---

[193]

[Vol . 5. No. 26. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. V. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE IANUARAIDH 2, 1897. No. 26.

Ioghnaidhean an t-Saoghail.

BEANNTAN-TEINE.

(Air a leantuinn.)

Gu faisg air deireadh na h-ochdamh linn deug, bha gach eòlas a bh’ aig daoine air beanntan-teine, agus air an obrachadh fo’n talamh, air am faotainn bho na bha iad a faicinn air da bheinn an ceann a deas na h-Eadailte—Bhesubhius agus Etna.

Bha beinn Bhesubhius, a bha brùchdadh gu math tric, a reir aithris nan seann sgriobhaichean, ’na beinn àrd bhiorach agus àite còmhnard air a mullach anns an robh gleann cruinn làn feòir us fionain. Timchioll air a ghleann so bha creagan casa, agus na b’ fhaide sios bha taobhan na beinne air an còmhdach le coilltean eireachdail. Bha bailtean soirbheachail aig a bonn, agus ged a theabadh fear dhiubh a sgrios le crith-thalmhainn cha robh daoine ’tuigsinn ach gle bheag mu’n t-slochd mhealltach a bha ’na mullach. Ach gu h-obann, anns a bhliadhna 79 A. D., bhruchd meall uamhasach de cheò ’s de smùid ’s de theine á mullach na beinne. Bha ’n darra taobh dhe’n ghleann air a sheideadh a mach, agus bha na creagan, agus meallan mora de luathainn ’s de chlachan teithe air an tilgeadh do ’n athar. Sgaoil iad an sin a mach na’n nial mor, agus thuit iad fad us farsuinn. Fad ochd latha ’s ochd oidhche chaidh sin air adhart. Bha baile a bha sia mile air falbh air a sgrios le tuiteam nan clach, agus bha dha eile—Herculaneum agus Pompeii—a lion beagan us beagan air an lionadh leis an tuil a bha sruthadh leis a bheinn, agus fa-dheòigh air an còmhdach thairis gu h-iomlan. Anns a bhliadhna 1711, bha tuathanach a cladhach tobair, agus fhuair e mirean de mharmor briagha; thug sin air daoine tòiseachadh air cladhach, agus fhuaireadh seana bhaile Herculaneum anns a’ cheart suidheachadh anns an robh e ’nuair a chaidh a thiodhlacadh le cur a mach na beinne. Fhuaireadh làrach Phompeii mu mheadhon na h-ochdamh linn deug.

Tha Etna, beinn-theine mhor Shicili, tri fichead mile ’sa tri mu’n cuairt, agus gle fhaisg air aona mile deug troigh a dh’ àirde. Tha muinntir Shicili fhéin ’ga roinn ’na tri earannan, an t-iochdar, am meadhon, agus am bràighe. Tha an t-iochdar làn de dh’ fhion-liosan agus de dh’ achaidhean arbhair, agus an sid ’s an so tha bailtean beaga agus mora; tha am meadhon còmhdaichte le frithean anns am bheil craobhan daraich, geanm-chno, giuthais, agus seòrsachan eile; tha a bràighe ’na fhàsach fiadhaich, neo-thorach, agus tha a fior mhullach a ghnath còmhdaichte le sneachda ach a mhàin an sid ’s an so far am bheil an sneachda air a chòmhdach thairis le luathainn.

An do leugh sibh riamh ma Empedocles? Bha an duine so ’na fheallsanach, ’na bhàrd, agus ’na fhear-eachdraidh. Bha e còmhnuidh an Agrigentum an Sicili mo choig ceud bliadhna mu’n d’ rugadh Criosd. Tha e air a radh, leis an toil a bh’ aige beul teinnteach Etna fhaicinn gn’n deach e tuilleadh us faisg air agus gu’n do chaill e a bheatha anns na lasraichean. Tha cuid de na seann sgriobhaichean a fàgail air gu robh e air son daoine bhi deanamh aoraidh dha mar dhia, agus a chum ’s nach cluinneadh neach sam bith mu ’bhàs gu’u do dhirich e a bheinn ’s gu’n do thilg e e-fhein ’san t-slochd. Ach thilg a bheinn a mach te dhe ’brogan, agus mar sin dhearbhadh d’an t-saoghal nach robh ann an Empedocles ach duine.

Tha eilean anns a Mhuir Mheadhonach, direach a mach bho chladach Shicili, ris an canar Volcano, “a’ bheinn-theine.” ’S e ’m fear a’s fhaide deas de Eileanan Lipari, agus cha’n eil ann dheth ach aon bheinn-theine mu mhile mu ’n cuairt, agus mu cheithir cheud slat a dhoimhneachd. Tha mar an ceudna Strombali, am fear as fhaide tuath de na h-eileanan so, comharraichte air son cho tric ’sa bhios teine brùchdadh troimhe.

Dhe’n aon nàdar ris na beanntan-teine tha tobraichean de dh’ uisge teth a tha gu tric a bristeadh a mach, mar a tha ’n Geyser mor no an “spùtan” ann an Iceland. Ann an America Mheadhonach agus anns na h-Eileanan Phillipeach, tha ainm air leth aig na nàisinnich do ’n da sheòrsa, “beanntan-teinteach,” agus “beanntan-uisgeach,” na beanntan-uisgeach a’ ciallachadh nam beann as am bi uisge teth air a spùtadh a mach, air a leantuinn le crithean-talmhain mora.

Tha clar-chomhnard Christo an ceann a deas America a tha cuartaichte le beanntan àrda, air ainmeachad le Humboldt mar raon a tha uile gu leir teinnteach. Tha an teine a’ siubhal fo’n talamh bho thuath gu deas, uair a bristeadh a mach air aon bheul agus uair air beul eile. Tha Cotopacsi beul ri bhi naodh mile deug troigh os cionn na fairge. Cha’n eil anns a chuid is motha de dh’ eileanan a Chuain Chiuin ach seann bheanntan-teine, no tha iad air an deanamh air creagan a bha air tùs air an tilgeadh a mach á beanntan-teine. Tha iad ag eiridh ’nam biorraidean mora á doimhneachdan a chuain, agus tha am barran, a tha direach a ruigheachd bàrr an uisge, mar a’s trice air an cuartachadh le coireal, agus a thaobh sin theirear eileanan coireil riutha. Air uairibh tha na h-eileanan so ag eiridh àirde mhath os cionn na mara, agus air uairibh theid iad fodha gu buileach. Tha so uile ’g innse gu bheil cumhachd mor eigin ag obrachadh fo ghrunnd na fairge am meadhon na talmhainn, agus gu bheil an cumhachd sin de’n aon ghnè ri boil ’nam beanntan teine.

Anns gach dùthaich mar a’s fhaide theid sinn sios dh’ an talamh ’sann a’s motha ’n teas. Mar a’s doimhne ’mhèinn ’s ann a’s teotha ’n t-àile. Tha na beanntan-teine a’ comharrachadh cuid de na fosglaidhean troimh ’m bheil stuthan leaghte agus teithe air an tilgeadh á broinn na ta mh[ ? ]

Tha eilean Hawaii, am fear a’s motha de Eileanan Sandwich, comharraichte mar àite anns am bheil teinntean daonnan ag obrachadh fo’n talamh. Tha aon bheinn ann d’ an ainm Kilauck, a bhios a bristeadh a mach gle thric le neart mor.

’Nuair a bha seann bhaile Phompeii air fhosgladh ri solus an latha aon uair eile, bha gniomharan mu dheireadh an t-sluaigh gu tric air an toirt am follais. Aig aon tigh, leig an spaid ris cnamhan duine faisg air a gheata, agus iuchair ’na laimh, agus ri thaobh taosg airgid a bha e a reir gach coltais a’ giulan leis. ’Na shineadh ri thaobh bha cnamhan fir eile aig an robh àireamh de shoithichean airgeid. Tha e coltach gu’n d’ thug iadsan a bha làidir ionnsuidh air teicheadh, agus gu’n do dh’ fhalaich iadsan a bha lag iad fein anns na selleirean fo na taighean. Ann an aon seileir fhuaireadh fichead craimhneach air an tiodhlacadh ann an luath mhin, agus uile gu leir bha cnàmhan còrr us seachd ceud air am faotainn. Nach b’ uamhasach an t-àm sid, ’nuair a thòisich an luath ri tuiteam, ’sa bha na clachan a bristeadh troimh mhullach nan taighean, agus a bha ’n sruth de labha leaghte tighinn na b’ fhaisge ’s na b’ fhaisge, agus na daoine truagha gu diomhain a’ feuchainn ri teicheadh o bhàs oillteil? Nach eil e iongantach r’a smaoineachadh air, gu faod sinn a nise coiseachd troimh shràidean Phompeii, agus gu faic sinn na claisean a rinneadh annta le cuidhlean nan carbad o chionn còrr us ochd ceud deug bliadhna?

---

[194]

[Vol . 5. No. 26. p. 2]

SGEULACHDAN ARABIANACH.

