---

[145]

[Vol . 7. No. 19. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VII. SIDNI, C. B., DI-HAOINE, DESEMBER 2, 1898. NO. 19.

AN RIBHINN ANNA.

LE NIALL MAC LEOID.

AIR FONN:— “ ’S i ’ghrain a’ chailleach.”

Bu chuireadach binn an ribhinn Anna,
Bu cheanalta grinn an ribhinn Anna,
Bu deas air a buinn an ribhinn Anna,
’N uair rinn mi ’n ainnir a phosadh.

An cois a’ chruidh-laoigh ’an glinn a’ bharraich,
Le suigeart is aoidh mi-fhin is Anna,
Bha sonas is sith gun dìth ’n ar talla,
Gun ni ’cur smalan no bron oirnn.

Chuir Freasdal oirnn paisdean baigheil tairis,
A chinnich fo bhlath gu laidir fallain,
O mhonadh gu traigh ’s o thraigh gu baile,
Bu shunndach fearail ar n-oigridh.

Bha Anna gu fial ’g an riaghladh thairis,
Mar aingeal ’g an dion bho lion gach galar,
’G an teagasg le briathran ciallach earail,
Le rian is maise ’g an seoladh.

Chuir trioblaid no dha an sgail mu ’r teallach,
Is bha sinn mar chach an sas fo ’n eallach,
Ach Anna, mo ghradh, gun smaig gun talach,
Le sith nam beannachd ’g ar steornadh.

Ach chaochail ar n-al ’s tha ’n aite falamh,
’S tha sinne gun sta air sgath ar calla,
Gun aighear mar bha gun agh air thalamh,
Mi-fhin is Anna ’n ar n-onar!

Gur fadalach sgith mi-fhin is Anna,
Le mulad is caoidh ar cinn air gealadh,
Ach moladh do ’n Ti ’thug dhuinn gach beannachd,
Cha diobair Esan ar comhnuidh.

MAR A RINN MI M’ FHORTAN.

CAIB. III.

A FAGAIL MO DHACHAIDH.

An ceann mhios de shamhradh an uair a bha ’n t-àiteach ullamh agus a’ mhòine buainte, fhuaradh deiseil gach ni a bhiodh feumail dhomhsa air son mo thuruis gu ruige Duneidionn. Anns an àm cha robh e cho furasda do dhaoine falbh as a’ Ghaidhealtachd do ’n Ghalldachd ’s a tha e aig an àm so. B’ ainneamh àite ’s a’ Ghaidhealtachd anns an robh bàta-smuide a’ taghal, Mar bu trice bhiodh na marsantan a’ faighinn dhachaidh an cuid bathair le soithichean seòlaidh, agus le cnapaich mhatha de sgoithean a bheireadh leotha mu chòig no sia thunnachan. Aig an àm ud bhiodh mòran a’ falbh as a’ Ghàidhealtachd gu obair an fhoghair anns an taobh deas, agus mar bu trice choisicheadh iad a h-uile ceum dhe ’n astar B’ aithne dhomh firionnaich is boirionnaich a bhiodh a’ dol a h-uile bliadhna gu riaghailteach thun na buana gu ruige Siorrachd Dhuneidinn.

Ged a rachadh agamsa air coiseachd gu ruige Duneidionn, cha fhreagradh sin dhomh, do bhrìgh gu ’n robh beagan imrig agam ri thoirt leam nach b’ urrainn domh a ghiùlan air mo mhuin mar a dheanadh luchd na buana. Ach gu fortanach dh’ fhar dithis no triùir dhe na marsantan a bh’ anns an dùthaich bàta a bheireadh leatha mu dhà fhichead tunna, agus fhuair mise agus beagan eile a bha ’falbh a dh’ iarraidh cosnaidh do ’n Ghalldachd cead falbh innte. Bha cunntas mhiltean ugh air bòrd, a bha na marsantan a’ cur air falbh gus an reic ann an Grianaig ’s an Glascho. Bha nithean eile air bòrd air nach ’eil cuimhne agamsa. Có dhiubh tha cuimhne agam gu ’n robh am bàta dùmhail gu leor eadar na bh’ innte de bhocsaichean, de dhaoine, agus de dh’ imrig.

An latha ’sheòl sinn bha na càirdean ’g ar caoidh cho mòr ’s ged a bhiomaid a’ falbh as an rioghachd. Ach o’n a bha ’n t-sìde glé bhriagha agus soirbheas fabharrach againn, cha robh sinn fada ’call seallaidh air dùthaich ar breith ’s ar n-àraich. Bha cuid dhinn nach robh riamh roimhe air bòrd bàta, agus an uair a thòisich an soirbheas ri beothachadh gu math agus a làidheadh am bàta beagan air a cliathaich, bha eagal oirnn gu ’n rachadh i thairis agus gu ’m biomaid air ar bàthadh. Bha spòrs gu leòr aig an sgiobadh oirnn.

Am measg na bha sinn ann air bord bha dithis mharsantan, agus fear aig an robh taigh-òsda beag ann an àite ris an cainte Ceann-locha. Bu tric leis an triùir so an uair a thachradh iad fhein agus an càirdean ri ’chéile deur beag a bhith aca eatorra de stuth na Tòiseachd. An uair a chaidh iad air bord an latha ud, thug iad leotha botul no dhà am fear. Cha ’n e gu ’m faca mise ciod a thug iad leotha, ach thuig mi air na bha mi faicinn a’ dol as an t-sealladh dhe ’n stuth làidir nach b’e am beag na bh’ aca air bòrd dheth. Cha robh iad mosach m’a dhéidhinn idir. Thairg iad uair is uair deur do gach aon a bh’ air bord. Ged a rinn fear dhiubh coiteach gu leòr ormsa gus blasad air, cha bhlaisinn air air son rud sam bith. Cha robh cleachdadh sam bith agam air. B’ ainneamh a chunnaic mi uisge beatha ann an taigh m’ athar ach aig àm na Nollag, an uair a bheireadh mo phàrantan cuireadh do bheagan dhe na càirdean ’s dhe na coimhearsnaich bu dlùithe dhaibh gu cuirm.

An uair a thainig an oidhche chaidh sinn a chadal. Cha robh àite cadail ro mhath againn, ach b’ fheudar dhuinn cur suas leis. Faodaidh mi ràdh gu ’n robh sinn riaraichte gu leòr le cùisean mar a bha iad. Anns an àm ud chuireadh luchd turuis suas le iomadh uidill is anastachd ris nach b’ urrainn do shluagh an latha ’n diugh seasamh idir.

O’n a bha ’n oidhche car dorcha smaoinich an sgiobair gu ’m b’ fhearr dha acrachadh ann an àite sabhailte gus an soilleiricheadh an latha. Thug so dhuinn uile cothrom air an oidhche a chur seachad na bu shocraiche na dheanamaid na ’n do lean e air seòladh fad na h-oidhche. Dhùisg sinn anns a’ mhadainn gu h-ùrail, sunndach, agus o’n a thachair gu ’n robh an fhairge gu math lom, chaidh againn air ar biadh a ghabhail gu math.

Anamoch feasgar ràinig sinn Tobar-mhoire. Chaidh sinn uile gu tir ach aon fhear dhe ’n sgiobadh a dh’ fhan air bòrd a’ toirt an aire do ’n bhàta. Chuir baile Thobar-mhoire ioghnadh gu leòr ormsa. Bha leithid de thaighean geala ann, agus bha mòran nithean nach fhaca mi riamh roimhe ri am faicinn anns na buithean.

Bha e suas ri meadhain oidhche mu ’n do thill a h-aon dhinn do ’n bhàta. Dh’ fhan an dithis mharsantan agus fear an tigh-òsda anns a’ bhaile far an do chuir iad seachad na bha rompa dhe ’n oidhche ag òl ’s a’ gabhail òran ’s ag innseadh naigheachdan comhladh ri beagan de sheann luchd-eòlais a bh’ aca anns a’ bhaile. An uair a chaidh iad gu bòrd an la-iar-na-mhaireach, chaidil iad gus an robh sinn faisge air baile an Obain.

Cha dichuimhnich mi ri m’ bheò an sealladh briagha a bha ri fhaicinn air gach taobh dhinn an uair a bha sinn a’ seòladh troimh Chaol-Muile. Bha ’ghaoth ’n ar n-aghaidh, agus b’ fheudar dhuinn a bhith beiteadh fad an latha. Thug so dhuinn am barrachd cothroim air an fhearann ’fhaicinn. Bha na beanntan, mar bu trice, comhdaichte le dlùth fheur gorm gu bruach a’ chladaich. Bha na cnoic, na glinn, ’s na srathan cho bòidheach ’s gu ’m bu leigheas air cridhe trom, leòinte a bhith ’g an amharc. Bha spréidh dhe gach seòrsa ri ’m faicinn ag ionaltradh an sid ’s an so air gach cnoc, is glaic, is gleann. An dràsta ’s a rithist chìteadh taighean dhe gach seòrsa agus craobhan àrda fo ’n làn dhuilleach dlùth dhaibh. Bha achaidhean mòra, briagha, réidh ri ’m faicinn an dràsta ’s a rithist mar a bha sinn a’ seòladh air ar n-aghart, agus bha ’m fochann an déigh blath-fuinn a chur gu math orra. Bha iomadh ni boidheach eile ri ’fhaicinn air nach ’eil a’ bheag de bheachd no de chuimhne agamsa an diugh.

Thainig oirnn an oidhche a chur seachad anns an Oban. Math ’s mar a chòrd Tobar-mhoire rium, b’ fhearr na sin a chòrd an t-Oban rium. Bha iomadh ni ri fhaicinn ann nach robh ri fhaicinn ann an Tobar-mhoire.

Gu math moch ’s a’ mhadainn, o’n a bha an soirbheas fabharrach sheòl sinn, agus ràinig sinn ceann a’ Chanàl gu sàbhailte. Thug sinn ùine na b’ fhaide na bu mhath leinn a’ dol troimh ’n Chanàl. Bha té no dhà dhe na glasan nach robh ag oibreachadh gu math, agus cha robh againne agus aig bàta no dhà eile a bh’ ann romhainn ach feitheamh gus an d’ fhuaradh na glasan a chur an òrdugh. Cha do mhi-chòrd an dàil so riumsa idir; oir bha mi ’cur seachad na h-ùine le toil-inntinn gu leòr a’ gabhail beachd air gach ni a bha mi ’faicinn.

Mu dheireadh fhuair sinn troimh ’n Chanàl; agus ged a bha ’n t-sìde glé mhath bha cnap math fairge againn an àm dhuinn a bhith ’dol seachad air Rudha Aird ’ic Laomainn. Fhuair sinn soirbheas gle mhath an àm dhuinn a bhith ’dol troimh na Caoil Bhòdach. Bha sealladh math againn air na chunnaic sinn a dh’ fhearann Bhòid is Arrainn; oir bha ’n t-sìde tioram, agus an iarmailt soilleir fad na h-ùine.

