---

[137]

[Vol . 5. No. 19. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. V. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, NOBHEMBER 14. 1896. No. 19

Litir a Alba.

Bodachan a’ ghàraidh
Cho friogadach ’s cho frogadach,
Bodachan a gharaidh
Cho frogadach ’s a bha e riamh.

MO BHALACH GASDA. —Tha ’n t-sìde cho fuar an diugh ’s nach urrainn mi car a dheanamh anns a’ ghàradh. Bha mi an dé ’s a’ mhò ’n dè ag obair anns a’ ghàradh cho trang ’s a b’ urrainn domh. An uair a thàinig mi dhachaidh anamoch an dé, cha tugadh tu da sgillinn orm. Bha mi fliuch, salach. Bha mi cho sgith ri each dubh Challum óig, an latha ’chuir e steach na còig chruachan arbhair. Bha mo dhà bhròig mhòra, ghrannda, cho làn puill is eabair ’s gu ’m b’ eiginn domh an nigheadh ann an lòn mu ’n d’ thàinig mi steach. Tha mi air mo shàrachadh; agus thuirt mi rium fhein an diugh, an uair a dh’ éirich mi, gu suidhinn a’ garadh mo chas fad an latha, o nach b’ urrainn domh a’ bheag a dh’ obair a dheanamh anns a’ ghàradh. Mar a tha ’n sean fhacal ag ràdh, “An uair a bhios am bodach ’na thàmh, bidh e ’ruamhar.” Smaoinich mi gu’n tòisichinn ri ruamhar air feadh m’ inntinn, agus air feadh sheann leabhraichean ’s air feadh sheana phaipearan, feuch ciod a gheibhinn annta freagarrach air son a chur ugad. Tha fhios agam gu bheil am MAC-TALLA a’ toirt mòr thoilinntinn do dh’ iomadh neach, araon air an taobh so, agus air an taobh thall de ’n chuan; agus bu mhath leam, nam b’ urrainn domh, gach toileachadh ’n am chomas a thoirt do na Gàidheil a tha ’leughadh do dheadh phàipear air feadh an t-saoghail mu ’n iath a’ ghrian.

Ma ’s fhìor mar a chuala mi an uair a bha mi òg, bha comas bruidhne aig gach creutair beò fo ’n ghrein. Gun teagamh sam bith bruidhnidh gach creutair beò ri chéile ’nan dòigh fhein; ach is e fìor bheagan a theid agamsa no agadsa air a thuigsinn de ’n chomhradh a bhios eatorra. Tuigidh sinn cuid de na bhios iad ag ràdh. An uair a bhios na cearcan a’ breith gu trang, bidh an aon ghlag aca ’s iad ag ràdh.—

Gog, gog, gog, gog,
Gog, gog, gaoith:
Beiridh mise h-uile latha
’S cha bheir an crodh laoigh.

Nam biodh cluasan gu éisdeachd aig daoine, is iomadh ruh a chlunneadh iad.

Bha duine ann aon uair a chuala piodhaid agus comhachag a’ bruidhinn ri cheile. Bha a’ phioghaid bruidhneach, luath-bheulach, mar bu dual dhi, agus bha a’ chomhachag sàmhach gu nàdarra; oir, o’n a b’ ann air na luchainn a bha i ’tighinn beò, cha fhreagradh e dhi a bhith ri glagadaich ’s ri gleadhraich bhruidhne, mar a bhiodh a’ phioghaid. Tha a ghoré fhein anns gach creutair. Mar bu mhò a dheanadh a’ phioghaid de bhruidhinn, is ann a b’ fhearr a choisneadh i a biadh; agus mar bu lugha dheanadh a’ chomhachag de bhruidhinn, is ann a b’ fhearr a dheanadh i sealg am measg nan luch. Ach mar is minic a thachair, bha ’n dara eun a’ faighinn beum do ’n eun eile. Thachair iad air feasgar àraidh ri chéile anns a’ choille, agus, a réir mar a chuala mise o chionn iomadh bliadhna, bha ’n comhradh a leanas eatorra. Cha chuala mise e; ach am fear a bha ’g an éisdeachd, so mar a dh’ aithris e an sgeul.—

An uair’ bha’ Ghàilig aig na h-eòin
’S a thuigeadh iad glòir nan dan’;
Bu tric an comhradh ’s a’ choill’
Air iomadh ponc, ma’s fìor am bàrd.

Thàinig pioghaid luath na gleadhraich;
Shuidh i air grod-mheur osach fearna;
Bha chomhachag ’na gur ch riabhach,
Mu coinnibh gu ciallach, samhach.

Dh’ éirich a’ phioghaid gu grad;
Thuirt i, ’s i ’stailceadh a bonn:
“An d’ thusa sin a’ d’ mheall air stob?
An-uair air do chiod-cheann trom.

’M bi do theangadh ’ghnàth fo ghlais,
’S tu gun luaidh air neach no nì,
Cho dùinte ri seana chloich bhric?
A spuch-shuileach a’ chnaip, gun bhrigh!”

“Pu-hu hu-hù, tha thusa faoin,”
Ars’ eun maol a mhothair chòir,
O’n ’s mis’ tha fiosrach ’s a’ chùis,
Fheudall ’s beag an tùr tha d’ ghlòir.

“Cha bheus leamsa glige-ghlaige;
Chaoidh cha ghabh mi tlachd de ’n luath-bheul;
Labhraidh mi ’nuair chì mi feum air;
’S cha choisinn mo bheul dhomh bruaillean.

“Ach ’s tric càch ort fhein a’ magadh,
’S a liuthad giug-mhearachd bristeach
Thaomas le cladhaireachd fhacal
O shìor-chabar guib gun tuigse.”

Bu ghreis dhaibh mar so ’s a’ chonnsbaid
A’ gearr-bhearradh glòir a chéill,
Gus an do leum a nuas an glaiseun;
’S rinn esan gach beirt a réiteach.

Air gach taobh ’n uair ’chual e ’chùis,
Thuirt e riù le rùn gun chleith;
“Ma ’s a fhiach mo bhriathran áisdeachd,
So mar dheanainn fein dhuibh breith.

“Is iomadh barrail am measg sluaigh;
Is toigh le cuid ni ’s fhuth le càch:
Pàirt thoir direach na ni cùis,
’S cuid nach dàirig sgur gu bràth

“Tha àm gu labhairt ’s àm bhith sàmhach,
Am gu cràbhadh ’s àm gu cleasachd;
Am gu bròn is am gu àbhachd,
’Sona ’n dream a thàras ceart iad.

“ ’S lìonmhor iad do’n ainm bhith tuigseach,
O ’n d’ thig mìle facal cearbach,
Corr uair a mheasas tu gòrach,
Le tuilleadh ’s a’ chòir de sheanachas.

“Neach dha ’m bi ’theangadh fo smachd,
’S ainmic leis gu ’n gluais e lochd;
Saoilear gu ’m bi ’n umaidh glic
Nam b’ eòl dha bhith tric ’na thosd.”

Nach bu tuigseach an t-eun an glaisean? Nach anabarrach math a’ chomhairle a thug e air a’ phioghaid ’s air a chomachaig?

An ùine gun bhith fada, cluinnidh tu uam. O nach ’eil mòr eolas aig sluagh òg an latha ’n duigh air bàrdachd Oisein, tha mi ’smaointean nach biodh e as an rathad dhomh beagan a sgiobhadh agad an dràsta ’s a rithist de na chuala mi an uair a bha mi ’n am Dhonnachadh òg.

Is mi d’ fhìor charaid an latha chi ’s nach fhaic,
BODACHAN A’ GHARAIDH.
Taobh an Locha, Oidhche Shamhna, ’96.

Sop as Gach Seid.

Biodh eagal a’ bhàis ort, ach na biodh geilt agad roimh.

Cha ghabh neach sam bith co taitneach ri smachdachadh, ’sa ni an neach sin a’s lugha a ta ’ga thoilltinn.

Cha bu chòir do dhuine a bhi air a mheas air son a chodach no a bhuaidhean, ach air son an fhéuma a ni e dhiubh.

Tha e gu tric a’ tachairt gu’m bheil iadsan a ta miannachadh an uile do mhuinntir eile, glé chinnteach gu’n d’ thig an t-olc gu’n dàil orra fein.

Tha gniomhara ’nan steigh urraim ni’s àirde na comhradh. Nach’ eil thu ’tuigsinn gu’m bheil beatha ni’s airde agus ni’s urramaich ’na briathra?

An uair a dh’ fhàsas sinn aosda cha’n fhuras d’ar cairdibh ar toileachadh, agus cha’n ’eil mòr-chùraim orra cia aca tha sinn toilichte no nach ’eil.

Théid a’ chuis leat ma ni thu gu maith an ni a tha ’nad’ chomus a dheanamh, oir, cha’n ’eil e ’nad’ chomas na h-uile nithe a dheanamh.