I. —AN DAMH AGUS AN T-AISEAL.

O chionn fada ’n t-saoghail bha marsanta anabarrach beairteach ann, aig an robh staidean agus taighean-comhnuidh ann an caochladh aiteachan de ’n duthaich. Agus bha moran spreidhe de gach seorsa aige. Bliadhna de na bliadhnachan chaidh e fhein ’s a bhean ’s a theaghlach a ghabhail comhnuidh air te de na staidean, a chum gu faiceadh e cia mar a bha gach obair a bha e ’deanamh air an staid a’ dol air aghart. Bha e ’na dhuine anabarrach fiosrach, foghluimte, agus bha e comasach air cainnt gach ainmhidh fo ’n ghrein a thuigsinn; ach nan innseadh e gu robh an t-eolas so aige, cha bhiodh an tuilleadh saoghail aige. Agus thug so air nach d’ innis e do dhuine riamh aon lideadh de na chuala e na h-ainmhidhean ag radh.

Bha damh agus aiseal aige ann an cuil, an t-aon taobh ri taobh, anns an stabull; agus air latha araidh ’s e na sheasamh aig dorus an stabuill, chuala e an damh agus an aiseal a’ bruidhinn ri ’cheile mar so:— “Is ann agad fhein,” ars’ an damh ris an aiseal, “a tha saoghail an aigh dheth. Bu tu an ceann fortanach ’gad bhreith. Smaoinich fhein air a’ cheartas a th’ agad, agus air cho beag ’s a tha thu ’deanamh a dh’ obair! Tha thu air do nigheadh ’s air do chireadh gu math ’s gu ro mhath a h-uile latha; tha thu air do dheadh bheathachadh le siol air a dheadh ghlanadh, agus gheibh thu do dheoch de ’n uisge ghlan, fhionnar, mar a thig e as an tobar. Cha ’n ’eil car agad ri dheanamh a’s truime na do mhaidhstir a ghiulan an uair a theid e air cheann turuis sam bith; agus mur b’ e sin, cha bhiodh car no cuirean agad ri dheanamh latha deug ’s a’ bhliadhna. Cha ’n ionnan ’s mar tha mise, cha ’n ’eil agam ach fior dhroch ceartas ann am biadh ’s an obair. Mu ’n gann a shoilleiricheas an latha tha mi air mo chur a tharruinn a’ chroinn-treabhaidh, agus bidh dubh-bheul na h-oidhche ann mu ’n leigear as mi. Bidh mi cho sgith a h-uile beul oidhche ’s gur gann a theid agam air coiseachd dhachaidh. A bharrachd air sin, cha teid fois air an treabhaiche ach a’ gabhail orm le bata cruaidh, cnuachdach, anns am bheil togail do laimhe. An aite braighde is siolachan is sintean a chur orm gus an crann a tharruinn mar bu choir dhaibh a dheanamh, is ann a tha crann air a cheangal ris an earball agam, agus, mar a dh’ fhaodas tu fhein fhaicinn, cha ’n ’eil leobadh craicinn air m’ earball. Agus an uair a bheirear dhachaidh mi anamoch ’s an oidhche, cha ’n fhaigh mi ri itheadh ach droch fhodar, agus beagan de phonair chruaidh, thioram gun ghlanadh. Ma ’s e sin fhein e, cha ghabh iad an dragh mo leabadh a ghlanadh ach gle ainneamh. Feumaidh mi laidhe anns a’ chuil fhluich, shalaich so fad na h-oidhche.”

Cha dubhairt an t-aiseal guth fhad ’s a bha an damh a’ deanamh a ghearain ris. Mu dheireadh thuirt e ris:— “Tha iadsan a their, gur e creutair amaideach a th’ annad ag innseadh na firinn. Tha thu tuilleadh is faoin an uair a tha thu ’leigeadh leotha bhith ’gabhail brath ort mar a tha iad, gun bhith cur gu laidir ’nan aghaidh. Aig a’ cheart am, ciod e am math dhut a bhith leigeadh do leith-mharbhadh mar a tha thu ’deanamh. Tha thu ’g ad mharbhadh fhein a chum socair is toil-inntinn is buannachd a thoirt do mhuinntir nach toir taing no duais dhut air a shon. Ach nam biodh do mhisneach cho mor ri d’ neart, cha deanadh iad ort mar a tha iad a’ deanamh. An uair a theannas iad ri d’ cheangal anns a’ chuil, c’ar son nach ’eil thu ’cur ’nan aghaidh? C’ar son nach ’eil thu ’g am bualadh le d’ adhaircean, agus a’ nochdadh dhaibh gu bheil fearg ort, le bhith ’sgriobadh air an talamh le do chasan-cinn? A dh’ aon fhacal c’ar son nach ’eil thu ’cur nan cridheachan aca air chrith le buirean? Tha thu comasach gu leor air d’ aite fhein a sheasamh, nan togradh tu fhein, ach cha dean thu sin. An uair a bheir iad dhut droch fhodar, agus deannan de dhroch phonair, cuir do shron orra, agus na blais iad. Ma ghabhas tu mo chomhairle-sa, chi thu an ùine gun bhith fada, gu ’m bi thu moran ni ’s fhearr dheth na tha thu, agus gu ’m bi h-uile aobhar agad air a bhith fada ’nam chomain-sa.”

Chord comhairle an aiseil anabarrach math ris an damh, agus dh’ aidich e, gu robh e fada ’na chomain air a son. “Mo Shunndachan gaoil,” ars’ esan, “ni mise gach ni a dh’ iarr thu orm a dheanamh, agus chi thu gu ’n teid mi ann an ceann mo ghnothaich gle sgoinneil.” Cha robh an tuilleadh comhraidh eatorra aig an àm. Chual’ am marsanta a h-uile guth a thubhairt iad, ach cha do leig e dad air.

An la’r- na-mhaireach, gu math moch, thainig an treabhaiche a thoirt leis an daimh a threabhadh mar a b’ abhaist da. Cheangail e ’earball ris a’ chrann, agus dh’ fhalbh e leis. Bha cuimhne aig an damh air a’ chomhairle a thug an t-aiseal air, agus bha e fad an latha anabarrach doirbh ri cheannsachadh. Anamoch feasgair, an uair a thug an treabhaiche dhachaidh e ’s a thoisich e ri ’cheangal anns a chuil, an aite a cheann a chumail gu socrach fhad ’s a bhithteadh ’g a cheangal, mar a b’ abhaist da dheanamh, is ann a bha e ’leum a null ’s a nall, agus a’ falbh an comhair a chuil ’s a’ buirean. An sin thug e ionnsuidh air an treabhaiche a tholladh le ’adhaircean. A dh’ aon fhacal, rinn e a h-uile dad a chomhairlich an aiseal dha a dheanamh. An ath latha, thainig an treabhaiche, mar a b’ abhaist, gus an damh a chur a dh’ obair; ach bha ’n damh na laidhe ’s a chuil ’s a chasan sinnte ’s e romhanaich mar gu ’m biodh e air thuar a bhith grad mharbh. Sheall e anns a phrasaich, agus chunnaic e nach do chuir an damh beul air a’ chonnlaich no air a’ phonair a thug e dha an oidhche roimhe sin. Ghabh e truas ris, air dha saoiltinn gu robh e tinn, agus gun dail sam bith chaidh e far an robh am marsanta ’s dh’ innis e dha mar a bha. Thuig am marsanta gle mhath gu ’n do ghabh an damh an droch chomhairle a thug an aiseal air, agus thuirt e ris an treabhaiche an t-aiseal a chur a threabhadh, agus e bhith cinnteach, gu ’n oibricheadh e gu math e gu rann dubh-bheul na h-oidhche. Rinn an treabhaiche mar a dh’ iarradh air. B’ fheudar do ’n aiseal a bhith treabhadh gu trang fad an latha; agus o nach robh cleachdadh aige air obair thruim, bha e anabarrach sgith am beul na h-oidhche. A bharrachd air sin, agus fhuair e de dhochann o ’n treabhaiche rud a thug air gu robh e an impis tuiteam as a sheasamh an uair a thill e dhachaidh.

Aig a’ cheart àm bha ’n damh cho toilichte ’s a b’ urrainn a bhith. Dh’ ith e a h-uile greim a bh’ anns a’ chuil, agus leig e ’anail fad an latha. Bha e toilichte a chionn gu ’n do ghabh e comhairle an aiseil. Thug e mìle beannachd dha air son na deadh chomhairle, an uair a thainig e dhachaidh o ’n treabhadh.

Cha dubhairt an aiseal aon fhacal ris, oir bha e air a thamailteachadh air son an droch dhiol a rinneadh air. Ach thuirt e ris fhein, “Is ann le mo ghoraiche fhein a thug mi am mi-fhortan so orm fhein. Bha beatha gle shocrach agam. Bha mi cho sona ’sa bha ’n latha cho fad. Cha robh ni sam bith a dhith orm. Is e mo choire fhein go bheil mi an diugh anns an t-suidheachadh thruagh anns am bheil mi. Agus mur urrainn mi doigh fhaotainn air tighinn as na croisean anns an deachaidh mi cha ’n fhada bhios mi beo.” An uair a thubhairt e so, bha a neart air failneichadh cho mor ’s gu ’n do thuit e far an robh e, mar gu ’m biodh e leith mharbh.