Mu dheireadh thall rainig sinn Grianaig. B’e sin baile na gleadhraich. Bha eagal orm gu ’n rachadh m’ eanachainn gu buileach troimh a chéile. Bha dùil agam gu ’n robh sluagh na rioghachd cruinn, cothrom, comhladh ann. An uair a thuirt mi ri fear dhe ’n sgiobadh, gu ’n robh ioghnadh mòr orm gu ’m biodh a leithid de shluagh ann am baile sam bith, thuirt e rium, “Stad ort, a laochain, gus an ruig thu Glasacho. Sin far am faic thu ’n sluagh, agus na taighean. Dh’ fhaoidteadh uiread ’s a tha de thaighean ’s de shluagh ann an Grianaig a ghoid á Glasacho, agus cha ’n ionndrainneadh tu gu ’n robh taigh no duine ’g a dhìth.”

An uair a chuala mi so, dh’ fhan mi samhach.

O nach d’ fhuair na marsantan reic gu ’n ailleas ann an Grianaig air na h-uighean ’s air na nithean eile a thug iad leotha as a Ghaidhealtachd, chuir iad rompa gu ’n rachadh iad leis a’ bhàta gu ruige Glasacho, an dòchas gu ’m faigheadh iad prìs a b’ àirde air gach ni a bh’ aca ri reic. Bha té dhe na bàtaichean tobhaidh a bha ’dol suas deònach am bàta againne a thoirt suas comhladh ri dhà no trì eile nach

---

[146]

[Vol . 7. No. 19. p. 2]

robh a’ bheag na bu mhò na ’m bàta againne. Briagha ’s mar a bha ’n sealladh a bha ri fhaicinn a’ dol troimh Chaol-Muile, agus a’ dol troimh na Caoil-Bhòdach, bu shuarach e an coimeas ris an t-sealladh a bh’ againn air gach taobh a dh’ amhainn Chluaidh eadar Grianaig is Glasacho. Ged a bhithinn-sa fichead uair na bu bheachdaidhe sùil, na bu gheire inntinn, agus na bu deise aig a’ pheann na tha mi, cha rachadh agam air trian dhe na bha ri fhaicinn a sgriobhadh sios an so, agus air an aobhar sin cha ’n fheuch mi ris. An rud nach urrainn duine a dheanamh gu ceart, tha e cho math dha gun làmh a chur ann.

(Ri leantuinn.)

SGEULACHDAN ARABIANACH.

An t-Amadan Crotach.

CAIB. IX.

Air an ath latha, mu’n tugadh an lathair Sobaide mi, dh’ innis a’ bhean uasal dhomh mar a theirinn ’s a dheanainn. Dh’ ainmich i na ceisdean a chuireadh Sobaide orm, agus dh’ innis i dhomh mar bu choir dhomh freagairt a thoirt oirre. ’Na dheigh so thug i mi do sheomar a bha anabarrach mor briagha, agus anns an robh earnais cho eireachdail ’s a chunnaic duine riamh. Cha bu luaithe a chaidh mi steach na thainig fichead bean-choimhideachd a steach ’n am dheigh. Bha iad uile greis mhath aoise, agus bha iad air an eideadh anns an aon seorsa trusgain. Sheas deichnear dhiubh air gach taobh air beulaobh na cathrach. ’Nan deigh so thainig fichead eile do mhaighdeannan oga a steach. Bha iadsan mar an ceudna air an eideadh anns an aon seorsa trusgain; ach bha na trusgain na bu riomhaiche. ’Nan teis-meadhain so thainig Sobaide fhein a steach, agus coltas moralach oirre. Bha na seudan a bh’ oirre cho trom ’s cho lionmhor ’s gu’m bu ghann a b’ urrainn di coiseachd. Shuidh i air a’ chathair, agus thainig a’ bhean uasal agus sheas i aig a laimh dheis. Ach bha ’n da fhichead bean-choimhideachd ’nan seasamh ’nan da shreith air gach taobh dhe ’n chathair.

Cha bu luaithe a shuidh a’ bhan-righ air a’ chathair na dh’ iarradh ormsa tarruinn dluth dhi. Choisich mi suas eadar an da shreith mhnathan gus an d’ rainig mi faisge air bonn na cathrach, agus leig mi mi-fhein ’nam shineadh air an lar-bhrat a bha fo chasan na bhan-righ. Dh’ iarr i orm eirigh ’nam sheasamh, agus chuir i a dh’ urram orm gu’n d’ fheoraich i ciod e an t-ainm a bh’ orm, ciod e na daoine o n d’ thainig, agus ciod a b’ fhiach mi dhe’n t-saoghal. Fhreagair mi na ceisdean so ann an doigh a thaitinn rithe gle mhath. “Tha mi ro thoilichte,” ars’ ise, ‘gu’n d’ rinn mo nighean—oir is ann ’s an t-seadh sin a tha mi ’g a meas—an deigh an curam a ghabh mi dhith riamh o rugadh i, roghainn do dh’ fhear a tha cordadh rium gle mhath. Tha mi gu toileach a’ toirt cead dhuibh posadh. Chi mi fhein gach ni air a dheanamh mar is coir. Ach feumaidh mo nighean fuireach comhladh rium deich latha mu’n deanar am posadh. Agus anns an uine sin labhraidh mi ris an righ, agus tha mi cinnteach gu’n cuir e, aonta ris an ni a tha sinn uile toileach a dheanamh. Aig a’ cheart am fanaidh tusa far am bheil thu, agus cha bhi eis sam bith ort.”

Mar a dh’ iarr a’ bhan-righ orm, dh’ fhan mi deich latha ann an seomar nam ban, agus anns an uine sin cha’n fhaca mi sealladh dhe’n mhnaoi uasail a bha mi ’dol a phosadh. Ach cha robh eis ni sam bith orm; agus cha mho a bha aobhar agam air a bhith ’gearain air ni sam bith.

Dh’ innis a’ bhan-righ do’n righ gu ’n robh a’ bhean uasal og, air an robh i ag amharc mar a nighean fhein, a’ dol a phosadh; agus thug an righ cead dhi deanamh mar a thogradh i fhein. Thug e suim math airgid do’n mhnaoi uasail mar thochrach.

An ceann deich latha dh’ ordaich Sobaide gu’m biodh cumhnantan a’ phosaidh air an sgriobhadh, agus air an cur fa comhair fhein. Rinneadh so; agus an uair a chaidh gach ulluchadh feumail a dheanamh air son na bainnse, fhuaradh luchd-ciuil is dannsairean, agus bha fleadhachas anns an luchairt fad naoi latha. B’ ann air an deicheamh latha a bha ’n posadh gu bhith air a dheanamh. Thugadh a’ bhean uasal do ’n taigh-fharagaidh, agus thugadh mise do thaigh-fhargaidh eile.

An uair a thainig an oidhche shuidh sinn aig bord air an robh gach biadh a smaoinicheadh duine idir. Agus am measg nam biadh so bha biadh anns an robh creamh, coltach ris a bhiadh a thug sibh orm a ghabhail an nochd fhein. Chord e rium cho math ’s gur gann a bhlais mi air biadh sam bith eile. Ach gu mi-fhortanach an uair a dh’ eirich mi o’n bhord cha do nigh mi mo lamhan; ni air nach d’ rinn mi dearmad riamh roimhe.

Ged a b’ e an oidhche a bh’ ann, bha leithid de sholuis ann an seomar nam mnathan, ’s gu’n saoileadh duine gur e an latha bh’ ann. Cha chluinneadh duine a ghuth fhein anns an luchairt ach ceol is dannsa agus iolach aoibhneis.

Chuireadh mise agus mo bhean do thalla mor, agus thugadh oirnn suidhe air da chathair. Chuir na mnathan-coimhideaahd caochladh thrusgan uimpe, agus dhath iad a h-aghaidh le caochladh dhathan, a reir a’ chleachdaidh a bh’ anns an aite, agus a h-uile uair a chuireadh iad trusgan ur uimpe, bheireadh iad nam lathair sa i.

An uair a chuireadh crioch air na nithean so, thugadh do’n t-seomar chadail sinn. An uair a dh’ fhalbh a chuideachd, chaidh mi far an robh mo bhean gus breith oirre ’nam ghairdeanan agus pog a thoirt dhi; ach an aite leigeadh leam breith oirre agus pog a thoirt dhi, is ann a thug i upag dhomh, agus thug i glaodh eagallach aisde. An uair a chuala na mnathan uaisle a bh’ anns na seomraichean dluth oirnn ise a’ glaodhaich, thainig iad a steach ’nan ruith feuch ciod a bha cearr. Bha mise mar gu’m biodh duine a bhiodh an deis a thur a chall. Bha mi ’nam sheasamh mar gu’m biodh maide marbh ann. Cha robh fhios agam ciod a theirinn no dheanainn.

“Mo phiuthar ghaoil,” arsa na mnathan uaisle a thainig a steach, “ciod a dh’ eirich dhut o’n a chaidh sinn am mach as an t-seomar? Innis dhuinn, agus feuchaidh sinn ri cuideachadh leat.”

“Thugaibh air falbh an duine graineil so as mo shealladh,” ars’ ise.

“C’arson, a bhaintighearna,” arsa mise; “cia mar a choisinn mi do dhiumbadh.”

“Cha’n eil annad ach an crochaire,” ars’ ise, “dh’ ith thu creamh, agus cha do nigh thu do lamhan! Am bheil thu ’n duil gu’n leig mise le creutair graineil salach mar a tha thu tighinn dluth dhomh gus mo phuinnseineachd? Beiribh air anns a’ mhionaid agus leagaibh air an urlar e, agus thugaibh dhomhsa a’ chuip ’s gu’n gabhainn air.”

Ann an tiotadh leag iad mi. Chum cuid dhiubh mo lamhan, agus cuid eile mo chasan, agus ghabh mo bhean dhomh leis a’ chuip gus an robh i seachd sgith. An sin thuirt i riutha, “Thugaibh leibh e a dh’ ionnsuidh a’ bhreithimh, agus gearraidh e dheth an lamh leis an robh e ’cur na creamh ’na bheul.”

“Gu’n sealladh ni math ort! Am feumar an lamh a ghearradh dhiom an deigh mo leith mharbhadh le cuip, a chionn gu’n do dhichuimhnich mi mo lamhan a nigheadh an uair a sguir mi dh’ itheadh na creamh? Tha’m peanas tuilleadh is mor air son cionta cho beag. Mo mhollachd air a’ chreamh agus air a’ chocaire a dheasaich ’s a’ chuir ’nam lathair e.”

Ghabh na mnathan a bha lathair truas dhiom an uair a chuala iad a bhith ’g ordachadh an lamh a thoirt dhiom an deigh dhomh mile buille fhaotainn. “A phiuthar ghaoil,” ars’ iadsan rithe, “tha thu ’leigeadh le do chorruich a dhol tuilleadh is fad air aghart. Tha fhios againn gur duine e a tha, ann an tomhas mor, aineolach air iomadh ni, agus gu h-araidh air cleachdadh na luchairt anns an deachaidh tusa thogail, agus air an urram bu choir dha a thoirt dhutsa; air an aobhar sinn tha sinn a’ guidhe ort gu’n toir thu lan mhathanas dha.”

“Cha d’ rinn mi dioghaltas gu leor fhathast air,” ars’ ise, “bheir mi air gu’m bi cuimhne aige ri bheo air a mhi-mhodh a rinn e, agus gu’n toir e an aire mhath ’na dheigh so gu ’n nigh e a lamhan gu math ’s gu ro mhath a h-uile uair a bhlaiseas e air creamh.”

