---

[393]

[Vol . 6. No. 50. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VI. SIDNI, C. B., DI-HAOINE; 10 IUN, 1898. No. 50.

EACHDRAIDH NAN CAIMBEULACH.

(Air a leantuinn.)

A thaobh ’s gu ’n do chaochail Seòras Uilleam, an siathamh Diùc, gun sliochd, thainig a bhrathair,

IAIN DOUGLAS EDWARD HENRY, a stigh air an oighreachd ’na àite, mar an seachdamh Diùc, anns a bhliadhna 1839. Ann an làithean òige ghabh e anns an arm. Bha e anns a’ chogadh fo chomandSir Ralph Abercromby, anns an Olaind. An deigh dha tilleadh dhachaidh bha e air a thaghadh mar bhall pàrlamaid an siorrachd Earraghael. Bha e anns a phàrlamaid fichead bliadhna, air a thaghadh bho àm gu àm le muinntir a dhùthcha fein. Bha e pòsda tri uairean; an toiseach ri Ealasaid Chaimbeul, á Fairfield, a chaochail an 1818; a rìs riJoan Glassel, a chaochail an 1824; agus an treas uair ri AnnaColquhoun, á Ceann-na-Creige. Bha dithis mhac aige bho ’n dara bean: Iain Eanruig, a chaochail ’na sheachd bliadhna deug, agus Seòras Douglas, a rugadh anns a bhliadhna 1823.

Chaochail an seachdamh Diùc anns a bhliadhna 1847, ’na chaisteal fein an Inbher-aoraidh. Thainig a mhac,

SEORAS IAIN DOUGLAS, a stigh ’na àite, mar an ochdamh Diùc Earraghael. Tha e fathast beò slàn, ’na thri fichead bliadhna ’s a seachd deug a dh’ aois. Phòs e Ealasaid Georgina, nighean an Diùc Sutherlan. Tha da dhuine dheug de theaghlach aca, còignear mhac agus seachdnar nighean. So ainmean a chuid mhac ’us nighean: Iain Seòras Iomhair Eanruig Douglas Sutherlan, Marcus Lathuirn, a tha pòsd’ ri nighean na bàn-righ, agus a bha ’na Ard-fhear-riaghlaidh an Canada beagan bhliadhnaichean air ais; Gilleasbuig, Ualter, Seoras agus Cailean, —na gillean. Edith, Ealasaid, Victoria, Evelyn, Frances, Màiri agus Constance Harriet—na h-igheanan.

Tha ’n t-ochdamh Diùc ’na dhuine aig am bheil àrd fhoghlum, agus mar an ceudna àrd bhuadhan inntinn. Tha e air a mheas mar aon de phriomh sgoilearan na rioghachd. Sgriobh e àireamh de leabhraichean luachmhor, am measg a bheil “Lagh-rioghachaidh,” agus iomadh eile. Tha an Diùc mar an ceudna, fad iomadh bliadhna, ann an inbhe aird am pàrlamaid na rioghachd. Bha e ann an iomadh dreuchd chudthromaich an coimh-cheangal ri riaghladh na dùthcha bho ’n thainig e gu fearachas; agus ged tha e ’n diugh a teannadh suas gu maith ris a cheithir fichead, tha e ann an tomhas mor fior da thaobh, “nach d’ fhailnich fathast a shùil, ni mo a threig a neart e.” Tha sinn an dòchas gu ’n teid bliadhnachan seachad fathast mu ’n cluinnear sgeul a bhàis. A measg na nithean math a rinn e o’n thainig e thun na h-oighreachd, tha ’n cùram a ghabh e, ’s a tha e gabhail, de ’n eilean ainmeil sin, I Chalum Chille. Thug e fainear na sean-togalaichean a bhi air an caradh ’s air an cumail suas, air a chosdas fhein; agus a bhar air sin, tha duine còir, tuigseach aige ga chumail, o bhliadhna gu bliadhna air an eilean, gu bhi ’comharrachadh a mach na sean làraichean, ’s gach ni eile, do na miltean luchd-turuis a tha dol as gach cearn de ’n t-saoghal, a dh’ fhaicinn an àite. Sgriobh e mar an ceudna, leabhran beag, taitneach, a toirt min-chunntas mu ’n eilean ’s mu gach ni a tha ri fhaicinn ann—na sean ionadan-aoraidh, na clachan-cuimhne, na h-aitean-adhlacaidh, anns a bheil cinn-fheadhna, prionnsachan agus righrean, á Alba, á Eirinn agus á Lochlann, air an caradh anns an ùir, a feitheamh na trumpaid dheireannach. Tha, mar so, an Diùc, le ’pheann, ’s le ’sporan, a deanamh gu maith ’s gu ro-mhaith.

Thuirt sinn mar tha gu ’n robh an t-oighre—Marcus Lathairne—pòsda ri bàn-phrionnsa Liùsaidh, ceathramh nighean na bàn-righ. Rugadh am marcus anns a bhliadhna 1845, agus phòs e anns a bhliadhna 1871. Fad cheudan bhliadhna air ais, is ann ri clann righrean na Roinn-Eòrpa a bha ’n teaghlach rioghail a pòsadh; agus thug e mor thoileachadh, cha ’n e mhàin do mhuinntir Earraghaeil, ach, mar an ceudna, do na Gaidheil anns gach àite, gu ’n deach briseadh air a chleachdadh ud, le bhi pòsadh bana-phrionnsa ri aon de iochdarain na rioghachd, agus gur ann ’s a’ Ghaeltachd a fhuaradh duine do nighean na bàn-righ. Dh’ aon so as ùr an teaghlach rioghail agus teaghlach Earraghael ri cheile.

’S e aonadh ri teaghlach rioghail Alba ri linn Raibeart Brus, ’nuair ’thug am Brusach a phiuthar Marjori, do Niall Mac Chailein Mhoir mar mhnaoi, a thug a cheud àrd thogail do ’n chinneadh so. Thug sinn iomradh air so, an toiseach na h-eachdraidh so; agus a nis tha sinn air tighinn gu crioch ar n-eachdraidh, le bhi toirt iomradh air an aonadh a ghabh àite eadar an teaghlach urramach so agus teaghlach rioghail Bhreatunn, le pòsadh an oighre ri bàn-phrionnsa Liùsaidh.

Do bhrigh gur e so teaghlach a’s sine de na Caimbeulaich, ’s e Earraghael Ceann-cinnidh na fine. Ach tha na Caimbeulaich air sgaoileadh a mach nan caochladh mheur, agus aig gach aon diu so tha ceann-tighe dhaibh fhein. Tha cuid de na teaghlaichean so a nise gle aosda, agus airidh air gu’m biodh iomradh air a dheanamh orra ann an eachdraidh na fine. Mur eil an luchd-leughaidh a fàs sgith de’m sgeul, bheir mi dhaibh, le cead an fhir-deasachaidh, iomradh air cuid diu so, anns an àm a tha romhainn, a’ tòiseachadh le teaghlach Bhraidalbainn.

LEABHAR NAN CNOC.

Cha ’n eil Gaidheal tuigseach idir ann aig am bheil comas air Gaidhlig a leughadh agus a sgriobhadh, nach eil fiosrach gu buin do na Ghaidhlig, buaidhean laidir, foghainteach. Nam bitheadh aice cairdean comasach, dichiollach, thogadh i an diugh a ceann co ard, uasal ris a’ Bheurla fein, ged tha mile teanga ’moladh ailleachd ’us greadhnachais na cainnt a tha na Sasunnaich a’ labhairt. Is e, da rireadh, Gaidheal dileas, gasda, tuaireamach, gleusda ’bha anns an Ollamh Mac Leoid. Bha e eolach air gach duine ard ’us iosal, air gach inbhe bhochd ’us bheartach, air gach abhaist beag ’us mor, air gach cleachduinn aosmhor, ’us iongantach, ’us simplidh air am bheil na Gaidheil eolach ’us measail. Is ann da fein, an Gaidheal aluinn, treibhdhireach, a b’ aithne Gaidhlig ghlan, eireachdail a labhairt agus a sgriobhadh, agus mar an ceudna, comhairlean glic agus caoimhneil a thabhairt do na Gaidheal, airson an sonas agus an soirbheachadh fein a chur air aghaidh aig an tigh agus ann an tirean cein. Neach air bith a’s urrainn Gaidhlig bhrioghmhor, bhlasda Mhic Leoid a thuigsinn, is e duine sona ’tha ann, agus faodaidh e ’bhi cinnteach gu bitheadh a’ Ghaidhlig urramach, dealbhach, cliuiteach am measg canainean an t-saoghail gu leir, nam bitheadh aice cairdean co inntinneach, co dileas, togarrach ri Caraid nan Gaidheal—Tormod Mac Leoid. Tha MAC-TALLA ’s mi fein eolach air moran Gaidheil aig nach robh focal Beurla ann an tus an laithean; agus o’n latha anns an d’ fhuair iad soirbheachadh mor no suarach ann an gnothuichean an t-saoghail, chaill

(Air a leantuinn air taobh 396.)

---

[394]

[Vol . 6. No. 50. p. 2]

SUAICHEANTAS SHIOL DIARMAID AN TUIRC.