Bha fhios aig a’ mharsanta gu robh an aiseal ann an droch staid, agus bha toil aige an comhradh a chluinntinn. Air an aobhar sin, an deis dha ’shuipear a ghabhail, chaidh e mach ri solus na gealaich, agus shuidh e far an cluinneadh e iad, agus shuidh a bhean comhladh ris.

Cha robh e fada ’na shuidhe an uair a chuala e an aiseal ag radh ris an damh, “A chompanaich, innis dhomh, guidheam ort ciod a tha run ort a dheanamh am maireach an uair a thig an treabhaiche le biadh ugad?”

“Ciod a tha run orm a dheanamh!” ars’ an damh. “Leanaidh mi air a bhith deanamh mar a dh’ iarr thu fhein orm a dheanamh. Bheir mi ionnsuidh air a tholladh le m’ adhaircean, mar a rinn mi an de. Leigidh mi orm gu bheil mi tinn, agus dluth air a’ bhàs.”

“Cha b’ e mo chomhairle dhut,” ars’ an aiseal. “Ma ni thu sin, cuiridh tu lion do mhillidh mu d’ chasan fhein. An uair a bha mi air tighinn thun an taighe ’s an fheasgar, chuala mi am marsanta ag radh rud eiginn mu do thimchioll a chuir uamhas orm.”

“Mo chreach! ciod a chuala tu?” ars’ an

---

[195]

[Vol . 5. No. 26. p. 3]

damh. “A Shunndachain mo ghaoil, na ceil orm aon fhacal de na chuala tu.”

“So mar a chuala mise ar maighstir ag radh ris an treabhaiche: —O nach ’eil an damh ag itheadh a bhidh, no comasach air obair a dheanamh, marbhaidh sinn am maireach e, agus bheir sinn an fheoil aige mar dheirc do na bochdan. Bidh an t-seice feumail dhuinn fhein, an uair a chairtear i. Na dichuimhnich thusa fios a chur air an fheoladair gu math moch am maireach. Sin agad na chuala mise,” ars’ an aiseal. “Tha ’n curam a th’ agam mu do bheatha, agus an cairdeas a th’ agam riut, a’ toirt orm so innseadh dhut, agus comhairle ur a thoirt ort. Cho luath ’s a bheirear a’ chonnlach agus a’ phonair a d’ ionnsuidh, grad eirich, agus toisich ri itheadh cho sunndach ’s a rinn thu riamh ’n ad’ bheatha. Saoilidh ar maighstir gu bheil thu air a dhol am feobhas, agus gun teagamh sam bith, cha mharbhar idir thu. Ach mur dean thu mar a tha mise a’ comhairleachadh dhut, theid do mharbhadh gun teagamh sam bith.”

Chreid an damh a h-uile facal a thuirt an aiseal ris. Chaidh e air chrith leis an eagal, agus thoisich e ri buirean aird a chlaiginn.

An uair a chual’ am marsanta an comhradh a bha eadar an damh ’s an aiseal rinn e lasgan mor gaire. Ghabh a bhean ioghnadh mor an uair a chuala i ’gaireachdaich e, agus gun aobhar gaire aige, cho fad ’s a b’ fhiosrach i. “Innis dhomh,” ars’ ise, “ciod a thug ort a bhith ’gaireachdaich air an doigh ud?”

“Coma leat, a bhean,” ars’ esan, “ciod a thug orm a bhith gaireachdaich.”

“Cha choma leam idir,” fhreagair i, “feumaidh mi air a h-uile cor fios an aobhair fhaotainn.”

“Cha ’n urrainn dhomhsa ni sam bith innseadh dhut, ach gu ’n d’ rinn mi gaire an uair a chuala mi na briathran a thuirt an aiseal ris an damh. Cha ’n fhaod mi ciod a thubhairt iad ri cheile innseadh do dhuine beo.”

“C’ar son nach innis thu dhomhsa e,” ars’ ise.

“Ma dh’ innseas mi dhut e, cha bhi an tuilleadh saoghail agam,” ars’ esan.

“Cha ’n ’eil thu ach a’ fanaid orm,” ars’ a’ bhean; “cha ’n urrainn gu bheil thu ag innseadh na firinn domh. Mur grad innis thu dhomhsa cion a thug ort gaire a dheanamh, agus ciod a thuirt an damh agus an t-aiseal ri cheile, tha mi ’mionnachadh air neamh nach laidh mi ’s an aon leabaidh riut ri do bheo.”

An uair a thuirt i so, thug i an taigh oirre. Bha i gu stracadh le feirg. Shuidh i an oisinn an t-seomair, agus lean i air caoineadh fad na h-oidhche. Bha am marsanta ’n a laidhe ’s an leabaidh na onar fad na h-oidhche. An uair a chunnaic e ’s a’ mhaduinn gu robh i anns a’ cheart staid ’s an robh i fad na h-oidhche, thuirt e rithe gur i ’bha gorach ’g a cur fhein ’na leithid de staid air son ni nach mor a b’ fhiach; agus ged nach deanadh e math sam bith dhise fios fhaotainn air an diomhaireachd, gu ’n deanadh e cron mor dhasan na ’n innseadh e i. “Air an aobhar sin,” ars’ esan, “tha mi ‘guidhe ort gun smaoineachadh tuilleadh air.”

“Bidh mi ’smaoineachadh cho mor air ’s nach sguir mi chaoineadh gu brath gus an innis thu dhomh e,” ars’ ise.

“Ach tha mise ’g innseadh dhuit gu saor, soilleir,” ars’ esan, “gu ’n caill mise mo bheatha ma bheir mi geill do d’ ghoraiche-sa.”

“Biodh sin fior no na bitheadh,” ars’ ise, “tha mise ag radh riut gu feum thu innseadh dhomh.”

“Tha mi ’faicinn,” ars’ am marsanta, “gu bheil e neo-chomasach tur a chur annad; agus o ’n a tha mi ’faicinn roimh laimh gu ’n toir do raigeann fhein am bas dhut, iarraidh mi air a’ chloinn tighinn a steach g’ ad fhaicinn mu ’m faigh thu am bàs.”

Uime sin dh’ iarr e air a’ chloinn tighinn a steach far an robh i, agus chuir e mar an ceudna fios air a h-athair ’s air a mathair ’s air na cairdean eile. An uair a thainig iad agus a chual’ iad an t-aobhar air son an do chuireadh fios orra, rinn iad na b’ urrainn daibh a chum a dhearbhadh oirre, gu robh i fada cearr; ach bha ise cho fada ’na barail fhein ’s a bha i riamh. Thuirt i riutha, gu ’m b’ fhearr leatha am bàs fhaotainn na gu striochdadh i do dh’ fhear a taighe. Labhair a h-athair ’s a mathair rithe, agus gun anns an t-seomar ach iad fhein ’n an triuir, agus thuirt iad rithe, nach deanadh am fiosrachadh a bha i ag iarraidh feum sam bith dhi. Ach cha gheileadh i dhaibh air chor sam bith. An uair a chunnaic a’ chlann nach b’ urrainnear a toirt as a beachd, thoisich iad ri càoineadh gu goirt. Bha am marsanta fhein mar gu ’m biodh duine a bhiodh glan as a chiall, agus cha mhor nach robh e deas gus a bheatha fhein a chur an cunnart a chum a beatha-se a shabhaladh.

A nis, bha leith-cheud cearc, agus coileach, aig a’ mharsanta; agus mar an ceudna, cu a bha toirt fanear gach ni a bha ’tachairt. Agus an uair a bha am marsanta ’na shuidhe am muigh, agus e ’smaointean ciod a b’ fhearr dha a dheanamh, thug e an aire gu robh an coileach a’ cleasachd ris na cearcean, mar is minic a bha e. Ruith an cu far an robh an coileach, agus thuirt e ris:— “A choilich, tha mi cinnteach gu ’n d’ thig breitheanas ort gun dail air son do chuid aotromais. Bu choir naire a bhith ort air son na h-obrach a th’ agad an diugh.”

Sheas an coileach air a chorra-biod, agus chuir e an colg sin air ’s fhreagair e, “C’ar son nach fhaod mise a bhith a’ cheart cho mear ’s a b’ abhaist domh?”