---

[138]

[Vol . 5. No. 19. p. 2]

“MIANN A’ BHAIRD AOSDA.”

Chaidh am paipeir a leanas a leubhadh aig a h-aon de choinneamhan comunn Gailig Ghlascho, o chionn beagan bhliadhnaichean air ais le Niall Mac Leoid, ughdar Clarsach an Doire.

Cha ’n ’eil eachdraidh a’ cur mòran soluis dhuinn air beatha ’bhàird so, cha ’n ’eil fios cìnnteach againn air ’ainm no air a shloinneadh. Cha ’n ’eil dearbhadh againn air cuin a bha e beò, no c’ àit’ an robh e còmhnuidh. Ach tha aon nì a tha sinn lan chìnnteach as d’ a thaobh, agus ’s e sin, gu’m bheil dreach agus blas na h-aoise air an dàn maiseach a dh’ fhàg e againn mar dhìleab. Chaidh iomadh eadar-theangachadh a dheanamh air “Miann a’ bhaird aosda.” Tha h-aon dhiubh le boirionnach foghluimte agus tuigseach, bana Ghranndach an Lagain. Chaidh eadar-theangachadh finealt’ agus snasmhor a dheanamh air bho chionn beagan bhliadhnaichean air ais leis an Urramach an t-Ollamh Macmhaoilean ann an Grianaig.

Ach dìleas agus comasach ’s mar a tha na h-eadar-theangaichean sin, cha ’n ’eil a h-aon dhiubh a’ toirt a mach làn bhrìgh agus maise an dàin so mar a chaidh a chur ri chéile an toiseach ann an cainnt aosda agus bhlasda nan Gàidheal.

Tha tri nithe àraidh a fhuair àit’ àrd agus sonraichte ann am bàrdachd nan seann Ghàidheal. Agus ’s iad sin, maise obair naduir, gaol, agus gaisgeadh. Agus tha na trì nithe sin ’g an taisbeanadh fhéin gle shoilleir ann am “Miann a bhàird aosda.”

Faodaidh sinn dol air ais le ar mac-meanmainn agus am bàrd fhaicinn ’na fhior sheann duine; agus tha e coltach gur e duine treun agus gaisgeil a bh’ann na latha fhéin. Agus fior bhàrd, anns an robh spiorad uasal agus rioghail, agus aig an robh co-fhaireachadh beò agus blàth, ris gach nì agus neach a bha fiughail agus maiseach anns an t-saoghal mu’n cuairt air. Ach tha e nis air fàs cho anmhunn agus cho lag le sean aois agus gu ’m bheil e ’n eiseamail a chàirdean gu bhi ’g a threòrachadh mu ’n cuairt. Agus tha e ’g innse dhoibh ’n a chainnt bhlasda fhéin c’ àite am bu mhiann leis iad ’g a chur:—

“O càraibh mi ri taobh nan allt,
A shiubhlas mall le ceumaibh ciùin,
Fo sgàil a bharraich leag mo cheann,
’S bi thus’ a ghrian ro-chàirdeil rium,”

“Gu socair sìn ’s an fheur mo thaobh,
Air bruaich nan dìthean ’s nan gaoth tlàth,
’S mo chas ’g a’ sliobadh ’s a’ bhraon mhaoth,
’S e lùbadh tharais caoin tro ’n bhlàr.”

Tha e soileir ri fhaicinn gu ’n robh an t-aon ghnè miann agus ionndrainn a plosgadh ann an cridheachan chlann nan daoine air feadh gach linn agus ginealach de ’n t-saoghal. Gheibh sinn righ Daibhidh, bàrd mor nan Eabhruidheach, bho chionn mhiltean bliadhn’ air ais, a’ cur an céill a mhiann fhéin ann am briathran gle choltach ri cainnt a “bhaird aosda.” Ge do dh’ éirich Daibhidh bho bhi ’n a bhuachaille chaorach, gu bhi ’n a righ mor agus cumhachdach, air a chuartachadh leis gach sògh agus urram a b’ urrainn an saoghal a thoirt dha; tha thogradh agus a dhùrachd a dol air ais gu laithean òige, agus gus no h-ionadan sin a b’ àbhaist sìth agus sòlas a thoirt dha ’n uair a bha e ri buachailleachd caoirich athar.

Tha làn earbs’ aig Daibhidh ann an Ard bhuachaill’ anma gu’n toir E dha ’mhiann. Agus ann a’ neart an dòchais sin tha e brisdeadh a mach le òran maiseach fhéin:—

“Bheir E fa’ near gu ’n laidhinn sios
Air cluainibh glas le sith;

Is fòs ri taobh nan aimhnichean
Theid seachad sios gu mall,
Tha E ’ga mo threòrachadh
Gu min réidh anns gach ball.”

Tha e coltach gu ’n robh tlachd mhòr aig na bàird anns gach linn, agus anns gach dùthaich, a bhi cur cuid de ’n uine seachad ri taobh nan sruthan uisge. Gheibh sinn nis fhaisge air ar latha fhin, bàrd binn milis Lochabar, Eobhann Mac Lachlain, ann an “Oran an t-Samhraidh,” ag innse an taitneas a bha aige ann a bhi gabhail a’ chuairt ri taobh nan aimhnichean:—

“B’ e m’ éibhneas riamh ’n uair dh’ éireadh grian‘
Le cheud ghath tiorail blàth oirnn,
’Bhi ceumadh sios gu beul nam mìn-shruth,
’S réidh ghorm lìth mar sgathan;
A’ snàmh air falbh gu sàmhach balbh,
Gu cuantaibh gailbheinn sàil ghlais,
Troimh lùbaibh cam le sraithibh ghleann,
’Tha tilgeadh greann a’ Mhairt dhiubh.”

Cha ’n ’eil teagamh nach robh na bàird a faotainn tomhas àraidh de shòlas balbh ann an co-chomunn nan uisgeachan. Agus ann a bhi ’g éisdeachd ri crònan trom tiamhaidh nan allt, a tha ann an tomhas mòr gle choltach ri beatha nam bàrd féin; a bhiodh iomadh uair gu bruailleanach, dorcha, trioblaideach, agus aig amaibh eile a’ siubhal gu sèimh ciùin, ceòlmhor. Agus mar a thachair do na h-uillt, bu tric leis na bàird a bhi gu h-aonaranach, agus gu ’n fhios do ’n t-saoghal a’ taomadh a mach an caoidh agus an gearan ann an diomhaireachd am fairichidhean fhéin.

Far an do mhiannaich am “bàrd aosda” a bhi, cha robh ni truaillidh ri bhi ’na phaillinn:—

“Mu ’n cuairt do bhruachaibh àrd mo ghlinn,
Biodh lùbadh gheug ’us orra blàth;
’S clann bheag nam preas a’ tabhairt seinn,
Do chreagaibh aosd’ le òran gràidh.”

Anns an dàn so tha ’m bard a’ toirt dhuinn ath-shealladh air a bheatha gu h-iomlan. Tha e toiseachadh le laithean sona na h-òige, ’n uair a bha aignidhean glan gun truailleadh; a chridhe maoth agus neo-lochdach. ’N uair a bha e comasach air làn thoilinntinn a ghabhail ann am mais’ agus òirdhearcas a’ chruinne-ché. Blàthan na machrach a’ dealradh mu’n cuairt air ’n an glòir. An spréidh le ’n àl ag ionaltradh air gach cluain agus blàr. Mactalla, le ’ghuth fada, fann, a’ freagairt “òrain ghràidh clann bheag nam preas.” Na h-uain òga agus na minn bheaga, ’n uair a bhiodh iad sgìth dhe ’n cluich agus de ’mireag a’ cadal gu sèimh na uchd:—

“Freagradh gach cnoc, agus gach sliabh,
Le binn fhuaim geur nan aighean mear.
’N sin cluinnidh mise mìle geum,
A’ ruith mu’n cuairt dhomh ’n iar ’s an ear.”

“Mu ’n cuairt biodh lu-chleas nan laogh,
Ri taobh nan sruth, no air an leirg,
’S na minnain bheag de ’n còmhrag sgìth,
’N am achlais a cadal gun cheilg.”

Ach taitneach agus sòlasach ’s mar a tha laithean na h-òige feumaidh daoine am fàgail ’n an déidh, agus an aghaidh a chur air dleasanais, cùraman, agus trioblaidean an t-saoghail. Tha ’m bàrd a nis a tighinn gu bhi gabhail àite fhéin mar dhuine ann an caithe-beatha agus cleachdaidhean a luchd dùthcha anns an latha ’s an robh e beò, gu h-àraidh sealg agus cogadh:—

“Biodh ceum an t-sealgair ri mo chluais!
Le sranna ghath, ’us chon feadh sleibh,
’N sin deàrrsaidh an oige air mo ghruaidh,
’N uair dh’ éireas toirm air sealg an fhéidh.