Tha i ’na ceist aig sluagh ciod an t-aobhar agus co i an linn anns an d’fhuair na Cambeulaich ceann an tuirc mar shuaicheantas. Tha fios gur ni furasda a’ cheist a chur, ach tha lan chinnt againn nach ni cho furasda ceist cho cudthromach fhuasgladh. Ann an “Dàn Dhiarmaid,” mar a chithear ann am bàrdachd Oisein, tha a’ chuis air a cur mar a leanas,—

“Co chasgras,” arsa Fionn, “an torc
A lot ar coin is ar daoine?
Gheibheadh e sgiath chopach is sleagh righ,
Is luibhean a dh’ iocas a chreuchdan
Is leamsa, Diarmaid, tiodhlac an righ
No tuiteam an strith na beiste.”

Tha an t-Ollamh Mac a’ Ghobha anns a’ cho-chruinneachadh a rinn e de na seann dàna ag ràdh gu’m b’ ann o Dhiarmaid so agus o’n torc a mharbh e a fhuair na Caimbeulaich ceann an tuirc mar shuaicheantas, agus gu’m b’ ann o’n ghniomh so a chanar gu tric riu anns na dàinibh “Siol Diarmaid an Tuirc.” Is lionmhor àite ann an Albainn a tha air a chomharrachadh a mach le luchd-eachdraidh mar an t-ionad anns an do chasgair Diarmaid an torc. Anns an leabhar aig Deaghan Liosmoire tha e air a ràdh gu’m b’ ann an Ghleann-sith, an siorramachd Pheairt a chaidh an torc a chasgradh agus tha an t-Ollamh Mac Lachluinn anns a’ bheachd cheudna. Ach tha comhdachadh gu mòr ni ’s truime againn gur ann an Siorramachd Earraghaidheal a chaidh an torc air am beil a’ bhàrdachd a’ deanamh luaidh a chasgradh, agus gu’m b’ ann an Lathurna a thuit Diarmaid agus a chaidh a chur anns an ùir, far am beil a charragh-cuimhne fathast ri fhaicinn. Ann an co-chruinneachadh nan seann dàna aig an Ollamh Mac a’ Ghobha tha àireamh de dh’àitean ann an Lathurn Uachdrach air an ainmeachadh, agus tha na seann ainmeannan sin a’ togail fianuis gu’n robh na Fiantan sar eòlach anns a’ chearn sin de’n t-siorramachd agus gu’m beil eachdraidh nan treun-fhear maireannach gu h-urail uaine air chuimhne aig na Lathurnaich gus an latha an diugh. Ann an Gniomharan Comunn Oiseanach nan Lathurnach tha an earrann a leanas, air an còir dhuinn gu sonraichte beachdachadh. Tha a’ bhardachd a’ cur an ceill gu’n robh Diarmaid agus Grainne air an cur anns an ùir aig an aon àm. Tha ainmeannan nan àitean mu thimchioll Loch-nan-eala a’ cumail air mhaireann cuimhne na caraid ud gu h-urail buan. Tha an carragh-cuimhne a chithear ’na sheasamh aig Sroin-doilleir, a choir ceann Loch-nan-eala air ainmeachadh Carragh Dhiarmaid agus bha seann sluagh an àite gu h-aonsgeulach a’ comharrachadh a mach an àite ud mar an t-ait anns an deachaidh Diarmaid Donn an strith na beiste. Tha an carragh so gun teagamh a’ cumail air chuimhne neach àraidh no ni sonraichte a tha anns an àite. Is e ainm baile a tha faisg air so Torr an tuirc agus tha fuaran air a’ ghleann fa chomhair ris an cànar Tobar nam bas toll. Tha sgeulachd an tobair agus an t-aobhar air an d’ fhuair i an t-ainm air chuimhne aig muinntir Lathurna. Tha e mar a leanas:—

Chasgair Diarmaid an Torc nimhe agus bha maïthean na Feinne an lathair. Bha Grainne agus Conan anns a’ chuideachd, agus bha gach neach aoibhneach ach Conan agus e an gaol a chridhe air Grainne. B’ ann airsan a bhitheadh an solas nam b’ e Diarmaid a bha marbh agus an torc ag imeachd an t-sleibh. Tha a’ bhàrdachd ag ràdh:—

“Tha ’n laoch a tarruing a bhuille;
Tha ’n t-sleagh am muineal na beiste;
A chlaidheamh a charaid ri gabhadh.”

Tha a roinn ga shathadh an coluinn an tuirc agus Conan ag ràdh:—

“Tomhais e le troighibh rùisgte
Is ioghnadh leam fein a mheudachd,
Thomhais Diarmaid an torc
Gu socair ’s cha d’fhuiling beud uaith,
Tomhais e an aghaidh na cuilge
A’s gheibh thu, a laoich bhuirb, gach seud.
Cha bu nos le Diarmaid eagal,
Fhreagair e a rìs guth Chonain,
Ach calg an tuirc mar shleaghan geura
Reub a shail le mile lot,
Tha fhuil a’ ruith gun luibh ga casgadh
’S an laoch gasda mar chrann ag aomadh.”

Bha Diarmaid air aomadh agus e a’ call fola; a bheatha a’ sileadh uaith, agus am pathadh ga sharachadh. Bha a chairdean a’ giulan uisge thuige ann am basan an làmh. Bha Conan, mar chach, nam b’ fhior, agus e le thoil a’ leigeil ruith leis an uisge; deur cha bhitheadh ’na bhasan nuair a ruigeadh e an ceatharnach leonta. Is e thuirt Diarmaid ris agus e ga chràdh, “Is cinnteach gur ann an Tobar nam bas toll a tha thu a’ toirt an uisge.” Bho sin gus an so lean an t-ainm air an Tobar. Tha an tobar ri fhaicinn ann an Gleann nam fuath, agus ’na choir sin tha e air a ràdh nach do chinn feoirnein air leaba na beiste. Is e Duneideann ainm a chnuic as an do dhùisg iad an torc, agus cha’n fhada an t-astar eadar sin agus Tobar nam bas toll. Tha e ro choltach gu’m b’ann eadar an dà àite ud a bha an ruaig m’an do bhuaileadh buille. Air an dara taobh de Dhuneideann tha Sroin Chormaig agus air an taobh eile tha Allt ath Chormaig, agus bu nighean do Chormag, Grainne. Tha Tom seilg air a’ bhruthach os ceann Tobar nam bas toil agus tha e coltach gu leòir gu’m b’ ann o’n t-seilg so a lean an t-ainm air an tom. Cha’n ann gun aobhar a tha cho lion àite mu thimchioll Tor an tuirc a’ giulan ainm sluagh na Feinne. Faodar a bhi cinnteach nach ann a thaobh tuiteamais a thachair e, ach gu’n robh aobhar sònraichte air na h-ainmeannan a bhi anns na h-àiteachan ud. Ma dh’ fhaodar earbsa a chur am beul-aithris faodar a chreidsinn gu’m b’ anns an àite ud a thàinig a’ chrioch air Diarmad, agus gu’m b’ ann aig a’ charragh a chaidh a chur anns an uir. Tha lan chinnt nach do chaochail Diarmaid ach ann an aon àite, agus cha chomasach gu’m beil e ann an dà àite air a chur anns an uir. Air an aobhar sin feumaidh luchd-eachdraidh na h-airde an ear, a tho cho fiosrach air eachdraidh nan Gaidheal, Diarmaid agus torc fhaighinn an riochd agus am measg sluagh nam Picts a fhreagras do Ghleann-sith aca-fein; oir Diarmaid Donn na Feinne cha toir iad a chaoidh à Lathurna. Cha’n aithne domh aobhar fo ’n ghrein a thug do na Caimbeulaich ceann an tuirc a mharbh Diarmaid a thogail leo agus a chur ’nam brataich agus ’nan armachd mar shuaicheantas. As barr cha’n ’eil facal anns a’ bhàrdachd a’ cur an ceill gu’n deachaidh an ceann a chur de’n torc a mharbh Diarmaid. Bha e ’na shineadh air an raon nuair a thomhais Diarmaid e le troighean rùisgte. Chaidh e fein a lot, agus chaill e a bheatha, agus gun chomas aige air ceann an tuirc a ghiulan leis, ged a chuireadh e dheth. Bu chall trom do fheachd na Feinne bàs Dhiarmaid, agus e an trein a neart. Cha b’ aobhar gairdeachais a bhàs ach a mhàin do Chonan. Bha suaicheantasan o chian air an gleidheadh le daoine mar chuimhneachan air treuntas a rinneadh le fear de an cinneach. Nam bitheadh beatha bhuan aig Diarmaid an deidh a’ chasgraidh bha lan choir aige fein agus aig a shliochd air an t-suaicheantas a rinn e fein a chosnadh. Cha bu chuis uaill le Clann Diarmaid an casgradh, agus air an aobhar sin cha do ghleidh iad carragh-cuimhne air an àite anns am beil Diarmaid air a chur anns an uir. Nam bu Chaimbeulach a bu treun-laoch anns a’ chasgradh bu choir gun teagamh gu’m bitheadh aig a shliochd an suaicheantas; ach cliu treuntas Dhiarmaid bhitheadh sin aig Clann Diarmaid agus cha’n ann aig na Caimbeulaich. Is i mo bheachd nach ruigear a leis dol air ais gu linn cho cian a chum suaicheantas a thogail do na Caimbeulaich agus cliu na gaisge a bhuineas do’n ghniomh a thoirt do fhear dhiubh fein. A bharr air sin, cha’n ’eil e comasach a dheanamh a mach gu’m b’ ann o Dhiarmad na Feinne a shiolaich na Caimbeulaich, ged is sean an ainm agus ged is lionmhor an àireamh. Co ’nar measg nach cuala iomradh air Donnachadh an àigh? Ma dh’ fhaodar earbsa a chur ann am facal a chualas o bheul-aithris b’ e Donnachach an aigh an curaidh a choisinn do na Caimbeulaich ceann an tuirc mar shuaicheantas, agus cha do chaill e a bheatha aig àm a’ chasgraidh mar thachar do Dhiarmaid Donn. Is ann a bha an casgradh da-san ’na ghniomh an aigh oir bu ann do a thaobh a dh’ eirich e gu ionad ard agus gu urram ann an seirbheis an Righ. Bha Donnachadh an aigh de theaglach a’ Bharain Duibh. Bu mhac e do Ghilleasbuig Mac Cailein. Cho fad agus is comasach a dheanamh a mach b’ ann ri linn Righ Seumas III, a bha Cailean ’na Bharan air Loch-odha. B’ e Donnachadh am mac a b’ òige de an teaghlach. Bha e ’na òigear flathail, suairce, foinnimh fearail. Bha na h-uaislean an geall air a chuideachd anns gach àite anns an robh e eòlach. Bhitheadh e gu tric air aoidheachd ann an Caisteal na Caraige, air taobh Loch Goill.

