---

[137]

[Vol . 7. No. 18. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VII. SIDNI, C. B., DI-HAOINE, NOBHEMBER 25, 1898. NO. 18.

MAR A RINN MI M’ FHORTAN.

CAIB. II.

AN SGOIL—SUIL RI DILEAB.

Cha robh mi ach glé òg an uair a chuireadh do ’n sgoil mi; ach bu bheag feuma bha ’n teagasg a bha mi fhein agus na bha comhladh rium innte a’ deanamh dhuinn. Cha robh rian no òrdugh air a chumail anns an sgoil latha deug ’s a’ bhliadhna. Cha robh mor-fhoghlum sam bith aig a’ mhaighstir sgoile, agus am beagan a bh’ aige, b’ fhearr leis a chumail aige fhein na thoirt do na sgoilearan. Is ann a bha ’n aire aige air tuathanachas. Chuireadh e na sgoilearan a bhualadh do ’n t-sabhal, no a ghnìomhadh na cruaiche mònadh, ar neo a ruamhar anns a’ ghàradh an uair bu chòir dhaibh a bhith aig an leasan. Mar bu trice, bhiodh tuilleadh ’s a’ chòir dhe ar toil fhein againn; ach an uair a ghabhadh am maighstir sgoile an fhearg, gheibheamaid gabhail oirnn gu math ’s gu ro mhath, mur biomaid cho umhail dha ’s a bhiodh an luch fo spògan a’ chait. Ged a chuireamaid fuaim cearr air na facail b’ ainneamh leis ar cronachadh, agus o ’n a bha ’chùis mar so, lean mòran ruinn dhe ’n droch ionnsachadh a thog sinn anns an sgoil aige. Rinn an dòigh mhi-chùramach anns an robh e ’g ar teagasg dolaidh mhòr dhomhsa co dhiubh; oir bha mi iomadh bliadhna ’cur fuaim cearr air mòran fhacail.

An uair a dh’ fhalbh e as an dùthaich cha b’e na b’ fhearr a thainig ’na àite. Bha e pailt cho suarach mu na sgoilearan ris an fhear a bh’ againn roimhe. Bha cùisean a’ dol air aghart mar so o bhliadhna gu bliadhna.

Cha bhiomaid anns an sgoil ach gann leith na bliadhna. An àm an earraich agus an àm na buana bhiodh gach duine aig obair a b’ urrainn obair a dheanamh. An fheadhainn nach deanadh buain no ceangal, dheanadh iad buachailleachd. Agus gu cinnteach ceart b’ i a’ bhuachailleachd an obair bu lugha orm a fhuair mi riamh ri dheanamh. A dh’ aindeoin cho faicleach ’s gu ’m bithinn, rachadh an crodh uair is uair do ’n arbhar. Agus bu shuarach an call a dheanadh iad annn an arbhar gun bhuain seach an call a dheanadh iad anns na h-adagan. Mar a bha nàdarra gu leòr, gheibhinn mo chàineadh air son na domail a dheanadh an crodh anns na h-adagan. B’ fhearr leam a bhith anns an sgoil na bhith buachailleachd. Mu dheireadh an uair a thuig mo phàrantan nach robh mi ’deanamh aghartais a b’ fhiach anns an sgoil, chum iad aisde mi. Ach bha car de thoil agam fhein a bhith ’g ionnsachadh, agus bhithinn a’ gabhail a h-uile cothrom a gheibhinn air a bhith ’leughadh nan leabhraichean a bh’ agam, agus a’ cunntais. An uair a chunnaic mo phàrantan cho dìchiollach ’s a bha mi, chuir iad rompa gu ’n cuireadh iad mi do ’n sgoil mhath a bha air taobh eile na dùthchadh. Bha mi dà bhliadhna anns an sgoil so, agus thàinig mi air m’ aghart cho math anns an ùine sin ’s gu ’n robh iomadh neach ag ràdh rium gu ’n robh mi ionnsaichte gu leòr. Ach bha mi fhein a dh’ atharrachadh barail; oir thug na fhuair mi de dh’ ionnsachadh anns an dà bhliadhna orm a thuigsinn gu ’n robh mi ann am feum mòran a bharrachd air na bh’ agam. Ach bha mo phàrantan a’ creidsinn gu ’n robh mi foghluimte gu leòr, agus gu ’m faodainn mo rathad a dheanamh ann an àite sam bith leis na bh’ agam a dh’ fhoghlum. Chuir iad rompa gu ’n deanadh iad marsanta dhiom; agus chuir iad a h-uile sgillinn a chuir iad riamh ma seach ann am bathar dhomh. Ach mu ’n d’ thainig ceann dà bhliadhna thuig iad fhein agus mi fhein nach robh feum dhomh a bhith srì ri marsantachd.

Neo-ar-thaing nach reicinn gu leòr; ach o ’n a bha mi ’toirt seachad a’ bhathair air dàil, cha b’ urrainn domh mo chasan a sheasamh o nach robh mi tapaidh gu leòr gu togail nam fiach. Bha h-uile duine, ach duine ainneamh air air an robh fiachan agam a’ gabhail brath an uilc orm. An uair a rachainn far an robh iad a dh’ iarraidh nam fiach bhiodh ceud leithsgeul aca, agus ghealladh iad mo phàigheadh aig a leithid so ’s a leithid sid a a dh’ àm. Ach tha mise gun mo chuid fhiachan fhaotainn uapa fhathast, agus bithidh. Mar a tha ’n sean-fhacal ag ràdh, “An rud a theid air dàil, theid air dearmad.”

Bha duine ann an Duneidionn a bh’ ann an dlùth dhàimh rium—mac bhrathar mo sheanamhar. Cha robh e pòsda riamh, agus bha suim mhòr airgid aige. Bha e uair is uair anns a’ Ghàidhealtachd an uair a bha mise gle òg, agus air gach uair dhiubh sin chuir e seachad latha no dhà ’san taigh againn. Bha meas mòr aige ormsa, agus bu ghlé thoigh leis mi ’bhith air a ghlùin.

Bhuail e anns a’ cheann aig mo mhàthair gur ann dhiom a dheanadh e dìleabach. Agus an uair a chaidh a’ mharsantachd gu tur ’nam aghaidh smaoinich i fhein agus m’ athair gu ’m bu chòir dhomh a dhol far an robh e gu ruige Baile Dhuneidinn. Bha so uair eiginn mu thoiseach a’ gheamhraidh, agus ghrad thòisich mo mhàthair air deanamh deise chlòth dhomh. Bha deadh dheise agam aig an àm, ach chuir i roimpe gu ’m biodh deise ùr agam o ’n t-snàthaid an àm dhomh bhith ’falbh. Leis an toil a bh’ aice an deise ’bhith gu math thug i ùine mhòr air deanamh a’ chlòth. Is e cothlamadh trom-ghlas a bh’ ann, agus gu cinnteach ceart bha e fior shnasail. B’ e sid an deise chlòth mu dheireadh a rinn i dhomhsa, agus tha mi ’smaointean gur e clòth cho math ’s a rinn i riamh. Nam b’ e an diugh an dé, bha mi air rud dhe ’n chlòth a ghleidheadh mar chuimhneachan oirre. Ach o ’n a bha i cho slàn ’s cho fallain aig an àm cha robh dùil aig duine sam bith gu ’n tigeadh am bàs cho aithghearr oirre.

Bha taillear cho math ’s a bha ri fhaighinn, air taobh eile na dùthchadh; agus chaìdh mi a dh’ aon ghnothach far an robh e feuch an deanadh e an deise dhomh, o ’n a bha mi gun dàil gu falbh gu ruige Dun-eidionn. O ’n a bha e ’g a mheas mar urram mi dhol seachad air na taillearan eile, ghrad dh’ aontaich e gu ’n deanadh e an deise dhomh. Bha a bhean anns an éisdeachd an uair a bhruidhinn mi ris, agus thuirt i, “Is ann is fhearr dhut, a Dhomhuill, falbh comhladh ris a’ ghille an diugh fhein. Tha mòran aodaich agad a staigh gun deanamh; agus ged a chuirteadh an t-aodach aigesan g’ ad ionnsuidh, is dòcha nach fhaigh thu cothrom air an deise a dheanamh dha ann an àm. Ann am beul anamoch na h-oidhche bithibh a’ falbh comhladh, agus ruigidh sibh roimh àm cadail.”

Dh’ aontaich Domhull Taillear gu’n deanadh e so. Bha mise cho aoibhneach ri mac màthar a bha beò. Ged a bheireadh bean Dhomhuill Thaillear dhomh mart air chluais cha bhithinn a leith cho aoibhneach ’s a bha mi.

Thug a’ bhean chòir dhomh biadh; agus gu cinnteach bha feum gu leor agam air; oir bha mi gus mo tholladh leis an acras an deigh dhomh coiseachd troimh ’n mhonadh. Agus o ’n a dh’ fheumar an fhìrinn ’innseadh, cha d’ fhan mi ach gann ri mo bhiadh a ghabhail mu ’n d’ fhalbh mi o ’n taigh leis an fhoghail a bh’ orm mu dheidhinn na deise. Saoilidh mi an diugh gu ’m bu ghòrach an gnothach dhomh a bhith ’na leithid de staid; ach is cinnteach nach robh mi na bu ghòraiche na bhiodh mo leithid eile anns a’ cheart shuidheachadh.

Beagan mu ’n deachaidh a’ ghrian fodha dh’ fhalbh mi fhein ’s an taillear le ceum cho sunndach ri dithis ’san dùthaich. Bha ’n taillear sunndach co dhiubh mar a bha a h-uile fear dhe sheorsa; ach cho sunndach ’s gu ’n robh e, chumainnsa ceum air a cheum ris an oidhche ud.

Rainig sinn dhachaidh mu àm cadail. Agus bha iminidh gu leòr air m’ athair ’s air mo mhàthair mu m’ dheidhinn, a chionn mi bhith cho fada gun ruidhinn, agus gun dùil sam bith aca gu ’m biodh an taillear comhladh rium. An uair a ghabh sinn biadh ’s a thug an taillear agus m’ athair greis air comhradh, ghabh sinn mu thàmh.

Cho luath ’s a dh’ éirich sinn an la-iar-na-mhàireach ghabh an taillear mo thomhas. Ghabh e saothair ris an deise nach do ghabh e ri deise riamh roimpe, no, is dòcha ’na déigh. Mar a theireadh e fhein, “Cha ’n ann air feadh fraoich is feamann a bhios an deise so idir, ach air feadh shràidean bòidheach Bhaile Dhuneidinn.”

(Ri leantuinn.)

SAOTHAIR NAN GAIDHEAL

Anns a Chogadh, air son Saorsa na h-Alba.

LE DEARG THULAICH.

Choisinn an eachdraidh so an duais a b’ àirde aig a Mhòd Ghàidhealach a bha anns an Oban mios meadhonach an fhoghair s’a chaidh:—

Thòisich am buaireas mu chrùn na h-Alba anns a’ bhliadhna mile da cheud ceithir fichead agus deich; nuair thàinig am fathunn gu ’n do chaochail a bhan oighre a mhaighdean Lochlannach ann an Arcaibh. Bha a cheana ceithir bliadhna bho’n a fhuair Alasdair, an treas righ de ’n ainm, a bhas tre chliobadh a thàinig air an each a bha e a’ marcachd air oidhche dhorcha aig Cinnchorn ann an Fiobh. Chaochail na bha de theaghlach aige roimhe fhéin agus cha d’ fhag duine dhiubh sliochd ach an nighean a bha posda air Righ Lochlainn. Dh’ fhag ise an aon phaisde nighinn so a sheòl bho Lòchlann gu tighinn dh’ Albainn ach

---

[138]

[Vol . 7. No. 18. p. 2]

nach d’ thàinig riamh gu port, is air nach d’ fhuaireas guth tuilleadh dh’ fhios no dh’ fhorfhais ach fathunn gu ’n do chaochail i ann an Arcaibh.