’N sin chi mi, ar leam an gadhar,
A leanadh mi anmoch ’us moch;
Na sléibh ’bu mhiannach leam a thaghall,
’S na creagan a’ freagairt do’n dos.

Chi mi Beinn-àrd is àillidh fiamh,
Ceann-feadhna thar mhile beann,
Bha aislig nan damh ’n a ciabh,
’S i leabaidh nan neul a ceann.”

Bidh fadachd air an òigridh gus an ruig iad aois dhaoin’ agus mhnathan, ach cha luaithe a thig iad thun na h-ìre sin na gheibh iad a mach ma tha sòlasan anns an t-saoghal gu’m bheil doilgheasan ann. Ma tha aighear ann tha bròn ann. Mar a thachair do ’n t-seillean, ma tha mil ann tha gath ann.

Tha cuid ann agus ’s e bhuaidh a tha aig meallaidhean agus trioblaidean an t-saoghail orra bhi ’g an deanamh cruaidh, crosda, agus an-iochdmhor. Ach tha cuid eil ann agus ’s ann a bheir na nithe sin a mach a’ chuid is fìnealta agus is maisiche dhe ’n nadur, agur b’ ann diubh sin am “bàrd aosda.”

Mar a thachair do iomadh bard a bharrachd air, tha e coltach gu’n do thuit am “bard aosda” ann an trom ghaol air òigh mhaiseach. Ach cha do shealbhaich e sonas a’ ghaoil sin fada. Ann an ùr mhaduinn a h-òige, a mùirn, agus a h-àilleachd, chaidh cuspair a’ cheud ghràidh a sgarradh uaithe leis a’ bhàs.

Dhùisg sin ann an tomhas mor a bhàigh agus a cho-fhaireachadh ris gach dùil eile a chitheadh e air am fàgail gu brònach, aonaranach, mar a bha e fhéin:—

“Bi thusa ri dosan nan tom,
Is cumha do ghaoil ann ad’ bheul,
Eala’ thriall bho thìr nan tonn,
’S tu seinn dhomh ciùil an àird nan speur.

O! éirich thusa le t-òran ciùin,
’S cuir naigheachd bhochd do bhròin an céill,
’S glacaidh mactalla gach ciùil,
An guth tùrsa sin o d’ bheul.”

Tha bhi còmhradh mar sin ris an eala a toirt a chall fhéin gu cuimhn’ a’ bhàird:—

“Bheil deòir do rosg, O! thusa ribhinn,
Is mìne màise ’s a’s gile làmh,

---

[139]

[Vol . 5. No. 19. p. 3]

Sòlas gan chrich do ’n ghruaidh mhaoth,
A chaoidh nach gluais bho ’n leabaidh chaoil.”

Mar a b’ fhaide bha ’m bàrd a meòrach air aobhar a bhròin ’s ann bu truime agus bu doimhne a bha ionndrainn agus a chaoidh a’ dol a mach an déidh na h-òighe do ’n tug e ’cheud rùn. Tha e nis a guidhe gu’m faiceadh e e-féin agus ise aon uair eile anns na suidhichidhean sòlasach anns am b’ abhaist dhoibh tachairt ri ’cheile ged a b’ann an taisbeanadh no ann am bruadar na h-oidhche:—

“An sin thig thu, O! aisling chiùin,
Tha ’g astar dlu measg reull na h-oidhche,
Bhiodh g ioma m’ oidhche ann ad’ cheòl:
Toirt aimsir mo mhùirn gu m’ chuimhne.

O! m’ anam faic an ribhinn óg,
Fo sgéith an daraich righ nam flath,
A lamh sha[ ? ]chd ’ measg a ciabhan òir,
S a mheall-shàil chiùin air òg a gràidh.

E[ ? ] a’seinn ri ’taobh ’s i balbh,
Le ’cridhe leam ’s a snàmh ’n a cheòl,
’S an gaol bho shùil gu sùil a falbh
’Car stad air féidh nan slébhtean mor.

Solas g[ ? ] ich do ’n chomunn chaomh,
A dhùisg [ ? ] m’ aoibhneas ait nach till,
’Us beannachd do t-anams’ a rùin.
A nighean shiùin nan cuach chiabh grinn.”

(Ri leantuinn.)

Tighinn nan Romhanach.

Anns a’ bhliadhna 55 R. C. thàinig an duine comharraichte ud, Iulius Cesar, Impire na Roimh, gu oirthir a deas Bhreatuinn ’s an àite ris an abrar Cent, le càbhlach lionmhor (ceithir-fichead long) air bòrd an robh àireamh mòr shaighdearan. Air feasgar là àraidh, ’am mios meadhonach an Fhoghair, dhlùthaich e ris an fhearann; ’s mar bha muinntir na tìre ’faicinn nam brataichean Romhanach a’ snàmh ’s a’ ghaoith o chrannaibh nan luingeis, bha iad ag aithneachadh nach bu shìth no càirdeas a bh’air aire nan coigreach. Chrioslaich gach fear air a chuid armachd, ’s thug e aghaidh air a’ chladach co luath ’sa dheanadh a chasan e; ’s ’nuair a bhuail an luingeas an sròn air tir bha ’mol còmhdaichte le saighdearaibh Breatunnach, rùnaichte nach faigheadh na h-eilthirich ud cothrom an cas a chur air tir. Steall Cesar air am feadh fras calachan mòra as na h-innealaibh cogaidh a bha na Ròmhanaich a’ gnàthachadh air son briseadh bhallachan ann an teinne. Rinn so bhagan sgaolidh air an fheadhainn a bh air a’ mhol, ach cha do ghabh iad eagal no teicheadh. Fadheòidh leum fear-iomachair brataich an deicheamh legion do’n mhuir, a’ glaodhaich, “Leanaibh mi, a chompaidhean, mur maith leibh ’air bratach fhaicinn air a glacadh!” Air cluinntinn so do na saighdearan dha chumadh iad orra féin [ ? ] b’ fhaide; leum gach fear a mach direach roimhe, ’s chum e ’aghaidh air tìr. Ach chaidh na Breatunnaich a mach gu’n leasraidh g’an coinneachadh; bhuail iad air a’ chéile ’an sud, ’s chaidh am muir a dheanamh dearg leis na dhòirteadh de fhuil ’s a’ cheud fhàilteachadh a rinn iad air a chéile. Ach le cuideachadh nan crann-tabhuill air bòrd nan luingeas, agus le lìonmhoireachd an àireamh a bh’ann diubh (10,000) fhuair na Ròmhanaich gu tir tioram; chaidh iad an òrdugh, ’s chuir iad an ruaig air na bha làthair de na Breatunnaich. Tha eachdraidh ag innseadh gu’n robh armachd nam Breatunnach ’s an àm ud co maith ri armachd nan Ròmhanach féin. Tha e coslach gu’n robh iad air eòlas fhaotainn air an iarrunn greis roimhe sud, oir bha armachd iarruinn ’an làimh na h-uile fir, ’us innealan eile de iarrainn ri’m faicinn ’s gach àite. Ach bha na Ròmhanaich a’ buadhachadh orra ’s na h-uile blàr suidhichte a chuir iad riù, a chionn gu’n robh iad ni b’ionnsaichte ’an cleasaibh an airm, ’s nach robh na treubhan Breatunnach a’ dol ’an guaillibh a chéile air son cur an aghaidh an namhaid, ach gach aon fa leth dhiubh ag oidhirpeachadh iad fein a dhion ’n uair a thigeadh an nàmhaid air am muin. Mar so ghabh na Ròmhanaich air an aghaidh gus an d’ ràinig iad faisg air an àit’ an robh ’chrioch eadar Sasunn ’us Alb’ an déigh sud. Thog iad sreath dhaingnichean ’an sin o mhuir gu muir tarsuinn na dùthcha. Bu mhor-roinn Romhanach na bha deas air an t-sreith ud, air a riaghladh le uachdaran Ròmhanach; ach bu le seann luchd-àiteachaidh na tìre na bha tuath oirre, ris an abradh iad Albion o shean, ’s ris an abair na Gàeil, Alba, gus an là an diugh.