---

[395]

[Vol . 6. No. 50. p. 3]

Bu Chaimbeulach a bha ’na chaiptin air a’ chaisteal aig an àm ud agus fad iomadh linn an deidh sin. Bha Ban-tighearna na Caraige òg, eireachdail, agus i gu meanbh, malda. Cha d’fhàg na Sgeulachdan fios againn air dreach, no aogasg, no aois a’ chaiptin, ach tha fios gu’n do thuit a bhean agus Donnachadh an trom ghaol air a cheile gun fhios, gun amharus do’n Chaiptin. Is e a rinn iad teicheadh gu h-uaigneach agus an Caisteal fhagail, agus re h-uine cha robh brath no fios ciod a dh’eirich do na fogarraich. B’ e a rinn iad an cairtealan a ghabhail car tamuil ann an uaimh ann am Beinn Laomuinn gun aca de chuideachd ach aon ghille. An deidh aireamh mhiosan a chur seachad anns an uaimh bha sproc agus iomaguin air-san mu shlàinte na mna-uasaìl anns an fhardaich fhuair far an robh iad. Bha iondrainn air gach greadhnachas agus gach comhfhurtachd a dh’fhàg i ’na deidh ach bha dorsan a’ Chaisteal air an crannadh gu siorruidh oirre. Bha an iomaguin a’ tighinn eadar Donnachadh agus cadal na h-oidhche, agus bha e ullamh, air cho cunnertach agus gu’m bitheadh e, gu seol a dheanamh a chum fardach fhaighinn dith-se. Bha Righ Seumas anns an àm ud a còmhnuidh ann an Caisteal Shruidhleadh agus bha gu tric a theachdairean air an t-slighe eadar sin agus Duneideann. Bha na h-eich aca gu tric air an leon agus air am milleadh le torc nimhe a bha a’ tuineachadh ann an coille ris an can iad anns a’ Bheurla Torwood. Chaidh daoine a mharbhadh agus mòran a leon, agus bha an torc ’na chulaidh eagail do gach neach a bha a’ gabhail an rathaid sin. Is e a bha ann gu’n deachaidh eigheach leis an Righ mar a leanas: “Gach fogarrach agus gach neach a tha fo bhinn, thugadh iad fainear, co air bith fear dhiubh a mharbhas an torc a’ tha a’ tuineachadh ann an Torwood, agus a bheir a cheann do Shruidhleadh, tha a shaorsa air a h-aiseag air ais da air cho trom agus gu’m beil a chionta.” Chuala Donnachadh luaidh an Eigheach an Righ, agus bhuail e ’na inntinn gu’n robh a nis dòigh aige air staid an fhogarraich fhàgail agus tilleadh gu staid na comhfhurtachd agus na saorsa. Chaidh e-fein agus a ghille ’nan uidheam agus ’nan eideadh. Ghabh iad an cead do’n mhnaoi-uasail anns an uaimh, agus ghabh iad gach ath-ghoirid gus an do ràinig iad Tor an tuirc (Torwood). Cha robh de dh’armachd aca ach an claidheamhan dileas a chum an dion o bheud. Nuair a ràinig iad braigh Ghlinn Uaignich, faisg air an àite anns am beil a nis Feill na h-Eaglaise Bric air a cumail, dhealaich iad ri cheile; ach mu’n do dhealaich thug Donnachadh ordugh do a ghille mar a leanas; “Gabhaidh tu-sa sios air taobh tuath a’ ghlinne agus gabhaidh mise sios mu do choinnimh air an taobh deas. Nuair a bhitheas sinn mu mheadhon a’ ghlinn, mur faic sinn a’ bheist gus an sin ni thu-sa nuallanaich a chum a dhusgadh a thoirt ad ionnsuidh. Nuair a chi mi-se e fagus dut ni mi-se nuallanaich a chum a thoirt air ais; air na dòigh so ni sinn a chlaoidh mu an toir sinn oidheirp air cur as da.” Rinn iad mar sin, agus air do’n bheist a bhi air a chlaoidh a’ direadh agus a’teirneadh a’bhruthaich bha e uair de na h-uaireannan a’ dluthachadh air Donnachadh, agus mar thuirt Oisein:—

“Ceum an tuirc a’ fas na’s moile,
’S Concobhar feadh nan roidibh;
A thartar mar thuinn a sleachdadh sgeire,
No mar sgarnaich leis an doire.”

Bha Donnachadh ’ga feitheamh agus e a’ dluthachadh air. Bha a chlaidheamh ’na làimh chli agus doirneag de chloich chruinn ’na làimh dheis. Thilg e an doirneag an an craos an tuirc a chur bacaidh air. Le so chuir e á comas na beiste milleadh a dheanamh. Le aon bhuille de’n chlaidheamh chuir Donnachadh an ceann de an torc, agus thog e fein agus a ghille orra do Shruidhleadh agus an ceann aca air an giulan, mar dhearbhadh air an treun ghniomh. Is ann o’n ghniomh euchdach so, ma ta, tha mise an lan bheachd, a fhuair na Caimbeulaich ceann an tuirc mar shuaicheantas. Chaidh fàilte agus furan a chur air Donnachadh nuair a ràinig iad Sruidhleadh, agus nuair a dh’fhiosraich an Righ an teaghlach urramach o’n d’ thàinig e chaidh dreuchd a thoirt da anns an do choisinn e mòr chliu. An deidh da bhi greis a dh’ uine an Sruidhleadh agus e fo mhòr urram chaidh a chur do’n Roimh mar Theachdaire o Chuirt na h-Alba. Bha e fo ard mheas agus dh’eirich buaidh leis anns gach ni. Cha do thill e air ais do h-Albainn tuilleadh r’a bheò. Thainig a’ chrioch air fein agus air mhnaoi anns an Roimh, ged a thàinig cha deachaidh an ainm air dhi-chuimhne. Chaidh na dealbhan aca a dheanamh de chloich agus an toirt as an Roimh do h-Albainn agus tha iad fathast far am faodar am faicinn, agus iad anns an aon seomar anns am beil cuirp nan diuc agus nam ban-diuc an Cladh Chille-Munna. Ri amharc air an dealbh cha’n abairteadh gu’m bu duine treun air cùl claidheamh Donnachadh. Cha’n ’eil e ach còig troighean agus naoidh oirlich air airde. Tha e ’na shìneadh air a dhruim an taobh cùl an t-seomair. Tha an torc-nimhe mar chluasaig fo a cheann, agus an craos an tuirc tha cnap de chloich chruinn. Tha claidheamh Dhonnachaidh ’na làimh chli, agus ri bonnaibh a chasan leoghann mu mheudachd an tuirc. Tha Donnachadh air a sgeadachadh le clogaid, agus le luireach mhailich a sios gu a bhrògan. Nuair a choimeasar dealbh Dhonnachaidh ri Diarmaid le a throighean rùisgte agus e a’ tomhas an tuirc a mharbh e fein, cha chomasach gu’m bu ann o’n dara dealbh a chaidh an dealbh eile a thogail. Tha a’ bhean ’na sìneadh ri taobh Dhonnachaidh air a làimh dhèis, agus i air a sgeadachadh ann an trusgan preasach. So mar fhuaradh o bheul aithris sgeulachd Dhonnachaidh an aigh, agus mar fhuair na Caimbeulaich mar shuaicheantas ceann an tuirc. —COIRE AN T-SITH, anns a’ Ghaidheal Albannach.

SGEULACHDAN ARABIANACH.