“Mur ’eil fhios agad c’ar son, innsidh mise dhut e,” ars’ an cu. “Tha ar maighstir an diugh ann an trioblaid-inntinn ro mhor. Tha ’bhean a’ cur roimpe gu ’n toir i air d’a aindeoin, gu ’n innis e dhi diomhaireachd shonraichte. Ma dh’ innseas e an diomhaireachd so dh’ise, no do neach sam bith eile, cha bhi tuilleadh saoghail aige. Tha nithean air tighinn gu leithid a dh’ airde ’s gu bheil aobhar eagail gu ’m buadhaich i air. Tha gradh aige dhi, agus tha e ’cur dragh anabarrach air a bhith ’g a faicinn a sior chaoineadh; agus is docha gu ’n caill e a bheatha air a tailleamh. Tha sinn uile air ar clisgeadh mu ’n chuis; agus tha e cur dragh mor oirnn a bhith ’gad fhaicinn-sa cho mear ’s cho sunndach am measg nan cearc, ’s a tha thu.”

Fhreagair an coileach, agus thuirt e, “Am bheil thu ag radh rium gu bheil ar maighstir cho beag tuir ’s gu ’m biodh e mar sin? Cha ’n ’eil aige ach an aon bhean, agus cha ’n urrainn da a cumail fo smachd! Ged a tha leith cheud bean agamsa, bheir mi orra gu ’n gabh iad mo chomhairle. Deanadh e a ghnothach mar dhuine reusanta, agus theid mi an urras nach bi e fada ’g a cur fo smachd.”

“Cia mar?” ars’ an cu. “Ciod e is coir dha dheanamh?”

“Innsidh mi sin dhut,” ars’ an coileach. “Glasadh e an dorus, agus gabhadh e dhi gu math ’s gu ro mhath le deadh bhata; agus theid mise an urras gu ’n toir sin gu rathad i. Agus rud eile dheth, sguiridh i ’bhith ’faighneachd dheth mu nithean ris nach ’eil gnothuch sam bith aice.”

Cha bu luaithe a chual’ am marsanta na briathran a labhair an coileach na ghrad ghabh e steach far an robh a bhean a’ tuiream ’s a’ caoineadh anns an t-seomar, agus bata math, cnuachdach aige ’na dhorn. Dhuin e an dorus; chuir e car ’s an iuchair, agus ghabh e dhi leis a’ bhata, gus mu dheireadh an dubhairt i, “An ainm an aigh leig leam, leig leam. Cha tig an latha ’s cha chian an trath a chuireas mise ceisd ort mu ni sam bith nach buin domh.”

An uair a chunnaic e gu ’n do ghabh i aithreachas a chionn a bhith cho rag ’s cho mi-mhodhail ’s a bha i, sguir e ’ghabhail oirre leis a bhata. An uair a dh’ fhosgail e an dorus, chaidh na cairdean gu léir a steach do ’n t-seomar far an robh i, agus an uair a chunnaic iad gu robh i air tighinn gu sith agus gu reusan, bha iad anabarrach toilichte. Thug iad mile taing do ’n mharsanta a chionn e bhith cho smaoineachail ’s cho tapaidh ’s gu ’n do cheannsaich e i.

Tha nithean Gàidhealach a sior fhàs fasanta. Tha fear-deanamh phioban ann an Dun-Eideann an deigh òrdugh fhaotainn bho cheannard buidhne anns an arm Fhrangach ag iarraidh àireamh phioban a dheanamh dha. Ma shoirbhicheas le chuid dhaoine ann an cluich na h-inneil, cuiridh e dh’ iarraidh tuilleadh dhiubh. Chuala ’n duine so na piobairean Gàidhealach a’ cluich na pioba agus ghabh e leithid de mheas air a cheòl ’s nach fhoghnadh leis ach a cur air ghleus ’na dhùthaich fhéin.

---

[196]

[Vol . 5. No. 26. p. 4]

MAC-TALLA.

A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25

Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher ‘Mac-Talla,’
Sydney, Cape Breton

SIDNI. IANUARAIDH 2, 1897.

Bliadhna Mhath Ur.

Tha sinn a nise air tòiseachadh air bliadhn’ eile. Shiubhail an t-seann bhliadhna gu tir na diochuimhn’ agus cha’n fhaicear tuilleadh i. Ghiulain i leatha iomadh neach a bha slàn, fallain, ’nuair a thàinig i steach, agus chàraich i iad fo fhòd a ghlinne, far am bheil iad ’nan laidhe ann an cadal trom a’ bhàis. Ghiùlain i air falbh mar an ceudna iomadh dòchas a bha daoine ’g altrum, agus thainig ionadh ni gu crich ris nach robh dùil da mhios dheug roimhe so. Cha’n eil mi ’dol a dh’ fheuchainn ri iomradh a thoirt air na nithean bu chudthromaiche a thachair air feadh an t-saoghail ré na bliadhna; faodaidh gach neach amharc air ais agus fhaicinn dha fhéin; ach bu chòir dhuinn uile cur romhainn a bhuil a’s fhearr is urrainn duinn a dheanamh de’n bhliadhn’ ùir. Dh’ fhalbh an t-seana bhliadhna, agus cha’n eil an còrr againn ri dheanamh rithe; ach a bhlìadhn’ ur, tha i romhainn, agus tha ’nar comas moran uile us math a dheanamh fhad ’sa bhios i againn. Ma ni sinn gu math bidh cuimhne na bliadhna so gle thaitneach leinn ’sna bliadhnaichean a thig ’na deigh, ach ma’s ann gu h-olc a ni sinn, cha’n urrainn duinn amharc oirre an deigh laimhe ach le grain agus fein-dhiteadh. An dochas gur ann air an dòigh a’s fhearr a ghabhas deanamh a chaitheas sibh féin agus luchd-leughaidh MHIC-TALLA an da mhios dheug a tha rompa, tha mise le m’ uile chridhe a’ guidhe BLIADHNA MHATH UR dhuibh uile, agus moran dhiubh! Is mi ’ur fior charaid, an latha ’chi ’s nach fhaic,

A Bhliadhn Ur, 1897.
OSCAR.

Tha e ’na chleachdadh aig moran mu’n àm so dhe’n bhliadhna a bhi ’bòideachadh gu bheil iad a dol a dheanamh moran feuma air a bhliadhna air am bheil iad air tòiseachadh—na ’m b’ àbhaist dhaibh a bhi ri nithean nach robh ceart, sguiridh iad dhiubh, agus ma bha iad ri nithean a bha math annta féin, ni iad an tuilleadh dhiubh. Ann an aon fhacal, tha iad a’ dol a chur seachad na bliadhna so mar nach d’ rinn iad aon riamh roimhe chur seachad. Ach ’s tric a thachras nach bi a bhliadhn’ ur seachdain a dh’ aois ’nuair a bhios na bòidean sin uile air am bristeadh ’s air an leigeil á cuimhne, agus cha bhi iad air an ùrachadh tuilleadh gus an tig an ath bhliadhn’ ùr. Tha fhios againn gur ann mar sin a dh’ éirich do mhoran, agus theireamaid riutha aig an àm so, gu’m b’ fhearr gu mor gun ghealladh sam bith a thoirt seachad na a thoirt agus an deigh sin a bhristeadh. Ach ma thug iad an gealladh seachad, tha e mar fhiachaibh orra an dichioll a dheanmh air a choilionadh , agus na bitheadh e mar na lòineagan sneachda a laidheas air bhàrr na géige, agus a dh’ fhalbhas leis a cheud oiteig. Duine sam bith a gheallas deanamh na’s fhearr, bu chòir dha ’bhi cho seasmhach ’s gu’m biodh e air a chuid bu lugha ’toirt ionnsuidh air na gheall e a choilionadh.

Tha còrr us ceitheir mile deug saighdear Spàinnteach ann an Cuba tinn le galairean a tha buailteach do dhaoine ann an dùthchannan teithe. Tha taighean-ceannachd air an tionndadh gu bhi ’nan taighean-eiridinn, agus tha na dilleachdain air an cur as na taighean a bha toirt fasgaidh dhaibh, agus saighdearan euslan air an cur ’nan àite. A reir gach sgeòil tha na Spàinntich a’ faighinn tilleadh air muin tilleidh ann an Cuba, ach mar a tha cùisean, cha’n eil fhios co-dhiubh tha no nach eil gach sgeul a tha tighinn fior.

Tha cuirt a dol air adhart ann am Boston o chionn còrr us seachdain mu’n mhort a rinneadh air bòrd an t-soithich Herbert Fuller a’s t-samhradh s’a chaidh. Chaidh fear de na bh’ air bòrd, Monk, a leigeil m’a sgaoil, agus tha dithis eile ’gam feuchainn an drasda. A reir coltais cha teid aca air Bram fhaotainn ciontach, agus tha cuid de na dotairean a’ deanamh a mach gu bheil an treas fear, Brown, as a rian, agus ma tha sin mar sin cha chuirear peanas sam bith airsan. ’Se càs neònach a th’ ann bho thoiseach gu deireadh.