B’e a cheisd a nis ann an Albainn: “Co an oighre a bu dlùithe agus a b’ fhearr còir air an rioghachd?” Bha móran ag agradh còir nach fhiach an ainmeachadh oir bha triùir de na h-agarraich a bha ni’s dluithe ann an dàimh do ’n teaghlach rioghail na bha an còrr. B’ iad sin Iain Bailiol Moirear Ghallaobhaidh, Iain Cuimein Moirear Bhàideanaich, agus Raibeart Brus Moirear Annandail. B’e Iain Bailiol, agus Iain Cuimein clann an da pheathar, Diorbhorguil màthar Bhailiol an té bu shine, agus Marsali màthair a Chuimeineich a bha nis òige. B’ i màthair Dhiorbhorguil agus Mharsali a ris Mairearaid an nighinn bu shine aig an Iarla Daibhidh bràthair Righ Uilleim an Leomhann. B’e Iain Bailiol agus Iain Cuimein le sin iar-oghachan an Iarla Daibhidh. Is e an dàimh a bha aig Raibeart Brus riu so agus ris a chrùn gu ’m b’ esan mac Isebail dara nighean an Iarla Daibhibh, agus mar sin gu ’m b’ e ogha an Iarla; agus b’e tagradh Bhruis o ’n a bha esan ’n a ogha gu ’n robh e ni’s fhaisge air a chrùin na bha an dithis eile nach robh ach ’n an iar-oghan ged a bha a sean mhathair san Mairearaid ni’s sine no a mhàthairsa Iseabail. Bha an tagradh so an aghaidh lagh sinnsireachd agus oighreachd ach tha e coltach noch robh an lagh sin air a thuigsinn no air a shochrachadh cho soilleir aig an am sin agus a bha e as déidh sin. Ach bha tagradh eile aig Brus agus tagradh a b’ fhearr. Beagan bhliadhnaichean roimh so mu ’n d’ fhuair Righ Alasdair am bàs thug e féin agus Parlamaid na h-Alba fainear nach robh e mi-choltach gu ’m faodadh an Righ bàs fhaotainn gun oighre fhàgail ’n a dhéidh de a shliochd féin, agus chuir iad an comhairle r’ a chéile de bu chóir agus a b’ fhearr a dheanamh na ’m bitheadh an rioghachd cho mi-shealbhach is gu’n tigeadh leithid a dheuchainn oirre. Is e an co-dhùnadh gus an tainig gur e an ni a b’ fhearr a b’ urrainn daibh a dheanamh a shocrachadh mur bitheadh oighre ann de shliochd righ Alasdair féin, gu’m bitheadh Raibeart Brus, Moirear Annandail air a mheasadh is air a ghabhail mar oighre, agus air a chrùnadh ’n a righ air Albainn. Bha so ’n a thagradh foghainteach air taobh Bhruis ach thainig car ceile anns a’ chùis. Chuir Eideard Righ Shasuinn steach a ghuth a cumail a mach gu ’n robh ard-ughdarras aige féin air Albainn is nach fhaodadh iad righ a thaghadh gun chead uaithsa, agus ghairm e maithean na h-Alba air a bheulaobh fein chum ’s gu’n rannsuicheadh esan a chùis is gu ’n taghadh e righ. Dh’ aontaich na moirearan is na daoine mora dol air beulaobh Eideard leis a chuis oir bha oighreachdan aig cuid dhiubh ann an Sasunn agus bha eagal orra fearg a chuir air an righ. Ach cha do thaitinn so ri sluagh na h-Alba agus chuir iad teachdaireachd dh’ionnsuidh Eideard far an robh è fein agus na h-ard-uaislean cruinn agus chuir iad an aghaidh esan a bhi ag agradh còir air bith air Albainn no a bhi gabhail gnothach air bith ri bheag no mhor a bhuineadh do rioghachd na h-Alba. Cha d’ fhuair an teachdaireachd de fhreagairt ach nach buineadh na nithean a bha iad ag radh idir do’n chùis a bha air a bheulaobh, oir bha Eideard de an bheachd gu’n robh taghadh righ ’n a obair ris nach robh gnothach air bith aig a ’mhór-shluagh, is gur ann aig na moirearan agus na maithean a mhàin bha còir labhairt anns a chùis. Chaidh e air aghaidh mar sin a thoirt breath, agus is e a bhreath a thug e gum b’e Iain Bailiol Moirear Ghallobhaidh an t-oighre dligheach agus gu’r e a’ gheibheadh an rioghachd, ach gu ’m feumadh e géill agus ùmhlachd a thoirt do Righ Shasuinn mar ard righ os a chionn agus os cionn Rioghachd na h-Alba. Dh’ aontaich Bailiol le so agus chrunadh e anns a bhliadhna 1292 aig Scàin far am b’ àbhaist do righrean na h-Alba bhi air an crùnadh cho fad air ais agus a bha iomradh aig daoine.

Cha bu luaithe a bha Bailiol air a chrùnadh na thòisich a shluagh air cur ’n a aghaidh; cha bhitheadh iad toilichte le ni a dheanadh e, a chionn gu’n do ghabh e ri righ Shasuinn mar ard-righ air Albainn. Agus bha na h-uile la a’ toirt ni eigin ur a mach gu ’n deanamh ni ’s mi thoilichte leis a chàramh a bha orra. Mar aon ni fhuair iad a mach ge be eucorach a gheibheadh a dhìteadh aig mòd cha robh aige ach a’ chùis a thogail gu righ Shasuinn agus bhitheadh a bhinn air a pilleadh agus an droch fhear air fhuasgladh. Ach mu ’n tàinig ceann tri bliadhna thilg Righ na h-Alba dhe cuing an t-Sasunnaich agus rinn e fein agus a shluagh co-bhoinn ri Righ na Fraing a bha a’ cogadh an aghaidh Shasuinn aig an am, agus chuireadh da fheachd a steach air taobh tuath Shasuinn. Rinn Eideard an sin sìth ris an Fhraing a chum ’s gum bitheadh cothrom aige air leum air Albainn. Thàinig e le a mhor fheachd agus shiubhail e na machraichean; ghlac e caisteilean is daingnichean agus lion e iad le Sasunnaich; chuir e Iain Bailiol as an righ chathair, agus chuir e suas uachdaranan agus riaghladairean air ailghios fhéin. Chaidh aige air so uile a dheanamh oir cha robh ceannard ceart air fhaotainn a bheireadh na h-Albannaich do’n bhlàr; agus is ann a nis a fhuair ìad an claoidheadh is an saruchadh is am buaireadh. Bha fear an sud agus fear an so a call ’fhoidhidinn an drast agus a rithist agus a togail a laimh air Sasunnach; agus bha iad air am misneachadh gu mor le bhi cluinntinn an cliù a bha a briseadh a mach air na h-euchdan a bha ’g an deanamh air na Sasunnaich le Uilleam Uallas, Ridire Ellerslie. Bha esan cho treun ann an pearsa cho gaisgeil ann an cridhe agus cho buadhach ann an cath, is gu’m bu mhi-shealbhach do Shasunnach air bith coinneachadh ris. Thòisich iad air dol ’n am buidheannaibh air a thòir a chum an ceann a thoirt deth, ach is e a bhuaidh a bha riamh air an oidheirp ma bha cinn air an sgathadh gu’r ann air an luchd tòire a bha an call is nach ann air Uallas. Ach le an lionmhoireachd àireimh ghreas iad e cho cruaidh is gu’r ann a chruinnich e feachd anns na machraichean air taobh tuath Uisge Hatha agus gu h-àraidh ann an Abaireadhan. Bha a chliù a cheana air éirigh cho ard is gu ’n robh àireamh na feachd a chruinnich d’ a ionnsuidh agus a lean e air a measadh cho ard ri da fhichead mìle coisiche agus naoi fichead marcach. Anns an fheachd so is i air a cruinneachadh far an robh i, cha’n eil teagamh nach robh mòran Ghaidheil ach cha’n eil cunntas air a thoirt air an àireamh. Is e so am feachd leis an do chuir Uallas an ruaig aig Drochaid Shruithleath air Iarla Shurrey agus feachd Shasuinn a bha air a meas aig leth-cheud mile coisiche agus aon mhile marcach. Air taobh nan Sasunnach anns a bhlàr so bha Ard-Stiubhard na h-Alba agus Iarla an Leàmhanaich le an luchd leanmhuinn, agus theagamh tuilleadh d’ am bu dual a bhi ag cur an aghaidh naimhdean an duthaich. Chuir na h-Albannaich an sin mu dheidhinn na Sasunnaich fhuadachadh as na h-uile daingneach agus baile-dion ann an Albainn agus nuair bha sin deanta leum iad Sasunn fhéin. Tha seanachaidhean Sasunnach ag innse gu ’n tainig seachd Iarlan beo Albainn aig an am so a chreachadh agus a mhilleadh ann an Sasunn. B’ iad Iarlan Bhuchain, Mhonteith, Shrath-éire, an Leàmhanaich Rois, Atholl, agus Mhair agus comhla riutha bha mac Iain Chuimein, Moirear Bhàideanach. Bha Uallas fhein ’n an luirg ris an aon obair goirid nan déidh. Ged a tha e a réir na h-uile coltais fior gu’n deach feachd troimh taobh tuath Shasuinn, tha aobhar air bhi a’ smuaineachadh nach robh na seachd Iarlan uile innte.

Thàinig a nis feachd eile a Sasunn agus an uair so chaidh an cath an aghaidh Uallais agus cheannsaicheadh Albainn a ris. Striochd an luchd riaghlaidh uile do Righ Shasuinn agus fhuair iad maitheanas air son mar a dh’ éirich iad le Uallas ’n a aghaidh. Ach air son Uallais cha robh iochd no maitheanas ann a chionn gun robh de dhànachd aige san nach robh ’na Iarla no ’na Mhoirear, is gu ’n d’éirich e féin is gu’n do dhuisg e mor-sluagh na rioghachd an aghaidh Righ Shasuinn. Bha Uallas air a bhrathadh goirid an déidh so le Iarla Mhonteith, agus air a ghlacadh is air a toirt do Lunnainn far an d’ fhuiling e air sgàth na rinn e air son na h-Alba garbh dhioghaltais an Righ Eideard gun iòchd is gun cheartas.

Co an nis a dheanadh cobhair air Albainn? Bha seann Mhoirear Annandail marbh. Chaochail e anns a bhliadhna 1295. Is ann a bha a mhac a lean e air caochladh mu’n am so 1305. Fhuair esan tre a mhàthair gu bhi ’n a Iarla air fearann Charraig ann a Siorramachd Air, maille ri bhi ’n a Mhoirear air Annandal. Is e mac an fhir sin aig an robh an inbhe is na h-oighreachdan a nis. Is e Raibeart a b’ ainm dhasan mar ’n ceudna. Bha e air a thogail aig cuirt Righ Shasuinn oir bha Eideard toileach air òganach aig am bitheadh oighreachdan cho farsuinn, a cheangladh cho teann is a ghabhadh ris féin. Ach cha robh moran thoil-inntinn aig Righ Shasuinn dheth oir bha e na ghille gluasadach neo-fhoistinneach air an robh cor iosal na h-Alba a cur mor-dhragh, agus a bha a deanamh nithean a bha a cur amharus air na Sasunnaich. An déidh do ’n t-searrag a bhi ag cur nan cuairt dhi air a bhord aon oidhche toiseach an earraich anns a bhliadhna 1306 leig Righ Eideard a mach briathran a dh’ fheuch gun robh Raibeart Brus an cunnart a bheatha. Chual Iarla Ghloucester caraid do Bhrus na briathran agus is e ’n rathad a ghabh e air sanas a thoirt da air a chunnart, chuir e teachdair ’n a ionnsaidh le da spor eich agus sporan airgid. Nuair chunnaic e na nithean so thuig e gu ’m bu mhithich dha bhi a togail air a Lunnainn. Agus nuair dh’ éirich a mhaduinn cha robh sgeul r’a fhaotainn an cuil no ’n cuilidh an aird no ’n iosal air a Bhrusach òg.