2. Anns a’ bhliadhna 80 A. D. bha uachdaran Ròmhanach a’ riaghladh ceann a deas an eilein d’am b’ ainm Agricola, a smuainich air an eilean gu h-iomlan a thoirt fo chìs do na Ròmhanaich. Leis an rùn sin chuir e air a’ bhliadhn’ ud aghaidh gu tuath air ceann an airm. Bha sin 135 bliadhn’ an déigh dhoibh sealbh a ghabhail air ceann a deas an eilein. Ghabh e air aghart le cruaidh iomairt, gus an ceann thrì bliadhna, (trì càmpichidhean mar theireadh iadsan), an do cheannsaich e ’n tìr gu iomall a deas an àite de’n dùthaich ris an abrar a nis a’ Ghàeltachd. Sud àit ìs cuinge de’n eilean gu h-iomlan. Cha ’n ’eil ach 35 mìle eadar ceann na Frùi agus taobh amhainn Chluaidh. Thog Agricola sreath dhaingnichean o mhuir gu muir an sud anns am bheil mu 36 mìl’ air fad. Ghoirteadh gàradh Antoniuis ris, oir b’e sud ainm an Impir’ a bh’ ann ’n uair a thogadh e. Bha e fichead troidh air àirde, ’s ceithir traidhe-fichead air tiuighead, ’s dìg leathann, dhomhain, air a cladhach r’a aghaidh. Bha rathad leathann air son nan saighdearaibh a’ ruith air a thaobh deas ò cheann gu ceann; ’s bha daingnichean air an togail o cheann gu ceann deth, ’an uidhe dhà mhìl’ o chéile. Cha robh sud a’ cumail muinntir nam beann o bhi ’n tràths ’s a rìs a’ toirt ionnsuidh air a’ bhalla, ’s orrasan a bha ’ga dhìonadh.

3. Anns a’ bhliadhna 84 A. D. rinn Agricola air son buille thoirt do na h-Albannaich air am fonn féin. Ghabh e ’n t-aiseag air ceann an airm aig Port na ban-righ, ’s thriall e troimh shiorrachd Fiofa gu tuath. Bha na h-Albannaich a nis an déigh fhòghlum air an costas, gu’m b’e aonadh neart, ’s eas-aonadh laigse. Chaidh an luchd-cogaidh ’an ceann a chéile ’n an aon bhuidhinn gus an nàmhaid cumhachdach ud a choinneachadh a bha rùnaicht’ air an cur fo chìs. Fhuair na Ròmhanaich iad air an tarruing ’an òrdugh air monadh Ardoich ’an Siorrachd Pheirt, aig bonn nam beanntan Grampianach. Tha an Seanachaidh Ròmhanach Tacitus, ag ràdh gu’n robh iad 30,000 ’an àireamh; agus na Ròmhanaich 26,000. B’e Galgacus ainm an àird Sheanalair ris an d’ earb na h-Albannaich stiùireadh an airm féin. Cha ’n ’eil iomradh sam bith ’eil’ air an laoch so roimhe sud no na dhéigh, ach tha e coslach gu’m bu duine stuthail e, anns an robh a leithid de dh’earbs’ aca. Agus o na tha Tacitus ag ràdh mu thimchioll ’s an àm ud féin tha e soilleir gu’m bu duine misneachail, geur-shuileach e. Thòisich am blàr gu maith tràth air an latha, ’s lean e gus an do chuir an oidhche stad air. Tha na Ròmhanaich ag ràdh gur ann leò féin a chaidh, ’s gun do thuit deich mìle marbh mu’n do sguir iad. So an aon bhlàr mor, air am bheil iomradh, a bh’ eatorra. Ach cha d’ rinn sud an gnothach ni b’ fhusadh do na Ròmhanaich na bha e roimhe. ’S ann tha e coslach a dhùisg sud suas spiorad luchd nam beann gus an tòrachd a thoirt a mach air son na chaill iad. Co dhiù b’ éigin do Agricola an t-sreath dhaingnichean ud ris an do ghabh e uiread de shaothair fhàgail as a dhéigh goirid an déigh sud, ’s a dhol air ais a deas ceud mìle a dh’ionnsuidh an àite ’s an robh e roimhe sud. ’N uair a theich e deas chuir e ’luingeas timchioll Alba gu beachd a ghabhail air meudachd an eilein, ’s air nadur an oirthir. Ghairm an t-Impire dhachaidh e an ath bhliadhna, ’s bhàsaich e ’s an Eadailt’ ochd bliadhn’ an déigh sin.

Thug na Ròmhanaich Caledònaich mar ainm air luchd-àiteachaidh Bhreatuinn a tuath. ’S ann fo’n ainm sin a tha ’n luchd-eachdraidh Ròmhanach a ghnàth a’ labhairt umpa. ’S i barail sgoileirean Gàelach gur Coilltìch is ciall do’n fhocal ’s gur h-ann o luchd-àiteachaidh Bhreatuinn a deas a fhuair iad e; ’s o nach b’ urrainn iad a ràdh mar bha e ’s a’ Ghàelic, gu’n do Laidinich iad e gun eadar-theangachadh idir. Thug iad Caledònia mar ainm air an dùthaich aca— ’s e sin dùthaich nan Coillteach. Bha fios o chogadh aig na Caledònaich tuilleadh ri linn Dhomitian agus Adrian a lean e air an rìgh-chathair. Ach an uair a thàinig Antònius Pius gu bhi ’na Impire, 138 A. D., chuir e uachdaran d’ am b’ ainm Lollius Urbicus os ceann Bhreatuinn. Goirid an déigh do’n t-Seanalair so gnothuichean a chur air dòigh ’an ceann a deas an eilein, chuir e ’aghaidh gu tuath, agus thòisich e air togail ball’ àrd eadar ceann na Friù ’us taobh amhainn Chluaidh, far an robh na daingnichean a thog Agricola. Bha cumhachd na Ròimh’ aig a h-àirde ’am Breatunn

Air a leantuinn an taobh 142.

---

[140]

[Vol . 5. No. 19. p. 4]

MAC-TALLA.

A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25

Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher ‘Mac-Talla,’
Sydney, Cape Breton

SIDNI. NOBHEMBER 14, 1896.

Am Mod Gaidhealach.

Bha Mòd bliadhnail a Chomuinn Ghàidhealaich air a chumail ann am baile Pheirt, air Di-haoine an treas latha fichead de dh’ October. B’e so an còigeamh mod a bh’ aig a chomunn ach b’e a cheud uair a bha e ’m Peart. Chaidh an latha seachad gu h-eireachdail. Bha moran ann nach robh aig Mo d riamh roimhe, agus bha iongantas orra fhaicinn cho ciatach ’sa bha gach ni a’ dol air adhart. Bhatar bho dheich uairean ’sa mhaduinn gu sia uairean feasgar ag éisdeachd ri leughadh, labhairt, agus seinn; cha robh facal air a labhairt ann ach Gàilig, agus bha sluagh mor ag èisdeach le dian aire bho thoiseach gu deireadh. A rithist air an oidhche, bha co-sheirm Ghàilig aca, a mhair tri uairean, agus mu shia ceud deug sluaigh ag éisdeachd le mor thlachd. Bha an t-seinn briagha, agus a nochdadh gu soilleir do na h-uile gu bheil maise agus cumhachd ann an ceòl ’s am bàrdachd nan Gàidheal nach robh moran an dùil. Cha’n eil rùm againn ann an so air ainmean na feadhnach a choisinn duaisean, mo òrdugh na co-sheirme a chur sios, ach theagamh gu’n teid againn air sin a dheanamh fhathast. Tha am Mod bliadhnail so a’ dusgadh suas spiorad nam fior Ghaidheal, agus cha’n urrainn nach dean e feum mor do ’n Ghàilig. Tha sinn an dòchas gu lean an Comunn Gàidhealach roimhe, agus gu’m bi soirbheachadh leis. Bidh an ath Mhòd air a chumail ann an Inbhirnis, ceann-bhaile sa Gaidhealtachd, agus cha’n eil teagamh nach bi coinneamh mhor ac’ ann an sin, ged nach eil aig Inbhirnis ach droch cliu a thaobh cumail suas na cainnt dhùthchasaich.

Bu mhath le MAC-TALLA tòiseachadh air a bhliadhn’ ùir, nach eil a nise glé fhad air falbh, soar o fhiachan. Ma ni a luchd-leughaidh. Deanadh gach duine dhichioll ma ta, agus bi’dh soirbheachadh air MAC-TALLA.

Raonull Mac Iain ’Ic Eobhain.

Chunnaic mi anns a’ MHAC-TALLA, o chionn fada, a bhi farraid a mach c’àite an robh an duine so air a thiodhlacadh. Tha Raonull còir ’na laidhe maille ri athraichean ann an clachan Aoineaird, ann am Minginish, ’san Eilean Sgiathanach. ’Nuair a leubh mi anns a MHAC-TALLA bi farraid mu dheibhinn, cha robh mi gle chinnteach c’aite ’n robh e ’n tiodhlacadh, ach air dhomh sgriob a thoirt do dhùthaich nam beann fhuair mi fios cinnteach air an dearbh bhad anns ’n do chuireadh e. Tha moran de bhàrdachd Raonuill air fobhais fhathast, ’s b’ i sin an deagh bhàrdachd, ach theid i air chall le cion ’s nach eil i sgriobhte. Tha moran de chàirdean san Eilean Sgiathanach, ach cha’n fhios domh gu bheil aon ann air a leasraidh féin, ach thainig mac dha do Chanada a bha na fhear-sùl do Dhomhnull a’ Chlaiginn, no Gladfield mar a theirte ris. Tha oghaichean bràthair do Raonull ann an sgir Dhiùrainis. Neach sam bith a bhiodh toileach fios na bu phongaile fhaotainn uime, cha ’n eil aige ach sgriobhadh gu Miss Mac Pherson, Fasach Glendale, Skye, Scotland.