Bha taosg de dhaoin’ òga a bha ’g ionnsachadh na dotaireachd a’ falbh air an rathad-iaruinn eadar da bhaile anns an Spainn. Air son spòrs dhaibh fein, chuir iad claigionn duine air bàrr bata, agus chuir iad suas e ri uinneig an t-seòmar a b’ fhaisge orra, agus iad fhein a ròmhanaich aig a cheart àm. ’Nuair a stad an carbad, fhuaireadh gu robh seana-bhean a bh’ anns an t-seòmar sin air bàsachadh leis an eagal, bha te eile air a dhol ann an nial, agus bha seann duine air a dhol as a rian.

Am bheil thu air son fhaighinn a mach co an duine roimh ’m mo bheil agad de reusan a bhi air d’ fhaicioll. Ma tha, amhairc ’sa sgathan, agus mur faic thu a dhearbh-choltas, tha mise air mo mhealladh.

G . H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
Uaireadairean Oir us Airgid agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
SIDNI, - - - C. B.

F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC

An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.

Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.

Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s coir dha toghal air.

Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas nungaidhean air son leigheas agus ceartachadh shùilean.

Sidni, C. B. Feb. 1, ’96.

C . H. HARRINGTON & CO.

Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seor sa, SAOR.

Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c , &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.

Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart-fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.

Fiodh, Buird, Laths, Clachan-creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean.

C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
NYANZA , C. B.

Tha e creic CLOTH, DROGAID, agus PLAIDEACHAN “EUREKA” air a cheart phris air am beilear ’g an creic aig na muillin.

Tha Factoridh Eureka air aon de’n fheadhain a’s fhearr an Canada. Choisinn na Plaideachan a thatar a’ deanamh innte DUAIS AIRGEID aig Exhabition Chanada da uair.

Chreic e an uiridh fiach cheithir cheud deug dolair ( $1400 .00) dhe na h-aodaichean so an coinneamh Clòimhe, agus tha dùil aige barrachd air sin a chreic am bliadhna.

Tha luchd-gnothuich(agents)aige mar a leanas: —Ann an Siorrachd Inbhirnis, Niall Mac Illemhaoil, aig Loch Ainslie, agus D. D. Mac Fhionghain, (Taillear,) an Orangedale; an Siorrachd Cheap Breatunn, Tearlach E, Clark, aigCross Roads Leitche’s Creek.Tha mu dheich air fhichead sampull aodaich aca, agus theid aca air seòrsa sam bith a thoirt dhuit ochd latha ’n deigh a chlòimh a chur air falbh. Am bheil iad math? THIG AGUS FAIC.

---

[198]

[Vol . 5. No. 26. p. 5]

Sealladh o Mhullach Beinne ann an Earra-Ghael, mu dhol Fodha na Greine.

O’n is cuimhne leam beathach no duine, b’e mo thlachd a bhi siubhal nam beann; agus is minic a ghabh mi sealgaireachd mar leisgeul, chum an srath fhàgail, agus farsuingeachd a’ mhonaidh a ghabhail fo m’ cheann. Tha toileachas-inntinn ri fhaotainn air mullach beinne àird, leis an t-sealladh fharsuing a tha uaithe air muir agus air tìr-mòr; nach feud gun àrdachadh inntinn a dhùsgadh a tha air dòigh àraidh taitneach agus tarbhach. ’S ann uaithe so tha e tachairt, gu bheil spéis mhòr aig gach aon do’n bheinn is dlùithe don àite san d’fhuair e àrach, —bàigh a leanas ris fhad ’s is beò e; agus thigeadh e dhachaidh á Innsibh na h-àird an ear no ’n iar, cha bhi e sa’ choimhearsnachd gun togradh a dh’ ionnsuidh an àite anns an d’ fhuair e, air leis, a’ cheud bheachd air farsuingeachd an t-saoghail; agus bi’dh e déigheil mar an ceudna air ’eòlas ath-ùrachadh air gach glac agus coire a b’ àbhaist da thaghall ’na òige, ’nuair bu lùthmhor a cheum, agus a bu bheag a bha ’n saoghal a cur air a chridhe do chùram. B’ àluinn an là ann an céitein an t-sàmhraidh, ’nuair a dh’ fhalbh mi gun duine maille rium, le rùn fior mhullach na beinne a ruigheachd, agus sealladh fhaotainn air dol fodha na gréine. Bha ’n là san àm sin ’na fhad ’s ’na bhlathas: bha gach eun a’ seinn aig beinn ’s aig baile, agus obair na cruitheachd fo shòlas. Dhìrich mi o ghuala gu guala, o choise gu coire, gus an d’ ràinig mi an t-àite san robh an àiridh ri m’ cheud chuimhne: bha làraichean nam bothan fathast r’ am faicinn; bha crò nam meann ’na tholman uaine, an t-sòbhrach ’s an neòinein a’ fàs air. B’ aighearach an sùgradh a b’ àbhaist a bhi ’n so moch-thrath agus feasgar ’an àm bleodhann na spréidhe. Bha ’n t-alltan beag a’ siubhal gu seimh troimh ’n àilein, le torman co tùchanach ’s bu ghnàth leis. Shuidh mi car tamuill air a’ bhruaich ag iarraidh fionnachd ’na bhraonaibh tlàtha. Cha deach mi seachad air aon tobar a chaisg ìota m’ òige gun fheuchainn, no air eas no leum-uisge gun seasamh air an cùl a dh’ fheuchainn an robh co liutha bogha-frois ri fhaicinn ’sa b’ àbhaist. Mar so chaidh mòran do ’n latha seachad, ach ràinig mi fa dheireadh mullach na beinne. Shuidh mi ’m fasgadh an liath-chùirn a bh’ air a mullach, agus dh’ amhairc mi air an dùthaich mu ’n cuairt,

B’ àluinn a beinnean ’s a srathan;
B’ éibhinn dath a gleanntan.

Bha tìr-mòr na dùthcha ri m’ chùl, ach bha mach calg-dhireach m’ am choinneamh a’ chuid bu mhò do Innse-Gall, an cuan mòr le ’chaoil ’s le ’loingeas, agus a’ ghrian ghlòrmhor féin a’ tearnadh o àirde nan speur ann an àilleachd an fheasgair.

Cha robh eilean eadar Caol-Ile mu dheas, agus an Caol-Sgiathanach mu thuath; cha robh sliabh eadar Beinn-an-òir an Diùra agus a Chullainn ann an Eilean-a’ -Cheò, nach robh gu soilleir a’ m’ bheachd. Bha Muile dorcha, le ’chaol mara mar amhuinn àluinn ag iathadh mu ’n cuairt da, dìreach fo m’ shùil. Bha I nan Deòradh le ’laraichibh briste, ann an uaigneas sàmhach r’ a thaic; Staffa ainmeil le uamh nan tonn mar dhùrdan beag a mach air an fhairge; Tirì ìosal an eòrna, —Cola creagach, —Eig, le ’sgòrr ri speur,— ’s an t-Eilean Sgiathanach, ban-righ an iomlain; agus a mach air an cùl gu léir, ann an iomall na rìoghachd, an t-Eilean-Fada mar mhìle sgeir, ag éiridh air aghaidh a’ chuain, smùid ghàirdeachais ag éiridh o gach aon diubh, ’nuair bha ’ghrian a’ siubhal seachad os an ceann, ’gam fàgail mìle do mhìltibh ’na déigh. Bu dìomhain oidheirp a thoirt air a’ choilion smuain a bha taitneach, agus, tha dòchas agam, a bha tarbhach, a dhùisg suas leis an t-sealladh so. Air a leithid so a dh’ àm cha ruigear a leas an inntinn a chumail fo smachd. Bu shona a bhiodh daoine nan giùlaineadh iad, am measg ùinich agus othail na beatha so, càileigin do ’n aigne mhaith sin, a tha uaigneas agus sàmchair a shamhuil so do àite a tàrmachadh. Oir, gu cinnteach, mar a’s mo a thàirngeas sinn air falbh o iorghuill an t-saoghail so, ’s ann a’s mò a ruigeas sinn air an fhonn spioradail sin, trid am bheil an t-anam air a chur air ghleus gu co’ -chomunn àrd a chumail r’ ar n-Athair neamhaidh. Nam bu mhath leinn blasad air an aoibhneas so, cha bu neo-iomchuidh dhuinn air uairibh comunn an t-saoghail so fhàgail, agus a ràdh ris gach imcheist bhuaireasach a bhuineas dha, mar thubhairt Abraham r’a òganaich, Fanaibhse ’an so, agus theid mise suas a thairgse na h-ìobairt.

