dhiu. Tha an eachdraidh fior-fheumail. Am measg nam bard mu bheil iomradh air a thoirt seachad tha Somhairle Camaran, Domhnall Gobha, Aonghus Caimbal, Mr. Tormaid Mac Leoid, Mr. Iain Mac-a- Ghobha, Ailein Dall, Coinneach Mac Coinnich, Calum Dubh Mac-an t-Saoir, Seumas Mac-Gille-Sheathanaich, Uilleam Ros, Calum Ban Mac-Mhannain, Mr. Rob Mac Griogair, Alasdair Mac Fhionghain, Eoghan Mac Lachainn, Domhnallach na Toiseachd, Padruig Grannda, Domhnall Mac Leoid, am Bard Mac Gilleain, Dughall Mac Eachairn, Gobha na Hearradh, agus am Piobaire Mac Gillebhrath. Co nach cuala oran binn Shomhairle Chamarain, ’S mi ’m shuidhe am onar air tulaich bhoidhich? ’Sann mu Sheonaid Stiubhart a rinn e ’n t-oran. Cha do phos e-fein no Seonaid riamh. Chaochail e mu’n bhliadhna 1792. Rugadh Mr. Tormaid Mac Leoid san Eilein Sgitheanach. Bha e lan bardachd. B ’e Tormaid a Chuairteir, Tormaid Og, a mhac. Chaochail sean Tormaid sa bhliadhna 1824. Bu sgoilear ainmeil Mr. Iain Mac-a- Ghobha. Chuir e am mach sean dana le Oisein, Orrann, is Ulann sa bhliadhna 1787. Tha eachdraidh fhada air a toirt seachad mu Ailein Dall. Tha e air a mholadh mar bhard binn, ach tha cuid de na h-orain a chuir e am mach na leabhar air an diteadh gu cruaidh. Rugadh Calum Dubh Mac-an-Saoir mu ’n bhliadhna 1755. Bha e gun teagamh sam bith na dheagh bhard. Tha Uilleam Ros a faighinn cliu ard. ’S i eachdraidh Eoghain Mhic-Lachainn te is faide a tha san leabhar. Bha e na sgoileir iomraiteach ’s na bhard comasach. Rugadh Padruig Grannda an Strathspe sa bhliadhna 1783. Chaochail e an 1868. Rugadh Iain Piobaire sa bhliadhna 1792. Chaochail e sa bhliadhna 1862.
[Vol . 5. No. 18. p. 7]
’S e am bard mu dheireadh a tha air ainmeachadh. Tha na h-orain uile taitneach, agus tha e furasda an leughadh is furasda an tuigsinn.
Tha dochas againn gu’m faigh sin uair eigin Na Baird Ghaidhealach bho’n bhliadhna 1825 gus an la an diugh. Ach biodhmaid taingeil an drast airson na fhuair sin. Tha eachdraidhean matha againn agus orain mhatha. Biodh daoine dileas do chainnt nan Gaidheal agus ceannaicheadh iad an leabhar. Cha bhi aithreachas sam bith orra; ’s ann a bhios iad toilichte e a bhith aca.
Ann am baile Pheairt, o chionn bhliadhnachan, bha seann saighdear de’n Fhreiceadan Dhubh. Bha e an sud a chum ’s gu’m faigheadh e gillean gu gabhail anns an àrm dhearg. Anns na laithean ud, fhuair gach gille a ghabhadh anns an àrm, dà phunnd Sasunnach o fhialachd an Righ. Aon latha, thainig gille dh’ ionnsuidh an t-seann shaighdeir, agus an deidh daibh a bhi bruidhinn ri cheile ghabh e anns an Fhreiceadan Dhubh. Anns a’ chòmhradh a lean dh’fheoraich e dé a gheibheadh an saighdear airson gach fear a fhuair e airson an airm; thuirt an seann duine “Coig tasdain.” “Am faigh” ars an gille “ma ta nuair a gheibh mi an t-airgiod fialachd, ruithidh mi air falbh, agus ann an ceann ùine thig mi ad ionnsuidh a rithist, gabhaidh mi anns an àrm an dara uair, agus bithidh dà phunnd Sasunnnach eile agamsa agus bithidh còig tasdain eile agadsa.” Bha làn eòlas aig an t-seann shaighdear air cuilbheartan nan gillean aims an àrm ach cha chuala e riamh a leithid eile airson deirg dhanadais. Sheall e le iongantas agus pròis air a’ ghille agus a’ glacadh a làimh thuirt e “A ghille mo chridhe! nach tusa an gille tapaidh, dàna! mur ’eil thu air do chrochadh, no air do thilgeadh a mach as an Reiseamaid, gun teagamh, eiridh tusa gu bhi ’nad Sheanalair.”