Na Tri Ubhlan.

CAIB. IV.

An uair a chuir an t-ard-chomhairleach an tairgse chaoimhneil agus mhath so fa chomhair Nuredin leig e e-fhein ’na shineadh aig a chasan, agus air dha aideachadh gu’n robh e anabarrach aoibhneach agus taingeil air son a chaoimhneis dha, thuirt e ris gu’n robh e deonach ni sam bith a chuireadh e m’ a choinneamh a dheanamh.

An uair a chual’ an t-ard-chomhairleach so, thug e ordugh do stiubhartan a thaighe an talla mor a chur an ordugh, agus gach ulluchadh feumail a dheanamh air son na bainnse. ’Na dheigh so thug e cuireadh do dh’uaislean na cuirt agus a’bhaile gu tighinn thun na bainnse. (Anns an am dh’innis Nuredin dha co e.) An uair a thainig ard-uaislean a’ bhaile, smaoinich e gu’m bu choir dha bruidhinn riutha mu’n chuis, air eagal gu’m biodh eud air na daoine do’n do dhiult e a nighean. Thuirt e riutha mar so:— “Mo thighearnan, tha mi nis a’ dol a dh’ innseadh dhiubh ni a chum mi an cleith gus a so. Tha brathair agam a tha ’na ard-chomhairleach do righ na h-Eiphit mar a tha mi fhein aig righ na rioghachd so. Cha’n ’eil aig mo bhrathair ach an aon mhac, agus o nach robh toil aige a mhac a phosadh ri te de mhnathan uaisle na h-Eiphit, chuir e an so e gus mo nighean-sa ’phosadh, a chum gu ’m biodh an da theaghlach air an tarruinn na’s dluithe ri’ cheile. So agaibh an duine og a tha gus mo nighean a phosadh. Dh’ aithnich mi gu’m b’e mac mo bhrathair cho luath ’s a chunnaic mi e. Tha mi’n dochas gu’m fan sibh an diugh aig a bhanais.”

Cha robh ioghnadh sam bith air na h-uaislean a chionn gu’n do roghnaich an t-ard-chomhairleach mac a bhrathar air thoiseach air a h-aon eile dhe na tairgseachan matha a fhuair a nighean, agus an aite diumbadh a bhith aca ris air son mar a bha e ’deanamh, is ann a thuirt iad ris gu’m biodh iad gle dheonach a bhith aig a’ bhanais. Agus ghuidh iad gu’n tugadh Dia saoghal fada dha, a chum gu’n biodh toileachadh aige ann an co-cheangal ri posadh a nighinn.

Chruinnich uaislean na cuirte thun na bainnse an uair a thainig am feasgar, agus shuidh iad aig an dinneir. An deigh dhaibh a bhith uine mhath aig a’ bhord, chuireadh measan dhe gach seorsa, an cursa mu dheireadh, ’nan lathair, agus ghabh iad na thainig riutha dheth. An sin thainig na sgriobhadairean a steach, agus an uair a sgriobh iad cumhnantan a’ phosaidh, chuir na h-ard-uaislean an ainm ris mar fhianuisean.

An uair a bha gach ni seachad, thug an t-ard-chomhairleach ordugh do na seirbhisich an soitheach-faragaidh a bhith deiseil aca, a chum gu’m faraigeadh Nuredin e fhein. Fhuaradh aodaichean-cuim deiseil agus gach ni eile a bhiodh feumail dha.

An uair a nigh ’s a thiormaich e e-fhein,

(Air a leantuinn air taobh 398.)

---

[396]

[Vol . 6. No. 50. p. 4]

(Air a leantuinn o thaobh 393.)

iad gach eolas a bha riamh aca air cainnt an athraichean. Dh’ fhag a’ Ghaidhlig iad gu buileach. Is gnath doibh a bhi ’g radh, “Chaill mi mo Ghaidhlig!” Ma chaill iad an Gaidhlig, tha e co cinnteach ri solus an latha nach do chaill a’ Ghaidhlig iadsan; oir tha, agus bithidh, gu crioch an laithean, blas an fhraoich agus nan cnoc, agus comharradh na Gaidhlig air an teanga ’s air an seanachas, gach latha. Is iomadh naigheachd iongantach a tha air innseadh mu dheibhinn Gaidheil a chaill ann an uine ghearr agus air doigh ghaireach, gach comas a bha roimhe aca air Gaidhlig a thuigsinn agus a labhairt. Tha mo chuimhne gle shoilleir air sgeula ’chualadh mi mo dheibhinn caileig a bha ’na searbhanta car uine anns a’ Ghalltachd. B’ abhaist, agus is abhaist, ma dh’ fhaoidte, fathast do chaileagan Gaidhealach, dol a dh’ ionnsuidh na Galldachd airson cosnadh fhaotainn am measg nan Gall. Gu tric is e rùn suidhichte nan caileagan ud, Beurla gharbh, bhlabhdach nan Gall ionnsachadh, agus an culthaobh a thionndadh air cainnt nan Gaidheal, agus air abhaistean na Gaidhealtachd. Thainig aon de na mnathan òga so dachaidh, do na Ghaidhealtachd. Bha e ’na beachd innseadh d’a caraid, gu do chuir bo a h-adharc ann an suil a h-athar. Is e ’thubhairt i: “Chuir ancooahornann an suil m’ athar.”

Tha dochas laidir agam gu faigh mi cothrom ann am beagan ùine air eachdraidh ghoirid a thabhairt ann am MAC-TALLA, air Iain Og Ile, —Gaidheal co uasal, foghluimte, oirdheirc, ’s a chunnaic an linn anns am bheil sinn a lathair. Is e ’chuir ri cheile Leabhar na Feinne, ’s Sgeulachdan na Gaidhealtachd. Am feadh a bha e air a thurus am measg nan Gaidheal airson eolas ’fhaotainn air gach dàn, ’us sgeula, ’s comhradh a bha aca, thachair e air duine tuigseach, tapaidh, air an robh eolas agam. Ann an labhairt na Gaidhlig, bha ’n duine, so gun tamh a’ toirt focail Bheurla a stigh do ’n sheanachas Ghaidhlig a bha aige ris a’ Chaimbeulach aluinn, Iain Og Ile. “Is eiginn,” arsa Iain Og ris, “gu bheil Beurla anabarrach bhlasda ’s chiatach agad, oir, cha ’n urrainn duit focal no dha ’labhairt ann an Gaidhlig gun focal Bheurla ’bhi agad mar an ceudna.” Nach anabarrach diblidh, truagh, a dh’ imireas Gaidheal a bhith a tha muladach gur Gaidheal idir a tha ann, agus a tha deanamh amadain bochd de fein, ann a bhi ’g aicheadh gur Gaidheal a tha ann, agus ann a bhi ’feuchainn air Sasunnach no Frangach a’ dheanamh de fein.

Cha ’n e an t-Ollamh Mac Leoid e fein, a sgriobh gach naigheachd ’us bardachd a tha ann an Leabhar nan Cnoc. Is e fein a sgriobh, “Long mhor nan Eilthireach; no, nan Gaidheal a bha ’fagail an dùthcha fein, agus a’ dol gu tir eile.” Leis na bataichean-smuide ’tha ’nis a’ dol gu siubhlach thar a’ chuain mhoir, leis gach tearuinteachd ’us comhfhurtachd a tha aca, tha di-chuimhne air a dheanamh air gach deuchainn ’us cruadail a bha aig na h-Eilthirich Ghaidhealach an uair a chaidh Leabhar nan Cnoc a sgriobhadh. Anns na laithean ud is e longan goirid, cumhann anns an robh na h-Eilthirich air an cur gu dluth ri cheile, gun aileadh fallain, gun chomhfhurtachd iomchuidh, gun farsuingeachd beag no mor anns an long. B’ abhaist do na longan leisg so, a bhi seachd, ’us ochd, ’us naoi miosan a triall thar a’ chuain, gus an d’ rainig iad America. Is ann aig ceann mu thuath Mhuile, ann an acarsaid a bha tearuinte bho gach stoirm ’us gaillion, a bha Long mhor nan Eilthireach air am bheil iomradh co boidheach, tiamhaidh, druighteach againn ann an Leabhar nan Cnoc. Tha e air innseadh dhuinn ann an cainnt bhlasda, mhuladach, gu robh anns an long so sean duine dall a chaidh air bord le ’nighean agus le ’oghachan fein. Bha iadsan a’ dol thar a’ chuain gu h-America. Bha esan, an sean duine dall, a’ dol a dh’ fhantuinn gu crioch a’ chuairt air an talamh ann an tir an fhraoich anns an d’ rugadh e. Tuigidh sinn gle fhurasda cia co tuirseach, bronach ’sa bha an sean duine dall, liath so, agus a nighean agus a chlann, ann an àm an dealachaidh a bha ’nis ann. Tha ’n duine aosmhor ag radh: “Tillidh mise an nochd do ’n ghleann ud thall, ach cha ’n aithnich mi an lamh a tha ’g am threorachadh; cha tig sibhse, a’ leanaba mo ghraidh, a mach an coinneamh an t-sean duine. Cha chluinn mi tuillidh briagail ’m beoil ri taobh na h-aibhne, ’s cha ghlaodh mi tuillidh, ged nach bu leir dhomh an cunnart, ‘Fuirichibh air ’ur n-ais o’n t-sruth.’ Co a nis a stiuras mi gu fasgadh ’n tuim, ’s a leughas dhomh an leabhar naomha? C’ait an ath-oidhche, ’nuair a theid a’ ghrian fodha, am bi sibhse, a chlann mo ruin? agus co a thogas leamsa laoidh an anmoich? Am bheil thu so, a Mhairi? C’ait am bheil do lamh? Thig ni ’s dluithe dhomh? M’ fheudail thu do mhnaibh an domhain, is solasach leam do ghuth! Tha thu ’dealachadh rium! Falbh! tha mo lan chead agad! Tha beannachd do Dhe agad!” Briathran a’s boidhche, no ’s snasmhoire, no ’s durachdaiche na iadsan, cha ’n aithne dhomhsa ann an canain air bith.