Bha ’ghrian a téarnadh gu luath; bha dath an òir air aghaidh nan speur; bha a leadan àillidh cheana sa’ chuan, agus an fhairge, mar gu ’m b’ ann, a’ dùnadh mu ’n cuairt dh’i. Is blasd’ a’ chainnt a chleachd bàrd na dùthcha so féin, ’nuair bha ’n sealladh so aige, ’s math a dh’ fheuidte, o’n mhullach cheudna. Ach bu dall sinne mur gabhamaid beachd a b’ àirde air an t-sealladh so, na dh’ fheudadh esan fhòghlum o thuigse nàduir. An ti nach mothaicheadh o’n t-sealladh so glòir an Ti naoimh a chruthaich a’ ghrian, agus a sgeadaich an saoghal le ’uile àilleachd, bu bhochd, gu dearbh, a chor, agus cha chulaidh-fharmaid a chridhe; oir, gu deimhin, bu ghlòrmhor an taisbean a bha ’n so air cumhachd agus maitheas Dé. A bhi mothachadh do ’n ghàirdein thréun sin air am bheil an domhan crochta, a’ fosgladh air an dara làimh dhiom dorsa na h-oidhche do ’n ghréin, ’ga cur a mach a shoillseachadh taobh eile ’n t-saoghail, ’s a dhùsgadh nam mìltean as an suain: ’s a bhi faicinn a’ ghàirdein cheudna a’ togail na gealaiche dhuinne ’na h-àite, an robh e comasach gun éigheach a mach, Is glòrmhor thusa, O Dhé uile-bheannaichte! tha neamh agus talamh làn do d’ ghlòir, a Thighearna nam feart; tha thu toirt dhuinne gach beannachd ’na thràth, agus cha ’n ’eil thu air àm sam bith, ’gar fàgail fo an-dòchas no dith! Chaidh a’ ghrian fodha, agus shaoileadh tu gu ’n robh an saoghal a’ caoidh: bha ’n drùchd tròm, mar dheòir na h-oidhche ’na déigh; a’ braonadh gu làr. Dh’ fhalbh a’ ghrian, ach bha fathast àirde nan speur air an òradh le gathannaibh àghmhor, a’ lubadh a nuas gu fann fathast air an t-saoghal, ’s ’ga bheannachadh le eadar-sholus an anmoich. Bha’n ceò a’ sgaoileadh sios air an leachduinn, agus bha ’n t-àm dhomh nis am monadh fhàgail. Bu bheannaicht’ an t-sàmhchair a bha mach air feadh an domhain; bha còrr fhuaim ann, ach cha bu chulaidh-eagail no uamhais iad, —torman nan allt, mar bha iad a tuiteam leis an aonach o chraig gu craig, —sgriach na h-iolaire, ’s i ’g itealaich air bile na creachainn, ag iarraidh a h-àil air an aisridh chorruich; an fheadag ghuanach o thòm gu tòm; gogail a’ choilich-ruaidh ’gam dhoichioll o’n bheinn; a chearc a’ gairm a h-àil fo ’sgéith, agus miogadaich nan gabhar ag iarraidh am meann. O! cia lion mhor mile beò-chreutair air feadh an t-saoghail, smuainich mi, a bha, sa’ cheart am so a’ dol gu tàmh fo shùil-choimhead an Fhreasdail sin a bha faireadh thairis orra, agus a dh’ uidheamaich àite tàimh do gach aon aca fa leith. Tha sùilean nan uile ort, O! Dhé; tha thu toirt doibh gach sochair ’na thràth. Agus ma tha Dia mar so a’ buileachadh orrasan na h-uiread do chùram, an dean e dearmad air mac an duine? “Feuch,” a deir Criosd, “eunlaidh an athair; cha chuir iad, agus cha bhuain iad, agus tha Dia ’gam freasdal; agus nach fearr sibhse gu mor na iadsan? Eisd so, O! thusa air bheag creideimh: giùlain na smuaintean so leat do d’leabaidh; earb thu féin ri Dia, leis an dòchas a tha ’g éiridh uatha, is bithidh do chadal taitneach. —Leabhar nan Cnoc.

Sgeul agus Oran.

Tha mi cur g’ ur n-ionnsuidh beagan rannan a rinneadh le Calum MacLeoid, sgiobair luinge a bha ’fuireach aig Loch-nam-madadh ann an Uidhist. Bha Donull Mac-an-Rothaich d’an rinneadh an t-òran, bliadhnaichean a’ deanamh a dhachaidh de thigh Chaluim. Cha robh a chiall uile aig Donull bochd, ach bha e na dhuine mor, trom, agus cho làidir ris an each, agus bha e cho leisg ris an lunndaire. ’S e an “Speireag” a bh’ aca mar fhrith-ainm air, agus bhiodh corruich mhor air an uair a theirteadh an t-ainm so ris.

Thàinig e latha do thigh MhicLeòid an deaghaidh a bhi air falbh ùine mhor gun fhios càite, agus thuirt Calum ris:—

Dh’ fhalbh an Speireag air iteig do’n iarmailt,
’S thug i ’n taobh siar oirre dh’ iarraidh g lòin.
Tillidh i rithist mar shneachda gun iarraidh,
’S gabhaidh i sios gu Calum MacLeòid.

Bha greann anabarrach air Dònull daonnan, ach laidh gruaim gu tur air a mhallaidh an uair a chual e an rann ud, agus thuirt e, “Cha dian mi car oibreach gu bràch tuille dhut a Chaluim.”

---

[197]

[Vol . 5. No. 26. p. 6]

NAIDHEACHDAN.

Chaidh fear Ian Mac Nimhein a mhuinntir Eilean a’ Phrionnsa a mharbhadh ann an coilltean New Brunnswich an la roimhe le craobh a thuiteam air.

Tha rathad-uisge St. Peter’s air a dhùnadh air son a’ gheamhraidh, agus tha ’n soitheach-smuide Blue Hill a b’ àbhaist a bhi ruith eadar Caolas Chanso agus na Narrows Mhora an deigh a cairtealan geamhraidh a ghabhail ann am Baddeck.

Tha an t-Urr. Coinneach Mac Coinnich, a bha ré an t-samhraidh ’s an fhoghair a saoithreachadh ann an caochladh àitean air an eilean so, a nise air a dhol air ais gu Halifax far am bheil e o chionn àireamh bhliadhnaichean a deanamh a dhachaidh.

Chaidh mèinn Springhill ’na teine Di-satharna s’a chaidh, agus bha eagal orra gu robh i gu bhi air a milleadh gu mor, ach cha deach e ro fhad air adhart agus cha robh an call cho mor. A chuid sin de ’n mheinn a chaidh ’na theine, bha e ri bhi air a dhùnadh deireadh na bliadhna.

’Nuair a bha Morair Obaraidhean a’ dol troimh Winnipeg o chionn ghoirid, chaidh currachd béin a bh’ aige a ghoid, agus b’ fheudar dha am baile fhàgail as aonais. Beagan lathaichean an deigh do ’n mhorair falbh, chaidh braidein a ghlacadh air an t-sràid ’s an currachd m’a cheann.

Chaidh fear Iain Batherson ann an Sidni Tuath fhaotainn ciontach an darra uair, air son creic deoch làidir; dhiult e a chàin a phàigheadh agus chaidh a chur dh’ an phriosan, far an do chuir e seachad Latha Nollaig, agus far am feum e a reir coltais na ceud lathaichean dhe ’n Bhliadhn’ Uir a chuir seachad cuideachd.

Bha stoirm mhor shneachda ann am Manitoba ’s anns an Iar-Thuath o chionn mios air ais, agus bha eagal air na tuathanaich gu’n cailleadh iad a chuid bu mho dhe ’n spreidh, ach thainig side bhlath a rithist, agus cha bhi an call mor sam bith. Tha an t-side ’n drasda na’s blàithe na bha i geamhradh o chionn fhada.

Thug an t-uisge air falbh a chuid bu mhotha dhe’n t-sneachda, mo mheadhon na seachdain. Bha sin fhéin cho math, oir mar a bha e cha robh ann ach fior dhroch ròidean. Ann an àiteachan bha citheachan mora dheth, agus an àiteachan eile bha talamh dubh ann. Tha na droch ròidean a’ cur grabadh mor air reic us ceannach, oir leis mar a tha iad cha ’n fhaigh daoine ach gann gluasad bho na taighean. Tha na marsantan a’ gearan gu mor, agus tha na h-aobhair aca.

Fhuaireadh stuth dubh ann an Algoma an Ontario, air a gheamhradh so, agus tha caochladh bharailean am measg dhaoine thaobh ciod an stuth a th’ ann. Tha cuid ag radh gur-a gual a th’ ann, ach tha luchd-ealain ag radh nach e, gur e th’ ann stuth ris an canar anthraxolite. Co-dhiu loisgidh e agus bheir e teas uaithe a cheart cho math ris a’ ghual, agus, mar a tha aon de phaipearan Ontario ag radh, fhad ’sa ghabhas e ’sa ghoileas e a phoit, faodar a bhi coma c’ ainm a th’ air.

Tha pàrlamaid no Congress nan Stàitean air son toirt air an Spainn a saorsa thoirt do Chuba. Tha iad air comhairle clag Sgàinn, ma chual iad riamh i, a leigeil as an cuimhne, “An rud nach buin dhut, na buin dha.” Ach tha Cleveland comasach air stad a chur orra, ged nach eil e gu bhi ’san dreuchd ’sam beil e ach beagan us da mhios eile, agus rinn e sin. Cha mhor dhaoine nach d’ fhuair coire dha an uiridh air son cho teann ’sa chaidh e air cogadh a dhùsgadh suas eadar na Stàitean us Breatunn, ach air an turus so, cha mhor nach eil ’ga mholadh air son an t-sith a ghleidheadh eadar na Stàitean ’s an Spàinn.