Is mise ur caraid,
AONGHAS MAC AOIDH.
Providence ,R. I., 16, 11, ’96.

Tha moran aig na paipearan ri radh air an fhoghar so a thaobh nan roidean—theagamh gur ann a chionn an t-side bhi cho fliuch ’s gu bheil iad aniomadh àite ann an droch shuidheachadh. Thatar a deanamh a chuid a’s mo dhe’n bhruidhinn anns na Stàitean agus ann an Ontario, ach thatar a deanamh beagan iomraidh air anns na mor-roinnean iseal cuideachd. Cha’n eil teagamh sam bith nach eil na droch roidean a cur call mor air muinntir gach duthcha anns am bheil iad. Tha carbadan air am bristeadh, agus eich air am fagail crùbach orra, agus iomadh call eile air a dheanamh leotha. Cha’n eil teagamh sam bith nach eil cùmhnadh mor airgeid ann an ròidean matha, a bharrachd air an toileachadh a th’ annta, agus tha sinn an dòchas nach deanar stad aig bruidhinn aig an àm so, ach gu’n teid, cha’n e mhàin na Staitean agus Ontario, ach na mor-roinnean iseal mar a ceudna, a dh’ obair.

Tha gnothuichean air a dhol gu math am feobhas anns na Stàitean o’n chaidh McKinley a thaghadh mar cheann-suidhe. Tha àireamh mhor de dh’ fhactoridhean a bha ’nan tàmh o chionn dha no tri bhliadhnaichean air a dhol a dh’ obair, agus tha malairt a’ fàs na’s fhearr. Romh ’n taghadh bha ’n diol aig an luchd-riaghlaidh ri dheanamh òr gu leòr a chumail anns an ionmhas. Ach an diugh tha barrachd oir aca ’sa tha iad ag iarraidh, agus ’se ar barail nach bu chòir dhaibh a bhi gearain. ’S aithne dhuinn gu leòr nach gearaineadh am feasda air tuilleadh ’sa chòir a bhi aca.

Far nach ’eil lagh cha’n ’eil saorsa.

G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
Uaireadairean Oir us Airgid agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
SIDNI, - - - C. B.

F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC

An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.

Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.

Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s coir dha toghal air.

Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas nungaidhean air son leigheas agus ceartachadh shùilean.

Sidni, C. B. Feb. 1, ’96.

C . H. HARRINGTON & CO.

Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.

Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c , &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.

Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.

Fiodh, Buird, Laths, Clachan-creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean.

C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
NYANZA , C. B.

Tha e creic CLOTH, DROGAID, agus PLAIDEACHAN “EUREKA” air a cheart phris air am beilear ’g an creic aig na muillin.

Tha Factoridh Eureka air aon de’n fheadhain a’s fhearr an Canada. Choisinn na Plaideachan a thatar a’ deanamh innte DUAIS AIRGEID aig Exhabition Chanada da uair.

Chreic e an uiridh fiach cheithir cheud deug dolair ( $1400 .00) dhe na h-aodaichean so an coinneamh Clòimhe, agus tha dùil aige barrachd air sin a chreic am bliadhna.

Tha luchd-gnothuich(agents)aige mar a leanas: —Ann an Siorrachd Inbhirnis, Niall Mac Illemhaoil, aig Loch Ainslie, agus D. D. Mac Fhionghain, (Taillear,) an Orangedale; an Siorrachd Cheap Breatunn, Tearlach E. Clark, aigCross Roads Leitche’s Creek.Tha mu dheich air fhichead sampull aodaich aca, agus theid aca air seòrsa sam bith a thoirt dhuit ochd latha ’n deigh a chlòimh a chur air falbh. Am bheil iad math? THIG AGUS FAIC.

---

[141]

[Vol . 5. No. 19. p. 5]

NAIDHEACHDAN.

Bha dithis dhaoine ùra air an cur dh’ an t-Seanadh Di-haoine s’a chaidh, an t-Onarach Daibhidh Mills, agus Deòrsa A. Cox.

Thuit beagan lòineagan sneachda an so oidhche Chiaduin, a cheud shneachda a thainig air a gheamhradh. Ach ma bhios sinn beò, cha’n fhada bhios annas sam bith againn dheth.

Tha na soisgeulaichean, Hunter agus Crossley, anns a’ bhaile an dràsda a’ cumail choinneamhan. Thòisich iad oidhche Chiaduin, agus tha dùil ri iad a dh’ fhuireach da sheachdain, no dh’ fhaoidte na’s fhaide na sin. Tha iad a cumail nan coinneamhan ann an Eaglais St. Andrew’s.

Tha an sluagh ann an cearnan de dh’ Eirinn ann an suidheachadh truagh air a gheamhradh so. Chaidh am bàrr a thur mhilleadh ann an iomadh aite leis an uisge, agus mar sin tha moran dhe’n tuath nach eil comasach air am màl a phàigheadh, agus cuid dhiubh aig nach eil de bhiadh na bheir leitheach troimh ’n gheamhradh iad.

Chaidh tigh ’na theine ann am Montreal o chionn beagan us seachdain air ais, agus chaidh triùir chloinne a losgadh gu bàs ann, aon diubh ochd bliadhna, aon da bhliadhn’ deug, agus aon eile ceithir bliadhn’ deug a dh’ aois. Fhuair pàrantan na cloinne as air eigin. Thatar a deanamh a mach gu’m b’e duine chuir teine ris an tigh.

Tha moran sneachda air tuiteam cheana ann an Stait Dakota Deas. Air an t-seachdain s’a chaidh, bha eadar troigh us ceithir òrlich dheuga air an talamh, agus bha call mor air a dheanamh leis. Bha moran arbhair a muigh fodha gun bhualadh, agas tha moran cruidh air bàsachadh leis an fhuachd. Cha robh geamhradh cho tràth aca ’san stàit sin o chionn shia bliadhn’ deug.

So an t-àm dhe’n bhliadhna anns an còir do gach neach a tha ’gabhail MHIC-TALLA am pàigheadh a chur air adhart, ’se sin mur do phàigh iad cheana. Tha soirbheachadh a h-uile paipear an crochadh riuthasan a tha ga ghabhail; ma ni iad uile an dleasanas d’ a thaobh theid gu math leis, ach mur dean cha teid leis ach gu h-olc. Thugadh gach aon a leughas so an aire gu bheil gach ni reidh eadar e-fhéin ’s MAC-TALLA.

Ghabh fear Abner Hopper, a tha fuireach ann an Salisbury, N. B., dóigh air bean fhaotainn nach eilear a cleachdadh ro-thric anns na cearnan so dhe’n t-saoghal. Chuir e sanas ann am fear de na paipearan-naigheachd ag innse gu robh bean a dhith air, agus a reir coltais fhuair e té, oir phòs e air an t-seachdain s’a chaidh te d’ am b’ ainm Mairi Decker. Bha iad air am pòsadh anns an eaglais, agus coithional mor sluaigh a lathair.

Rinn na h-uisgeachan troma bh’ ann air an fhoghar so call mor air a’ bhuntata ann am Eilean a Phrionnsa. Dh’ fhàs an talamh cho bog ann an iomadh àite ’s nach gabhadh each toirt air an talamh dhearg idir, air chor ’s gu bheil moran dhe ’n bhuntata gun bhuain idir. Eadhon far an deach a bhuain, tha chuid mhor dhe grod. Cha bhi mar sin buntata ’n Eilean cho pailt ’sa b’ àbhaist da bhi bliadhnaichean roimhe so.

Tha gluasad air feadh sluagh na siorrachd so an dràsda an aghaidh cuideachd a’ ghuail a bhi ’cumail stòraichean, agus a pàigheadh nan daoine le bathar an àit airgeid, mar sin a’ cumail an airgeid o bhi dol air feadh na dùthcha mar bu choir dha bhi ’s mar bu mho dheanadh e dh’ fheum. Bha coinneamhan aca ann am Port Morien, am Mira, ’s an áitrachan eile air feadh na siorrachd. Cha ’n eil teagamh nach bi tagradh air a chur air beulaobh na parlamaid a thaobh a ghnothuich ’nuair a shuidheadh ’san earrach.

Bhrist cuideachd cheannaichean ann am Montreal air an t-samhradh s’a chaidh, agus an deigh gach ni a chur air dòigh tha iad a pàigheadh sent mu choinneamh gach dolair a bha dh’ fhiachan orra.