’Na dheigh so ghuidh is ghuidh iad oirre gu durachdach gun an còrr dioghaltais a dheanamh orm. Leig iad iad-fhein ’nan sineadh aig a casan, agus phog iad a lamhan, agus thuirt iad, “A bhaintighearna mhath, an ainm Dhe cuir stad air do chorruich agus deonaich dhuinn am fabhar a tha sinn ag iarraidh.”

Cha tug i freagradh sam bith dhaibh; ach dh’ eirich i ’na seasamh, agus an uair a chain ’s a smad i mise gu’m bhrogan, ghabh i am mach as an t-seomar. Dh’ fhalbh iadsan as a deigh agus dh’ fhagadh mise ann an trioblaid nach urrainnear a thuigsinn.

Bha mi fad dheich latha gun charachadh as an t-seomar, agus fad na h-uine sin cha ’n fhaca mi neach ach seana bhoirionnach a bha ’tighinn ugam le greim bidh. Dh’ fheoraich mi dhith ciod a thachair do m’ mhnaoi agus thuirt i rium gu’n robh i ’na laidhe tinn leis mar a bha i air a puinnseanachadh le faileadh na creamh. “C’ar son,” ars’ ise, “nach do nigh thusa do lamhan an deigh dhut a chreamh mhallaichte ud itheadh?”

Thuirt mise rium fhein gu’m bu ghnothach iongantach gu’m biodh mnathan uaisle cho grinn riutha a’ deanamh a leithid de dhroch dhiol air duine sam bith air son cionta cho beag! Bha gradh agam do ’m mhnaoi a dh’ aindeoin na rinn i orm, agus cha b’ urrainn mi gun truas a bhith agam rithe air son cho cruaidh-chridheach ’s a bha i.

(Ri leantuinn.)

SAOTHAIR NAN GAIDHEAL

Anns a Chogadh, air son Saorsa na h-Alba.

LE DEARG THULAICH.

(Air a leantuinn.)

Chaidh Brus gu Dunfris anns a cheud àite agus choinnich e Iain Cuimein, Moirear Bhaideanach, ann an eaglais an sin. Tha e air a radh gu’n do thairg e na h-uile còmhnadh a bha’n a chomas a thoirt a chuir a Chuimeineich air Righ-chathair na h-Alba, nan aontaicheadh esan oidheirp a thoirt a dh’ fhuasgladh na rioghachd bho a daorsa. Ge b’e cia mar a thachair e, co dhuibh, chuir an dithis a mach air a cheile, agus eadar Brus agus a luchd-leanmhuinn mharbhadh an Cuimeineach ann an eaglais.

Nuair a chual sluagh mu ’n ionnsuidh so bhi air a toirt air na Sasunnach leis an laoch òg a bha cho dluth air a chrùn leum iad suas cho garg agus cho bagarach is gu’n do chuir iad an teicheadh air na h-uile Sasunnach nach robh cuairtiche le ballachan diona, agus thug iad leo Brus gu Scàin gu bhi air a chrunadh na Righ air Albainn. Mus am bitheadh crùnadh Righ Albannach laghal agus seasmhach, dh’ fheumadh e a réir ghnàthais bhi air a chuir ’n a shuidh anns an righ-chathair le ceannard Clann Mhic Duf a Fiobh, teaghlach do ’m bu dual air an ainm bhi Gaidhealach mur robh iad ann d’a rireadh. Ach b’e so an duine nach robh r’a fhaotainn ach mur robh thainig a phiuthar gun mhoille gun dàil a bha posda air Iarla Bhuchan,

---

[147]

[Vol . 7. No. 19. p. 3]

agus rinn ise an dleasdanas gu h-òrdail. Dh’ fhuiling i gu daor aig lamhan Eideird air son a gniomha oir ghlac e i agus dhruid e suas a bhean uasal ’na priosanach ann an lann no cèis iarruinn a dh’ orduich e a dheanamh air a son. Am measg daoine eile a ghlac Eideard agus a chuir e gu bas bha Neacail bràthair Raibeirt Bhruis agus b’ iomraiteach a dhreach; bha Gillecriosd Senton a bha posda air piuthar Bhruis, agus a bhràthair Alasdair Senton ’n an dithis eile a ghlacadh agus a chuireadh gu bas. Dh’fhuiling Iarla Atholl, agus Simon Friseal; sinnsear Mhic Shimi na h-Airde, agus fear eile an aon bhas oillteil agus eagalach is a dh’ fhuiling Uallas a chionn gu ’m fac Eideard iomchuidh am measadh ’n am brathadairean dhasan ann bhi a’ togail an làmh air taobh na h-Alba.

Fhuair Brus iemadh luasgadh a null agus a nall mu ’n d’ fhuair é fhéin is a rioghachd a shocrachadh ann an sith agus ann an tearuinnteachd. Bha e ’n a fhògarach a measg nan Gaidheal mu’n robh e tri miosan ’na righ. Mu ’robh uine aige air feachd a chruinneachadh agus a chuir ann an ordugh cogaidh thàinig na Sasunnaich air le foill le feachd thar a chomais ann an Coille Mheintidh agus chuir iad an ruaig air. Fhuair e fasgadh an toiseach ann Srath Teimhil ann an criochaibh Atholl. Tha àitean an sin a tha air an ainmeachadh air gus an la an diugh. Fhuair Caille a bhrochain a h-ainm o’n bhrochan a thugadh do Bhrus is e an éiginn mhor. Theagamh gu ’m b’e sin a cheud bhiadh a fhuair e an déidh dha teicheadh bho Choille Mheintidh. Tha an t-àite anns an ghabh e còmhnuidh agus aite aig an do chroisg e an abhainn air an cumail air chuimhne leis na h-ainmean Seomar-an-righ agus Ath-an-righ. Tha e air an radh mar an ceudna gur e esan a choinnich buidheann Shasunnaich aig Inbhir-chadain ann an Gleann Sasuinn anns an Raineach, agus a choisinn an la orra aig Dal-a- choisnidh. Bha e saor bho chunnart co dhiubh anns an duthaich car beagan ùine, ged nach robh a naimhdean robh fhad as. Air a thaobh tuath agus glé ghoirid uaith bha Baideanach duthaich nan Cuimeinach agus b’e diòghaltas ailghios nan daoine air son a ghniomh a rinn Brus air an Iarla anns an Eaglais an Dunfris. Bha Moirear Lathairn fear daimh do ’n Chuimeineach Mac Dhugaill a’ b’ ainm da, màmhaid mor eile do Bhrus air an taobh an iar is gun bhi fad as.

Bho Shrath Teimhil chaidh Brus agus am beagan chairdean a bha còmhlath ris suas rathad Thigh an droma far an tàinig Mac Dhughaill a Lathairn air aig àite air a bheil Dal-righ o’n la sin, agus b’ fheudar do Bhrus teicheadh amach rathad Ghlinn Fallaich ach cha b’ ann gun dearbhadh deuchainneach a thoirt do a naimhdean air a neart is air a ghaisge. As deidh so car beagan bliadhnachan cha ’n eil e furasda a cheuman a lorgachadh bho àite mar a chaidh e, agus is e na ghabhas a radh gu’n robh e ann an leithid se dh’ àitean. Tha fios gu’n do phill e air a chothrom agus gu’n do smachdaich e Mac Dhughaill Lathairn gu sgairteil aig Loch Obha. Choinnich e mar an ceudna feachd Iarla Bhuchan, fear eile de na Cuimeinich agus feachd Shasunnach còmhla aig Inbhir Uaaidh agus fhuair e bhuaidh thàiris orra agus chreach e fearann a Chuimeineich. Bha e aon uair mu Inbhirnis agus uair eile aig Caldair an Srathnaruinn. Tha eachdraidh Clann Choinich ag radh gu’n d’ fhuair Brus aoidheachd agus didean car ùine mhor bho Bharan Chinntail ann an Caisteal Eileandonnain. Bha Mac Dhomhuill nan Eilean, agus Tighearna Earraghaidheil an toiseach co dhiubh a cur an aghaidh Bhrus fhad agus a b’ urrainn daibh. Tha litrichean fathast a lathair a sgriobhadh le Alasdair Earraghaidheil, le Alasdair nan Eilean agus le Domhnall nan Eilean a dh’ionnsuidh an Righ le gealladh còmhnaidh dha uapa an aghaidh Bhrus, ahus rinn Righ Shasuinn co bhoinn riu. Tha eachdraidh Chlann Domhnaill ag innis mar a leum Brus air Alasdair nan Eilean an déidh a bhuaidh fhaotainn air na Lathairnich aig Loch Obha. Theagamh gur ann mu ’na am sin cuideachd smachdaich Brus Alasdair Earraghaidheal mar a b’e so ainm eile air son Moirear Lathairn mar a tha cuid ag radh, agus rinn e priosanach dheth. Ach co dhuibh, chuairtich Brus Alastair nan Eilean ann an Caisteal Suainn, agus theannaich e chò cruaidh e is gu’m b’fheudar do’n luchd dion geilleadh. Bha Alasdair air a chuir am priosan ann an Caisteal Dhundomhnaill agus fhuair e am bas an sin mu’n robh e fada ann. Tha an eachdraidh ag radh mar an ceudan gu’n robh an ath Mhoirear air an h-Eileanan air taobh Bhruis agus na h-Alba agus an aghaidh Shasuinn, agus gu ’n tug e aoidheachd agus dìdean do Bhrus an toiseach ann an Caisteal Shaghadail an Cinntire agus ann an Caisteal mor Dhunabhartaidh gus an deach Brus a null gu Eilean Rachlainn a bhuineadh do na Domhnallaich aig an am sin. Theagamh gu ’n do thadhail Brus an Cinntire a ris nuair phill e bho Eilean Rachlainn agus mu ’n deach e gu Eilean Arainn. Air taobh an iar dh’ Arainn aig Druimadùin tha tri no ceithir dh’ uaimhean mora briagha agus air aon duibh tha Uamh Righ mar ainm a chionn gu’n robh, Brus am folach innte car treise. Bha Caisteal Bhreadhaig air taobh eile an Eilein lan de Shasunnaich, no shaoil le Brus gu’n robh gus an do thachair e aon la is e a sealgadh, air a charaid am Moirear Seumas Dubhghlas a bha an déidh a a Chaisteil a ghlacadh bho na Sasunnaich. Fhuair an Righ leithid a chairdeas is a chaoimhneas bho na h-Arainnich ’n a éiginn is gu’n tug e as déidh sin do chuid dhiubh oighreachdan a bha aig an sliochd fad iomadh lìnne; agus nuair a fhuair e an riòghachd a shocrachadh ann an sìth thainig e air son toil inntinn dha fhéin a measg beanntan agus frìthean Arainn.