(Ri leantuinn.)

SGEULACHDAN ARABIANACH.

An t-Amadan Crotach.

CAIB. VIII.

Thuirt mi ris barrachd is aon uair, gu’n deanainn rud sam bith a dh’ iarradh e orm. “Bidh agad, ma ta, ri bhith feasgar aig an eaglais a thog a bhan-righ, agus fanaidh tu ann gus an tig cuid eiginn g’ ad iarraidh,” ars’ esan.

Bha mi ’gabhail fadachd gu leor gus an tigeadh am feasgar. Aig uair na h-urnuigh fheasgair chaidh mi do’n eaglais, agus dh’ fhan mi innte an deigh do na h-uile duine eile falbh.

An ceann beagan uine chunnaic mi bata ’tighinn tarsuinn na h-aimhne, agus a’ gabhail direach thun na h-eaglais. B’ iad na seirbhiseach a bhiodh a’ frithealadh do’n bhan-righ a bha ’g a h-iomradh. Chuir iad aireamh chisteachan a bh’ aca anns a’ bhata a steach do’n eaglais, agus thill iad air an ais, ach am fear a b’ abhaist dhomh fhaicinn a’ falbh an cuideachd na mna uasail, agus a bha ’bruidhinn rium ’s a’ mhadainn. Chunnaic mi a’ bhean uasal mar an ceudna a’ tighinn a steach do’n eaglais. Chaidh mi far an robh i, agus thuirt mi rithe gu’n robh mi deas gus gach ni a dheanamh mar a dh’ ordaicheadh i dhomh.

“Cha’n ’eil uine sam bith ri chall,” ars’ ise, agus an uair a dh’ fhosgail i te

---

[139]

[Vol . 7. No. 18. p. 3]

dhe na cisteachan, dh’iarr i orm a dhol a steach innte, ag radh, “feumar so a dheanamh a chum do beatha fhein agus mo bheatha-sa a dhion o chunnart. Na biodh eagal sam bith ort; cuiridh mi fhein gach cuis an ordugh.”

O’n a rinn mi na rinn mi, cha b’ urrainn domh gun a comhairle a ghabhail; agus an uair a chaidh mi steach do’n chiste, ghlas ise i. Gun dail sam bith chuireadh na cisteachan air ais do’n bhata, agus thill an sgiobadh gu leir agus a’ bhean uasal comhladh riutha tarsuinn na h-aimhne, agus rainig iad luchairt na ban-righ.

Anns a’ cheart am bha mise ann an trom-smaointean mu ’n chunnart anns an do chuir mi mi-fhein; agus rinn mi iomadh urnuigh agus thug mi iomadh boid; ach cha deanadh urnuighean is boidean feum sam bith aig an am—bha e tuilleadh is anamoch.

Thugadh na cisteachan do sheomar an t-seirbhisich a bhiodh a’ gleidheadh iuchraichean luchairt nam mnathan, agus cha’n fhaodadh e ni sam bith a leigeadh a steach do na seomraichean gun fhios a bhith aige ciod a bhiodh ann. Bha e anns an am air a dhol a laidhe, agus an uair a dh’ iarradh air eirigh gus na cisteachan a leigeadh a steach, bha fearg gu leor air, agus thug e achasan searbh do’n mhnaoi uasail a chionn i bhith cho anamoch gun tighinn dhachaidh. “Cha ’n fhaigh thu as mo lamhan-sa cho luath ’s a tha thu ’n duil. Rannsaichidh mise a h-uile te dhe na cisteachan an ceart uair.” Anns a’ mhionad dh’ ordaich e na cisteachan a bhith air am fosgladh ’na lathair. B’ i a chiste anns an robh mise a’ cheud te a dh’ iarr e air an t-seirbhiseach fhosgladh. Chuir so an cridhe air chrith agam leis an eagal. Chuir a’ bhean uasal am muigh ’s am mach an aghaidh a’ chiste so fhosgladh idir. “Tha fhios agad gle mhath,” ars’ ise, “nach eil mise ’toirt ni sam bith an so ach ni air am bheil feum aig Sobaide, ar banamhaighstir le cheile. Tha ’chiste so lan de bhathar luachmhor a cheannaich mise o mharsantan a tha air ur-thighinn a Mecca; agus tha aireamh bhotul innte a tha lan dhe’n uisge a bh’ anns an tobar a nochd an t-aingeal do Hagar anns an fhasach. Ma thachras gu’m bristear a h-aon dhiubh bidh na h-aodaichean air am milleadh, agus bidh a’ choire gu leir mu d’ cheann-sa. Theid mise an urras dhut gu’m bi Sobaide gle diumbach dhiot.”

An uair a chuala e so cha d’ fhosgail e a h-aon dhe na cisteachan. Thuirt e le feirg, “Togaibh air falbh as mo shealladh iad.”

Thugadh na cisteachan a steach do sheomar nam mnathan. Ach mu’n gann a thugadh a steach iad, chuala mi na seirbhisich ag radh, “Tha’n righ a’ tighinn! tha’n righ a tighinn!”

Chuir so a leithid a dh’ eagal orm ’s gu’m bheil ioghnadh orm fhathast nach deachaidh mi a cochull mo chridhe leis an eagal anns a’ mhionaid.

“Ciod a th’ agad anns na cisteachan so?” ars esan, ris a’ mhnaoi uasail.

“Tha aodaichean luachmhor annta,” ars’ ise, “a dh’ ordaich a’ bhan-righ a thoirt an so a chum gu’n taghadh i asda an seorsa a b’ fhearr a chordadh rithe.”

Mar leithsgeul, bha i ’cumail am mach gur e aodaichean bhan a bh’ann agus nach bu choir am fosgladh gus am biodh a’ bhan-righ fhein an lathair.

“Tha mise ag radh, gu’m feumar na cisteachan fhosgladh ’s a’ mhionaid,” ars’ an righ, tha toil agam na h aodaichean fhaicinn agus feumar an sealltainn dhomh.”

Bha ise a’ sior radh ris, gu’n robh eagal oirre gu’m biodh fearg air a’ bhan-righ rithe nam fosgladh i na cisteachan.

“Cha bhi, cha bhi,” ars’ an righ, theid mi fhein an urras nach cuir i coire sam bith ort. So, so, grad fhosgail iad, agus na bi ’g am chumail an so na ’s fhaide.”

Dh’ fheumteadh air a h-uile cor a bhith umhail do’n righ, agus chuir so an t-eagal ormsa buileach glan. Shuidh an righ anns an t-seomar, agus dh’ ordaich a’ bhean uasal te an deigh te dhe na cisteachan a thoirt ’na lathair. Dh’ fhosgail i iad, agus gus an uine a chur seachad cho math ’s a dh’ fhaodadh i, bha i ’sealltainn dha cho maiseach ’s a bha na h-aodaichean; ach cha deanadh a cuid leithsgeulan is charan feum sam bith. Chuir an righ roimhe gu’m biodh na cisteachan eile air am fosgladh ’na lathair. Mu dheireadh thugadh a chiste anns an robh mise na lathair. Cha robh ise am muigh no ’mach deonach a fosgladh. “So, so, fosgail ì, agus faiceam ciod a th’ innte,” ars’ an righ.

Cha robh fhios agam co dhiubh a bha mi beo no marbh an uair a chuala mi so. Bha mi ’g am dheanamh fhein cinnteach nach biodh uair de shaoghal agam.

Ach thuirt ise ris, “Cha ’n fhosgail mise a’ chiste so air chor sam bith mur bi a’ bhan-righ an lathair; oir tha nithean innte nach fhaod mise ’shealltainn dhuibh.”

“Ceart gu leor,” ars’ an righ, “thugaibh na cisteachan a steach do sheomar na ban-righ.”

Rinneadh mar a dh’ ordaich e, agus thainig beagan dhe mo mhisnich ugamsa aon uair eile.

An uair a dh’ fhalbh na seirbhisich a thug a steach na cisteachan am mach as an t-seomar, ghrad dh’ fhosgail ise a’ chiste anns an robh mi air mo ghlasadh, agus thuirt i, “Thig am mach, agus gabh suas na staidhreachan a tha ’direadh gu fior mhullach an taighe. Theid thu steach do sheomar a gheibh thu fosgailte, agus fanaidh tu an sin gus an ruig mise thu.”

Cha robh mi ach gann shuas anns an t-seomar an uair a thainig an righ a steach do’n t-seomar anns an robh na cisteachan, agus shuidh e air a’ cheart chistidh as an d’ fhalbh mise. Cha robh de ghnothach aige ris a’ mhnaoi uasail ach a chur cheisdean oirre mu thimchioll ciod a chunnaic i anns a’ bhaile. An uair a thug iad greis mhath air comhradh dh’fhalbh e.

Cho luath ’s a fhuair i an cothrom thainig i do’n t-seomar anns an robh mise, agus ghuidh i orm a leithsgeul a ghabhail a chionn mar a chuir i a’ leithid a dh’ eagal ’s a dhragh inntinn orm. Thuirt i, “Bha mise fad na h-uine cho neo-fhoiseil riut fhein. Faodaidh tu a chreidsinn gu’m bheil gaol mor agam ort an uair a bheir thu fa near an cunnart anns an do chuir mi mi-fhein air do shaillibh. Is iomadh neach a bhiodh anns an t-suidheachadh ’s an robh mi nach deanadh a chuis cho sgiobalta ’s a rinn mise. Is e an gaol a th’ agam ortsa a thug orm a bhith cho misneachail ’s a bha mi. Ach biodh deagh mhisneach agad tha ’n cunnart a nis seachad.”

An deigh dhuinn greis mhath a thoirt air comhradh a bha gle thaitneach leinn le cheile, thuirt i rium gu ’n robh an t-am agam gabhail mu thamh, agus gu’n tugadh i an lathair Sobaide mi uair eiginn am maireach, “oir cha ’n ’eil an righ ’g a faicinn,” ars’ ise, “aig am sam bith ach anns an oidhche.”

Thug na briathran a labhair i rium misneach mhath dhomh, agus fhuair mi deadh chadal. An uair ainneamh a dhuisg mi, bha mi ’smaointean air cho fortanach ’s a bha mi an uair a bha mi gus bean uasal mhaiseach, dheadh-chainnteach fhaotainn ri ’posadh.

(Ri leantuinn.)

BANAIS IAIN BHAIN.

“ ’S mise bha thall ’s a chunnaic; ’s a thainig a nall ’s a dh’ innis.”

UISDEAN. —Fàilte stigh! Tha sibh air tilleadh bhar na bainnse, a Ruairidh.

RUAIRIDH. —Tha, ma ta, is taing do ’n fhreasdal gu bheil.

U. —Seadh, gu dearbh, an ann mar so a tha. ’S ann duilich gum biodh i seachad, is cha b’ ann taingeil, a bhithinn fhein nuair a bhithinn air banais.

R. —Bhiodh thu dh’ atharrachidh barail, Uisdean, na ’m bitheadh tu air banais a thigeadh gu bhi na cogadh.

U. —Ubh! ubh! an d’ thainig i mar so oirbh? Bha gu leor an obair uamhasach sin a bhi eadar na Spàinntich ’s na Geancaich.