Litir a Ceap Nor.
A CHARAID, —Cha’n eil ach ùine ghearr o na sgriobh mi thugaibh roimhe, ach o na chunnaic mi gu’n robh sibh ga meas na litir phongail, ’s math a ni mur do chuir sibh a leithid a phròis orm ’s gu’m feum sibh comhairle thoirt orm an deigh so mo lamh a chumail o sgriobhadh cho tric a dh’ ionnsuidh a MHAC-TALLA, air eagal le mo shior sgriobhadh gu’n sgithidh mi e, ’s gu’n gabh e grain dheth m’anam.
Ciod air bith a thachaireas a thaobh sin ’s eigin dhomh innseadh dhuibh nach sgriobhainn an litir so an dràsta mur bhitheadh an dolair a gheibh sibh na broinn o bhur deagh bhan-charaid Anna Chaimbeul, air son bliadhna eile dhe ’n MHAC-TALLA. Na’m biodh na Gàidheil uile, eadar fhir a’s mhnathan, anns gach àite, cho deidheil air a bhi ga ghabhail ’s a pàidheadh air a shon, rithise, cha bhiodh uireasbhuidh na dìth air a MHAC-TALLA gu bràth. Nach fior an rann a rinn am bàrd nach ainmich mi,
“Cuid cha chuir ’ga iarruidh,
Tha dolair ri dhioladh;
Leughaidh iad e ’n iasad,
Spiocairean—nach can mi?”
Tha ’m buntàta gle ghann mu na cladaichean so am bliadhna; ach tha e pailt agus math a muigh far am bheil sinne—mu ochd mile o’n chladach. Tha 55 barailean agam féin, agus ni’s mò na sin aig teaghlach no dha eile.
Tha mi cluinntinn gu bheil moran deoch làidir ’s an aite so am bliadhna, ’s gu bheil tuilleadh gus a dhol na ceann, ach tha e ’na thoileachadh dhuinn gur gann a tha duine air an taobh againne dhe an eaglais a bhlaiseas oirre. Cha’n ’eil sinn a mach á cunnart air a shon sin. Slan leibh.
M. D.
Oct. 26, ’96.
Bathar Tioram.
20 paidhir de bhrogan bhan, 65c am paidhir.
Seall air Deiseachan fhirionach a tha sinn a creic air $3 .25.
Tha sinn a dol a sgur a chreic Bathair Tioram, agus creicidh sinn na th’ againn gle shaor.
IAIN A. Mac COINNICH & CO.
McDonald Hanrahan & Co,
Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.
Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe ’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.
MACDONALD HANRAHAN & Co.
Mai 4. ’95;
CARADH
Uaireadairean
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.
Tha so air a chumail do Niall Mac Fhearghais,
Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.
Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar uthcha tha ’nar beachd
A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C. B.
Siosal & Crowe,
Fir-Tagraidh, Comhairlichean Notairean &c .
SIDNI, C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE.
D . A. HEARN.
Fear-Tagraidh, Notair &c . &c .,
SIDNI, - - C. B.
[Vol . 5. No. 18. p. 8]
Mar a Chaidh Menelaus a Lot Le Pandarus.