Ach mu ’n d’ fhag e an t-eilean aig an am so tha e air innis gu’n do choinnich ban thaibhsear de mhuinntir an Eilean e agus gu’n dubhairt i ris gu’n robh laithean a dheuchainn caithte agus gu’n soirbhicheadh e ’n a h-uile buille. B’ fhior mar a thachair. Dh’ éirich leis agus chruinnich thuige na h-uile la bho sin gus an do sheas e aig Allt a Bhonnaich air a cheithreamh la fichead da dhara mhios an t Samhraidh 1314 a bhacadh a chumail Righ Shasuinn bho chobhair a thoirt do na Sasunnaich a bha druidte a suas ann an Caisteal Shruithleath. Is e an dara Eideard a bha a nis ’n a Righ air Sasunn, oir caochail an sean righ seachd bliadhna roimh so. Fhuair Brus a bhuaidh an so ged a bha 100,000 saighdear aig Righ Shasuinn is nach robh aig féin ach deich mile fichead. Cha bu bheag de chliu a bhlàir so a chosnadh leis na Gaidheil a bha a cathadh air taobh na h-Alba. Bha feachd na h-Alba air a roinneadh le Brus air son orduigh catha ’na ceithir buidheannan; tri hhiubh taobh ri taobh anns a bheulaobh, agus aon buidheann comhnaidh de dhaoine danarra earbsach air son beuladh a steach nam bitheadh na Sasunnaich coltach ri bhi buadhachadh an aite air bith de ’n bhlar mhor. Bha a bhuidheann-comhnuidh air a dheanamh suas de Ghaidheil a Earraghaidheal agus as na h-Eileanan, maille ri muinntir Charaig oighreachd Bhruis fhéin, agus iad uile fo chomand Aonghais Oig Mhic Dhomhnuill bho na h-Eileanan. Nuair a fhuair a bhuidheann so an greim choisinn iad leithid a chliù an sealladh Bhruis agus gu’n tug e àithne gu’n faigheadh Moirear nan Eilean is a luchd leanmhuinn an taobh deas anns na h-uile cath a chuireadh feachd na h-Alba bho linn gu linn.

Tha e glé choltach gu ’m bitheadh Gaidheil anns na buidheanaibh eile mar an ceudna ged nach eil iad air an ainmeachadh gu sonruichte. Tha an Seanailear Stiubhard a bha an Gart ag ainmeachadh nam fineachan Gaidhealach air leith a chathaich air taobh na h-Alba air la sin. B’ iad Mac Aoidh, Mac an Tòisich, Mac-a’ -Phearsain, Camrain, Mac Ceardaigh an Caimbeul, na Méinnneirich, Mac Illeathain, na Sùtharlanaich, MacDhonnachaidh, Grannd, Freiseal, Mac Pharlain, Ros, Mac Griogair, Mac an Rothaich, Mac Cóinnich, agus Mac Guaire. Tha ughdair Eachdraidh Chloinn Illeathain ag ainmeachadh a bharrachd air sin na Stiubhartaich, Mac Dhomhnuill agus na Drumainnich. Ach cha na Cuimeinich, Mac Dhugaill a Lathairn, Mac an Aba a Gleann Dochart, agus feadhainn eile nach bu chòir air taobh Shasuinn air an latha sin.

Cha do bhuidhinn Sasunn cliù no eile ann an Albainn o’n la sin anns a chogadh an dras is a ris a lean naoi bliadhna eile ged a thàinig feachd eile anns an robh 100,000 dh’ Albainn. Choisinn na Gaidheil cliù shonruichte aon uair eile air taobh na h-Alba agus sin ann an Sasunn. Bha feachd Shasuinn daingnichte air monadh cas agus fhuair Brus feum mor, mar a tha e air innseadh, as na Gaidheil a Earraghaidheal is na h-Eileanan a bha anns an arm aige.

Rinneadh sith eadar Sasunn agus Albainn anns a bhliadhna 1323, agus bha na Gaidheal a bha a leantuinn an cuid cheannardan air taobh an Righ air an cuir fa sgaoil; ach tha ionndrain mhor nach eil an ainmean air an innis. Bu taitneach an ni ainmean nan daoine a chluinntinn a bha cumail suas cliù nan Gaidheil air son gaisge agus treunadais ann bhi ag cuideachadh coirichean agus saorsa na h-Alba a dhionadh bho sharuchadh Shasuinn. Ach mar a tha, tha e soilleir gur fada bha Brus an comain nan Gaidheil air son aoidheachd agus didean ’na éiginn agus air son misneachadh is cuideachadh ann an saoradh na h Alba.

“IRISH”NO GAILIG.

FHIR-DEASACHAIDH IONMHUINN,—

Anns a’ litir a sgriobh an t-Urramach an t-Ollamh De Henebre a dh’ ionnsaidh a MHIC-TALLA tha e ag radh, nach ’eil ni ’san domhain bu taitniche leis na Gaidheil na h-Eireann agus na h-Alba a bhi nan co-Ghaidheil a ris mar a bha iad bho chian.

Tha mi cinnteach gun taitnich an durachd so ris gach cridhe Gaidhealach; ach gus an aonachd a thoirt gu buil, feumaidh an da mhiar de ’n Ghaidhealtachd tighinn gu cheile air an aon seasadh-bonn. Mu dh’ fhiachas an darna buidheann ri cach a shluigeadh ’s gann gun teid e leotha. Ach ’s e direach ni de ’n t-seorsa so a chi sinn ann an sgriobhadh leis an Ollamh De Henebre anns a Chatolic University Bulletin muIrish Phonology, air a mhios so chaidh. Cha ghabh e dh’ ainm air na Gaidheal achIrish ,agusIrish languageair an Ghaidhlig, los gun saoileadh an t-ain-eolach nach ’eil Gaidheil Albannach idir ann, neo ma tha nach fhiach iad an t-saothair dad a radh mu ’n deidhinn; neo mar a thuirt mi cheana, tha na h-Eirionnaich a fiachainn ris an aonachd a choimhlionadh, leis nan Gaidheil Albannach a shluigeadh ’san cuir á follais. Ach gheibh iad so duilich a dheanamh, ’s cha ’n ’eil reusan air. Tha deagh fhaclan Beurla againn air Gaidheal agus Gaidhlig a bharr airIrish—facail a’s fhasa ’n tuigsinn agus bu choir a bhi taitneach leis gach aon. Mu sgriobhas an t-Ollamh Henebre airGaelic Phonologycha ’n urrainn do neach a bhi ’gearain; ach mu tha e ’m beachd gum bu choir do na Gaidheil AlbannachIrisha ghabhail orra fhein agus air an cànain, cha chuidich e dad leis an aonachd air am bheil e cho deidheil. Do charaid dileas,

MAC-IAIN.
Nobh. 28, 1898.

---

[148]

[Vol . 7. No. 19. p. 4]

MAC-TALLA:

Paipear-naigheachd Gailig, air a chur a mach uair ’san t-Seachdain.

“Is toigh leinn a’ Ghailig,
A bardachd ’s a ceol;
Is tric thug i nios sinn
’Nuair bhith’maid fo leon:
’S i dh’ ionnsaich sinn trath
Ann an laithean ar n-oig,
’S nach treig sinn gu brath
Gus an laidh sinn fo n fhod.”
—BARD NA LEADAIGE.

“Duisg suas a Ghailig, ’s tog do ghuth,
Na biodh ort geilt no sgaig;
Tha ciadan mile dileas dhut
Nach diobair thu ’sa bhlar;
Cho fad ’sa shiubhlas uillt le sruth.
’Sa bhuaileas tuinn air traigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth
Gun teid do chur gu bas.”
—NIALL MAC LEOID.

A PHRIS.
BLIADHNA, $1 .00
SIA MIOSAN, .50
TRI MIOSAN, .30

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatuinn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.

Cuiridh iadsan a tha comasach air Gailig a sgriobhadh, comain mhor oirnn, le bhi cur g’ ar n-ionnsuidh, o am gu am, litrichean, naigheachdan, no seanchas sam bith eile a bhiodh air a mheas taitneach leis an luchd-leughaidh. An uair a bhios neach sam bith a sgriobhadh ugainn ann an Gailig, thugadh e an aire do na seolaidhean a leanas:—

1. Na sgriobh ach air aon taobh de ’n phaipeir.

2. Na biodh an sgriobhadh ro mheanbh, agus dean e cho soilleir agus cho furasda leughadh ’s is urrainn dhut.

3. Fag farsuingeachd air chor ’s gur urrainn dhuinn ceartachadh no atharrachadh a bhios ri dheanamh a chur eadar na facail agus eadar na sreathan.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, DESEMBER 2, 1898.

AN SAOGHAL TROIMHE CHEILE.

Chaidh na neoil ann an tomhas seachad a bha ’bagairt cogadh a dheanamh ann an uine ghearr eadar an Fhraing agus Breatunn. Thug an Fhraing iomadh oilbheum do Bhreatunn o cheann deich bliadhna; ’us thainig an t-àm anns am feum luchd-riaghlaidh Bhreatuinn an coirean fein a dhion agus a sheasamh, ged a b’ eiginn doibh an claidheamh a tharruing as a thruaill. Cha ’n eil, mo thruaighe, moran tuigse no gliocas acasan a tha ’stiuradh long na Frainge. Ged tha iad gleusda, tapaidh ’us deanadach ann an iomadh doigh, tha na Frangaich a’ dol sios gach latha ann an seasmhachd, ann an onoir, ann an soirbheachadh, agus ann am morachd. Co nach cuala iomradh air Dreifuis, aon de cheannardan feachd na Frainge? Is e Iudhach a tha ann, agus is ann bho dhaoine measail a thainig e. Gun aobhar foilleasach no ceart air bith, chuir daoine mora na feachd as a leth gun robh e mi-dhileas agus gu robh e ag innseadh do na Gearmailtich nithean diomhair agus cudthromach mu dheibhinn feachd ’us innleachdan cogaidh na Frainge. Co luath ’s a dh’ eirich an t-amharus so, thoisich glaodhach ’us burralaich eagalach am measg nam Frangach. Thainig na ceannardan arda gus a’ chomh-dhunadh gur e Dreifuis, an t-Iudhach, a bha ciontach. Dh’ eirich naimhdeas mor an aghaidh nan Iudhach; agus gun ceartas air bith ’fhaotainn, agus gun cothrom air e fein a dhion agus a neo-chiontachd a dhearbhadh, chaidh a dhiteadh, agus ’fhogradh thar a chuain gu Guiana, ann an America mu dheas. Cosmhuil ri Ruisia tha ’n Fhraing daonnan ullamh air tair ’us tamailt a charamh air na h-Iudhaich bhochda. Am feadh a tha iad samhach agus umhail do ’n uachdaran ’s do ’n lagh, c’arson nach faigheadh iad fardaich, ’us tearuinteachd, ’us caoimhneas ann an dùthaich air bith? Is ann, da rireadh, do Bhreatunn fein a bhuineas am meas agus an onoir airson aoidheachd ’us didein a thabhairt do gach neach a ghiuileanas e fein gu beusach agus gu siobhalta. Cha ’n ’eil ioghnadh ged tha Frangaich a’ togail an guth gu dalma, duineil, ard as leth Dhreifuis, agus a’ cumail a mach gu neo-sgathach gu deachaidh eucoir narach a dheanamh air. Tha ’n fhirinn a’ tighinn a mach uigh air n-uigh gu d’ fhuiling an ceannard Iudhach euceart maslach agus gur ann le breugan uamhasach a chaidh a dhiteadh. Tha ceannardan uaibhreach an fheachd le ardan amaideach ag radh nach feum smal, no amharus, no mi-chliu tighinn air deadh ainm feachd na Frainge. Is e ’tha gu soilleir ’n am beachd gur e ’n fheachd an Fhraing, agus gur ann do ’n fheachd a bhuineas comas, ’us cumhachd, ’us ainm, ’us riaghladh na dùthcha gu h-iomlan. Is ro-bhochd agus is ro-chunnartach an latha ’thig air dùthaich no air daoine air bith an uair a theid laghannan siobhalta ’s onorach a thilginn bun os cionn, agus a ghabhas ceannardan airm aite luchd-riaghlaidh a tha deonach ceartas a dheanamh ris gach neach ’us eucoir a sheachnadh gu tur. Is eiginn gur e daoine breugach, cealgach, truaillidh a tha ann an ceannardan arda ’s mor-chuiseach feachd na Frainge. An deigh do aon cheannard innseadh gu do sgriobh e litir mhosach, bhreugach an aghaidh Dreifuis, chuir e lamh ’na bheatha fein. Dh’ innis ceannard eucorach eile gur esan a sgriobh paipeir eile leis an robh iadsan air am mealladh a thug binn chruaidh a mach an aghaidh Dhreifuis. Gheibh, ma dh’ fhaoidte, an Iudhach bochd ceartas mu dheireadh. Theid a’ bhinn atharrachadh. Gheibh e ’shaorsa ’rithist; agus bithidh gach duine aig am bheil speis do’n fhirinn, ’us do’n cheart, ’us do ’n ionracas, ag amhairc sios le tair ’us spid air na ceannardan eu-ceillidh, baoghalta ’dh’ innis breugan co eagalach an aghaidh an Iudhaich. Tha ’n t-àm gun amharus air teachd anns am feum gach Frangach foirmeil, ionraic, fior, a ghuth a thogail airson crioch a chur gu luath agus gun acarachd air ughdarras nan ceannardan breugach, mi-onorach, a tha ’gabhail orra fein gnothuichean na feachd a chumail ann an ordugh iomchuidh. Mur bheil iarrtus aig an Fhraing a h-aitreabh a thilginn air an lar, cuireadh i uaithe—gun sgoinn, gun truaghas, gun dail—na ceannardan mi-bheusach agus bhreugach ud; agus cuireadh i bunaitean ura, fior, fallain fo gach oisinn ’us cuibhrionn de aitreibh luachmhoir na Frainge.