R. —Cha ’n eil mi creidsinn gun cuala Spàinnteach riamh a leithid sid.

U. —Am freasdal g’ am theasraiginn! tha naigheachd agaibh; feuch an innis sibh dhomh i.

R. —Gu ’n deonaicheadh e fein sin, do theasraiginn, agus mise comhla riut, bho a leithid sin. Cha ghuidhinn do m’ nàmhaid a bhi ann.

U. —Na bithibh gam chumail am péin. ’S ann dona tha i mur gabh i innseadh.

R. —Cha ghabh cainnt cur air; ach bheir mi oidhirp air a thoir ort a thuigsinn ann an tomhas mar a bha.

Dh’ fhag sinn so le sgioba gasda, is tagha as rogha a phiobaire, la briagha, grianach. Cha ’n eil reusan guth a ràdh mu ’n dùthaich bhriagha troimh ’n deachaidh sinn, no mu ’n fhàilte chridheil a fhuair sinn ’nuair a rainig sinn. Bhithinn fhéin an dràsda ’sa rithist a cluinntinn am measg na cuideachd nach b’ fhada gu ’n d’ thigeadh an t-sebheree. Cha robh mi ’tuigsinn, ’s bha car de leisg orm fhaoighneachd, gu de a bha anns an t-sebheree. Ach sgeula na creach, cha robh mi fada mar sin ’nuair chualas feadaireachd agus gleodhraich, urchraichean ’gan losgadh, drumaichean ’gam bualadh, dùdaichean ’gan séideadh, is clagaichean is panaichean a glingarsaich am measg a cheile, is iad fhein ’gan cuideachadh le ’n sgòrnanan. O, dhuine! ach gaoir a chnuic ud. Mheantar mi aon uair ri screen na h-uinneig a thogail. ’S ann an sin a bha an sealladh. Plàigh de dhaoine cho tiugh ris an lòcust ’san Eiphit. A mach gun d’ thug muinntir an taighe le bascaid de chookies an cead na cuideachd. ’S mi dhùraichdeadh de Pharis Green a bhi annta na mharbhadh làn pàirce bhuntàta de bhòguisean; ’sa righ! ’s mor gum b’ fhearr leam sgaoth do bhòguisean na iad. Chuala mi nam measg gun robh andeputy sheriffair an ceann. Gu dé th’ agad air ach gun do ghabh mi an t-eagal gum bitheamaid air ur beò-ghlachdadh le lagh na dùthcha ’s air ar sguabadh gu Port Hood a h-uile mac màthar againn, ged nach b’ urrainn mi a smaointeachadh ciod an t-olc a rinn sinn.

U. —Thigeadh dhut a bhi taingeil gun teagamh gun d’ fhuair thu dhachaidh. Cha chuala mi fhéin riamh a leithid ann an dùthaich thiorail mar a tha Ceap Breatunn.

R. —Stad ort. Cha ’n eil a sid ach beagan dheth. ’Nuair a fhuair ìad na cookies dh’ fhalbh iad gun a bhi glé riaraichte. Tha e coltach, gu mi-fhortanach, nach do bhruidhinn fear na bainnse gle shiobhalta riutha, agus chuir sin an dunach anns a ghnothuch. Dh’ fhalbh iad co dhiubh, is bha sinne gle thaingeil; ach mu uair ’sa mhaduinn ’s sinn na ar suidhe gu socrach ’s gun dùil gun robh na béisdean mar fhaisge mhile dhuinn, loisgeadh urchraichean nach d’ thig ’s nach d’ thainig an leithid. Air leam gun do shrac na speuran os cionn an taìghe. Chriothnaich an tigh, ’sa chuid a bha ’nan suidhe dh’ éirich iad, ’sa chuid a bha ’nan seasamh thuit iad. Cha do dh’ fhuirich dealbh ri balla. Bha cuid dhe na h-igheanan a chaidh a null as a so a chaidh ann an laigse n’ar lamhan. Bha pàirt dhe ’n luchd-frithealaidh a bha tighinn a dh’ ionnsuidh a bhùird le soithichean làn de nithean matha de gach seòrsa, ’s thuit iad as an làmhan ’s chaidh iad na criomagan air an ùrlar. Chaidh pàirt dhe na h-uinneagan a bhristeadh le criothnachadh an tighe. Ma bha aighear is fuaim a muigh bha eagal as fuaim a stigh. Abair nach robh mi ann on Cuba.

(Air a leantuinn air taobh 142.)

---

[140]

[Vol . 7. No. 18. p. 4]

MAC-TALLA:

Paipear-naigheachd Gailig, air a chur a mach uair ’san t-Seachdain.

“Is toigh leinn a’ Ghailig,
A bardachd ’s a ceol;
Is tric thug i nios sinn
’Nuair bhith’maid fo leon:
’S i dh’ ionnsaich sinn trath
Ann an laithean ar n-oig,
’S nach treig sinn gu brath
Gus an laidh sinn fo n fhod.”
—BARD NA LEADAIGE.

“Duisg suas a Ghailig, ’s tog do ghuth,
Na biodh ort geilt no sgaig;
Tha ciadan mile dileas dhut
Nach diobair thu ’sa bhlar;
Cho fad ’sa shiubhlas uillt le sruth.
’Sa bhuaileas tuinn air traigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth
Gun teid do chur gu bas.”
—NIALL MAC LEOID.

A PHRIS.
BLIADHNA, $1 .00
SIA MIOSAN, .50
TRI MIOSAN, .30

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatuinn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.

Cuiridh iadsan a tha comasach air Gailig a sgriobhadh, comain mhor oirnn, le bhi cur g’ ar n-ionnsuidh, o am gu am, litrichean, naigheachdan, no seanchas sam bith eile a bhiodh air a mheas taitneach leis an luchd-leughaidh. An uair a bhios neach sam bith a sgriobhadh ugainn ann an Gailig, thugadh e an aire do na seolaidhean a leanas:—

1. Na sgriobh ach air aon taobh de ’n phaipeir.

2. Na biodh an sgriobhadh ro mheanbh, agus dean e cho soilleir agus cho furasda leughadh ’s is urrainn dhut.

3. Fag farsuingeachd air chor ’s gur urrainn dhuinn ceartachadh no atharrachadh a bhios ri dheanamh a chur eadar na facail agus eadar na sreathan.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, NOBHEMBER 25, 1898.

A EILEAN A PHRIONNSA.

FHIR MO CHRIDHE, —Bidh aig “Caraid na Gàilig” ri moran sgriùdaidh a dheanamh mas bi na duaisean air an toirt seachad air son nan “ràidhean Gàilig.” Tha mo nàbaidh, agus iomadh fear eile, ag obair gu trang a cur sios air paipear gach ni dhe ’n t-seorsa a chual e riamh agus air a bheil cuimhne aige. Gu ma slàn dha na seòid. ’S iomadh sean radh a bheir iad gu ar cuimhne ’nuair chi sinn na cruinnichean aca.

Tha thu toirt iomraidh o àm gu àm air cuid do sheann mhuinntir aig a’ bheil an comhnuidh an Ceap Breatunn. Tha iadsan a fhuair am breth ’s an arach an Alba ’fàs gu maith tearc ’nar measgne anns an sgire so. Bha mi an la roimhe ann a seanachas aon diu—sean bhean, ceithir fichead bliadhna ’sa deich a dh’ aois. Tha mi cur ad ionnsuidh anns an litir so, facal air an fhacal, cuid de ’n chòmhradh a bha eadruinn.

“Tha ur cuimhne ’s ur n’ aithne agaibh mar nach olc, a bhean.” “Tha, le ’r cead; tha cuimhne agam cho maith ’s a bh’ agam riamh air nithean a thachair an làithean m’ òige anns an t-seann dùthaich. Dh’ fhàg m’ athair Uige an uair a bha mise mu dha bhliadhna dh’ aois, agus ghabh e fearann ann an Camusdianabhaig, an sgire Phortrigh. Thàinig sia no seachd de theaghlaichean aig an àm ud á Uige gu Camusdianabhaig.” “Carson a dh’ fhag iad Uige?” “Bha gu ’n robh am baile ud na bhaile maith, torrach, agus gu ’n robh an Caiptean Leòdach, aig an robh e air mhàl, ga leigeil dheth. Bha ’n caiptean sean aig an àm ud. Bha dithis nighean aige a bha fuireach leis. ’Nuair leig e dheth am baile cha do chum e dha fhein ach da chrait agus an tigh còmhnaidh a bh’ aige. ’S ann aig Caiptean eile, a bu bhràthair da, a bha ’n t-Olach. Bha iad sud agus Caiptean Somhairle Domhnullach ann an cogadh America. Bha Mac Leòid Dhunbheagain anns a chogadh sin mar an ceudna. Cha ’n eil cuimhne agam air Caiptean Somhairle fhaicinn. Bha e fuireach an Cillemhoire. Bha e iomraiteach air son a mheudachd agus air son a neart. Phòs e na fhior shean aois nighean bhochd a mhuinntir an àite. Bha dithis mhac agus aon nighean aice uaithe. Tha cuimhne mhath agam air Mac Leoid Chamusdianabhaig. Bu mhac bràthar athar dha an Dotair Mac Leoid (an Dotair Bàn) a bha na bhàillidh aig a Mhorair Dhomhnullach ann am Portrigh. ’S ann a mhuinntir Uidhist a bha ’n Dotair; agus, an uair a dh’ fhag e Portrigh chaidh e air ais a dh’ Uidhist. ’Nuair bha sinne tighinn a dh’ America ’s e ’n Dotair Mac Leoid a bha ’na fhear-sgrùdaidh, a faicinn nach robh tinneas ’nar measg. Bu chaoimhneil e! ‘Co leis thu?’ ars esan, rium fhin. ‘Tha,’ arsa mise, ‘le Uisdean Domhnullach, a bha ’na chléireach-eaglais aig Maighstir Colla.’ ‘O, chiall!’ ars esan; ‘ ’s iomadh spòrs a bh’ agam fhin ’s aig t’ athair an cuideachd a chéile. Bu bhlàth, càirdeil an comunn, esan na chléireach ’s mise ’nam eildeir, aig Maighstir Colla. Siuthad, gabh a stigh! Bheir mi pass dhuitse co-dhiu!’

“Ach tha mi ga ’r cumail. ’S mise mata, le ’r cead, Oighrig, nighean Uisdean Dhomhnullaich. B’e m’ athair agus Maighstir Colla clann a pheathar ’s a bhràthar. Bha e na chléireach-eaglais aig Maighstir Colla fhad ’s bu bheò e.

“Cha robh mi ach òg an uair a phòs mi Murchadh Mac Leòid, mac Alasdair Oig, an Camusdianabhaig. Thainig mo chompanach a mach do ’n dùthaich so ’s a bhliadhna 1830, agus thainig ’athair ’s a chuid eile de ’n teaghlach a mach an 1832. Thàinig mise agus a chlann a mach anns a bhliadhna 1840, ’nuair rinn e dachaidh dhuinn; agus tha mi ann a so anns a cheart ionad do ’n d’ thug e mi ’n uair sin. Dh’ eug e bho cheann fhada.

“Chiall! nach mise tha sean. Bha mi air mhuinntearas aig ur seanair. Bha Domhnull Beag, bràth’r ur n’ athar, na bhalachan òg an uair sin. Bha mi comhla riu an Loch Thuthairn a deanamh ceilp.

“Ghabh Domhnull Beag anns an arm an deigh sud. Bha e ’na shaighdeir anns an Reiseamaid Dhuibh. ’Nuair thainig an réiseamaid á Bermuda gu Charlottetown, fhuair e forladh seachduinn, aig àm na Nollag, gu tighinn a mach gu Brookfield, a dh’ fhaicinn a chàirdean, Alasdair Caimbeul agus a theaghlach. (Tha iad gu math cairdeach dhuibh.) Tha e coltach, ma ta, gu ’n d’ fhuair e fuachd air doigh air choir-eigin. Cha robh e beò ach beagan laithean an deigh dha tilleadh do ’n bhaile. Bha sin dìreach da fhichead bliadhna ’sa sia na Nollag s’a tighinn.”