Tha sinn toilichte innse gu’n do chuir àireamh mhath a dh’ iarraidh an leabhair, “Na Baird Ghàidhealach,” air an t-seachdain so. Cha’n eil teagamh againn nach faighear reic mhath dha. Cuirear an leabhar leis a phosta gu àite sam bith, air son 35c. no a tri air son dolair.

Chaidh gill’ òg a mhuinntir Bhaoghasdail, Iain Mac-Neacail, a thoirt gu cùirt Di-satharna s’a chaidh air son irt-rathaid a ghoid. Chaidh a chùis a dhearbhadh air, agus fhuair e da bhliadhna ’n tigh-obrach. Bha bràthair dha air a chur an sàs còmhla ris, ach cha robh dearbhadh sam bith ’na aghaidh-san agus fhuair e m’a sgaoil.

Thatar ag radh gu’n deachaidh nathair a mharbhadh faisg air Gabarus o chionn ghoirid air an robh da cheann, aon cheann far ’m bu chòir dha bhi, agus aon far ’m bu choir an t-earball a bhi. Tha daoine creideasach a chunnaic an nathair an deigh a marbhadh ag radh gu bheil so fior gu leòr.

Tha paipear-naigheachd ùr gu bhi mach an uine ghoirid ann an Glace Bay. ’Se ’s ainm dha an Colliery News, agus tha e ri bhi air a char a mach le Mr. S. P. Challoner, a bha o chionn àireamh bhliadhnaichean an co-cheangal ri paipearan ’sa bhaile so; cha ’n eil teagamh againn nach soirbhich leis gu math.

Tha ’san ainm gu bheilear an deigh òr fhaotainn faisg air Cheticamp, an siorrachd Inbhernis. Ma tha sin fior ’s gu bheil am pailteas ann dheth, bidh e na ni a ni feum mor dh’an chearn sin dhe’n eilein. ’Sann am measg gainmhich a tha e air fhaotainn mar nach d’ fhuaireadh òr ann an Nobha Scotia riamh roimhe.

Tha àireamh mhor de Fhrangaich Chanada air a dhol air imrich do na Stàitean o chionn roinn a bhlìadhnaichean, agus tha iad a’ deanamh an dachaidh ann. Faodar sin a chreidsinn nuair a dh’ innsear gu robh còignear dhiubh air an cur do phàrlamaid New Hampshire aig an taghadh a bh’ ann a sheachdain gus an Di-mairt s’a chaidh.

’Nuair a bha ’n soitheach-smùide Tiber a fàgail St. John’s, Newfoundland a sheachdain gus an raoir, aig beul na h-acarsaid bhuail i soitehach-seòlaidh a bha dol a stigh, ’ga gearradh ’na da leth ’s ’ga cur fodha. Bha tri air fhichead air bòrd an t-soithich a chaidh a bhristeadh, eadar sgioba ’s luchd-turuis, agus chaidh tri duine deug a bhàthadh, naodhnar fhirionnach agus ceathrar bhoirionnach. Bhatar an toiseach a cur coire air sgiobair an Tiber, ach a reir a sgeòil-san cha robh coire sam bith aige ris near a thachair.

Tha e gle choltach nach bi sneachda trom againn air a’ gheamhradh s’a tighinn. Tha luchd-an-eólais ag radh a bhliadhna shileas moran uisge nach sil ach beagan sneachda, agus ma bhios aon àm dhe’n bhliadhna fliuch gu’m bi àm eile tioram. Ma tha so fior, agus tha sinn a creidsinn gu bheil, bheir e toileachadh do mhuinntir Cheap Breatunn a smaoineachadh ma bha foghar fliuch aca, nach eil geamhradh ro-chruaidh ri bhi aca.

Chaidh fear Iain Tobin a mharbhadh air an rathad iaruinn ann a Halifax a sheachdain gus an diugh. Fhuaireadh e air an rathad mu leth-uair an deigh ochd, agus a chorp air a ghearradh ’s air a shracadh air dòigh uamhasach. Bha ’n ceann ’s na lamhan ’s na casan air an gearradh dheth agus air an toirt as a cheile nam piosan. Bhuineadh an duine bochd do Windsor, agus bha e da fhichead bliadhna ’sa sia a dh’ aois. Cha d’ rinn e ach tigh’nn do’n bhaile am feasgar sin fhéin. Bha e coiseachd air an rathad ’nuair a thainig trein air gun fhios da ’ga mharbhadh ir ball. An deigh sin chaidh da threin eile thairis air. ’Se so sgiorradh cho cianail ’sa thachair an [ ? ] bh le o chionn fhada.

D. A. Mac FHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.

Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.

C . P. MOORE.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.

NIALL DOMHNULLACH,
CEANNAICHE.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B,
Tha e na fhear-gnothuich do’n MHAC-TALLA, agus faodar pris a phaìpear, agus ainmean luchd-gabhail a thoirt dha.

---

[142]

[Vol . 5. No. 19. p. 6]

Tighinn na Romhanach.

Air a leantuinn o thaobh 139.

mu’n àm so. ’S i barail luchd-eachdraidh gur h-ann fo chomannda Lolliuis Urbicuis a thàinig an t-arm Ròmhanach an toiseach gu tuath co fada ri ceann a ’sear Loch Neis. Cha ’n ’eil a bheag sgriobhta mu thimchioll an turuis sin, ach tha làthraichean nan raidean mòr a rinn iad troimh ’n dùthaich gus an àit’ ud ri’m faicinn fathast. Co dhiu, cha tug iad fo chìs riamh aon de na treubhan a bha tuath air ball’ Antoniuis. ’S a’ bhliadhna 170 dh’ fhàg iad na bha tuath air a’ bhall’ ud aig na Caledònaich féin. Ach ’an àit’ iadsan a bhi riaraichte le sin thòisich iad a’ cur dragh mòr air na Ròmhanaich a deas air a chrìch ud. ’An déigh caochladh ionnsuidhean fuilteach anns an d’ rinn iad mòran creachaidh air an dùthaich a deas, thainig an t-Impire Ròmhanach, Seuerus, ’s a’ bhliadhna 209. Ghabh e roimhe tre ’n dùthaich air los na Caledònaich uile thoirt fo chìs, gus an d’ ràinig e ’n Caol Muireach, mar is coslaich’ air na ròidibh a bha deanta roimhe sud, gun duine beò ga choinneachadh, air son stad a chur air a thurus. Bha na Caledònaich ga chuairteachadh fad an rathaid, roimhe ’s as a dhéigh, ach iad a’ ruith tre ’n choille gun bhi idir air am faicinn, a’ gearradh as na h-uile neach a leigeadh an deireadh air, no rachadh a mach as an t-sreith! ’Nuair a ràinig Seuerus ceann a thuruis bha 50,000 dheth ’chuid saighdearan air bàsachadh. Phill e air ais an deigh a thoirt air cuid de na treubhan tuathach gealltuinn gu’n cumadh iad an t-sith. Ach cha d’fhairich ’siad iad fein fo cheanglaichean sud a dheanamh. Lean iad air a’ chogadh ’s air a’ chreachadh mar bha iad, ’s na saighdearan Ròmhanach a’ feuchainn ri ’n cumail dhiubh mar a b’ urrainn iad. Ach bha nis an t-àm a’ dlùthachadh ’s am feumadh na Ròmhanaich na bh’ aca de shaighdearan air son iad féin a dhionadh aig a’ bhaile. Bha na Gearmailtich ’s fineachan tuathach eile na Roinn-Eòrpa a’ briseadh a steach ’s a’ gabhail sealbh air a’ chuid a b’fhearr de ’na mòr-roinnean. Bha an impireachd air fàs co mòr ’s gu’n robh i ’dol as a chéile le ’cudthrom féin. Ghairmeadh air falbh á Breatunn an aon mu dheireadh de na legiona Romhanach ’s a’ bhliadhna 446, an déigh dhoibh ceann a deas an eilein a chumail re 500 bliadhna, ’s dh’fhag iad na Breatunnaich gu iad féin a dhionadh mar a b’ fhearr a b’ urrainn iad. —Eachpraidh na h Alba.

Tha paipear Albannach—an Scottish Chief— ’ga chur a mach ann am baile Mhaxton, an Carolina Tuath. An deigh blàr Chùil-fhodair thainig àireamh mhor Ghaidheal air imrich dh’ an stàit sin, agus tha an sliochd lionmhor ann an siorrachdan Chumberland, Robeson, Richmond, agus Bhladen. Am measg an fheadhain a’s inbheiche dhiubh tha an Breitheamh Cleireach, aon de Ard-bhreitheamhna na stàite.

Na Meinnean.