B’ fheudar dhuinn ainmean na phàigh a chumail as a’ phaipear air an t-seachdain so, ach bidh iad anns an ath àireamh, agus tha sinn an dochas eadar so us Di-satharna s’a tighinn gu ’n dean moran eile an cuid dholair a chur a stigh, agus gu’m bi an ainmean air an cur an clò còmhla ri càch.

Air an t-samhradh s’a tighinn tha soitheach-smùide gu bhi ruith eadar am port so agus Port au Basque air taobh siar Newfoundland, far am bheil ceann an rathaid-iarunn ùir. Tha an soitheach ’ga togail ann an Glascho, agus cosgaidh i mu chairteal muilein dolair. Ni i an t-astar eadar taobh siar Newfoundland agus Ceap Breatunn ri leth latha.

Cha ’n eil aon de na soithichean-smùide a b’ àbhaist a bhi cur an cuairtean air a cheann so dhe ’n eilein a nis air ghluasad ach am Peerless. Tha càch uile air a dhol mu thàmh air son a gheamhraidh. Bha ’m Peerless fhein air a cumail na tàmh Di-màirt ’s Di-ciaduin le pairt de h-inneal a reothadh oidhche Di-luain, ach ’sa mhaduinn Dior-daoin bha i air a cuairt àbhaisteach a rithist.

Tha gorta mhor anns na h-Innsean. Tha duin’ -uasal àraidh a’ sgriobhadh gu fear de na paipearan Sasunnach, agus ag innse gu bheil anns na mor-roinnean meadhonach na miltean a’ bàsachadh gach latha le cion a bhidh. Tha Riaghladh na dùthcha a’ deanamh an dichill air biadh a riarachadh air an t-sluagh bhochd, ach cha mhor is urrainn daibh a dheanamh leis cho lionmhor ’s a tha ’n sluagh.

Tha MAC-TALLA toirt mile taing dha chàirdean a rinn cuideachadh leis air a bhliadhna s’a chaidh, agus tha e ’n dòchas gu ’n soirbhich gu math leotha air a’ bhliadhn’ ùir so. Tha e an dochas gu ’n cuir gach aon roimhe gu ’n dean e ’dhichioll air bliadhna shoirbheachail a thoirt do ’n MHAC-TALLA, air dhoigh ’s mu ’n tig crioch air 1897 gu ’m bi e air fàs ann am meud, ’s ann am mathas, agus gu’m bi e sior fhàs measail aig a luchd-dùthcha.

Oidhche Nollaig thainig roinn de dh’ òigridh. Orangedale us Amhuinn Dhennis air chéilidh do ’n mhansa ann am Malagawatch, agus thug iad aireamh de ghibhtean luachmhor do ’n Urr. Iain Ròs ’s da mhnaoi. An deigh sin chuireadh seachad am feasgar gu cridheil sunndach. ’S e so a cheud Nollaig do Mhaighstir Ròs an deigh tilleadh do Cheap Breatunn, agus ’s math leinn a chluinntinn gu’n do chuir e seachad i air dòigh cho toilichte.

’Se ’n togalach fiodha a’s sine th’ air an t-saoghal, eaglais a th’ ann am Borgund, an Norway; Chaidh a togail anns an aonamh linn deug. Bha i air a cumail o ghrodadh le bhi air a cumail còmhdaichte thairis le bìgh a ghiuthais.

Tha moran tinneis ann an cearnan de Eilean a’ Phrionnsa. Ann an aon àite, Rathad Murray Harbour, bha aon tigh anns an robh an duine ’sa bhean a stigh marbh aig an aon àm. Tha ’n t-side th ’ann air a gheamhradh so glé mhi fhallain.

Air a bhliadhna ’n uiridh, cha bu lugha na 2893 pearsa a chaill am beatha anns na h-Innsean le beothaichean fiadhaich, mar a tha ’n tigear, an elephant, am panther, agus am mathan. Anns an ùine cheudna, chaidh 21,538 a chur gu bàs le nathraichean an lot. A bharrachd air call beatha dhaoine, chaidh 97,000 beothach càllaichte a mharbhadh leis na beothaichean-fiadhaich ’s leis na nathraichean.

D. A. Mac FHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.

Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.

C . P. MOORE.

THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.

NIALL DOMHNULLACH,
CEANNAICHE.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B,
Tha e na fhear-gnothuich do’n MHAC-TALLA, agus faodar pris a phaìpear, agus ainmean luchd-gabhail a thoirt dha.

---

[199]

[Vol . 5. No. 26. p. 7]

“Ud, a Dhònuill,” osa Calum, “cha b’e sid a bha mi ’ciallachadh ach so:—

’S math thu fhein, a Dhònuill mhoir,
As do léine, as do léine;
’S math thu fhein a Dhònuill mhoir,
As do léine phlangaid.

Bha Dònull bochd làn riaraichte leis an rann mu dheireadh, agus chaidh e dh’ obair gu sunndach.

Chaidh Dònull latha air chéilidh do thigh aon de na coimhearsnaich, agus shìn e e-fhein air beingidh a bha fa chomhair an teine, ’s tuitear na ’chadal, ’s rachar a làmh ’san teine, agus loisgear i. Ruith e dhachaidh ’s e a’ caoineadh mar gu’m biodh leanabh. Chuir te de nigheanan an sgiobair cungaidh ris an laimh, agus an deaghaidh a ceangal suas chuir i meatag mhor le ’h-athair air. An ceann tacain chrìn chual i Dònull ag caoineadh a rithist.

“Carson a tha thu a caoineadh a nis, a Dhònuill?” os an nighean.

“O, cha’n iongantach dhomh bhi caoineadh,” osa Dònull, “agus te dhe m’ mheòir ag goil na poit-bhuntata ’an tigh ar coimhearsnaich.”

Sheall an nighean air laimh Dhònuill a rithist, agus chuunaic i mar a bha—chuir i dithis de na meòir aige an aon mhiar na meataige, agus mar sin bha fear de na meòir falamh. “Is math, a dhuine bhochd gu’n d’ thug thu an aire dha,” os ise; “ach gheibh mise am miar dhut agus cuiridh mi ort e, agus bidh e cho math ’s a bha e riabh.” Chuir i a mheatag ceart, agus bha Dònull lan chinnteach gu’n deach i dh’ iarraidh a mheoir do’n teine, agus gu’n do chuir i air e a rithist.

Bha Dònull mar a tha moran dhaoine is glice—ro throm air an tombaca. Uair a bha sid a thainig MacLeòid dhachaidh bhar turuis fhada, thachair Donull air ’s an dorus, agus ’s i chiad fhàilte a chuir e air, “Am bheil tombaca agad domh, a Chaluim?” Bha mu phunnd aig an duine chòir dha na ’laimh, agus thilg e air e. Leig Donull e fhein sios gu faiceallach air an ùrlar ag gabhail air gu’n robh e marbh, agus thòisich Calum air an rann a leanas a dheanamh dha mar mharbhrann:—

Righ gur mis’ tha dheth brònach,
A h-uile latha ’s Di-dònaich,
Bho’n a chuir iad thu, Dhònuill,
An ciste bhòrda gu teann.
Ga d’ ghiùlan aig fearaibh,
A dh’ fhalbh leat do Sgeallair;
Sgeul ar cràidh bhi ga aithris,
Thu gun aithne, gun chainnt.

Na ’m b’ ann am baiteal no ’n còmhraig,
A rachadh do leònadh,
Gur a h-ioma laoch dòrn-gheal
A dhianadh striòceadh le lann;
A thigeadh g’ar còmhradh,
A dhioladh do thòrachd
Bho Chaisteal ud Fòlais
Le ’n cuid sròiltean ri crann.

Thigeadh Rothaich na ’n ceudan,
Mar bheum tuile le sléibhtean,
Luchd a dheanamh an euchd ud,
’N uair a dh’ éight’ an adbhanns.
Ann am blar Chlach-na-h- aire
’S mor an cliù fhuair na feara,
Dh’ fhàg na Frisealaich ainneamh,
Ged bha ’m barrachd dhiubh ann.

Gur h-ioma laoch treubhach,
A dh’ fhàg iad gun èirigh,
’Call am fala bho ’n créuchdan
As gach féith a bha annt’
’S na ’m biodh tus’ ann le d’éideadh
Le d’ chlaitheamh ’s le d’ sgéithidh,
Cha robh laoch anns an Fheinne,
A dhianadh d’ fheum air an ceann.

Bha mo ghréidheir-sa làidir,
Bu mhath gu feum ’us gu stàth e,
Na b’ eòlaich air àiteach,
Mu na bàigh cha robh ann.
Foghar, geamhradh, ’us céitein,
Bhiodh tu ’g àrach na spréidhe,
Bhiodh tu muigh air na sléibhtean,
Air an déigh anns gach am.