“ ’S mi tha ’nur comain,” arsa mise, “air son na dh’ innis sibh dhomh. Agus a nis, o’n bha sinn car tacain a labhairt mu ’n tir a dh’ fhag sibh nar deigh ’s nach fhaic sibh tuilleadh, nach iomchaidh a bhi greis eile a còmhradh mu ’n tir mhaith a ta romhaibh ’s a ruigeas sibh an ùine gun bhi fada, ma’s eilthireach sibh a dh’ fhag baile an leir-sgrios.”

“ ’S fhior sin,” ars ise. “ ’S ann mu ’n tir sin is buanachdaile dhuinn a bhi labhairt gu ’n teagamh, ged air uaireabh a theid an inntinn air ais gu tir agus àm m’ òige.”

An deigh tuille còmhraidh dh’ éirich mi gu falbh. “Slan leibh,” ars ise; ’s mi tha gu mor ’nur comain air son tighinn g’ am fhaicinn. Feuch gu ’n tig sibh fathast, gu sònruichte ma chluinneas sibh mi bhi tinn.”

Ur caraid, C. C.
Strathalba, Nobh, 18, ’98.

O’N OLLAMH HENEBRY.

Fhuair sinn an litir a leanas o’n Ollamh Henebry, an t-uasal urramach air an d’ thug sinn iomradh o chionn ghoirid mar fhear-teagaisg na Gàilig anns an Oil-thigh Chaitliceach, am baile mor Washington. Ged a tha na facail air an litreachadh air dòigh ris nach eil na Gàidheil Albannach cleachte, cha ’n eil sinn an dùil gu ’m bi e doirbh do neach sam bith dhiubh brigh na litreach a thuigsinn.—

A CHARA FHIOR-GHAEDHIL,—

Atá áthas mór orm-sa do pháipeur breagh, blasda d’ fhagháil uait-se mar dogheibim gach seachtmhain. Is geall ri uachtar ar mo chroidhe a fheicsint go bh-fuil tu-sa ag deanamh dian-oibre dochum an Ghaedhilge do chothughadh san talmhain nuaidhe. Beannacht Dé ar t’obair, beidh teanga ár sinsir anois aguinn gedh ná beadh Eirionnach beo fé ’n ngréin.

Acht a chara ’sa chumainn cad do sgair ó na chéile sinn? nó cad do rigne dá leath don Gaodhaltacht? An fìor nach fìosach duit gur aon chineadh amhain sinn, gur sinne araon na Gaoidhil tar cineadhaibh an domhain, is gur ionann teanga agus fuil agus feoil dùinn? gur linne do h-oileadh sib, gur aguinne atá bhur n-adhbhar maoidhte agus gach nì linne gur libh-se com-maith é? Acht cad do bhris an Ghaodhaltacht? Dá d-tabharthá siolla seachad siar thar d’ ais uait do chìthá gurab iad na Sasanaig do chuir a mugha sinn. Dá bhrigh sin nì dóigh liom gur ceart dùinn beith meallta nios sia, agus a dheimhin agum gur tiugha fuil ár sinsir, atá fós gan a thaosgadh, ’ná an t-uisge i Sruth Maoile atá go fuar ag gluasacht eadrainn.

Ni bh-fuil nì ar domhain budh taithniomhaighe liom-sa na Gaidhil na h-Eireann agus na h-Alban do bheith ’na g-comh-Ghaidhlibh arìs amhail do bhiodar anallód.

Mise Gaedhil oile.

RISTEIRD DE HENEBRE.
(Sagart.)

An cùigeadh lá deug de mhì na Samhna, agus aois don Tighearna 1898 bliadhna.

FACAL A PROVIDENBE.

FHIR-DEASACHAIDH CHOIR, —Fhuair sinn dàin Oisein do ’n ghréin; tapadh leat fein a MHIC-TALLA.

Chuala mi air a raitinn an t-aobhar air son an robh Oisein mar ainm air a bhàrd a mhaireas fhad ’s a mhaireas bàrdachd. B’e ’n t-aobhar, gu ’n robh bad do chalg an fheidh air Oisein na mala clith aige, no mar a theirte ’s mar a theirear fathast, “ball-dórain.”

’Nuair a chaidh an giullan Ileach a dh’ iarraidh a bròg air a ghriasaiche, cha robh aige gus am pàigheadh ach libin arbhair. Dh’fhoighneachd an griasaiche ciod a b’ fheairde esan libin arbhair? “ ’S mor an t-iom-fhuasgladh a tha ann,” ars an giullan, “Ni e ’n garbh-bhonnach dhuit féin; ’s an gearra-bhonnach do ’n bhean; an gearra-craosain do ’n chaillich; an garbhan do ’n phrais; an gearra-ghraine do ’n chirc; am prann do ’n ghaodhar; a chatha do ’n ghamhuinn; am moll do ’n each; ’s am fodar do ’n mhart.”

AONGHAS MAC AOIDH.
Providence , R. I.

---

[141]

[Vol . 7. No. 18. p. 5]

NAIGHEACHDAN.

Chuireadh fùirneis ur a stigh ann an eaglais Hogamah air an fhoghar so, ni a tha a toirt comhfhurtachd agus toileachadh do’n choithional nach robh aca roimhe so.

Thainig triùir dhaoin’ òga mhuinntir Roseburn, faisg air Hogamah, dhachaidh as a Chlondaic o chionn beagan us mios, —Alastair agus Calum Mac Fhionghain, agus Domhnull Mac Neacail. Rinn iad gu math air an cuairt do thir an òir, agus tha rompa dhol ais ais ann air an earrach s’a tighinn.

Chuireadh air falbh á Mabou o chionn ghoirid tri cheud deug uan gu ruige Bangor, Maine, agus dùil ri uiread eile chur air tha falbh an ùine gun bhi fada. Thòimhseadh na h-uain eadar ceithir fichead ussia fichead punnd an t-aon. Chuireadh air falbh iad le Lewis McKeen, a tha ri ceannachd aig Drochaid Mhabou.

Tha fear Aonghas Dòmhnullach a mhuinntir Shiudaig an deigh da mhile dolair a a thoirt a mach air son goirteachadh a fhuair e ’se a saoirsneachd ann am Brookline, Mass. Chaidh a ghoirteachach lescaffoldair an robh e ag obair a thuiteam fodha. Chuir e a chuideachd aig an robh e ag obair ’san lagh air son coig mile dolair, ach cha d’ fhuair e ach an da mhile. Tha e a fuireach ann an Rhode Island.

Ged nach fhacas ach gle bheagan sneachda ann an Ceap Breatunn air a gheamhradh so, chunnacas ni nach eil dad na’s taitniche mu ’n àm so ’n bhliadhna, uisge, agus gu leor dheth, a sileadh gach darnach a latha. Tha an t-side anabarrach fliuch o chionn treis a dh’ ùine air ais. Shil frasan a bha gle throm air an t-seachdain so. Anns na roinnean uachdrach thuit còrr us troidh de shneachda mu mheadhon na seachdain s’a chaidh. Shil òirleach no dha anns an eilean so an uair sin cuideachd, ach cha b’ fhada mhair e.

Tha seana bhean chòir, bantrach Uilleim Reid, ann an ceann an iar Framboise, a tha ceithir fichead bliadhna ’sa dha dheug a dh’ aois, agus a tha cha mhor cho tapaidh ’sa bhi i riamh. Air an fhoghar s’a chaidh, dh’ fhaoidte a faicinn ag obair air a bhuain còmhla ri mac, ogha, agus iar-ogha dhi. Rugadh i ann an aon a dh’ eileanan na Gàidhealtachd agus thainig i mach còmhla ri cuideachd ’n uair a bha i gle òg gu ruige Mira; as a sin chaidh do’n àite ’sa bheil e nise comhnuidh. Bha tri duine deug cloinne aice, ach cha’n eil ach seachdnar dhiubh sin beò an diugh. Tha tri fichead ùs deich ogha aice, agus deich air fhichead iar ogha, agus cha chuir e sgiths sam bith oirre coiseachd a dh’ amhairc gin sam bith dhiubh sin a tha fuireach faisg oirre. Tha i na’s comasaiche air obair latha dheanamh na tha aon de cloinn.

Thatar a cur cruaidh ri luchd-reic an stuth làidir anns a bhaile so o chionn mios no còrr air ais, agus chaidh aireamh mhath dhiubh fhaotainn ciontach ’s chuireadh càin orra. Tha sinn a cluinntinn gu bheileas a tòiseachadh orra ann an Sidni Tuath mar an ceudna. Bha làn àm aig muinntir an da bhaile toiseachadh air an lagh a chur an céill, oir bha iad roimhe so, ’nan culaidh-mhagaidh aig muinntir àiteachan eile—lagh aca a bacadh reic deoch làidir, agus deoch laidir, a dh’ aindeoin sin, cho furasda cheannach ri ni sam bith eile rachadh duine dh’ iarraidh. Chuala sinn daoine aig am bu chòir fhios a bhi ag radh gu robh ann an Sidni roimhe so, deich air fhichead tigh-oil, agus ann an Sidni Tuath, tri fichead. Tha sinn an dòchas gu’n dean gach duine aig am bheil meas air lagh agus air ceartas, agus aig am bheil math an t-sluaigh ’nan aire, gach cuideachadh is urrainn dhaibh a dheanamh leothasan a tha air son na taighean-òil a dhùnadh. Gabhaidh sin deanamh math gu leòr ma théid daoine ris a cheart da-rireadh.

Chaidh droch ìonnsuidh a thoirt air duin’ og a mhuinntir anInternational Pieroidhche an taghaidh, ’se coiseachd dhachaidh as a bhaile. Rug ceathrar dhaoine ann an carbad air, agus leum dithis dhiubh a mach ’s thug iad an sas ann, a gabhail air gu dona mu’n do leig iad as e.

Tha moran tinneis cimchioll air Hogamah aig an àm so. Chaochail Calum Dòmhnullach aig ceann a deas Loch Ainslie, bean Dhomhnuill Mhic Gilleain, air Mullach Hogamah, agus Alasdair Mac Aonghais, aig Loch Ainslie, o chionn ghoirid, ’s gun ach seachdain eadar gach neach dhiubh.

Tha coltas baile a tighinn air Orangedale anns an àm a tha so. A bhàrr air na taighean a thogadh o chionn beagan bhliadhnaichean, tha an Dotair Mac Amhlaidh an deigh tigh mór briagha agus sabhal a thogail, agus tha Dòmhnull Màrtuinn, fear de na muillnearan, a togail stòr mor faisg air cala an rathad iaruinn.

Dh’ innis seann duine còir ann an Louisbourg, Mr. G. S. Cook, do uaislean comhairle nan giomach gu’n do ghlac esan aon uair, mu leth cheud bliadhn’ air ais, giomach a bha tri troighean ’s aon òirleach deug gu leth o bhàrr a shròine gu bàrr earbaill, agus a bha naodh puinnd deug air fhichead gu leth a chudthrom! Tha daoine a tha car fiosrach a thaobh nithean dhe’n t-seorsa sin dhe’n bharail gu’m b’e am fear mor sin athair nan giomach uile.

Bhuineadh Domhnull Mac Fhearghais, a bha air a bhàthadh ann anGlace Bayair an t-seachdain s’a chaidh, do Phort Morien. Bu mhac e do Chalum Mac Fhearghais a tha fuireach airLong Beach.Bha e ag obair ann am mèinn Victoria gus an deach a dùnadh, ’nuair a thainig e do Ghlace Bay. Chunnacas e mu dheireadh air feasgar Di-màirt an deigh dha tilleadh a Low Point, far an robh e bhòtadh. Dh’ fhag e bean agus sianar chloinne. Bha e ’na dhuine stuama, dichiollach, air an robh meas aig gach neach a chuir eòlas air.