Is fuathasach an t-atharachadh a thainìg ann am meinean siorramachd Cheap Breatuinn o chionn beagan bhliadhnaichean. Chaidh mi ’an latha roimhe a Baddeck air mo thuras gu aite caraide dhomh aig té dhe na meinean. Tha mach air ochd bliadhna bho nach deach mi air an astar cheudna gus an so. Uime sin, ged bha mi cluinntinn araon anns na paipearan agus bho mo chairdean mar bha na cearnan so dhe ’n duthaich a’ tighinn air an adhart, cha do làn thuig mi gu robh an t-eadar-dhealachadh cho mòr. Dhearbh so aon rud domh gu soilleir; —nach urrainn sinn aite ’s am bith a’ làn-thuigsinn le bhi leughadh m’ a dheibhinn, gun ’fhaicinn. Coma cò dhiù, thainig mi air a bhata bho Bhaddeck a dh’ ionnsuidh na Narrows. Chaidh ni gun dàil gu Iona far an robh seanachas goirid agam ri beagan chairdean, ’n am measg an t-urramach uasal, agus b’ e sin esan, Maighstir Iain Mac Neill, sagart na sgireachd. Ach cha b’ urrainn mi dheanamh a mach air doigh ’s am bith c’ arson a thug iad Iona air an aite so, mur a h-e na th’ ann de chloinn Neill ’an tiodhlacadh. Ma dh’ fhaoidte nach ’eil mise ’làn thuigsinn coltais seann Iona, no I Chaluinn Chille, ged leugh mi m’ a deibhinn, ach, cho fad ’s ’a aithne dhomh, cha ’n ’eil coltas idir aig an da Iona ri cheile. Ach mur h-eile ma thogair.

Ghabh mi an rathad-iaruinn bho Iona gu Bridgeport. Tha gu math a mach air leth-chiad mile eadar an da aite, ach gun teagamh cha ’n ’eil ann ach fala-dha dol thairis air an astar so air an rathad iaruinn. Cha b’ ionann ’s a trioblaid a bh ’agam a chiad chuid de ’n latha, a’ tighinn bho ’n allt dhorcha, —far am bheil an seann bhochdan a’ gabhail nan sgialachdan, —gu Baddeck, mu dha fhichead mile. Bha mi ’s an astar sin á deigh an da eich cho math ’s a th’ ann an Siorramachd Inbhirnis, ach, air a shon sin, their mi le cinnt, cha b’ ann gun ghnothach bu choir do dhuine geal dol air an t-slighe m’ an àm so dhe ’n bhliadhna. C’arson mata, ’an ainm an fhortain, nach ’eileas a’ cur rathad-iaruinn tromh Shiorramachd Inbhernis? ’S ann a tha ’n duthaich sin a’ toirt gu ’m chumhne duine fior bhreagh de chloinn ’Ic Rath a ’bhrist a chas cho dona ’s gu ’m b’ eudar do na dotairean a’ toirt deth uile. Bha duine ’s a choimhearsnachd aige a bha buileach neo-bhreagh. Thuirt MacRath nis aon latha, “tha thusa sona, oir cha ruig tha leas taing a thoirt do Dhia gu bràch, —gu dearbh cha mhòr a rinn e ruit.” “Cha chreid mi ma rinn e gu math ruitsa,” thuirt an fear eil, “nach do ghabh e ’n t-aithreachas air a shon an rithist.” Cha ’n ’eil Siorramachd Inbhernis buileach mar sin. Rinn Dia fuathas air a son agus cha ’n ’eil an t-aithreachas air na ’s mò, ach gu firinneach cha mhòr a rinn duine air son na Siorramachd bhreagh sin, —agus tha sin nàr.

Eadar Bridgeport agus an Reserve chunnaic mi aon rud air pairt de na tighean nach fhaca mi riabh roimhe, agus nach do thuig mi. B’ e sin seòrs’ ùr uinneagan. Bha iad air cuid de na tighean, ach gun te agamh cha robh iad air na tighean uile. Bha iad air an gearradh ann am meadhon an doruis a bha ris an t-sraid, agus iad mu dha oirleach gu leth a dh’ fhad agus pailt oirleach ’n liad. “An iad saighdearan a tha fanailt ’s na tighean ud?” thuirt mi ris an fhear a bha comhla ruim. “Cha ’n iad, ach gealtairean,” ars’ esan. “ ’S iad ach a tha deanamh a’ mhi-fhortain ’an so. ’S iad sid tha reic na deoch laidir. Tha de dh’ eagal aca roimh ’n luchd-dreuchd agus oifigich an lagha ’s gu ’m b’ fheudar daibh na h-uinneagan beag’ ud a’ dheanamh mar sheorsa de fhreiceadan.” Tha ’n dorus daonnan glaiste agus cha ’n fhaigh duine ’stigh gus am faicear cò th’ ann. Nach truagh an gnothach nach rachadh an lagh a’ chur ’an gniomh da rireadh air beistean a tha deanamh an leithid de chall ’s an aite.

Fhuair mi beagan eolais air na daoine aig an Reserve anns an uine bhig a bha mi ’n am measg. ’S e call mòr a th’ ann gu ’m biodh am buaireadh so ’g a chumail do gnath fa chomhair sluaigh cho math riu. Ach a dh’ aindeoin gach grabaidh tha e soilleir gu ’m bheil an Reserve a’ tighinn air adhart ann an doigh no dha, gu h-araid bho chionn bliadhna. ’S i mo bharail fhein le firinn gu ’m bheil creideas mòr ri thoirt do dh’ aon duine uasal air na thaghail mi air mo thuras do na meinean, agus ’s e sin an t-urramach Maighstir Ruairidh Mac Aonais, sagart na sgireachd. Gun bheum a’ thoirt do dhuin’ eile, no gu h-araid do phears’ -eaglais, feumar aideachadh gu ’n d’ rinn Mr. Ruairidh, an t-urramach tapaidh agus an sar dhuin’ -uasal, atharachadh mòr aig an Reserve bho ’n chunnaic an fior urramach beannaichte, an t-easbuig, iomchuidh a chur ann. Cha robh aig an Reserve an uair sin, bho chionn beagan ’s bliadhna, ach eaglais bheag agus gun tigh-sagairt idir. Tha ’n diugh eaglais mhath ann air a cur air doigh am migh ’s a stigh, agus tigh-sagairt nach ’eil le cinnt a leighte air an eilein so, le gle bheag fhiachan fhathast ri phaigheadh; agus tha gach aon toilichte. Cha ’n ’eil, tha mi creidsinn, gach ni aig an Reserve cho coimhlionta ’s u mhath leis an urramach an sagart Mac Aonais, ach cha ’n ’eil teagamh aig duine ’s am bith anns am bheil tonaisg nach ann na ’s fhearr ’s na ’s fhearr a bhios gach ni ’dol anns an teaghlach ghasda th’ aig an Reserve eadar an sagart agus an sluagh.

Bha duil agam brath ’thoirt duibh air mo thuras do Ghlace Bay, do Bhridgeport, agus gu Camus na h-airde ’n ear; ach a chionn gu ’m bheil an litir so a nis a air fàs rudeiginn fada cha chan mi ’n corr air an t-seachduinn so. Slàn leibh. Is mi, ’an nise ’s ’an rithist, ur caraid,

AONAS AN DOMHNULLAICH,
Baddeck, an 11 la dhe ’n gheamhradh, ’96.

---

[143]

[Vol . 5. No. 19. p. 7]

Cuir a dh’ iarraidh MHIC-TALLA. Gheibh thu e uaithe so gu deireadh na h-ath bhliadhna air son dolair.

Tha comunn Gailig Lunnainn gle fhaisg air sia fichead bliadhna dh’ aois. Rinn an comunn so obair mhor as leth cainnt nan Gàidheal.

Tha tri fichead us da chinneach dheug ag àiteachadh na talmhainn, agus iad a’ labhairt tri mile agus ceithir cànainean. Tha mu mhile seòrsa creud no aidmheil aca.

Tha aon oighreachd aig Sàr Ruisia dha fhéin anns a bheil ceud muillein acaire, a thri uiread ’sa tha ann an Sasuinn; agus tha oighreachd eil’ aige a tha corr ’sa dha uiread ri Alba.

Cha’n eil duine beò ann an Tigh nam Morairean, am Breatunn, an diugh, a bha ann ’nuair a thainig ban-righ Victoria dh’ ionnsuidh a chrùin. An duine ’s fhaide th’ ann cha ’n eil e ann ach leth-cheud bliadhna sa sia.

Tha cuideachd ann an Dun-Eideann(Patrick, Geddes & Co., )an deigh leabhar de Bhàrdachd Cheilteach a chur a mach. Tha dàin agus òrain Welshach, Bhreathannach, Eirionnach agus Ghàidhealach ann. Tha an leabhar a’ cosg da dholair us cairteal.

Bha duine bha g iarraidh dh’ an phàrlamaid uair a’ labhairt aig coinneamh mhor a chaidh a ghairm air son cùisean na dùthcha bhi air an rannsachadh. “A chàirdean,” ars esan, “bha mis’ uair agus chaidh gabhail orm air son a bhi ’g innse na firinn.” “Ma ta, a’ bhalaich,” arsa seann duine bha ’san éisdeachd, “rinn sin do leigheas gu gasda; ’s mor a ghabhadh tu ’s an fhirinn innse ’n diugh.”