Tha, ann an Long mhor nan Eilthireach, iomradh bronach air a dheanamh air minister urramach, le ’cheann liath, a thainig as an Earradh, chum beannachd fhagail le Eilthirich a bha roimhe so ’tuineachadh anns an sgireachd aige fein anns an Earradh no eilean an Earraidh. Bha cridheachan nan Eilthireach gle thiamhaidh, dhuaichni, agus bha moran iomaguin orra mu dheibhinn gach trioblaid ’us cruadail a bha ’feitheamh, ma dh’ fhaoidte orra, air taobh thall a’ chuain stuadhaich, bheucaich. Is briagha, da rireadh, a chomhairle ’thug am ministeir tuigseach, crabhach orra, an dochas a chur gu daingeann, seasmhach ann an Dia. Cha ’n urrainn Canada gu brath meas iomchuidh a chur air ainm ’us cuimhne nan Eilthireach ud, a thug leotha bho thir an dùthchais, urram mor air nithean diadhaidh ’us crabhach, agus a ghearr sios le gairdean reachdmhor, coilltean ’us frithean Chanada.

CONA.

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes, Cloth Chlondaic, Clothan Canadach, Albannach agus Sasunnach.

TRIUBHSAIREAN BHO $3 .00 SUAS.

Niall Mac Coinnich,
Sidni, C. B.

C . H. HARRINGTON & CO.
Flur, Min, Ti agus Siucar dhe ’n t-seorsa ’s fhearr.
Soithichean Glaine agus Creadha, math agus saor.
Brogan, Botainnean, Rubbersagus Caiseart de gach seorsa
’GAN CREIC SAOR.

BATHAR CRUAIDH.

Tha mi a nise ’cumail Bathar Cruaidh dhe gach seorsa, agus ma tha Sabh, Tuagh, Locair, Glas, Sgian, no Tairnean a dhith ort, feuch gu ’n taghal thu orm. Tha mi, mar a b’ abhaist, a’ creic Pant, Olla, Varnish , Putty,Glaine, Paipear-balla agus gach ni eile air son do thigh a dheanamh seasgair agus briagha. Tha mi ’creic gach ni gle shaor.

AONGHAS MAC LEOID,
Sidni, C. B.

H. D. Mac Ille-Mhaoil,
Stewartdale , C. B.
Cloth,Drogaid, agus Plaideachan “Eureka.”
Mu dheich air fhichead seor sa aodaich ’ga chreic.
Cloimh air a gabhail an coinneamh Aodaich.
MA tha thu air son aodach math deise fhaotainn saor, taghail aige neo sgriobh uige.

---

[397]

[Vol . 6. No. 50. p. 5]

LITIR GU AR CAIRDEAN.

Tha MAC-TALLA a nise beagan a barrachd air sia bliadhna dh’aois; thainig a’ cheud aireamh dheth a mach air an 28mh latha de’n Mhaigh, 1892. Tha e tighinn a mach gu riaghailteach uaithe sin, agus fhuair e lan di-bheatha ann an iomadh mile dachaidh anns am bheil a’ Gailig air a labhairt. Rinn e toiseachadh gle bheag, ach o’n thainig e mach an toiseach chaidh a mheudachadh da uair—ann an 1893, agus a rithist ann an 1896. Tha na sgoilearan Gailig a’s fhearr ’s a’s comasaiche a tha ri ’m faotainn a’ sgriobhadh ann o am gu am, agus a bharrachd air sin, tha sinn gu tric a’ toirt seachad cuibhrionn thaghte de sgriobhaidhean nan sar sgoilearan Gailig nach maireann. Tha sinn a’ smaoineachadh gu faod sinn a radh le firinn gu bheil MAC-TALLA ’na dheagh phaipeir teaghlaich, a’ toirt seachad naigheachdan, eachdraidh, sgeulachdan, bardachd agus leughadh eile nach urrainn ach a bhi taitneach do luchd-leughaidh Gailig. Is e an aon phaipear a th’ann an diugh a tha air a chlo-bhualadh gu h-iomlan an Gailig, agus ’se a’ cheud phaipear seachdaineil a chuireadh a mach anns a’ chainnt san riamh. Chaidh paipearan eile chur a mach anns an robh pairt Ghailig agus pairt Bheurla, ach is Gailig gu h-iomlan MAC-TALLA, AGUS LEANAIDH E AIR A BHI MAR SIN. Agus a chionn gur e an aon phaipear Gailig a tha ri fhaotainn, bu choir gach fior Ghaidheal cuideachadh leis. Tha a Ghailig a sior fhas measail aig na foghlumaichean a’s fhearr a tha ’n diugh beo; tha gramairean Gailig agus oraidean ionnsaichte mu’n Ghailig air an sgriobhadh le oilearan mora anns a’ Ghearmailt ’s ann an dutchannan cein eile. Carson a dheanamaide, na Gaidheil, d’an canain i, a leigeil air diochuimhn? Tha h-uile reusan againn air a bhi deanamh uaill aisde, agus bu choir dhuinn a h-altrun gu curamach mar an oighreachd a’s luachmhoire a dh’ fhagadh againn le ar n-athraichean. Agus cha’n eil doigh air an fhearr is urrainn dhuinn a cumail suas na le bhi toirt gach cuideachadh a dh’fhaodas sinn do phaipeir Gailig mar a tha MAC-TALLA.

Cha’n eil sinn ag iarraidh air neach sam bith gibht a thoirt dhuinn—agus cha’n eil duil againn ri nithean dhe’n t-seorsa sin, ged bu taitneach ri ’m faighinn iad. Cha’n eil sinn ag iarraidh air ar leughadairean ach iad a dheanamh an cuid fhein mar dhaoine coltach ri’n athraichean, agus ni sinne an corr. Thoir thusa, ’charaid, an aire gu’m bi pris a phaipeir air a phaigheadh agad daonnan romh laimh, agus theid sinne ’n urras gu faigh thu paipear math agus airidh air a leughadh. Tha romhainn, toiseach an ath mhios, am MAC-TAI,LA a mheudachadh. Tha sinn a’ faighinn inneal ur clo-bhualaidh, leis an teid againn air a chur a mach ann an dreach na’s fhearr na bha e riamh, agus tha sgriobhadairean matha gu bhi toirt seachad ann gach seachdain, nithean nuadha agus sean, sgeulachdan, eachdraidh bardachd, agus leughadh eile, a bharrachd air naigheachdan an t-soghail gu leir. Faodar a thuigsinn nach gabh gach ni dheth sin deanamh gun a dhol fo mhoran cosdais, agus air an aobhar sin, feumaidh sinn iarraidh air ar luchd-leughaidh ar cuideachadh le bhi math gu paigheadh. Cuiridh sinn feum air a h-uile sgillinn airgeid a bhios ’nar comas fhaotainn eadar so agus deireadh a mhios, agus tha dochas againn gu’n dean a h-uile h-aon de’n luchd-gabhail na tha aca ri phaigheadh a chur ugainn. Tha aireamh cheudan do ’n coir paigheadh toiseach an ath mhios air son na bliadhna s’a tighinn; tha aireamh cheudan eile nach do phaigh air son na bliadhna s’a chaidh, agus tha aireamh nach beag nach do phaigh o chionn a dha no tir bhliadhnaichean. Ma tha e idir comasach, tha sinn air son cluinntinn o gach aon dhiubh. Ma tha thusa dhe ’n aireamh, a leughadair, tha suil againn ri litir (anns am bi air a chuid a’s lugha dolar) fhaotainn uatsa; feuch nach meall thu oirnn. Ma tha thu paighte, cha’n eil gnothuch sam bith aig so riut, agus cha chuir thu suim sam bith ann, ach mur eil, na cuir dail sam bith anns a’ chuis, ach dean an t-airgead a chur air adhart gun dail. A chum sin a dheanamh furasda dhut, tha paipear agus cuibhrig litreach air am fileadh am broinn na h-aireamh so. Bidh ainm gach neach a phaigheas air a chur anns a’ phaipear mar is abhaist. Biodh gach litir air a seoladh gu

J . G. MACKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, C. B.