Air a thionndadh gu Gàilig Abraich:
bho ’n cheathramh Duan de ’n Iliad—
LE EOBHAN MAC LACHLAINN.
Labhair i ’s dh’ impich foill,
Crìdh gun sgoinn gu gnìomh gun bhuaidh:
Tharruing e ’n tiota air lom
Bogha crom bu lìomhaidh snuagh.
A dh’crean bras-ghaibhre nan cruach
A bhuail ’fhiubhaidh luath roimh ’n chliabh;
A preas-falaich leum an calg,
’S i ’dìreadh nan garbhlach liath.
’S teach ’n a h-uchd chaidh an gath searbh,
Thuit i marbh air creag nan sliabh;
Bha sia bann-lamh’ deug air àird’
’S na h-adh’rcean a b àillidh snìomh.
Ceàrd seòlta nan iubhar caol
Chuir air ghleus an fhaodail chòrr—
Shnaigh e ’n slios gu dealbhach, grinn,
’S chòmhdaich e ’n dà ruinn le h-òr,
Leag e sìos air lar am ball,
’S shnaim e ’n taifeid ùr gu teann,
’S an cleith bho shùl-bheachd na Gréig’
Air chùl sgiath nan treun gun mheang,
Chum ’s nach brùchdadh neart nan nàmh
A mhosgladh a’ bhlàir romh ’n àm,
Seal mu ’m biodh fuar marbh, fo chreuchd,
Ceannard Greugach nan geur lann.
Thog e beul-còmhdaich a’ bhuilg,
’S fhuair e calg guineach a’ bhàis,
Frith-bhacach, iteach, ùr, slìm,
Aobhar nan deich mìle cràdh,
Ghrad-chuir e ’n t-saighead an crois,
Saighead gheur nan dosgainn truagh;
’S rinn ùrnaigh bho chridh’ gu dian
Ri mòr-dhia nam fiùbhaidh luath;
’S gheall iar ’ath-philleadh gu ’thìr
Gu ’n tairgeadh e an ìobairt shaor,
A choig fichead ceud-ghin nan
Air làr Shelia, stuaigh a ghaoil.
An sin ghlac an cuimsiche còrr
An èarr ghobhlach, ’s an deagh shreang;
Tharruing e ’n taifeid gu ’chìch,
’S a chuilc dhìreach gu fior-cheann;
’N uair bha ’m bogh air a shàr-lagh
Mar mhòr-chearcall, a’ spadh chruaidh,
A dha bhàrr cuideachd, ach gann,
Bhreab am bail bu ghliongrach fuaim.
Shrann an taifeid le h-àrd-eubh
Leum air ghaoth nan speur ’n a still
Le h-acras caothaich gu feòil*
Fiòbhaidh chròcach nan geur-ruinn.
Dhuts’, a Mhenelàuis thréin,
Cha b’ ascaoin na dé bhith-bhuan:
’S i Pallas euchdach nam blàr
’Dhìon bho ’n Eug thu ’s a’ chàs chruaidh.
Thill i ’n dealg-bhior bho d’chaomh chneas,
Mar mhàthair an taìc a luaidh,
’Dh’ fhuadaicheas creithleag bho ghnùis,
’Micein ùir ’s e trom ’n a shuain.
Stiuir Pallas gu seòlt’ an calg
Gu sreath ghrinn nan ailbheag òir
A dhaingnich an crios gu dlùth
Far ’m bu dùbailt uchdach chòrr.
Lot an t-iarrunn stim nan gréis
Gòrsaid cheutach nam breac dhealbh,
’S an fhalluing ri taic a chléibh
A bhac neart nan reub-ghath searbh,
Riach an gàinn’ a chraicionn maoth
Romh ’n deagh-fhaobh bu dlùth ri ’chòm;
An fhuil chraobhach bhrùchd gu luath
’N a blàth shruithean ruadh romh ’n toll.