O chionn ùine ghoirid air ais rinn an t-Ard Riaghladh riaghailt a bacail do dhaoine giomaich a ghlacadh nach biodh dich òirlich gu leth a dh’ fhad, ach air an t-seachdain s’a chaidh rinn iad riaghailt eile a ceadachadh an glacadh ma bhios iad naodh òirlich gu leth a dh’fhad. Tha comhairle a mach o’n riaghladh o chionn dha no tri sheachdainean air ais a dol mu ’n cuairt na cladaichean anns am bithear ag glacadh ghiomach, a cumail choinneamhan agus a gabhail fianuis dhaoine a tha eòlach air an gnàths. Tha an riaghlaidh deònach air riaghailtean a dheanamh nach cuir call air na h-iasgairean, agus aig an àm cheudna nach leig leis na giomaich a bhi air an sgrios gu buileach, mar a rinneadh ann an iomadh àite eile, agus mar a nithear anns an duthaich so an uine nach bi fada ma leanar air gabhail dhaibh mar a bhatar a deanamh gu ruige so.

IADSAN A’ PHAIGH.

An t-Urr. D. MacIlle-mhaoil, Mèinn a Tuath.
Eachunn G. Mac Aoidh, Bras d’Or Mor.
Domhnull Mac Cuthaìs, Bridgeport .
Domhnull Mac Gilleain, Mèinn Chaledonia.
A. W. Peutan, Loch Lomond.
D. Mac-a- Ghobha, an Gut a Deas.
Tormod D. Mac Neill, Drochaid Mharion.
Coinneach A. Mac Leòid, Framboise .
Calum Mac Gill-fhaollain, S . W. Margaree.
Cassie C. Dhomhnullach, Grant , South Cove.
D. Mac Fhionnlaidh, L’Ardoise Iseal.
Eos. Mac Eamuinn, am Beighe ’n Ear. 3m.
M. D. Currie, Grand Mira Deas. 3m.
Domhnull Mac Calamain, Kinross , E. P. I.
Calum Mac Mhannain, Braidalbainn, E. P. I.
Ailein Mac Gilleain, Halifacs, N. S.
D. McD. Caimbeal, Dartmouth , N. S.3m.
R. I. Grannd, Gleann Chashion, Ont.
I. R. Mac Coinnich, Skye P. O., Ont.
Alastair Friseal, Dunbheagain, Ont.
Calum Deòra, Dunbheagain, Ont.

Am Bathar a’s Fhearr.
Na Prisean a’s Isle.
GHEIBH THU SIN AIG
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
SIDNI, C. B.
Bathar Tioram, Aodaichean, Amhlan, agus iomadh seorsa bathair nach gabh ainmeachadh an so.
THIG AGUS GHEIBH THU BARGAN.

AMHERST BOOT & SHOE Mfg. Co.
AMHERST, N. S.

A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.

RI CHREIC.

FEARANN a bhuineadh do EOSEPH GILLIOS, aig Forks Shidni, mu 7 mile on bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Air a dheagh obrachadh.

FEARANN aigForks Road,mu cheithir mile on bhaile, ri taobh fearann Mhic-Thearlaich, —mu cheud gu leth acaire.

FEARANN a bhuineadh do SHEORAS BOUTILIER, ann an Coxheath, mu thri mile o’n bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Tha e ’na fhearann math, faisg air an rathad-iaruinn, air a dheagh obrachadh, agus tigh us sabhal air.

Prisean agus Dail Reusanta.

Phœbe Brookman.
Sidni, C. B.
Nov. 4, ’98. tf

REULTAIREACHD.

INNSEAR T’ FHORTAN, agus an obair no ’n gnothuch a’s freagarraiche dhut a bhi ris, air son 25 sentichean. Leughadh cinnteach a reir nan reul air a thoirt do gach neach. Innis am do bhreith.

“ASTROLOGER,”
Box 70, Sydney, C. B.

Am bheil thu air son a’ Ghàidhlig a chumail suas? Ma tha, cuir a dh’ iarraidh MHIC-TALLA, an aon phaipeir Gàilig a thatar a cur a mach. Dolar ’sa bhliadhna.

THE
DAILY RECORD.
PAIPEAR LAITHEIL
CHEAP BREATUNN.

Air a Chur a Mach a h-Uile Maduinn, ann an Sidni, C. B.

A PHRIS:
Bliadhna, $3 .00
Sia miosan, 1.50
Tri miosan, .75
A PHRIS RI PHAIGHEADH ROMH LAIMH.

Gheibhear anns an “Record” na naigheachdan a’s uire, a tighinn leis an telegraph as gach cearna dhe ’n t-saoghal; naigheachdan an eilein agus na siorrachd; fiosan mu na meinnean ’s mu na soithichean, etc., etc.
’S COIR DHUT A GHABHAIL.

SGRIOBH GU—
JOS . MacDONALD,
Editor and Publisher,
Sydney, C. B.

---

[142]

[Vol . 7. No. 18. p. 6]

(Air a leantuinn o thaobh 139.)

U. —Ciamar a bha sin a còrdadh ri muinntir an taighe ’san àite?

R. —Cha do chur a cheud chuid a bheag air muinntir an tighe, ach an turus mu dheireadh bha iad cho gealtach ruinn fhéin. Ach airson na bha comhla ruinn de mhuinntir an àite cha ’n aithnicheadh tu nach e b’fhearr leo na bhanais. ’Sann a bha iad a bruidhinn air a bhanais fhàgail ’sa dhol còmhla riutha. Ach ma fhuair sinn an latha leinn gu math ’s gun chùram oirnn gum biodh iad a sgriobadh na poite, cha robh an oidhche mar sin.

U. —Cha ’n ioghnadh ged a bhiodh cuimhne agaibh greis air.

R. —Ged a bhithinn beò gu bhi cho sean ri Metuselah, cha dichuimhnichinn sebheree banais Iain Bhan.

UISDEAN.

DOMHULL NEONACH ’S NA DAIMH.

’S iomadh naigheachd ait a chluinneas duine ré na bliadhna, na ’n cumadh e cuimhne orra; agus tha feadhainn ann aig a bheil comas mor o nadur, air a h-uile sgeul a chual’ iad riamh aithris facal air an fhacal. Tha iad so na luchd-cuideachd mhath, ’n uair a bheir iad fainear c’aite ’s co ris a tha iad a’ bruidhinn.

Ma ta, chuala mi fhein sgeul o chionn ghoirid, agus mu ’n di-chuimhnich mi i, feumaidh mi ’cur gu MAC-TALLA.

Anns an t-seann aimsir bhiodh moran naigheachd mu dheighinn Phara Piobair; ach tha Para Piobair againn sa linn-sa, agus tha e na dhuine math ’s na dheadh chosnach—lan onair ’us deadh ghean—fear nach leig seachad latha gun feum math a dheanamh dheth, ma ’s urrainn da. Ach chaill e latha agus a dha dhiubh, ’s cha bheir e orra ’n taobh-sa ’n uaigh.

Bhiodh Para ’reamhrachadh dhamh a h-uile geamhradh; agus mu ’n àm so dhe ’n bhliadhna dh’ fheumadh e coimhead a mach airson beothaichean a cheannach. Chuala e gu ’n robh coig na sia dhaimh aig Domhull Neonach, agus thuirt e ris fhein gu ’m b’e sid a dhuine.

Nis, bha Domhull Neonach, fior neonach, a fuireach leis fhein ann am bothan beag taobh a chladaich. Cha leigeadh e duine stigh ach Alasdair—coimhearsnach gasda, fior chridheil a bha fuireach teann air, ris an canadh iad “Cas-aotrom.” ’Nuair a chitheadh e gin eile ’tighinn, rachadh e mach agus sheasadh e taobh a bhothain cho direach ri post. Agus na ’n tachradh e ort air a rathad chumadh e seachad cho samhach ’s cho luath ri tasg. Bha baile aig Domhull, ach cha robh e deanamh mor fheum dheth: cha bhiodh aig’ ach glé bheag feoir a h-uile bliadhna. Bha so a toirt misneach do Phara gu ’m biodh na daimh furasd’ an ceannach, agus dh’ fhalbh e choimhead air.

’Sa chamhanaich bha Para ’sa lair dhonn na siubhal. Co-dhiu, bha ’n lair gu lughmhor a tionndadh nam bonn, agus Para na inntinn a deanamh a bharagain a chuireadh e mu choinneamh Dhomhuill. Ach a Phara “na glaodh gus am bith thu mach as a choille.”

Rainig e ’m bothan gruamach, agus mu’n d’fhuair e ’lair dhonn a cheangal bha Domhull a mach mar chu ’gheibheadh breab mun ealachain. Sheas e suas taobh na h-ursainn cho fuaraidh ri buachaille-breige a meadhon achaidh. Thainig Para dluth dha ’s chur e ’n geill a chainnt bu shiobhalt a bha na chomas, ach cha d’ fhuair e freagairt; agus ged a bhiodh e bruidhinn fhathast, cha d’ thigeadh smid á Domhull. Bu bhuidhe leis ma dheireadh tionndadh air falbh; ach cha ruig mi leas innse na smaointean a bha na chridhe, na ghloir a bha ’tighinn o ’theangaidh, fad uair an deigh sin. Ach bha Domhull gu blath taobh a ghealbhain fhein, a cuir smugaid air a chlusan, tha mi cinnteach.

Ach chuala Cas-aotrom mar a bha, agus chuir e fios gu Para falbh comhla ris, agus gu ’n ceannaicheadh e na daimh gu h-ealamh. ’Se bh’ ann gu faca Para leus math air an so, agus moch an ath mhaduinn rainig e Alasdair. “Ma gheibh duin’ air an t-saoghal daimh Dhomhuill ’se mise ’fear,” ars Alasdair; ’s a mach a thug iad. Bha Alasdair cho luath ri faileas feannaig, ’s cha b’ urrainn Para cumail ris, ach cha robh so gu cron sam bith; dh’ fheumadh Cas-aotrom agus Domhull Neonach am bargan a dheanamh an diurrais co-dhiu, agus dh’ fhuirich Para aig an rathad mhor.

Rainig Alasdair am bothan agus fhuair e stigh. “Am bheil thu gu math an diugh, a Dhomhuill?”

“U, tha!”

“Mata, thainig mise cheannach nan damh uat, agus suidhich a nis do phris, gheibh thu ’n t-airgead ann a so.”

“U, gheibh! U, gheibh! Tha mise ga d’ chreidsinn Alasdair!”

“De bhios tu cuir nan ceann, mata, a Dhomhuill? Tha cabhag orm, agus bheir mi leam iadright off. ”

“Tha fios gu bheil, u, tha fios gu bheil Alasdair. Tha na daimh briagha gu leor.”

“ ’S math sin, a Dhomhuill. Sann do dhuine eile tha iad bhuam, agus tha mi toilichte iad a bhi reamhar, tlachdmhor.”

“U, tha! Tha mise gad’ chreidsinn.”

Nise, ged ’leanadh Alasdair gu brath, cha ’n fhaigheadh e na b’ fhearr na sin o Dhomhull. B’ fheudar falbh agus an damh a bh’ ann sa bhothan fhagail fo lan fhiasaig a’ ceangal air a bhrògan gu dol a choimhead nan damh a bh’ aig a chladach.

Do dheagh charaid,
IAN DAN.

Cuir a dh’ iarraidh MHIC-TALLA.

MANAIDHEAN.