Saolaidh neach nach b’ urrainn do charaid a bhiodhte posadh a bhi cho fad air ais ’s gu’n biodh esan air a phosadh rìs a mhaighdinn, no ise ris an fhleasgach. Ach a dh’ aindeoin cho doirbh ’sa tha e chreidsinn, tha fios cinnteach gu’n do thachair a leithid ann am Breatunn uair us uair o thoiseach na linne so. Anns an uine sin bha seachd posaidhean air an deanamh anns an d’ fhuair am fleasgach bean, agus am b’ fheudar do fhear-na-bainnse dhol dhachaidh mar a thainig e.

Chuir duine ann an St. Petersburg, an Ruisia, a mach leabhar o chionn ghoirid nach do chòrd ri uachdaranachd na dùthcha, agus chaidh a thoirt gu cùirt air a shon. Thugadh a bhinn a mach gu feumadh e an leabhar itheadh. Chaidh a thoirt a mach gu àite follaiseach dhe’n bhaile, agus an sin chaidh toirt air an leabhar a chagnadh ’sa shlugadh, duilleag an deigh duilleig. Bha an leabhar ro-mhor airson itheadh aig aon am, agus thugadh air tri tràthan a dheanamh dheth, aon tràth ’san latha.

Bathar Tioram.

20 paidhir de bhrogan bhan, 65c am paidhir.
Seall air Deiseachan fhirionach a tha sinn a creic air $3 .25.
Tha sinn a dol a sgur a chreic Bathair Tioram, agus creicidh sinn na th’ againn gle shaor.
IAIN A. Mac COINNICH & CO.

McDonald Hanrahan & Co,

Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.

Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.

MACDONALD HANRAHAN & Co.
Mai 4. ’95;

So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, their e gu
Rhodes & Gannon,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75c., Mainspring ,75c. An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.

CARADH
Uaireadairean
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.

Tha so air a chumail do
Niall Mac Fhearghais, Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.

Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar uthcha tha ’nar beachd

A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C. B.

Siosal & Crowe,
Fir-Tagraidh, Comhairlichean Notairean &c .
SIDNI, C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE.

D . A. HEARN.
Fear-Tagraidh, Notair &c . &c .,
SIDNI, - - C. B.

---

[144]

[Vol . 5. No. 19. p. 8]

Laoidh na Ban-Iudhaich.

LE SIR WALTER SCOTT.

I
Tir a braighdeanais ’n uair a dh’fhàg
Israel a ghràdhaich Dia,
Bha ESAN mar rithe ’s gach trà,
’Ga stiuradh air gach làmh ’s ga dion.
’S an latha roimpe bha meall neòil,
’S be ’n t’ ioghnadh mòr siod de gach treubh;
’S an oidhch’ bha ’m fasach mar an t-òr
Le boillsg’ an teine a dh’orduich E.

II
’An sin bha laoidhean naoimh a
Le tromp a’s tiomban ’seirm do chliù,
A’s nigh’nan Shìoin ’togail fhonn
D’an d’ thug gach sonn ’s gach sagart, flù.
An nis gun ni mar so—mo chreach!
Tha Israel ait seachran sleibh,
Cha gh’ath ar n’ athraichean Do shlighs,
As dh’fhag Thus’ iad ’n an slighe féin.

III
Ach mar ruinn fòs—ged ’s ann fo sgàil!
’Nuair ’thig oirn latha seilbh ’us maoin,
Biodh smuaintean Ortsa dhuinn na dhion
’O theas ’as iargain air gach taobh.
’S air slighe Iudah O! ’nuair ’thig
An oidhche dhorcha, tric bi dlù,
Fad-fhulangach ’us mall chum feirg,
’Nad sholus dealrach dhuinn ’s na’ d’ stiùir.

IV
Ar clarsaichean, nan culaidh-thàir,
Dh’fhag sinn aig sruth Bhàbeil thall;
Chaidh gach altair oirn fo smàl,
A’s fuaim ar gaire tha air chall.
Ach fuil nan gobhar ’Dhia, ars Thus’
Cha toilich mi na mile spréidh
“An cridh brist’, ’san spiorad bruit’
Si’n iobairt umh’l dan d thug mi spéis.”

Cruachan-Beann.

LE P. MAC-AN-T- SAOIR

SEISD.—
Cruachan-beann, Cruachan-beann,
Cruachan-beann, ’s mor mo thlachd dhiot;
Cruachan-beann thar gach meall,
’S a chuid allt ’ruith roi’ ghlacaibh.

Cruachan beann ’s e cho mor,
Tha e sonraicht’ r’a fhaicinn—
Cha ’n ’eil a lethid ’s an Roinn-Eorp’,
’S geal a chota ’n am sneachda.
Cruachan-beann, &c .

Clann-an-t- Saoir d’am bu dual
’Bhi ’n ad chluanagan fasgach;
An diugh cha ’n fhaic mi aon d’ an al
’Gabhail tamh ann ad thaice.
Cruachan-beann, &c .

’S iomadh linn bho n’ fhuair iad coir
Air a’ bheinn is boidhch’ r’a faicinn;
’S cho fhad’ ’s a ruitheas uillt gu cuan
Bidh an dualchas ud aca.
Cruachan-beann, &c .

Fine ’s duineala, gun ghruaim,
’N am dol suas chun na batailt;
’S an Ceann-cinnidh air an ceann
’Toirt comandd’ do na gaisgich,
Cruachan-beann, &c .

An Leitir-beann chaidh m’ arach òg—
Leitir bhoidheach nam badan;
Gheibhte fiadh ann air an t-sliabh,
’S earbag ria’ch anns gach glac dheth,
Cruachan-beann, &c .

Aite ’s maisiche fo ’n ghrein
Chaoidh cha leur dhomh r’a fhaicinn;
’S bho ’n a chuir iad thu fo fheidh,
’S goirt mo dheur ’gabhail beachd ort.
Cruachan-beann, &c .

Fichead mile tha mu ’n cuairt
Anns a’ chruaich ud tha maiseach;
Agus tri dhiubh air aird’—
’S iomadh bard a ghabh beachd ort.
Cruachan-beann, &c .

Soraidh ’nis le Cruachan-beann,
’S leis gach coire, ’s gleann tha ’n taic ris;
’S e mo dhurachd Clann-an-t- Saoir
Bhi chomhnuidh ri dha ’s na thaice.
Cruachan-beann, &c .

An Ros.

Dhearc mi uair air ros a’ fas
Maiseach, ur, fo dhriuchd a’ Mhaigh—
“ ’S dearbht’” thuirt mi “nach bean gu brath
Dad do bhlath cho boidheach!”
Chaidh mi seachad la ’n a dheigh,—
Chaidh a phabadh leis a’ ghaoith
Ceann ri leathad air, a’ caoidh,
’S beacha breun ’g a rospadh.

Oigh a’s aingealaiche snuadh,
Faic ’s an ros do choimeas truagh!
’S ceart co deas tha d’ iomadh buaidh,
’Thogail fuath ri gradh dhuit;—
’S mar an nathair anns an tom,
Thoir ceum mearachd, ’s tha Cul-chainnt
Deas gu d’ bhruthadh— ’s Mi-run lom
Togaidh fonn do naire.

BARD LOCH-FINE.

Biodh tlachd agad ann an obair, do bhrigh, mar ’eil féum agad air a thaobh lòin, gu’m féud féum a bhi agad air air son leigheis.

Tha mòran de chomhfhurtachd na beatha a ta làthair a’ co-sheasamh ann an eolas, càirdeas, agus comunn a bhi againn maille riu-san a ta diadhaidh, glic, agus subhailteach.

Smuainich mu’n labhair thu, agus smuainich cò iad ris am bheil thu a’ labhairt. Smuainich c’ar son a tha thu a’ labhairt agus smuainich ciod a tha thu a labhairt

CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an Oifig a MHAC-TALLA. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith ort cuir litir thugainn a feorach nam prisean.

NUAIR THEID THU ’BHADDECK
taghail an stor
Albert I. Hart.
Tha Stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.
Bathar Tioram, Bathar Cruaidh
Amhlan, Aodaichean, Caiseart,
Adan, Curraichdean, agus iomadh ni eile.
An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.
ALBERT I. HART.
Baddeck, Aug. 1, ’90.

STOR UR TAILLEARACHD.
ANN AN
StorW . E. Peters.

Aodaichean Mathadhe gach seorsa.
Gearradair air ur-ionnsachadh ann an Sgoil ghearraidh Mhitchell, an New York.

Theid sinn an urras air an obair.
MacCoinnich & Co.
Sidni, C. B.

Air an ath sheachdain tha brath sonruichte againn ri thoirt d’ ar luchd-leughaidh bho
D. J. DOMHNULLACH.