Tha sith ’us samchair a togail an cinn air deireadh thall ann an eilean Chrete. Tha cuimhne aig MAC-TALLA ’s agam fein air an aramach a thog na Greugaich anns an eilean so; —Greugaich oga gun ghliocas a thug cogadh fuileachdach, cosdail air a’ Ghreig an aghaidh nan Turcach. Chuir rioghachdan na Roinn-Eòrpa cabhlach no dha ’chur sios aramach Chrete. Cha d’ rinn na ceannardan cabhlaich moran maith. Bha Iompaire na Gearmailt daonnan ’n an aghaidh agus air taobh an t-Sultan agus nan Turcach. Ged tha piuthar an Iompaire posda ris a’ mhac a’s sine aig righ nan Greugach, b’ fhearr gu mor fada leis cairdeas a nochdadh do ’n t-Sultan mhosach, bhruideil, agus comhnadh a thabhairt da fein ’us da Thurcaich. Cha robh e comasach do righrean na Roinn-Eòrpa tighinn gu cordadh mu dheibhinn an uachdarain a chuireadh iad thairis air Crete agus na Creitich. Bho chean miosa no dha thoisich na Turcaich air an t-sean abhaist, agus air mort ’us marbhadh a dheanamh. Chaidh saighdearan Breatunnach (Gaidheil am measg chaich) a mharbhadh, gun aobhar, gun trocair, on bu Chriosduidhean a bha annta. Rainig ceannardan cabhlach Bhreatuinn, na h-Eudailt, na Frainge, ’s Ruisia gu sgipidh am baile anns an deachaidh am marbhadh uamhasach so ’dheanamh. Chuir gun teagamh na ceannardan an comhairle r’a cheile, agus chuir an ceannard Breatunnach, Noel, gaisgeach mearganta, fios teann a dh’ ionnsuidh Pasha ’bhaile anns an do mharbhadh saighdearan Breatunnach agus daoine eile, gu feumadh e na daoine ’rinn am marbhadh a liubhairt suas, oir mur liubhradh e suas iad ann an da latha, gu fosgladh e fein agus na ceannardan a bha maille ris, an gunnachan mora air a bhaile, ’s gu loisgeadh iad gus an lar e. Chaidh fios a chur gun tamh a dh’ ionnsuidh an t-Sultan. Rinn esan oidheirp air stri ’fhadadh suas eadar na rioghachdan, mar is abhaist da. Fhuair e freagradh diongmhalta nach cuireadh rioghachd air bith grabadh air na ceannardan. Fhuair Noel greim air an luchd-marbhaidh, agus an deigh doibh a bhi air an diteadh, chaidh aireamh diu ’chrochadh an lathair luchd-aiteachaidh a’ bhaile gu leir. B’ eiginn do na saighdearan Turcach ’us do gach Pasha an t-eilean fhagail gu buileach ’us gu brath. Tha mi ann an dochas gu d’ eirich latha ciuin, grianach air eilean Chrete. Rinn na rioghachdan roghainn de Phrionnsa Seoras na Greige, gu bhi ’na uachdaran air Crete; ’s bithidh sinn a’ guidhe gu cinn gu maith leis, agus gu dean e moran sonais ’us soirbheachaidh a bhuileachadh air gach mor ’us beag, ann an eilean iomraiteach Chrete.

CONA.

Gheibh thu am MAC TALLA agus amFamily Herald and Weekly Starfad bliadhna air son dolar gu leth. Gheibh thu mar an ceudna dealbh“The Thin Red Line, ”a tha ainmeil air feadh an t-saoghail, agus a bu chòir a bhi aig a h-uile Gàidheal ’na thigh. ’S ann air son cothrom a thoirt do luchd-leughaidh MHIC-TALLA an dealbh sin fhaotainn a tha’n tairgse so air a toirt seachad.

AODACH MATH.
Na ’m biodh gach seors’ aodaich coltach ri cheile, bu choma c’aite ’n ceannaicheadh tu e. Ach cha’n ann mar sin a tha. Tha aodach math agus aodach don’ ann. Tha aodaichean g’ an creic an aiteachan nach fhiach an deanamh.

AN DEANAMH.
Ma bhios aodach math air a dhroch dheanamh, cha’n fhearr e na droch aodach. Ma tha thu glic gabh comhairle, agus seachainn an droch aodach ’s an droch dheanamh.

THA AGAINNE
aodaichean matha dhe gach seorsa agus bidh iad air an deanamh gu math. Cha bhi e cumhang no farsuinn; freagraidh e dhut anns gach doigh, agus bidh toileachadh agad ann fhad ’sa mhaireas e.

Niall Mac Fhearghais.

---

[149]

[Vol . 7. No. 19. p. 5]

LITIR A CEAP NOR.

A CHARAID, —Bha mi’n duil gu’m rachadh agam air litir a mhìos so a sgrìobhadh o chionn seachduinn, ach a chrùnadh gach ni bha cur eis orm, de thainig a’m rathad an raoir ach aon de na creutairean truagha sin d’an goirear anns a bheurla na tramps Labhruidh am fear ud Gàilig, ach ’s i Bheurla, ’s docha leis. Saolidh mi gu bheil e seachad air an tri fichead, ach ged thà e sin fhein, (agus fholt ’us fheusag air faàs gle liath), tha dochas aige gu’m bi e cho fortanach ’s gun teid aige air mnaoi fhaotuinn dha féin mu’n tig deireadh a’ là. ’S ann a thug e gu’m chuimhne a mhuinntir òg a dh’ fhaighnich de’n t-seann mhaighdean, a’ bha thairis air an tri fichead ’s a deich, de ’n aois a bhiodh a leithid-se mu’n tugadh i suas a duil ri posadh. ’Se fhreagair i gu’m feumadh iad a cheist sin a chur ri te bu shine na ise.

Air Di-mairt s’a chaidh bha sinn a mach a feuchainn ri comhairleach a thaghadh. B’ iad Dunnchadh Dòmhnullach agus Murchadh Mac Leoid a bha stri r’a cheile, agus ’s e ’n Leodach a bhuannaich an là. Neo-ar-thaing mur deachaidh an sluagh a mach an là ud. Na’n robh iad air a dhol a mach cho math a chur catha ri namhaid sgriosach ar dùthcha—an deoch laidir—b’ eireachdail da-rireadh a nì e. Mo thruaigh cha’n ann mar sin a bha ann an cearna sam bith de ’n t-siorrachd so. Dh’ innis mi ’cheana gu’n d’ thug da fhichead ’s a còig an guth a’n aghaidh na deoch làidir anns an àite so, agus dithis air a son. Ged tha sinn a gearan an àireamh dhiubh-san a’ bhòt an aghaidh na deoch a bhi cho tearc, ’s ann a tha iad ri ’moladh ’n uair bheirear fainear cho ro thearc ’s a bha iad an àiteachan eile. Tha e air aithris gur h-e ochd-duine deug a bha eadar Smokey agus ceann shuas a Chladaich sin, aig an robh uiread a shùim de’n ghnothuch chudthromach ud ’s gu ’n deachaidh iad a mach as an taighean air a shon; agus bha cuid a dh’àiteachan eile ’cheart cho fada sin air ais. Cha ’n ’eil teagamh agam nach ’eil mòran dhiùbh-san a dh’fhan aig an taighean air an là ud, a cleachdadh ’bhi ’g radh, “Thigeadh do rìoghachd.” Na’n rachamaid a thoirt breth a reir mar a rinn iad, chanamaid gur h-i rioghachd an dorchadais a tha iad a miannachadh. Cò nach do leugh cosamhlachd an deadh Shamaritanaich, far am bheil air e innseadh dhuinn mu’n duine chaidh sios o Ierusalem gu Iericho, a thuit am measg luchd-reubainn mar a bhuin iad uaith udach, a lot agus a dh’fhag iad e leth mharbh ’s an t-slighe mar a ghabh sagart àraidh seachad r’a thaobh gun suim sam bith a ghabhail dheth, agus Lebhitheach, gu h-an-iochdmhor air an taobh eile. Ach cho luath ’s a chunnaic Samaritanach àraidh, a chor truagh, ghabh e truas mòr dheth; ni a dhearbh e leis a chùram a ghabh e dheth. B’ easan a mhain a dhearbh e fein mar choimhearsnach dhà-san aig an robh feum air a chomhnadh.

A nis, faodaidh sinn uile deadh leasan fhoghlum o ’n chosamhlachd so. ’Se luchd-reic droch làidir, luchd-reubainn a’s mò bha riamh air an talamh. Tha iad a’ rùsgadh na muinntir a tha tuiteam ’n am measg, de ’n cuid agus de’n cliu; agus a greasad gach aon neach nach teid a shaoradh uatha, a dh’ ionnsuidh sgrios siorruidh. Tha ’mhuinntir nach do bhòt an aghaidh na deoch, ’nuair a bha ’n cothrom aca, cosmhuil ris an t-sagart agus an Lebhitheach an-iochdmhor, agus iadsan a bhot, cosmhuil ris an t-Samaritanach iochdmhor, throcaireach, aig am bi a chliu air a leughadh agus air a sheinn fhad ’o a bhios daoine ag àiteachadh an t-saoghal so.

M. D.
Ceap Nòr, Nobh. 19, ’98.

Na fàg ni sam bith gun dheanamh a ta freagarrach ann an cùis n’an obair a ta dligheach a bhi deunta. Measar cumhachd an duine leis an ni air an cuir e crioch, agus an h-ann leis an ni air am feud e ionnsuidh a thabhairt.