An diugh chunnaic mi’n searrach ’sa chùl rium, o cheann tuille ’s mìos chunnaic mi ’n t-seilcheag air an lichd luim; ’se sin air a cheum-choise ri taobh an rathaid, mar thigeadh do dh’ fhear coiseachd: Air son na cuathaige, tha e gu math deacair do fhear a bhios sa bhaile mhòr a cluinntin an t-aon chuid le mìr, a bhi no gun bhi na bhroinn. Nam buininns’ anis do ’n t-seann saoghal, agus do na daoinibh gisreagach a dh’ fhalbh, theirinn, mar thuirt Iacob, “Tha na nithe ud uile a’ m’ aghaidh;” no theirinn mar thuirt an Seana Ghael, “ ’S eagallach mi nach téid a bhliadhna so leam.” Cha’n eil annta sin ach gisreagan agus rabhachan dhaoine saoghalta, agus, feudaidh e bith gu’m faigh iad freagradh saoghalta, d’a réir, ach rabhachan a chreidich, tha iad a mhàin air am faotuinnn ann an geallaibh an t-soisgeil; ’s e sin focal De. Ciod mar bhiodh dùil agamsa gun sealladh comharan saoghalta d’am thaobh, ach mar sheallas an saoghal fein, agus mar sheall e riamh—gu dubharach duaichnidh, mar mhuime choimhich fhuair gun tlus? Do thaobh nithe nàdurra, ’s e sin, ’nuair a sheallas mi air taobh an t-saoghail, c’arson a shaoilinn gu’m biodh iad ni b’ fhàbharraiche do m’ thaobh air a bhliadhna so na bha iad air gach bliadhna a chaidh seachad? ach ’nuair a sheallas mi air taobh Dhe, tha ’fhreasdal caomh, ’sa ghràs ro thròcaireach; —O so iunnsaich an seoladh so, O m’ anam! na gabh suim de chomharan saoghalta, ’s na cuir taic an gairdein feòla; ach cuir do thaic ri Dia, o’m faigh na dìlleachdain tròcair.

BATHAR CRUAIDH.

Tha mi a nise ’cumail Bathar cruaidh dhe gach seorsa, agus ma tha Sabh Tuagh, Locair, Glas, Sgian, no Tairnean a dhith ort, feuch gu ’n taghal thu orm. Tha mi, mar a b’ abhaist, a’ creic Pant, Olla, Varnish , Putty,Glaine, Paipear-balla agus gach ni eile air son do thigh a dheanamh seasgair agus briagha. Tha mi ’creic gach ni gle shaor.

Aonghas Mac Leoid,
SIDNI, C. B.

LEABHRAICHEAN GAILIG.

Clarsach an Doire, le Niall MacLeoid, $1 .00
Na Baird Ghaidhealach, bho 1775 gu 1825, leis an Urr. A. Mac G. Sinclair .35
Orain Iain Luim .35
Gramar Gailig, le Dr. H. C. Mac ’Illiosa 1.10
Gaelic Class Book .35

Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son a phris ainmichte.

Sgriobh gu—
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney C. B.

AODACH MATH.
Na ’m biodh gach seors’ aodaich coltach ri cheile, bu choma c’aite ’n ceannaicheadh tu e. Ach cha’n ann mar sin a tha. Tha aodach math agus aodach don’ ann. Tha aodaichean g’ an creic an aiteachan nach fhiach an deanamh.

AN DEANAMH.
Ma bhios aodach math air a dhroch dheanamh, cha’n fhearr e na droch aodach. Ma tha thu glic gabh comhairle, agus seachainn an droch aodach ’s an droch dheanamh.

THA AGAINNE
aodaichean matha dhe gach seorsa agus bidh iad air an deanamh gu math. Cha bhi e cumhang no farsuinn; freagraidh e dhut anns gach doigh, agus bidh toileachadh agad ann fhad ’sa mhaireas e.

Niall Mac Fhearghais.
Sidni, C. B., Nov. 1, ’98.

’NUAIR THEID THU ’BHADDECK
TAGHAIL AN STOR
Albert I. Hart.
Tha stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.

Bathar Tioram,
Bathar Cruaidh,
Amhlan,
Aodaichean,
Caiseart, Adan,
Curraichdean,
Agus iomadh ni eile.

An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.

Am bheil romhad tigh no sabhal ur a thogail? Ma tha, paighidh e dhut do chuid thairnnean, glaine, paipear, paint, aol, plaster, luaidhe, glasan, ludagan, rop agus uidheaman saoirsneachd a cheannach bho

C . P. MOORE.

’Nuair a thoisicheas tu air an fhiar, ma bhios speal, sgrioban, forc no cas forca a dhith ort, theirig g’ an iarraidh gu

C . P. MOORE.

Nuair bhios a chlann ag iarraidh sgliat no leabhar ur, paipear sgriobhaidh, pinn, no inc, ceannaich iad bho

C . P. MOORE,
SIDNI, C. B.

Sin an t-aite anns am faigh thu gach ni dhiubh so gle shaor.

---

[143]

[Vol . 7. No. 18. p. 7]

Bratach Thighearna Chola.

Bha toil aig Mac’ Illeathain Dhuairt an cothrom a ghabhail air Tighearna Chola, le oidheirp a thoirt air an Eilean a ghlacadh; agus chaidh e gu math air aghaidh chum Caisteal Bhreachdachaidh a ruigheachd m’an d’thugadh an aire dhà. ’Nuair a thachair so, chaidh Tighearna Chola na ghrad uidheam leis na dh’ fheud e ga chuid daoine, agus chaidh e mach na chòdhail. Choinnich iad mar mhìle do Bhreachdachadh, air baile d’an ainm Totaonuill. Ann an deanamh deas fa chomhair a chatha, thug Triath Chola fainear gun do dhi-chuimhnicheadh a bhratach, ni a chuir doimheadas mòr air. Na gabh ort e, arsa sean cheatharnach làidir gramail, ’se teachd gu toiseach na muinntir, a’ tilgeadh uaith a bhoineid, agus a leigeadh ris ceann maol sgailceach, air an do chuir e a làmh. So a deir esan, bratach nach téid troidh air a h-ais gu h-oidhche. Cha ruigear a leas a ràdh gun do ghlac an t-aon mhire-chatha an t-iomlan diubh. Chaidh iad an sàs annta, agus chuir iad ruaig iomlan air an naimhdibh.

B’e ainm an t-seann laoich sgailcich, Dòmhnull Mùgach. Agus ’se ainm an àite ’san do chuireadh an cath, Sruthan nan ceann.

[Dealbh]
Tha sinn a nise ’nar luchd-gnothuich aig a
CHANADACARRIAGE CO. ,
air son Eilean Cheap Breatunn.

Ma tha carbad de sheorsa sam bith a dhith ort, cumhnaidh tu airgead le ’cheannach uainne.

Tha sinn mar a b’ abhaist a’ creic Truncaichean, Màileidean, Acuinneach, Bratan-carbaid, Cuipichean, Carbadan Cloinne, Olla, Dubhaich Bhròg, &c ., &c .

F . Falconer & Son,
Sidni, C. B.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
Stewartdale , C. B.

CLOTH, DROGAID,
AGUS
Plaideachan “EUREKA.”

Mu dheich air fhichead seorsa aodaich ’ga chreic.
Cloimh air a ghabhail an coinneamh Aodaich.
Ma tha thu air son aodach math deise fhaotainn saor, taghail aige no sgriobh uige.

THA EARBSA
aig daoine ann am maidsichean Eddy— ’nuair a chi iad an t-ainm air a bhocsa bidh fhios aca gu bheil iad math. Tha seorsachan air an deanamh, agus gheibh thu barrachd fiodha air son do chuid airgeid, agus seorsaichean eile rithist a tha “coltach” ri maidsichean Eddy, ach tha iad gle ao-coltach riutha an am an cur gu feum.

Tha ’n t-ainm so na urras air mathas.

THE
E. B. EDDY Co., Ltd.,
HULL, CANADA.

C. H. HARRINGTON & CO.
Na Marsantan a’s Fhaide tha Deanamh Gnothuich ann an Sidni.

THA IAD A’ CREIC
Flur, Min, agus Amhlan;
Brogan, Botuinnean, Rubbers;
Soithichean Glaine agus Creadha;
na ’s saoire na gheibhear iad aig marsanta sam bith eile ’sa bhaile.

“SALADA TEA, ”
Na Puinnd ’s na Leth-Phuinnd; an ti a’s fhearr a tha ’n Ceap Breatunn air a phris.

AN T-AITE
ANNS AN CEANNAICH THU
Suic agus
Iaruinn Cruinn,
Creamers,
Soithichean Bainne,
Airneis-taighe,
Stobhaichean,
Flur, Min etc., etc.
AN STOR AIG
Isaac Greenwell,
SIDNI, C. B.

J. E. EISAN.
PIANOS AGUS ORGAIN.
AN SEORSA ’S FHEARR A THATAR A CREIC.
PRISEAN GLE REUSANTA.
SIDNI, C. B.

Am Feillire.

NOBHEMBER, 1898.

1 Di-mairt An t-Samhuinn.
2 Di-ciaduin Latha nam marbh.
3 Dior-daoin
4 Di-haoine Tighinn Uilleam III. do Bhreatunn, 1688
5 Di-satharna
6 DI-DONAICH 22 Donaich na Trianaid.
7 Di-luain (6) Pòsadh Fionnghall Dhomhnullach, 1750
8 Di-mairt
9 Di-ciaduin Glacadh Montreal, 1775
10 Dior-daoin Breith Mhartin Luther, 1483
11 Di-haoine
12 Di-satharna (13) Blar Sliamh an t-Siorra, 1715
13 DI-DONAICH 23 Donaich na Trianaid
14 Di-luain Bas Chaluim Cheann-mhor, 1093
15 Di-mairt
16 Di-ciaduin Bas Ban-righ Mairearad 1093
17 Dior-daoin
18 Di-haoine
19 Di-satharna Breith Tearlach I., 1601
20 DI-DONAICH 24 Donaich na Trianaid
21 Di-luain Bas Sheumais Hogg, 1835.
22 Di-mairt Bas Morair Chlive, 1774
23 Di-ciaduin
24 Dior-daoin Bas Iain Knox, 1572
25 Di-haoine
26 Di-satharna
27 DI-DONAICH Donaich na h-Adveint
28 Di-luain
29 Di-mairt
30 Di-ciaduin An Fhéill Anndrais

MUTHADH AN T-SOLUIS.

An Cairteal mu dheireadh L. 6, U. 10, M. 14 M
An Solus Ur, L. 14, U. 8, M. 9 F
A’ Cheud Chairteal L. 20, U. 0, M. 51 F
An Solus Lan, L. 28, U. 0, M. 25 M

DH’ IARRAMAID AIR
NA GAIDHEIL
’s air muinntir eile a tha air son“Typewriter”a cheannach, iad a dh’ fheuchainn na
Blickensderfer No. 5,
mu ’n ceannaich iad seorsa sam bith eile. A phris, $35 .
Tha seorsachan eile againn cuideachd.
CREELMAN BROS.,
TYPEWRITER CO.
15 Adelaide St. East,
TORONTO, ONT.

GHEIBH THU
AN TI
A’s fhearr ’sa Mhargadh.

NA BROGAN
A’s Fhaide Mhaireas.

AIG
TORMAD DOMHNULLACH,
SIDNI, C. B.

Brogan matha air 75c. agus 90c
Deiseachan o $3 .50 gu $9 .50
Triubhsairean air 90c

TORMAD DOMHNULLACH.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
FEAR-TAGRAIDH, COMHAIRLICHE, NOTAIR, &c .
SIDNI, C. B.

A. J. G. MacEACHUINN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, NOTAIR, &c .
Fear-ionaid àrd chùirtean Nobha Scotia agus Newfoundland.
SIDNI, C. B.

D . A. HEARN,
FEAR-TAGRAIDH, NOTAIR, &c ., &c .
SIDNI, C.B.