’Tighinn bho shiubhal an aonaich,
’S ann ort fhein bhiodh an fhaoilte,
Fiamh a ghàire bhiodh daonnan
Air an aodann gun sgraing.
Bhiodh mo thigh air dheagh chòmhdach,
Air dheagh-ghréidheadh mo mhòine,
’S mor an call a th’ ann dòmhsa.
Gu’n deach am fòd air do cheann.

Cha robh Dònull bochd an uair sin ach a leigeadh air a bhi marbh; ach beagan bhliadhnaichean an deaghaidh sin fhuair e bàs cruadalach. B’abhaist do Chalum Mac-Leòid a bhi ga chur le h-airgead astar á Loch-na-madadh, agus bha fios aig daoine air sin. Turus a bha ’sin chaidh e ’chur seachad na h-oidhche ’am bothan mnatha-eòlais. Mharbh a’ bhaobh e ’an duil gu’n robh airgead air a shiubhal—chuir i an clobha mu ’amhuich ’s e na ’chadal agus thachd i e! Tha ’n sgiobair còir a nise fo ’n ùir mar an ceudna, agus thar leam gur bochd na rannan a leigeadh air di-chuimhne. Uime sin uasail cheanalta, bhithinn ad chomaine, na ’n tugadh tu, uair no uairigin, cearb a d’ bhreacan daibh. —Mairi NicEalair ’sa Ghaidheal.

McDonald Hanrahan & Co,

Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.

Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe ’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram, tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.

MACDONALD HANRAHAN & Co.
Mai 4.; ’95

CARADH
Uaireadairean.
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.

Tha so air a chumail do
Niall Mac Fhearghais,
Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.

Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar uthcha tha ’nar beachd.

A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C. B.

Siosal & Crowe,
Fir-Tagraidh, Comhairlichean Notairean &c .
SIDNI, C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE.

D . A. HEARN.
Fear-Tagraidh, Notair &c . &c .,
SIDNI, C. B.

---

[200]

[Vol . 5. No. 26. p. 8]

Failte do’n Bhliadhn’ -Uir.

LE NIALL MAC LEOID.

Failte ’s furan do’n bhliadhn’ -ùir,
Le ’trusgan geal is sunntach greann,
’Dhùisgeas aiteas anns gach gnùis,
A sgaoileas fleadh mu bhùird le fonn.
Ged nach fhaigh sinn a bhi dlùth
Do ’r luchd-comuinn rùin ’s an àm,
’S e ’chiad làn a théid ’s a’ chuaich:—
Slàinte bhuan do Thìr nam beann.

’Tàmh am baile-mòr nan tùr,
Cha bu dùthchas dhuinn ’bhi ann,
Far nach fhaic sinn fiadh air stùc,
No bradan ùr ’g a thoirt á allt;
Far nach cluinn sinn pìob air cluain,
No gillean-Callainn shuas an gleann—
Ach cuiridh sinn mu ’n cuairt a’ chuach,
’Dianamh luaidh air Tìr nam beann.

Tìr a’ mhànrain, tìr a’ chiùil,
Tìr nam fiùran nach robh fann;
Ged ’tha ’n sliochd ’g an car air chùl
’Dhianamh rùim do chlann nan Gall—
’S iomadh fàrdach ’tha gun smùid,
Far ’m bu shiùbhlach fonn nan rann;
Ach bidh an aigne blàth gach uair
’Ni iad luaidh air Tìr nam beann.

Saoghal fada, maoin, ’as cliù,
Do ’r luchd-dùthcha ’bhos ’us thall;
Dòirteadh bheannachdan mar dhriùchd,
Gach bliadhn’ -ùr ’thig air an ceann.
Ged a sgaradh sinn ri luaths,
Bidh ar càirdeas buan ’s gach àm;
’S òlaidh sinn le caithream cruaidh,
Làn na cuaich’ air Tir nam beann.

Thug mi Gaol do ’n Fhear Bhan.

Fhir a dhealaich rium Di-luain
’S tu mo luaidh am measg chaich;
’S do ghruaidh dhearg mar na caoran
Ri taobh nan beann ard’.

LUINNEAG.
Thug mi gaol, thug mi gaol,
Thug mi gaol do ’n fhear bhan;
Thug mi gealladh dhuit a ghaol,
’S o cha’n fhaod mi bhi slan.

Chunnacas soitheach anns a chuan
’Toirt an nuas nan seol ard;
’S ’nuair a dhiult i ’dhol mu ’n cuairt
Bha mo luaidh-s’ air an t-snamh.

Cha’n ’eil leannan fo na ghrein
Agam fein ach a dha;
Fear an reiseamaid a chrùin,
’S fear san tiuir air nach traìgh.

Bha thu deas is bha thu tuath,
Bha thu ’n Clusidh uair no dha,
Gealladh cha d’ thug mise bhuam
Bho ’n a fhuair mi do lamh.

Tha do litir ann am phoc’,
’S gealladh posd’ uair no dha;
’S mur h-eil piuthar agad fein,
’S mi bu deuraich na cach.

’S e do ghaol a rinn mo lot,
’S a chuir spiochd orm an drast,
Guth do bheil a rinn mo leon,
’S e bu cheol dhomh goch la.

Bha mi bruadar ort an raoir,
A bhi ’n caoimhneas mo ghraidh;
Ach ’nuair ’dhuisg mi as mo shuain
Bha mi fuar, falamh, fas.

Cha d’ thug mise gealladh riàmh
Dha ’n fhear liath gun bhi slan;
B’ annsa leam an t-oigear donn
’Thogadh fonn am measg chaich.

Cadal cha’n fhaigh Mi.

’S mis’ a thug an gaol
’S paor a rinn mi ’cheannach;
Bhuail e mi ’san taobh
Far nach faod mi ’ghearan.

LUINNEAG.
Cadal cha dean mi,
Cadal cha dean mise,
Cadal cha dean mi
’Cuimhneachadh na cruinneig.

Bha mi ’n raoìr air bàl,
Ma bha cha b’ ann toilicht’;
Shuidh mi air do ghluin,
’S dhiult thu mi ’sa mhionaid.

Bha mi ’n raoir air bàl
An taigh ard nan uinneag;
’S greusaiche nam brog,
Phog e thu le furam.

Tha do ghruaidh mar ròs,
Tha do phog mar ubhall;
’S tu a’s guirme suil,
’S tu mo run ’s mo roghainn.

’S e mo cheist do shuil,
’S e mo run do chridhe;
Faileadh an t-subh chraobh
Dhe t’ anail chaoin a tighinn.

Mairi air a bheinn,
Mairi ’m bun a bhruthaich,
’H-uile Mairi ’th’ ann
Tha mi ’n geall orr’ uile.

Ann an aon de na beanntan mora teine a tha air Eileanan Sandwich, tha loch mor de làbha leaghte ’na mullach nuair a tha i sàmhach. Tha an làbha so air a deanamh suas de chreagan dhe gach seòrsa a bha air an leaghadh am broinn na talmhainn, agus tha i ri amharc oirre eadar a bhi gorm ’s a bhi dubh.

Faigh a mach ciod a bharall a th’ aig do naimhdean ort, oir gu tric ’si bharail a’s fhaisge air a bhi ceart; cha ghabh iadsan do leisgeul air son ni sam bith mar a ni do chàirdean.

Tha àireamh de leabhraichean Neill ’Ic Leòid, “Clarsach an Doire,” againn ri ’n creic. Cuiridh sinn an leabhar so leis a phosta, air son dolair.

NA BAIRD GHAIDHEALACH. —Cuirear an leabhar so gu duine sam bith a chuireas air adhart 35c., no tri airson dolair.

AN DA LEIGHEAS
AGUS
K . D. C. PILLS
Leigsidh iad an da Eucail Mhor
CION-CNAMHAIDH agus TEANNTACHD.
Cuir a dh’ iarraidh sampuill, teisteannais us urrais.
K . D. C. COMPANY, Ltd.,
New Glasgow,Nobha Scotia. —agus—127 State St., Boston, Mass.

NUAIR THEID THU ’BHADDECK
taghail an stor
Albert I. Hart.
Tha Stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.
Bathar Tioram, Bathar Cruaidh
Amhlan, Aodaichean, Caiseart,
Adan, Curraichdean, agus iomadh ni eile.
An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.
ALBERT I. HART.
Baddeck, Aug. 1, ’90.

THA SO AIR A CHUMAIL DO
D. J. DOMHNULLACH,
SIDNI, C. B.

STOR UR TAILLEARACHD.
ANN AN
StorW . E. Peters.

Aodaichean Matha dhe gach seorsa.
Gearradair air ur-ionnsachadh ann an Sgoil ghearraidh Mhitchell, an New York.

Theid sinn an urras air an obair.
MacCoinnich & Co.
Sidni, C. B.