Anns an teine bh’ ann am Montreal o chionn ghoirid chaill àireamh dhaoine am beatha a’ toirt oidhearp air a chur as. Chaidh airgead a chur cruinn gus cuideachadh a dheanamh le ’n teaghlaichean. Thainig a’ chuid mu dheireadh dhe a stigh an la roimhe, a’ cur na suime suas gu ceithir mile deug dolair.
Solus a’ Dealradh mach a Dorchadas.
EADAR-THEANGAICHTE LEIS AN URRAMACH ALASDAIR CAMSHRON.
An dòighibh dìomhair gluaisidh Dia,
Thoirt ’iongantais mu’n cuairt;
Mar charbad dha tha ’n doinionn dhian,
’S tha lorg a’ chois’ ’s a’ chuan.
An doimhneachdan do ghliocas sìor
Tha ’ruintean taisgte suas;
Iscuirear leis a thoil an gnìomh,
Mar ’s miann leis féin gach uair.
Ur-mhisneach glacaibh, naoimh gun treòir,
Na neòil a’s duirch’ tha làn
Do thròcair chaoimh, is dòirtear leò,
Oirbh maitheas mòr gun dàil.
Na measaibh Dia tre shealladh mhàin,
’N a ghràs cuiribh ’ur dùil;
Air cul an fhreasdail dhuirch tha gràdh
A’ lasadh ghnàth ’n a ghnuis.
A ruintean abaichidh gu luath,
’S iad fosgladh suas gun tàmh;
’S ged robh a’ ghucag searbh ’s an uair,
Bidh mills’ is buaidh ’s a’ bhlàth.
As-creidimh dall théid clì ’s gach ceum,
Gnìomh Dhé a chaoidh cha sgrud;
’S e Dia ’s fear-mìneachaidh dha féin,
’S ni soilleir réidh gach cuis.
Chaidh trosg a ghlacadh aig Rudha Flamborough, an Sasuinn, o chionn ghoirid agus fhuaireadh ’na bhroinn leth-cheud dubhan ’sa naodh, ’s biadh air gach fear dhiubh. Bha e feuchainn ris an tri fichead a dheanamh dheth, ach cha deachaidh sin leis.
Cha ’n eil duine ann cho suarach ’na chaithbeatha ’s nach feud a ghiulan a bhi chum lochd d’ a choimhearsnach.
CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a MHAC-TALLA. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith ort cuir litir thugainn a feorach nam prisean.
NUAIR THEID THU ’BHADDECK
taghail an stor
Albert I. Hart.
Tha Stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.
Bathar Tioram, Bathar Cruaidh
Amhlan, Aodaichean, Caiseart,
Adan, Curraichdean, agus iomadh ni eile.
An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.
ALBERT I. HART.
Baddeck, Aug. 1, ’90.
STOR UR TAILLEARACHD
ANN AN
StorW . E. Peters.
Aodaichean Matha dhe gach seorsa.
Gearradair air ur-ionnsachadh ann an Sgoil ghearraidh Mhitchell, an New York.
Theid sinn an urras air an obair.
MacCoinnich & Co.
Sidni, C. B.
REIC AODAICH
A’s mo a chunnacas ann an Ceap Breatuinn riamh.
A TOISEACHADH DIORDAOIN, 1 Oct.
Tha mi ’n deigh stoc anabarrach mor de dh’
Aodaichean Deante
a cheannach bho na taighean a’s fhearr an Canada, air pris cho iseal ’s gun teid agam air aodaichean briagha ura, a fhreagras gu math dhuit a reic air pris nach saoileadh tu,
Cho saor ’sa dh’ iarradh tu.
Tha sinn an drasda trang a fosgladh a bhathair. Cnimhnich caite ’m bheil sinn. Anns an stor a tha ’n aon tigh ais a’ Bhanca.
D. J. DOMHNULLACH.
| title | Issue 18 |
| internal date | 1896.0 |
| display date | 1896 |
| publication date | 1896 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla V No. 18. %p |
| parent text | Volume 5 |