J . S. BROOKMAN, M. D. ,
LIGHICHE.
OIFIS: Na Thigh-comhnuidh air Sraid Shearlot.
SIDNI, C. B

Dr. G. T. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, C. B

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes,
Cloth Chlondaic,
Clothan Canadach, Albannach agus Sasunnach.

Triubhsairean bho $3 .00 suas.

Niall Mac Coinnich,
Sidni, C, B.

ADAN! BONAIDEAN!

THA
Floiri Nic Fhionghain
a’ cumail gach seorsa comhdach cinn a bhios na mnathan a’ cosg.

ADAN,
BONAIDEAN,
RIBINNEAN,
FLURAICHEAN,
ITEAN,
GEUGAN.

agus moran de nithean eile nach gabh ainmeachadh an so. Ma cheannaicheas tu ad no bonaid uaithe, bidh iad air an deagh dheanamh, agus saor gu leor.

FEUCH GU’N TAGHAIL THU.

---

[144]

[Vol . 7. No. 18. p. 8]

Ag Iomchair a Chlodhadair.

FHIR-DEASACHAIDH CHOIR, —Tha beagan fhacal de ’n òran mu dheireadh a chuir mi thugaibh cearr. Anns an t-seachdamh sreath de ’n cheud cheithreamh tha thuirt far am bu choir thuit a bhi. Anns an tritheamh sreath de ’n cheathramh mu dheireadh tha mathadh far ’m bu choir muthadh a bhi. Anns an t-seachdamh sreath de ’n cheithreamh sin cha ’n eil an d ris an t-siorruidheachd; agus anns an t-sreath mu dheireadh de ’n òran tha sochairt far ’m bu choir siochaint a bhi. Faodaidh duine bhi na sgoilear ’s gun e bhi na bhàrd; agus air an aobhar sin an àite an t-òran a dheanamh na b’ fhearr ’s ann a rinn e na bu mhios’ e—a bhi stri ri a cheartachadh. Ma ’s e ur toil e, feuchaibh a rithist e seach e bhi na ablach mar sid.

ALASDAIR AN RIDSE.

Braigh Abhuinn a Deas, Antigonish,
Nobh. 16mh, 1898.

ORAN

A RINN AILEIN AN RIDSE ANN AN DEIREADH A LAITHEAN.

Air fonn:— “Cumha Chloinn Domhnuill.”

B’e sgeul truagh do shiol Adhamh,
’S cruaidh ri àireamh ’s ri aithris e;
’Nuair bha bhean anns a ghàradh
Mar thug Sàtan an car aisde;
Choisinn cuaradh a bhais dhuinn,
Fhuair an namhaid cas thairis oirnn;
Thuit ’s a bhuaireadh cho tràth,
’Se buan mar fhàgail nach dealaich ruinn.

’S beag an t-ioghnadh mi liathadh—
Coigh gach bliadhna chaidh thairis orm;
Theid an cunntas dhomh diamhain,
Chum ’s an fhiaras mi mhaireas dhomh.
Tha mo pheacannan lianar,
’S cùis chianail ri aithris dhomh;
’S aobhar eagail dhomh an t-siorruidheachd,
’S a bhi triall ann an ath-ghoirid.

’S aobhar eagail us cùram
Bhi toirt cùnntas nam aimideachd,
’S mi faicinn le m’ shùilean
Ceann na h-ùine bhi teannadh orm.
Tha mo shaoghal air m’ fhàgail,
Cha ’n eil ach sgàil agus falas ann;
’S gur ro ghoirid na làithean
A bhios mi tàmh anns an fhearann so.

Gur cuis eagail gu brath dhomh
Mar bha mo nàdur a mealladh orm,
Dol fo bhreitheamh an àrd righ
’S am peacadh gràineil na eallaich orm.
’Nuairt a bhrist mi na fàintean,
Chuir sid Pàrras am mearachd orm;
Dhomhsa ’s measa mar tha sin
Ma thig am bàs ann an ealamhachd.

So an tim dhomh bhi dùsgadh
’S a bhi le cùram nam fhaireachadh,
A bhi dian air mo ghlùinean
Ag iarraidh ùine gu aithreachas.
A bhi diadhaidh ’nam ghiùlan,
Ciallach, ciùin le fior charrantachd;
Lan fialachd is ùmhlachd
Re m’ ùin’ air an talamh so.

Ach tha mi ’n dòchas gu làidir
Gu bheil na gràsan a teannadh orm,
A bheir muthadh ’s gach fàilinn
Mu ’n teid an snàthain a ghearradh orm.
Tha mo bhun anns an Trianaid,
Os leith Chriosd bho’n ’se cheannaich sinn;
’Nuair a ruigeas mi ’n t-siorruidheachd,
Gu ’n toir e siochaint do m’ anam-sa

[Cha d’ thugadh ionnsuidh air ceartachadh sam bith a dheanamh air an òran, ach a mhàin air litreachadh nam facal, ni a dh’ fheumas sinn a bhi deanamh gu tric, oir tha iomadh aon ’na bhàrd ’s ’na sheanachaidh nach eil comasach air facail Ghàilig a litreachadh ceart. Rinneadh na mearachdan air am bheil ar caraid a gearan leis a chlòdhadair. Cha ’n eil sinn a meas gu bheil iad ag atharrachadh seadh nan sreathan anns am bheil iad gu mor; ach air ghaol a bhi réidh ri Alasdair, (gun fhios c’uin a dh’ fhaodas sinn tachairt air a chéile— ’s esan cho mor ’s sinne cho beag) bheir sinn ionnsuidh eile air an òran mar a tha esan ag àithne dhuinn, agus tha sinn an dòchas nach bi air an ionnsuidh so mearachd sam bith ann. —AM FEAR-DEASACHAIDH. ]

Rannan

a rinneadh air do’n bhard a bhi ’g éisneachd ri dithis a bha comhradh mu’n chogadh.

Gu’n cuala mi an teachdaireachd
An raoir an tigh na pàrlamaid;
An t-Ard Uachdaran a faoighneachd
Ciod a chuim a b’ fhearr dha,—
Còrdadh learbitration
Agus réit bhi ghnàs ann,
No ’n cogadh a chur air shiubhail
’S Cuba thoirt o na Spàinntich.

Fhreagair Nial e sin ’san àm
“Gur h-i ’n aimhreit a b’ fhearr dha,
’S ged dh’ fhasadh daoine gann air
Gu robh a Bhan-righ fàbh’rach;
Chuireadh i luchd nan còta dearga—
’Se sin an t-arm tha làidir—
’S mur gabhadh Spàinntich an ratreud
B’ an-ébhinn leam an càradh.”

Sin a thubhairt Shorti ris,
“Tha bhochduin air do làmhan,
Cur an t-saoghail ri aimhreit,
Bu tu ceann an annraidh
Thig na Ruiseinich ’s na Frangaich
Le armailtibh làidir;
’S ann chuireas iad thu am priosan,
’S cha dean ni do theàrnadh.

Fhreagair Nial an sin gu h-ealamh,
“Gu dearbh ’sann orm tha’n tàmailt;
Ged chuireadh iad sinn air falbh
Bheir an Sealbh sinn dhachaidh sàbhailt.
Tha thu fhéin ro mhath air sealg,
Ro mhath air marbhadh Spàinnteach;
’S mur coinnich iad ruinn ann an sith,
Theid miltibh chur gu bàs dhiubh.”

Shorti.— “Ged tha sinn math air sealg,
Is math air marbhadh Spàinnteach;
’S ged readh an cur a null thar cuain
’S ann chuart’cheadh iad an t-àit-sa.
Chuireadh iad bailtean Boston,
Is New York ’na smàl oirnn;
Cha’n fhàgadh iad baile ’san dùthaich,
Gun gach aon diubh a bhombardadh.”

Nial.— “Car son a tha thu ’t amadan,
’S cho aineolach ’sa tha thu?
A bruidhinn air ni nach aithne dhut,
Car son nach fhan thu samhach?
Tha fortaichean ac’ an New York,
A dh’ fhosgladh orra gu làidir;
’S nan tigeadh iad a steach do Bhoston,
Choisneadh e am bàs dhaibh.”

Shorti.— “Ged tha mis am amadan,
Is aineolach mar tha mi,
Tha aon ni ann is aithne dhomh,
Nach fhan mi anns an àit so;
Tha càirdean agus dachaidh agam
Ged ’s fhad o’n rinn mi ’m fàgail
Theid mi null do Chanada,
Is gheibh mi dachaidh shàbhailt.

AN GILLE DUBH.

Thainig gle fhaisg air coig ceud deug gu leth soitheach a stigh do’n acarsaid so o thoiseach Iulaidh s’a chaidh.

FAISG AIR

da bliadhna air ais, sgriobh an t-Urr. Job Roadhouse, áSeeley ’s Bay, Ont, ’g ar n-ionnsuidh—Ceadaichibh dhomh innse dhuibh cho measail ’sa tha mi air K. D. C. Bha mo stamag cho dona ’s gu robh i deanamh coire do m’ amhaich, air uairibh bhiodh eagal orm gu’n caillinn mo ghuth, ach thug K. D. C. a leithid a dh’fhaoth’chadh dhomh ’s gu bheil mi creidsinn gur h-e leigheas stamaig a’s fhearr a dh’ fheuch mi riamh.

A RITHIST sgriobh air Maigh 25, 1896, mar a leanas:— “Cha chuala mi neach sam bith a dh’fheuch K. D. C. ag radh dad ’na aghaidh, ach tha gach aon ’ga mholadh mar leigheas math. Tha e ’ga mholadh fhein ’s gach àite ’n teid.”

Cha toir tim smal air a chliù, agus gun teagamh ’s e ’n leigheas air cion-cnàmhaidh a’s fhearr a gheibhear an Canada. ThaK . D. C. Pillsmar an ceudna anabarrach math air son a chuim.

Sampuill a Nasgaidh.
K . D. C. COMPANY, Ltd.,
New Glasgow,Nobha Scotia.
agus
127 State St., Boston Mass.

MAC-TALLA.

“Gu ma fada beo a’ Ghailig.”

“Lean gu dluth ri cliu do shinnsir.”

Cha bu choir do Ghaidheal sam bith a bhi as Aonais.

DO DHLEASANAS.
A bhi gabhail MHIC-TALLA.
A bhi leughadh MHIC-TALLA.
A bhi pàigheadh MHIC-TALLA.
A bhi feuchainn ri tuilleadh luchd-gabhail a chur ’na rathad.

An aon phaipear Gailig a tha air ur-uachdar an domhan.

Cha robh a leithid ann roimhe, ’s cha ’n eil a leithid eile ri fhaotainn fhathast.

Is Gailig gu h-iomlan e. Tha e tigh’n a mach uair ’san t-seachdain. Innsidh e naigheachdan na duthcha agus an saoghal dhut.

Bheir e dhut seanachasan taitneach air an am a ta lathair; bheir e dhut sgeulachdan agus eachdraidhean air na h-amannan a dh’ fhalbh.

A bharrachd air sin bheir e dhut o am gu am: bardachd, litrichean agus iomadh ni eile a thaitneas riut, agus a bhios a chum buannachd do t’ inntinn.

Tha aireamh de sgriobhadairean matha Gailig a’ sgriobhadh gu daonnan dha; agus tha iad lan chomasach air leughadh taitneach a chumail ri sean agus og.

Is abhaist do dhaoine ’nuair a bhios iad a’ creic ni nach bi a leithid aig neach sam bith eile, a bhi ’cur pris ard ’na cheann; ach cha ’n eil MAC-TALLA ’deanamh sin idir. Tha e air son cothrom a thoirt do na Gaidheil, sean agus og, air an cainnt fhein ionnsachadh ’sa chumail suas, agus uime sin cha ’n eil e cosg d’a luchd-gabhail ach

DOLAR ’SA BHLIADHNA.