Cu-chaoraich America Mu Dheas.

Anns a’ cheàrn sin do dh’ America mu Dheas ris an abrar na Brazils, chìtear treud mhòr chaorach air am buachailleachadh le cù no dhà, na h-uiread do mhìltean o thigh ’s o dhuine. Tha e ’cuir iongantas air coigrich ciamar ’tha leithid so do chàirdeas air àrach eatorra. ’Nuair tha’n cuilean fìor òg, tha e air a thoirt air falbh o ’mhàthair, agus air a thogail maille ris na caoraich. Theid té dhiubh a ghlacadh tri no ceithir a dh’ uairean ’san latha, agus a cumail ris a chuilean gus an deòthail e i. Tha leabaidh chloimh air a dheanamh dha ’san fhang, agus cha leigear leis air choir sam bith cuideachd a ghleideadh ri coin eile, na eadhon ri cloinne an teaghlaich. Le bhi air oileanachadh air an dòigh so, cha ’n eil déigh sam bith aige air an treud fhàgail; agus dìreach mar a dhìonas cù eile a mhaighstir an aghaidh nàmhaid, ceart mar sin dìonaidh na coin so na caoraich. Cha luaithe ’bheir iad an aire do neach tighinn dlùth air an treud na thòisicheas iad ri tathunnaich; agus cruinnichidh na caoraich nan deigh, mar is bitheanta a chunnacas iad a’ deanamh mu thimchioll an reithe is sine ’nam measg. Tha e air ionnsachadh dhoibh, mar an ceudna, na caoraich a thional dhachaidh aig àm àraidh ’san fheasgar.

Thig an cù so dh’ionnsuidh an tigh a h-uile latha a dh’iarraidh béidh, agus cha luaithe ’gheibh e sin na shìabas e air falbh, mar gum biodh e ’gabhail nàire an treud a bha’n earbsa ris fhàgail co fada. Tha na coin-thighe anbharrach garg ris air na h-àmanna so, agus sinidh an gasan as lugha dhiubh air, ach cha luaithe ’ruigeas e an treud na thionndanas e mu’n cuairt gu còmhraig, a’ tathunnaich gu dian—nì ’nuair a’ chì laorain na luatha, gabhaidh e’n ruaig, agus ’earball eadar a chasan.

Tha mòran do choin-fhiadhaich ’san dùthaich so, ach cha’n eil a’ dhànadas aca oidheirp a thoirt air treud a bhios air am buachailleachadh leis na cìobairean so.

Thainig air an fhear-deasachaidh a dhol air cuairt ghoirid do Nobha Scotia air an t-seachdain so, agus ma tha an aireamh so dhe ’n phaipeir na ’s miosa no na’s fhear na na h-aireamhan eile, tuigidh an leughadair gu de is coireach. Cha ’n eil teagamh againn nach bi cuid ag ionndrain naigheachdan na seachdain, ach smaoinicheadh iad sin air an t-sean-fhacal a tha ’g radh gur math an naigheachd a bhi gun naigheachd.

Feudar firinn, subhailc agus sonas a bh’ air am faineachadh o chéile, ach cha’n urrainn iad a bhi air an eadar-dhealachadh. Theid iad mar pheathraiche gràdhach, dlùth dhaingnichte r’a chéile, agus a’ boillsgeadh soluis na diadhachd ann an cridhe an duine.

Aig airgiod agus ùine tha mòran an luach féin. Cha’n urrainn an tì a chuireas an t-aon gu droch bhuil, an t-aon eile ’chur gu deagh bhuil.

Cha’n ’eil còir aig duine sam bith a dheanamh mar a thoilicheas e, ach an uair a thoilicheas e an ni sin a ta ceart a dheanamh.

Cha ’n eil duine ann cho suarach ’na chaith-beatha ’s nach feud a ghiùlan a bhi chum lochd d’a choimhearsnach.

BAS.

Ann an N. E. Margaree air Di-luain s’a chaidh, an 28mh latha de Nobhember, Lachuinn Domhnuilach, ceithir fichead bliadhna ’sa ceithir a dh’ aois. Rugadh e ann an sgireachd Chille-mhoire, ’san Eilean Sgiathanach. Thainig e mach do’n dùthaich so ’sa bhliadhna 1828, agus an deigh dha bhi còmhnuidh ùine ghoirid air Point Edward, chaidh e gu Margaree, far an d’ fhuirich e gu àm a bhàis. Is mac dha Iain A. Domhnullach, fear-lagha, a bha fad àireamh bhliadhnaichean ’na bhall de’n ard-pàrlamaid air son siorrachd Victoria.

Am Bathar a’s Fhearr.
Na Prisean a’s Isle.
GHEIBH THU SIN AIG
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
SIDNI, C. B.
Bathar Tioram, Aodaichean, Amhlan, agus iomadh seorsa bathair nach gabh ainmeachadh an so.
THIG AGUS GHEIBH THU BARGAN.

AMHERST BOOT & SHOE Mfg. Co.
AMHERST, N. S.

A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.

RI CHREIC.

FEARANN a bhuineadh do EOSEPH GILLIOS, aig Forks Shidni, mu 7 mile on bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Air a dheagh obrachadh.

FEARANN aigForks Road,mu cheithir mile on bhaile, ri taobh fearann Mhic-Thearlaich, —mu cheud gu leth acaire.

FEARANN a bhuineadh do SHEORAS BOUTILIER, ann an Coxheath, mu thri mile o’n bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Tha e ’na fhearann math, faisg air an rathad-iaruinn, air a dheagh obrachadh, agus tigh us sabhal air.

Prisean agus Dail Reusanta.

Phœbe Brookman.
Sidni, C. B.
Nov. 4, ’98. tf

REULTAIREACHD.

INNSEAR T’ FHORTAN, agus an obair no ’n gnothuch a’s freagarraiche dhut a bhi ris, air son 25 sentichean. Leughadh cinnteach a reir nan reul air a thoirt do gach neach. Innis am do bhreith.

“ASTROLOGER,”
Box 70, Sydney, C. B.

Am bheil thu air son a’ Ghàidhlig a chumail suas? Ma tha, cuir a dh’ iarraidh MHIC-TALLA, an aon phaipeir Gàilig a thatar a cur a mach. Dolar ’sa bhliadhna.

THE
DAILY RECORD.
PAIPEAR LAITHEIL
CHEAP BREATUNN.

Air a Chur a Mach a h-Uile Maduinn, ann an Sidni, C. B.

A PHRIS:
Bliadhna, $3 .00
Sia miosan, 1.50
Tri miosan, .75
A PHRIS RI PHAIGHEADH ROMH LAIMH.

Gheibhear anns an “Record” na naigheachdan a’s uire, a tighinn leis an telegraph as gach cearna dhe ’n t-saoghal; naigheachdan an eilein agus na siorrachd; fiosan mu na meinnean ’s mu na soithichean, etc., etc.
’S COIR DHUT A GHABHAIL.

SGRIOBH GU—
JOS . MacDONALD,
Editor and Publisher,
Sydney, C. B.

---

[150]

[Vol . 7. No. 19. p. 6]

O DHONULL MAC LEOID.

FHIR-DEASACHAIDH,—

Tha Ghrian a’ dol fodh’, thugaibh feart,
Nach saoil sibh mo cheistachan faoin,
’S cinnteach gar mor a bha neart
’Sa’ Làmh chur air tùsa riut sruin.

C’ait am ’eil toiseach do shlighe?
Ciod e ’n t-àit’ am eil thu a’ dol?
De seorsa sealladh a chithear,
’San àite tha thall air do chùl?

C’ait an d’ fhuar thu do sholus?
’Ne gual no ’ne pronnuse a th’ann?
Ciod e, ma theirgeas dhuit connadh,
A dh’ eireas da d’ rionagan fann?

’Nuair chi mi thu ’g eiridh ’sa’ mhaduin
’Sa sgapadh nan rionagan ciùin,
’Nuair chi mi thu ’trial ’nad mhaiseachd
Cha mhor nach lùb dhuitsa mo ghluin.

’Si ghealach ni contraigh ’us rothard,
Rinn Polucs do ’n maraichean feum;
Dh’ innseadh i dhaibh c’ait an robh iad!
Ach ’s tusa ban-dia mhor nan speur.

Na abraibh gu bheil mi ro ladurn
A’ moladh an t-soluis ’na chùrs,
Mar deaninn na briathran so labhairt
Bhiodh talamh ’us creagan gam bhùirt.

Leugh mi le mor thlachd an dà laoidhe do ’n ghrian a thug Cona dhuinn o chionn ghoirid. Tha nàir’ orm sgriobhadh gu MAC-TALLA leis na rinn Cona de mholadh orm; cha ’n ’eil mi creidsinn gu bheil mi nam ghille cho math ’sa tha e ag ràdh. Aig an àm cheudna tha pròis orm air son gun deachaidh “guth Chona” a thogail suas cho gasda ’gam mholadh. Ghabh mise a chomhairle, agus tha an dà laoidh agam air bhàrr mo theanga. Tha mi ’gabhal riutha mar bhriathran Oisein fein. Tha mi ’toirt ceud mìle taing do Chona airson gun d’ thug e dhuinn na laoidhean àluinn so. Tha e soilleir gu robh Oisein de’n bharail gu’n teirgeadh solus ’us blaths na gréine, agus gu ’n tigeadh an àm anns am biodh i “Doillear mar ghealach nan trath;” “aosda, lag liath;” agus, “a siubhal ’s na speuribh mall.” ’S i sin barail speuradairean an latha ’n diugh. Thubhairt speuradair ainmeil—Hucsli air neo Proctor—ann an òraid ri Comunn Rioghail nan Speuradairean, ann a Lunnain, gu ’n tigeadh an t-àm anns am biodh an comunn sin a’ suidhe aig an coinneamh bhliadhnail agus cota-mor de bhian mathan geal na h-àirde tuath air a h-uile duine dhiubh, a bhàn gu ’sàilean, air son an cumail blàth. Agus mu dheireadh gu ’m biodh i na guailean tioram gun solus gun bhlàths. Tha na speuradairean ag radh gu bheil a’ ghrian a dol air astar, agus sinne comhla rithe, ’dh’ ionnsuidh àit-eigin ’san àirde tuath. Faodaidh i bualadh ann an seann ghrian dhorcha eile uair-eigin, agus ni na dha aona ghrian mhor, mhaiseach a’s gloirmhoire na a’ ghrian againne. Co aig am bheil fios nach “bith aoibhneas air solus na h-oidhche,” ’nuair chi iad an Solus Ur sin.

Tha eagal orm gu bheil mi a sgriobhadh gu MAC-TALLA ro thric agus nach ’eil mi ’toirt cothrom dhuibh a bhi ’g innse mu dheighinn an “Amadain Chrotaich.” Bha mi cho aighearach mu “Oisein do ’n ghréin,” ’s nach b’ urrainn mi ’bhi ’nam thosd. Gu ma fada comas sgriobhaidh Gàidhlig aig Cona. Tha e cho comasach air sgriobhadh Gàidhlig ’s gu bheil e toirt nam chuimhne rud a thubhairt Oisein mu Shruth Chona, ’nuair a bhiodh i ’toirt leatha mìrean de a bruachan, leis gach craobh ’us clach, agus ’gan ioman roimpe car mu char. Slàn leibh.

DONULL MACLEOID.