Tha an t-Urr. Uilleam Calder, le ’theaghlach a’ cur seachad an t-samhraidh anns a’ bhaile, anns an tigh a b’àbhaist a bhi aig a’ Choirneal Biscoe. Tha an tigh air ùr-charadh, agus tha e ’na aite-còmhnuidh cho taitneach ’sa tha ’san dùthaich. Tha Mr. Calder a’ searmonachadh aig Aiseag Mhira agus an Catalone mar a b’àbhaist.

Tha Mr. M. C. Camaran air a thaghadh leis an Ard-riaghladh gu bhi ’na Riaghladair air an Iar-Thuath. Bha e roimhe so a’ suidhe anns an ard-pharlamaid, air son siorrachd Huron an Iar. Tha a nise da fhior Ghàidheal ’nan Riaghladairean ann an Canada—an Camaranach anns an Iar-Thuath, agus Mac Aonghais, duine mhuinntir an eilean so fhein, ann an Columbia Bhreatunnach.

Bhaochail fear Aonghas Domhnullach ann a’ Halifacs o chionn seachdain no dha air ais, a’ fagail ochd fichead us deich mile dolair de dh’ airgead. Bhuineadh e do Cheap Breatunn, agus bha e mu cheithir fichead bliadhna dh’aois. Bha stor beag aige anns a’ bhaile, agus bha e a’ cumail beòlaind gle bhochd ris fhéin fhad ’s bu bheò e. Cha robh duine ’fuireach còmhla ris.

Chaidh fear Manus Mac Gilleain a mharbhadh ann amPort Hawkesbury,seachdain gus an Diciaduin s’a chaidh. Bha e fhéin agus àireamh dhaoin’ eile ag obair air an rathad mhor, agus air dhaibh a bhi cladhach a stigh an taobh bruaich thuit i orra, agus bha esan air a ghrad mharbhadh. Bha fear Domhnull Mac-an-t- Saoir air a dhroch leònadh aig an aon àm. Bha Mac Gilleain ’na dhuine gle mheasail.

[Dealbh]
THE WANZER LAMP.

Cumaidh i solus riut.
Goilidh i ’n coire dhut.
Bruichidh i ’m biadh dhut.
Tairnnidh i ’n ti dhut.

Cha chosg i uiread olla ri lamp’ eile, agus ni i solus moran na ’s fhearr. Gheibh thu ri ceannach i aig

CAIPT. RUAIRIDH MAC NEILL,
Sidni, C. B.

[Dealbh]
Tha sinn a nise ’nar luchd-gnothuich aig a
CHANADACARRIAGE Co. ,
air son Eilean Cheap Breatunn. Ma tha carbad de sheorsa sam bith a dhith ort, cumhnaidh thu airgead le ’cheannach uainne.

F . FALCONER & SON,
DIOLLADAIREAN,
Sidni, C. B.

Amherst Boot & Shoe Mfg, Co.,
AMHERST, N. S.

A’ Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.

Amherst Boot & Shoe Mfg. Co.

---

[398]

[Vol . 6. No. 50. p. 6]

(Air a leantuinn o thaobh 395.)

bha e ’dol a chur uime an aodaich a bha uime roimhe, ach thugadh d’a ionnsuidh deise a bha anabarrach riomhach.

An uair a chuir e uime an deise so, chaidh e far an robh ’athair-cheile. Agus an uair a chunnaic ’athair-ceile cho maiseach ’s cho tlachdmhor ’s a bha e ’na choltas, bha e anabarrach toilichte. Thug e air suidhe ri’ thaobh, agus thuirt e, “A mhic, dh’innis thu dhomh co thu, agus an suidheachadh anns an robh thu ann an cuirt na h-Eiphit. Dh’ innis thu dhomh mar an ceudna gu’n d’ thainig ni eiginn eadar thu fhein ’s do bhrathair a thug ort tir de dhuthchais fhagail. Bu mhath leam gu’n leigeadh tu ris d’inntinn dhomh gu saor, agus gu’n innseadh tu dhomh ciod a b’ aobhar gu’n deachaidh tu fhein ’s do bhrathair thar a cheile; oir cha’n ’eil a nis aobhar sam bith agad air teagamh a chur annam, no air ni sam bith a chumail an cleith orm.”

Dh’ innis Nuredin dha a h-uile car mar a chaidh e fhein ’s a bhrathair thar a cheile. An uair a chual’ an t-ard-chomhairleach mu na thainig eatorra, rinn e lascan gaire, agus thuirt e, “Is e so rud cho neonach ’s a chuala mi riamh; am bheil e comasach, a mhic, gu ’n deachaidh sibh thar a cheile mu thimchioll posaidh nach do thachair aig an am? Tha mi doilich gu’n deachaidh tu fhein ’s do bhrathair aimhreit air son ni cho suarach. Ach cha robh e ceart dhasan fearg a bhith air riutsa ’s gun thu deanamh ach mar mhagadh. Bu choir dhomhsa, air a shon sin, a bhith taingeil gu’n deachaidh sibh aimhreit o’n a fhuair mi mac air a shailleamh. Ach tha e nis air fas anamoch, agus tha’n t-am agad a dhol a laidhe. Tha do bhean ’g ad fheitheamh anns an leabaidh. Am maireach bheir mi an lathair an righ thu, agus tha mi ’n dochas gu’n toir e urram dhut air a leithid a dhoigh ’s gu’m bi sinn le cheile riaraichte.”

Dh’fhag Nuredin oidhche mhath aig ’athair ceile, agus chaidh e do’n t-seomar anns an robh ’bhean.

Tha e anabarraich comharraichte, arsa Giafar, gu’n do phos Shemsedin ann an Cairo, air a’ cheart latha air an do phos a bhrathair, Nuredin ann am Balsora. So mar a thachair:—

An deigh do Nuredin falbh a Cairo, le run nach tilleadh e gu brath tuilleadh, bha Shemsedin, a bhrathair, a dh’ fhalbh a shealgaireachd an cuideachd an righ, mios gun tilleadh air ais; oir bha’n righ ro dheidheil air sealgaireachd, agus bu tric leis a bhith uine mhor anns a’ bheinn sheilg. An uair a thill Shemsedin dhachaidh, ghrad chaidh e do sheomar a bhrathar an duil gu’n robh e ann roimhe. Ach ghabh e ioghnadh mor an uair a dh’innseadh dha gu’n d’ fhalbh a bhrathair o’n taigh air a’ chearc latha air an d’fhalbh e fhein do’n bheinn sheilg comhladh ris an righ, agus nach cualas guth no iomradh m’ a dheidhinn, ged a thuirt e an latha dh’fhalbh e, gu’n tilleadh e air ais an ceann a dha no tri laithean

Chuir so dragh mor air Shemsedin, gu h-araidh a chionn gu’n robh e ’creidsinn gur e na bhriathran searbh a labhair e ri’ bhrathair a thug air cul a chur ri tir a dhuthchais. Chuir e teachdaire air a thoir gu ruige Damascus agus Alepo, ach bha Nuredin ’s an am ann am Balsora.

An uair a thill an teachdaire ’s gu’n sgeul aige air Nuredin, bha duil aig Shemsedin forofhais a dheanamh m’ a dheidhinn ann an aiteachan eile. Ach anns an am bha e ’smaoineachadh air posadh, agus ann uine ghoirid ’na dheigh sin, phos e nighean fir dhe na tighearnan a bh’ ann an Cairo. Thachair dha posadh air a’ cheart latha air an do phos a bhrathair nighean an ard-chomhairlich ann am Balsora.

Cha b’e so uile mar a bha; ach thachair air a’ cheart latha air an d’ rugadh nighean do Shemsedin ann an Cairo, gu’n rugadh mac do Nuredin ann am Balsora, air an d’ thugadh Bedredin Hasan mar ainm.

Leis cho aoibhneach ’sa bha’n t-ard chomhairleach ann am Balsora gu’n d’rugadh ogha dha, thug e cuirm mhor do mhaithean a’ bhaile, agus thug e tiodhlacan do na bochdan. Agus a chum gu’n nochdadh e do Nuredin gu’n robh meas mor aige air, chaidh e do’n luchairt far an robh an righ, agus ghuidh e gu h-umhail air gu’u deanadh e Nuredin ’na ard-chomhairleach, a chum gu ’m biodh de thoileachadh aige ’fhaicinn anns an dreuchd urramach so mu’n faigheadh e fhein am bas.

Bha meas mor aig an righ air Nuredin riamh o’n latha chunnaic e’n toiseach e, agus o’n a bha gach neach a chuir eolas air a’ labhairt gu math uime, rinn e mar a ghuidh an t-ard-chomhairleach air, agus dh’ ordaich e do Nuredin trusgan ard-chomhairlich a chur uime.

Air an ath latha, an uair a chunnaic an t-ard-chomhairleach a chliamhuinn air cheann comhairle an righ, far am bu ghnath leis fhein a bhith, agus cho ordail ’s a bha e ’deanamh a dhleasdanais, bha e cho aoibhneach ’s a b’ urrainn a bhith. Rinn Nuredin a dhleasdanas cho math ’s gu’n saoileadh duine sam bith gu’n robh e fad uile laithean a bheatha anns an dreuchd. Lean e air a bhith suidhe air cheann na comhairle o am gu am, an uair a bhiodh ’athair-ceile ann an droch shlainte tre anmhuinneachd na h-aoise.