AN CREACHADAIR SUAIRCE.

Sgeula Gaidhealach.

Tha ’n sgeula beag so a leanas na naigheachd fior, agus tha e leige ris duinn nàdur nan Gàidheal anns na lìnntibh a dh’ fhalbh, agus cor na dùthcha.

Bha na Gàidheil, mar rioghachdan eile bha san aon dòigh riu fein, comasach air fiughantachd mhor a nochda, no air dioghaltas an-iochdmhor agus cealgach a ghnàthachadh. O chionn ceud bliadhna, bha Iain Gunn na chreachadair comharraichte ann an Siorramachd Inbhernis, agus bha e togail cìs-mheachainn, (black-mail)ionnas gu ruig baile Inbhernis. Bha san àm sin, feachd laidir anns an daighneach, ach cha robh luchd-malairt an airgid san àm sin anns gach baile mor mar tha iad an trà so, agus ’s ann bu nòs leo airgiod a chuir a dhioladh an airm, o Cheanna-bhaile na rioghachd, le duine as an robh iad earbsach, agus beagan de luchd-comhaideachd maille ris. Thachair do ’n duine aig an robh an t-airgiod air an àm so, gum b’ eiginn da stad aig tigh suarach òsda, mar dheich mìle fichead do Inbhernis. Mu fheasgar thainig duin’ eireachdail san éididh Ghaidhealaich a stigh. Cha robh doigh air seòmar fa leith a thoirt do gach ’fear, agus b’ eiginn doibh cur suas leis an aon seòmar. Le mor shuairceas thairg an Sasunnach roinn d’a shuipeir do ’n Ghaidheal, a ghabh i le càileiginn de mhoit. Le iad a bhi seanachas thuig àn Sasunnach gun robh an Gaidheal eòlach air gach cearna de ’n dùthaich, ni a bhrosnuich e gu iarraidh air an fhear eile dol leis air an là am màireach. Cha do cheil e air a ghnothuch, no na bha air a ghiùlan, no idir an t-eagal a bh’ air as a chreachadair ainmeil sin Iain Gunn. Smuaintich an Gaidheal car tiota ris fein, ’s an sin dh’ aontaich e gu cridheil falbh leis mar fhear-iùil. Dh’ fhalbh iad sa mhaduinn; agus air dhoibh a bhi ’g imeachd ann an gleann fàsail, uaigneach, theann iad ri labhairt mu Iain Gunn. “Am bu mhaith leat fhaicinn?” a deir am fear-iùil; agus gun fhuireach ri freagradh fhaotainn, rinn e fead, agus ann an tiota bha ’n Sasunnach agus a chuideachd bheag air an cuairteachadh le àireamh mhòr Ghaidheal, co lionmhor ’s nach robh feum dhoibh cuir nan aghaidh. “A choigrich,” thuirt am fear-iuil, “is mise a cheart duine roimh bheil eagal ort, agus cha’n ann gun chionfàth; oir is ann a dh’ fhaighinn fios cinnteach m’ an rathad a bha thu ra ghabhail, a thainig mis’ an raoir chum an tigh-òsda, chum gun d’ thugainn fein agus mo cheatharna uait na tha air do chùram. Ach cha ’n urrainn domh làmh a chur ort an deigh na h-earbs’ a chuir thu annam, agus leigidh mi air falbh uam thu gun dochair air bith.” Thug e ’n sin seoladh do ’n t-Sasunnach mar dheanadh e a mach an rathad, agus thug e choill’ air le chuid dhaoine, co ullamh ’sa thainig iad roimhe ann am follais. —An Teachdaire Gaidhealach.

B’ fhearr Comunn na h-Asail.

Bha righ Spàinteach ann aon uair, leis am b’ àill a bhi ’na bhàrd, agus gu dearbh bha e féin am beachd gu ’n robh e mar sin; ach cha do shaoil muinntir eile sin. Rinn e dàn neonach uair, agus dh’ aithn e do ’n bhàrd aige a bharail a thoirt air. Thuirt am bàrd nach robh aige ach barail bhochd air. Le sin ghabh an righ moran feirg agus corruich agus thug e aithne do cheannard nan saighdearan am bàrd a thoirt do ’n stàbull, agus e a bhi air a cheangal taobh ri taobh le asail a bha an sin. Bha am bàrd bochd air a chumail anns an aite sin ré beagan mhiosan gus an d’ rinn an righ duan eile. An sin thugadh e an làthair an righ, a thuirt ris gu ’n leughadh e an duan da, agus an deigh sin gu ’m b’ eiginn da a bharail a thoirt air. Leugh an righ e; agus ’nuair a rainig e a’ chrioch dh’ amhairc e air a’ bhàrd. Cha d’ thubhairt am bàrd facal, ach thionndaidh e a dh’ ionnsuidh nan saighdearan agus thuirt e, “Thoiribh air ais a dh’ ionnsuidh na h-asail mi.”

DUAISEAN.

Tha mi a tairgse tri duaisean airgid— $12 , $8 agus $4 —do ’n triùir sin a chuireas ugad eadar so ’s an 15mh latha de Februaraidh, 1899, an cruinneachadh a’s fhearr de raidhean Gailig(Gaelic phrases and idioms)aig nach bi co-chomunn sam bith ris a’ Bheurla; tha mi coma cia as do na raidhean, ach a mhàin nach ann anns a’ Bhiobuill a gheibhear iad; agus ma gheibh mi pailteas, bheir mi seachad duaisean airson nithean eile. Cha ’n fhaigh duine tighinn anns a’ chomh-ruith nach do phàigh am MAC-TALLA gach sgillinn de ainbh-fhiach a tha aige air. Seoladh iadsan a tha deonach feuchainn air son nan duaisean so, an litrichean gu,

CARAID NA GAIDHLIG.
Office of “Mac-Talla,”
Sydney, C. B.

UISDEAN ROS, LL. B.
Fear-Tagraidh, Notair, &c .
Airgead ri Thoirt Seachad an Iasad.
OIFIS: An Tigh a Bhanca.
Sidni, C. B.

BATHAR CRUAIDH.

Tha mi a nise ’cumail Bathar cruaidh dhe gach seorsa, agus ma tha Sabh Tuagh, Locair, Glas, Sgian, no Tairnean a dhith ort, feuch gu ’n taghal thu orm. Tha mi, mar a b’ abhaist, a’ creic Pant, Olla, Varnish , Putty,Glaine, Paipear-balla agus gach ni eile air son do thigh a dheanamh seasgair agus briagha. Tha mi ’creic gach ni gle shaor.

Aonghas Mac Leoid,
SIDNI, C. B.

’NUAIR THEID THU ’BHADDECK
TAGHAIL AN STOR
Albert I. Hart.
Tha stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.

Bathar Tioram,
Bathar Cruaidh,
Amhlan,
Aodaichean,
Caiseart, Adan,
Curraichdean,
Agus iomadh ni eile.

An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.

Am bheil romhad tigh no sabhal ur a thogail? Ma tha, paighidh e dhut do chuid thairnnean, glaine, paipear, paint, aol, plaster, luaidhe, glasan, ludagan, rop agus uidheaman saoirsneachd a cheannach bho

C . P. MOORE.

’Nuair a thoisicheas tu air an fhiar, ma bhios speal, sgrioban, forc no cas forca a dhith ort, theirig g’ an iarraidh gu

C . P. MOORE.

Nuair bhios a chlann ag iarraidh sgliat no leabhar ur, paipear sgriobhaidh, pinn, no inc, ceannaich iad bho

C . P. MOORE,
SIDNI, C. B.

Sin an t-aite anns am faigh thu gach ni dhiubh so gle shaor.

LEABHRAICHEAN GAILIG.

Clarsach an Doire, le Niall MacLeoid, $1 .00
Na Baird Ghaidhealach, bho 1775 gu 1825, leis an Urr. A. Mac G. Sinclair .35
Orain Iain Luim .35
Gramar Gailig, le Dr. H. C. Mac ’Illiosa 1.10
Gaelic Class Book .35

Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son a phris ainmichte.

Sgriobh gu—
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney C. B.

---

[151]

[Vol . 7. No. 19. p. 7]

Nithe Nuadh agus Sean.

’S fhearr dol timchioll na tuiteam ’s an dige.

Tha sinn foghlum ni-eigin eadhon o challdachd.

Tomhais an t-aodach tri uairean mu ’n gearr thu’n deise.

Tha facal caoimhneil cho furasda ’ràdh ri facal crosda.

Bha iasad a ghabhail ’sa thoirt riamh air feadh an t-saoghail.

Buille ’s gach aon chraoibh ’s gun aon chraobh ’g a bristeadh.

Glé thric tha beagan molaidh co-ionnan ri mòran di-molaidh.

Mar is àirde chraobh is ann is mò a gheibh a’ ghaoth greim oirre.

Cas air creathaill, ’s làmh an cuigeil, comharradh na deagh mhna tighe.

Tha ’chùram fhein aig gach latha; ach tha ’latha fhein aig gach cùram.

Ceannsaichidh a’ h-uile fear an droch-bhean, ach am fear aig am bi i.

Cha ’n urrainn cridhe glan a bhith aig an fhear aig am bheil teanga shalach.

Am fear a tha math gu trod, faodar a bhith cinnteach gu bheil e math gu labhairt.

Feumaidh iadsan nach cuir ’s an Earrach a bhi ’g iarradh na deirce ’s an Fhoghair.

Cha’n fhuiling a’ bhreug an solus fhaicinn; ach is e an solus is fhearr leis an fhìrinn.

Cuidichidh biorana beaga nis fearr na feadhain mhòra chum an teine ’bheothachadh.

Na tri rudan is daoire th’ ann: 1. Uibhean chearc. 2. Feoil mhuc 3. Glòir chailleach.

Na sia buaidhean a bha cumail suas na Féinne: 1. Agh Fhinn. 2. Lamh Ghoill. 3. Prab-bhuillean Oscair. 4. Iomairt ealamh Oisein. 5. Ruith chruaidh Chaoilte. 6. Suidheachadh Chonain air a’ chath.

Arsa bean-uasal diadhaidh, ’nuair a fhuair i fios gun do bhàthadh dithis de cloinn. “Tha mi faicinn nach bi Dia toileach mar bi ‘m’uile’ chridh’ aige, agus ’s e féin is airidh air.” ’S ann mar so tha uile phobull De, bheir iad mil as gach meas a chruthaich Dia, ’s e sin chi iad a ghairdein ann an uile oibridh a fhreasdail.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
Stewartdale , C. B.

CLOTH, DROGAID,
AGUS
Plaideachan “EUREKA.”

Mu dheich air fhichead seorsa aodaich ’ga chreic.
Cloimh air a ghabhail an coinneamh Aodaich.
Ma tha thu air son aodach math deise fhaotainn saor, taghail aige no sgriobh uige.

THA EARBSA
aig daoine ann am maidsichean Eddy— ’nuair a chi iad an t-ainm air a bhocsa bidh fhios aca gu bheil iad math. Tha seorsachan air an deanamh, agus gheibh thu barrachd fiodha air son do chuid airgeid, agus seorsaichean eile rithist a tha “coltach” ri maidsichean Eddy, ach tha iad gle ao-coltach riutha an am an cur gu feum.

Tha ’n t-ainm so na urras air mathas.

THE
E. B. EDDY Co., Ltd.,
HULL, CANADA.