An ceann cheithir bliadhna ’na dheigh sin dh’ eug ’athair-ceile. Aig am a bhais bha e ro thoilichte gu’n robh a chliamhuinn ’na dhuine ro urramach, agus gu’n robh a h-uile coltas gu’m biodh ’ogha, nam biodh e beo gu aois fearachais, ’na dhuine measail, cliuiteach mar an ceudna.

Chuir Nuredin an gniomh an dleasdanas deireannach dha ’athair-ceile ann an spiorad graidh is taingealachd.

An uair a bha Bedredin Hasan seachd bliadhna do’aois, fhuaradh fear-teagaisg dha cho math ’s a bha ri ’fhaighinn. Bha e air a theagasg anns gach foghlum a bha freagarrach air son a shuidheachaidh. Bha e ’na leanabh cho turail, glic, geur-chuiseach, agus cho math gu foghlum a thogail ri leanabh a b’ urrainn a bhith.

Bha Bedredin Hasan da bhliadhna fo theagasg an duine so, agus cha b’e mhain gu’n leughadh e an Coran gu math, ach dh’ ionnsaich e air a theangaidh e mar an ceudna. ’N a dheigh sin fhuaradh luchd-teagaisg eile dha, agus thainig e air aghart cho math ann am foghlum ’s gu’n robh e lan-ionnsaichte aig aois da bhliadhna dheug. Aig an am so bha e cho maiseach ’na ghnuis, agus cho tlachdmhor anns gach doigh ’s gu’n robh gach neach a chitheadh e a’ gabhail tlachd dheth.

Gus an d’rainig e an aois so, cha d’thugadh an lathair uaislean na cuirte e. Ach a nis thugadh do’n luchairt e, a chum gu’n tugadh e pog do lamh an righ. An uair a chunnaic an righ e, nochd e gu’n robh meas mor aige air. Ghabh an sluagh a chunnaic air na sraidean e tlachd mor dheth, agus thug iad mile beannachd dha.

O’n a bha toil aig athair gu’m biodh e ’na ionad fhein an deigh a bhais, rinn e gach ni a ghabhadh deanamh a chum a dheanamh freagarrach air son an dreuchd aird agus urramaich sin. A dh’ aon fhacal, rinn e gach ni a ghabhadh deanamh a chum a mhac a chur air aghart anns an t-saoghal. Ach an uine gun bhith fada, thainig tinneas trom air; agus an uair a thuig e nach robh am bas fada uaithe, rinn e deiseil air son a’ bhais.

Anns na laithean deireannach cha do dhichuimhnich e a mhac Bedredin. Chuir e fios air a dh’ionnsuidh taobh na leapadh, agus thuirt e ris, “A mhic, tha thu ’faicinn nach mair an saoghal so ach uine ghoirid; cha’n ’eil ni sam bith a mhaireas ach an saoghal a dh’ionnsuidh am bheil mise ’dol gun dail. Feumaidh tu, air an aobhar sin, deanamh deiseil a so suas gus an saoghal so fhagail, mar a tha mise ’deanamh. Feumaidh tu ulluchadh a deanamh gun ghearain sam bith, a chum nach bi do chogais ’g ad agairt air son nach do chaith thu do bheatha mar dhuine ’onarach. Fhuair thu eolas o do luchd-teagaisg mu thimchioll nan nithean a bhuineas do’n fhior chreideamh. Agus a thaobh nan dleasdanasan a tha mar fhiachan air daoine onarach a chur an gniomh, bheir mise beagan fiosrachadh dhut, agus tha mi’n dochas gu’n dean thu feum math dheth. O’n a tha e feumail gu’m biodh fiosrachadh aig duine mu thimchioll fhein, agus o nach ’eil e comasach dhutsa am fiosrachadh so fhaotainn gus an innis mise dhut e, innsidh mi nis dhut e.

(Ri leantuinn.)

Cairistiona (a’ leughadh)— “Tha na luchan gle dheigheil air ceòl, agus thig iad cho teann air agus is urrainn daibh?”

Fear an tighe— “Gearr as, agus cuiridh mi gu caileag Iain Bhain ’san ath thigh e.

Cuir a dh’ iarraidh MHIC-TALLA.

---

[399]

[Vol . 6. No. 50. p. 7]

Tha iad ag radh gu bheil an carbad-iaruinn, an deigh an 20mh latha dhe’n mhios so, gu bhi ’fàgail a’ bhaile so aig ochd uairean ’sa mhaduinn, agus a tilleadh mu naodh uairean feasgar. Bidh sin moran na’s fhearr na mar a tha e ruith an dràsda.

Chaidh gill’ òg d’ am b’ ainm Iain H. Domhnullach, a mharbhadh anns a’ Mheinn a Tuath a sheachdain gus an diugh. Bha e ’fuasgladh da charbad guail o chéile, agus air dòigh eigin chaidh a cheann an sàs eadar aon de na carbaid, a bha air ghluasad, agus posda bha ri taobh an rathaid. Cha robh e beò ach fhad ’sa bhatar ’ga thoirt dhachaidh.

Thainig bàs gle aithghearr air an Urr. Fionnladh Siosal, SagartGlace Bay.Ghabh e droch cnatan o chionn ùine ghoirid air ais, agus chaochail e ’sa mhaduinn Di-haoine, air an t-seachdain s’a chaidh. Bha e ann am paraisteGhlace Bayre choig bliadhn’ deng. Rugadh e air an Amhuinn Duibh, an siorrachd Antigonish; cha robh e ach leth-cheud bliadhna ’sa h-aon a dh’aois. Bha a chorp air a ghiulan gu Antigonish ’sa mhaduinn Di-luain, agus air adhlacadh an sin. Chaidh àireamh mhor do mhuinntir a pharaiste, agus de dhaoin’ eile air adhart dh’ionnsuidh an adhlacaidh.

Fhuair na Stàitean seachd mile fichead saighdear a chur air tir ann an Cuba air an t seachdain so. Tha cabhlach nan Stàitean fhathast aig beul acarsaid Santiago, agus cabhlach na Spàinne a stigh as am fianuis. Thug ceannard nan soithichean Geancach ionnsuidh air an acarsaid a dhùnadh suas le bàta guail a chur fodha ann an àite ’sam bheil i gle chumhang. Chaidh ochdnar dhaoine treuna air adhart leis a’ bhàta, agus chaidh aca air a cur fodha direach far an robh iad ag iarraidh. Loisg na Spàinntich orra, ach cha deach a leon ach a dithis. Chaidh an glacadh uile, agus tha iad a nise air an cumail mar phriosanaich cogaidh; bha an gniomh a rinn iad cho treun ’s gu bheilear a’ buntainn gle chaoimhneil riutha. Bha beagan sabaid air a dheanamh toiseach na seachdain so anns an àite cheunna, ach cha robh buaidh mhor air taobh seach taobh. Tha Santiago air a dhion le àireamh de dhaighneachdan làidir, agus bidh e gle dhoirbh do arm nan Stàitean an t-àite chosnadh.

LEABHRAICHEAN GAILIG.

Clarsach an Doire, le Niall MacLeoid, $1 .00
’Na Baird Ghaidhealach, bho 1775 gu 1825, Leis an Urr. A Mac G. Sinclair .35
Orain Iain Luim .35
Gramar Gailig, le Dr. H. C. Mac ’Illiosa 1.10
Gaelic Class Book .35

Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son a phris ainmichte.
Sgriobh gu
J . G. MACKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, C. B.

J. E. EISAN.
Pianos agus Orgain.
An seorsa ’s fhearr a thatar a creic.
PRISEAN GLE REUSANTA.
SIDNI, - - C. B

AN T-AITE
Anns an Ceannaich thu
Suic agus Iaruinn Cruinn, Creamers, Soithichean Bainne, Airneis-taighe, Stobhaichean, Flur, Min, etc., etc.
An Stor aig
ISAAC GREENWELL,
SIDNI, C. B.

THA ’N T-EARRACH
air tighinn ’s an Samhradh gle fhaisg air laimh. Ma tha thu air son Deise no pairt de dheise fhaotainn, taghail aig
Niall Mac Fhearghais,
an Taillear,
agus gheibh thu do dheagh riarachadh. Tha na h-Aodaichean a th’ aige math, ’s bidh iad an an deanamh a cheart cho math.
Cordaidh ’Obair Riut.

Gabh Deagh Chomhairle
agus ceannaich gach bathar a bhios a dhith ort bho
MATHESON , TOWNSEND & Co.

Tha stoc mor aca de Bhathar Tioram, Amhlan, Ti, Siucar, Siabunn, agus gach ni eile air an cuir tigh feum.

Tha Adan, Bonaidean, Fluraichean, Itean, agus gach ni mar sin aca do na caileagan ’s do na mnathan.

Tha gach ni a th’ aca dhe ’n t-seorsa ’s fearr, agus ’ga chreic cho saor ’sa ghabhas deanamh.

Cha chosg e sion dhut am bathar fhaicinn; bidh na cleirich gle thoileach a shealltuinn.

Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG—Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.

A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C B.

D . A. HEARN.
Fear-Tagraidh, Notair &c . &c .
SIDNI, C. B.

BADDECK , - - C. B.
Airson a stor a dheanamh na ’s deiseile ’s na ’s feumaile dhaibhsan a tha ’deanamh gnothuch ris, tha
Albert I. Hart
a’ nise deiseil air son taillearachd bhan a dheanamh. Tha a’ chuid sin de ’n ghnothuch fo churam Miss Isabel Nic Thearlaich, a fhuair a h-ionnsachadh am Boston ’sanNew York.Gheibh iadsan a thig g’a h-ionnsuidh an
DEAGH RIARACHADH.
BADDECK , - - C. B.

THA EARBSA
aig daoine ann am maidsichean Eddy— ’nuair a chi iad an t-ainm air a bhocsa bidh fhios aca gu bheil iad math. Tha seorsachan air an deanamh, agus gheibh thu barrachd fiodha air son do chuid airgeid, agus seorsaichean eile rithist a tha coltach ri maidsichean Eddy, ach tha iad gle ao-coltach riutha an am an cur gu feum.

Tha ’n t-ainm so na urrais air mathas.

—THE—
E. B. EDDY Co., Limited,
Hull, Canada.

---

[400]

[Vol . 6. No. 50. p. 8]

Laoidh.

(Air a leantuinn.)

Anns an t-saoghal bithidh amhghar agaibh; ach biodh deadh mhisneach agaibh, thug mise buadh air an t-saoghal. —Eoin, xvi: 33.

’S a ’nuair a ghabh e feoil air,
Bha doruinnean gu tachairt air,
’S gun rum ’san tigh-òsda
Aig an òigh, chaidh sud bhachdadh dhi.
’S ged bu mhac e, dh’ fhoghlum e,
Umhlachd thoirt do ’n òrdugh,
’Nuair chaidh e sios do Iordan
Gu Eoin a chum a bhaisteadh leis.

’S mu ’n deach e gu gloir,
Bha e comhla ri chuid dheisciobuil,
’S e maille riutha ’comhradh,
Na shuidh aig bord na suipeireach;
’Sann dh’ àithn e sud mar ordugh,
Gu fhrithealadh an còmhnuidh,
Gu ’n tigeadh e fa-dheoidh
Anns na neoil a chum a fiosrachadh.

’S on tha an obair criochnaicht’,
Is riarachadh aig ceartas,
Leis a neach a phaigh na fiachan
’S nach iarr e dad o pheacairean,
Ach umhlachd ’thoirt do ’n riaghailt,
A ta na fhocal sgriobhte,
’S do mheud ’sa thig ga iarraidh,
Tha bainne is fion a nasgaidh dhoibh.

’S tha cuirm do nithibh àraidh
A ghnath do ’n dream a ghabhas ris,
A ghairm thug e gu cairdeil,
’S bha pairt is cha do ghabh iad e.
Ach chuir e muinntir araidh
Ga tional bhar na sraidibh,
’S ged rinneadh mar a dh’ aithn e
Tha fathast àite falamh ann.

Ach cia mar ’gheibh mo sheòrsa-sa,
Coir air a bhi maille ris,
’Nuair chaith mi laithean m’ òige
An goraich’ is ri amaideachd.
Ach ’sann a tha mo dhòchas,
’San Ti do ’n ainm Iehobha,
’S o’n rinn e fhuil a dhòrtadh,
Tha trocairean gun cheannach ann.

Ach cliù a bhi do ’n ghradh,
Tha do ghne cho eadar-dhealaichte,
’S nach d’ inntrig ann a nadur,
An airde th’ ann a bhreathnachadh.
Tha doimhne, ’s fad is leud ann,
Tha e gun tus, gun chrioch air,
’Sann dh’ inntrig e rùn siorruidh,
Na Trianaid uile-bheannaichte.

Ach cia mar ni mi cainnt air
’S mi manntach ann a labhairt air,
A ghradh a tha do-rannsaicht’,
Gun cheann air tha e maireannach.
’S mu ’n robh na cnocaibh ann,
’S mu ’n do shuidhicheadh na beanntaibh,
Na toibrichean, na doimhne,
Cho fada thall ’s nach aithne dhomh.

Ach goirear focal Dé dheth,
’S tha sloigh na nèamhan umhail dha,
’S tha bhriathran air an seuladh
Le spiorad fein, oir thubhairt e,—
Gu dealaicheadh na sleibhtean,
Ri ’m bunaitibh ’s r’ an steidhidh,
Mu ’m fag e chaoidh ’s mu ’n treig e,
A mheud ’s air son an d’ fhuiling e.

’Se charraig e ’san fhàsach,
’Se Mana e ’chaidh ullachadh;
’Se ’n tobar do thigh Dhaibhidh,
’S luchd-aitichidh Ierusaleim;
Gu glanadh dhiubh gach càileachd,
Tha ceangailte ri nadur,
Gu dhol a stigh do ’n aros,
Anns nach eil bàs no fulangus.

’S a mheud ’sa lean an t-uan dhiubh,
’Se ’n suaimhneas a bhi maille ris,
O’n cheannaich e le luach iad,
Cha dean e bh’ uaidh an dealachadh.
’S ged dh’ amhlacar ’san uaigh iad,
Am bàs bidh dhoibh na bhuannachd,
’Nuair ni e ’n togal suas leis,
’Sa chuartaicheas e dhachaidh iad.

’S an uair theid iad thar Iordan,
A dh’ fhaicinn gloir an fhearainn sin,
’Sa shluigear suas an dòchas,
Le seilbh na còir a cheannaich e.
Bidh iad a seinn an òrain,
A chaoidh a bhios mar cheòl dhoibh,
’S ag imeachd ann an òrdugh,
Air sraidibh oir na cathrach sin.

’S bidh comhliontachd nan aoibhneas,
’Sa chaoidh cha bhi iad uireasbhach.
’Nuair gheibh iad crùn na h-oighreachd,
A rinn an righ dhoibh ullachadh;
Theid buileach as an cuimhne,
Gach dragh a bheir an inntinn,
’S cha ’n iarr iad solus coinnle,
’S cha tig an oidhche tuilleadh oirr’.

Tha ghne a th’ ann cho oirdheirc,
’S ged labhradh beòil cha ’n urrainn iad,
Le cainnt a chur an òrdugh,
Mu ni cho glòirmhor, urramach,
A dh’ inntrig ann an tròcair,
Am buadhaibh graidh Iehobha,
’S o n tha mi mall an eòlas
Gu tóiseachadh, ’sann sguireas mi.

Rinneadh an laoidh so le Tormad Bàn Mac-an-t- Saoir, a bha ’fuireach anns a Bheighe ’n Iar, agus a chaochail an sin ’sa bhliadhna 1896.

Bha tiormachd mhor ann o chionn treis a dh’ uine air ais, agus bha an talamh ann an iomadh àite gle fheumach air uisge. Bha uisge trom ann ’sa mhaduinn Diordaoin a thug deoch mhath dh’ an talamh, agus a bheir air fiar us fochann fas gu bras.

FAICEALL
a mhuinntir òga, cha mhair na suilean boillsgeach, no na gruaidhean dearga sin agaibh fada, ma bhios tinneas stamaig oirbh. Ma bha sibh gòrach ’s ma tha sibh a nise air ur cradh le cion-cnamhaidh, gairmibh g’ur cuideachadh an lighiche tapaidh sin, K. D. C. Cuiridh e ruaig air an nàmhaid, agus aisigidh e lathaichean briagha, sona dhuibh. Bu choir K. D. C. a bhi anns gach tigh oir leighsidh e gach seorsa tinneas stamaig.

Sampuill de K. D. C. ’s de naPillsa nasguidh
K . D. C. Company Limited, New Glasgow, N. S., and 127 State St., Boston, Mass.

DH’ IARRAMAID AIR NA GAIDHEIL
’s air muinntir eile a tha air son“Typewriter”a cheannach, iad a dh’ fheuchainn ainm na
Blickensderfer No. 5,
mu ’n ceannaich iad seorsa sam bith eile. A phris, $35 .00.

Tha seorsachan eil againn cuideachd.

CREELMAN BROS, Typewriter Co.,
15 Adelaide St., East,
Toronto, - - ONT.

BATHAR EARRAICH.

Deiseachan Fhirionnach air $3 .50, $4 .75 agus o sin suas.

Deiseachan Ghillean air $1 .75, $2 .60, $3 .00, $375 agus $4 .60.

Bathar eile a reir sin. Cha ’n eil stor anns a’ bhaile anns am faigh thu BATHAR MATH cho saor.

Tormad Domhnullach,
SIDNI, C. B.

C’AIT AM FAIGH MI?
Saibh, Glasan, Luaidhe, Sgeinein, Lainntearan, Sguabaichean, Paipear-tearra, Paipear-tubhaidh.
Olla, Fudar, Glaine, Siosaran, Tairnean, Bucaidean, Tuaghannan.
GHEIBH AIG
C . P. MOORE,
Sidni, C. B.

AIRNEIS TAIGHE,
SOITHICHEAN CREADHA,
BOTUINNEAN agus BROGAN.
Tha stoc mor dhiubh so air ur-fhosgladh againn, agus tha sinn
— ’g an creic—
SAOR! SAOR!
SIDNI, C. B. JOST BROS.13 MAIGH, ’98.