C. H. HARRINGTON & CO.
Na Marsantan a’s Fhaide tha Deanamh Gnothuich ann an Sidni.

THA IAD A’ CREIC
Flur, Min, agus Amhlan;
Brogan, Botuinnean, Rubbers;
Soithichean Glaine agus Creadha;
na ’s saoire na gheibhear iad aig marsanta sam bith eile ’sa bhaile.

“SALADA TEA, ”
Na Puinnd ’s na Leth-Phuinnd; an ti a’s fhearr a tha ’n Ceap Breatunn air a phris.

[Dealbh]
Tha sinn a nise ’nar luchd-gnothuich aig a
CHANADACARRIAGE CO. ,
air son Eilean Cheap Breatunn.

Ma tha carbad de sheorsa sam bith a dhith ort, cumhnaidh tu airgead le ’cheannach uainne.

Tha sinn mar a b’ abhaist a’ creic Truncaichean, Màileidean, Acuinneach, Bratan-carbaid, Cuipichean, Carbadan Cloinne, Olla, Dubhaich Bhròg, &c ., &c .

F . Falconer & Son,
Sidni, C. B.

DH’ IARRAMAID AIR
NA GAIDHEIL
’s air muinntir eile a tha air son“Typewriter”a cheannach, iad a dh’ fheuchainn na
Blickensderfer No. 5,
mu ’n ceannaich iad seorsa sam bith eile. A phris, $35 .
Tha seorsachan eile againn cuideachd.
CREELMAN BROS.,
TYPEWRITER CO.
15 Adelaide St. East,
TORONTO, ONT.

GHEIBH THU
AN TI
A’s fhearr ’sa Mhargadh.

NA BROGAN
A’s Fhaide Mhaireas.

AIG
TORMAD DOMHNULLACH,
SIDNI, C. B.

Brogan matha air 75c. agus 90c
Deiseachan o $3 .50 gu $9 .50
Triubhsairean air 90c

TORMAD DOMHNULLACH.

AN T-AITE
ANNS AN CEANNAICH THU
Suic agus
Iaruinn Cruinn,
Creamers,
Soithichean Bainne,
Airneis-taighe,
Stobhaichean,
Flur, Min etc., etc.
AN STOR AIG
Isaac Greenwell,
SIDNI, C. B.

J. E. EISAN.
PIANOS AGUS ORGAIN.
AN SEORSA ’S FHEARR A THATAR A CREIC.
PRISEAN GLE REUSANTA.
SIDNI, C. B.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
FEAR-TAGRAIDH, COMHAIRLICHE, NOTAIR, &c .
SIDNI, C. B.

A. J. G. MacEACHUINN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, NOTAIR, &c .
Fear-ionaid àrd chùirtean Nobha Scotia agus Newfoundland.
SIDNI, C. B.

D . A. HEARN,
FEAR-TAGRAIDH, NOTAIR, &c ., &c .
SIDNI, C.B.

J . S. BROOKMAN, M. D. ,
LIGHICHE.
OIFIS: Na Thigh-comhnuidh air Sraid Shearlot.
SIDNI, C. B

Dr. G. T. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, C. B

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes,
Cloth Chlondaic,
Clothan Canadach, Albannach agus Sasunnach.

Triubhsairean bho $3 .00 suas.

Niall Mac Coinnich,
Sidni, C, B.

ADAN! BONAIDEAN!

THA
Floiri Nic Fhionghain
a’ cumail gach seorsa comhdach cinn a bhios na mnathan a’ cosg.

ADAN,
BONAIDEAN,
RIBINNEAN,
FLURAICHEAN,
ITEAN,
GEUGAN.

agus moran de nithean eile nach gabh ainmeachadh an so. Ma cheannaicheas tu ad no bonaid uaithe, bidh iad air an deagh dheanamh, agus saor gu leor.

FEUCH GU’N TAGHAIL THU.

---

[152]

[Vol . 7. No. 19. p. 8]

Oran mu Bhliadhna Thearlaich.

LE ALASTAIR MAC MHAIGHSTIR ALASTAIR.

FONN: —“Let history record. ”

’S fuar, fearthuinneach gach lò,
Gach oidhche dorcha doinionnach;
’S tùrsach, donn gach lò,
Mortaidh, trom le ceò;
Ach, mosglaibh suas, a shlòigh,
’Sur n-airteal trusaibh chum ur cairteal’,
’S cartaibh bhuaidh ur bròn;
Tha léug ri muir ’s ri spéur,
Ri bhi aig Æolus ’s aig Neptun,
’S thig gach tlachd ’n a déigh.

Thig soinionn leis an rìgh,
Teichidh sneachd a’s éire bhuainn;
Fògrar dòruinn shìon,
Thig sòlas, falbhaidh pian;
Gach seòrsa de gach fìor,
Thig bho ’n Fhraing ’n a thunnaichean,
’S gu’n caisg sinn uil’ ar n-ìot’;
Gheobh sinn tuil de ’r miann,
’S mu ’r naimhdean dh’ fhàg sinn uireasbhach,
’S dlùth chuireas sinn ar lìon.

O sheanchaidhnean nan Clann,
Suas, deanaibh eachdraidh éifeachdach.
O, sheanchaidhnean ’s an àm,
Glacaibh dubh a’s peann,
Se a’ bhliadhna chòrr,
An tilg a’ ghrian le maoth-bhlàs biadhchor
Gaithean ciatach òirnn;
Bidh driùchd air bàrr an fheòir,
Bainne ’s mil gun luach, gun mhargadh,
Airgiod agus òr.

Na gabhaibh sìth bho Dheòrsa,
Le ’r dòchus neartmhor, fìrinneach,
Creidibh dìan ’s a’ chòir,
Gu ’n tig reliobh na ’s leòir,
Na biodh ur dòchas fann;
Gur h-ann a réir mar chuireas sibh,
A bhios ur buinnig ann;
O, fuirichibh, a Chlann,
Chì sibh ur n-uil’ ulreasbhuidh,
’G a bhuinnig le cruas lann.

Ciod è do cheart s’ air crùn,
Ach adhaircean bhi sparradh ort?
’S co sean ri d’ chòir bho tùs,
Brìos òrcheaird bha ’n Renfrew;
Ach bha ion-faileis ann,
De thruadar de achd pàrlamaid,
A dh’ fhoil an crùn mu d’ cheann;
Ach tog so leat ad sgéith,
An t-Uilleam rinn an t-achd dhut
Gu ’m b’ éucorach e fhéin.

Dean aithre tùrsach, géur,
’S grad-thoir air ais na th’ agad bhuat;
Dean aithre guineach, ’s géill,
’S le br-m— bhuic toilich d’ fhéum.
Cùm agad do chuid fhéin,
’S leig bhuat còir an atharraich,
Gun chlaidheamh, gun dad stréup;
Dia, daoine ’s nàdur tréun,
Bidh ann a léig mu ’n oighr’
Thoirt dachaidh, choibhreas ceart a thréud.

Craobh-sheanchuis teaghlaich rìgh,
Na h-ìochdarain bidh eòlach uimp’;
Craobh-sheanchuis teaghlaich rìgh,
Bidh map dh’i ’n ioma tìr;
Ma chuirear car am bi foinn’
’S an t-snathainn dhìreach oighreachdail,
Gu ’n toir fo-near an fhoill;
Ach gairmidh Dia le sgoinn,
Chum an ionaid dhleasannaich
Ceart-oighre deas an loinn.

Cha ’n ’eil an leithsgeul ann,
Ach saobhadh fann mì-dhiongmhalta;
’S i ’n éucoir shoilleir th’ ann,
Do neach a bheirteadh dall;
Ma ’s creideamh an aon chùis,
Chionn nach d’ fhuair e oideachd
Anns an teagasg a rinn Lùth; *
O! na ’m b’ e sin an càs,
C’ uime chuir sibh shinn-seanair
Gu mì-rùnach gu bàs?

Cha ’n ’eil ur gaol do ’r rìgh,
Ach mar air an t-s— rsaich choitchionta;
’S cioglach staid ur rìgh,
Cuairt thoirt dà ’s bhi sgìth;
Gu ’n d’ fhògair sibh e rìs,
Le ’r n-iomluas, sliochd a’ mhartair sin,
Le ascaoineachd ur crìdh’
’S an déigh sin ged thug bhuaibh
Do Anna crùn a sìnnsirean,
Gu’n ’phuinnseinich sibh luath.

O! ’s caol an téud, a Dheòrsa,
Air ’n a sheinn thu gu trì rìgheachdan;
Gur meallt’ an t-achd le ’n ’chleòc
Iad thusa ad rìgh òirnn;
Tha leth-chéud pearsa ’s còrr,
Is faisge fuil a’s tagraichean,
Na thusa, ’s an Roinn-Eorp;
Bu leth-oireach, lag, cam,
Am miar boirionn ás ’n a bhuineadh thu,
B’ fhìor-iomallach ’s a’ chrann.

O! ’n cullach sin righ Deòrsa,
Mac na craine Gearmailtich;
’S e chairdeas ruinn, ’s a dhàimh,
Gaol fithich air a’ chnàimh;
Gu ’n d’ fheann e sinn bho ’r béin;
Ghlac a’s chreach an cealgaire,
’S gu ’n ’mharbh e sinn gu léir,
Na daoine cha leis fhéin,
’S ann uime sin gu ’r coma leis,
Ged phronnamaid a’ chéil’.

An leanabh nach leis fhéin.
Ged dheanteadh dà leth-chothrom dh’ e.
Cha tiomaich e le ’phéin;
A chrìdh’ gun tlus, gun déur,
’S amhuil sin mar thà,
Ged chuìrteadh h-uile Breatunnach
Gun mhàinn, gun chead gu bàs;
Bho ’n nach leis fhéin am pàisd,
Cha ghluaist’ an neach nach b’ athair dha,
Gu fàbhar no gu bàigh.

Greas ort, a Shéumais chaoimh,
’S tu ’s rìgh ’s is athair talmhaidh dhuinn
Fo ’n athair néamhaidh, naomh;
Gabh tlus ri d’ chloinn ’s bi caoin,
’S bho ’n is leat fhéin a’ chlann,
Cuir casg air croich ’s air géuragan,
Tha réubadh dhinn nan ceann;
’S cuir do thréud fo lann,
’S na leig a bhi ’g ar géur-leanmhainn,
Feadh garbhlaich, shléibhtean, ’s bheann.

Mo chion-sa Tèarlach ruadh,
Ceart oighre ’n fhìor rìgh dhleasannach;
Cha toir sinn dutsa fuath
Gu’n cuirear sinn ’s an uaigh,
Cha dean croich no tuagh,
Glacaireachd no creachannan,
Gu bràch ar sracadh bhuat;
Tha ’n diog ud ceangailt’ shìos,
Ad caigeann ris gach anam dhinn,
Cho daingeann ri Beinn-shiannt.

Och, a rìgh nan dùl,
Na leig neart a ghnàth thar cheart;
O chòin! Aon Dhia ’tha d’ thriùir,
’S ann dut is léir gach cùis;
Tog dhinn a’ mhuc ’s a cuing,
’S a h-àl breac, brothach, uirceineach,
Le ’n cuid chrom-shoc, thar tuinn;
’S cart gu glan Whitehall,
Air chionn an Teaghlaich Rioghail sin,
Bha ’n sìnnsrean ann an tàmh

AN DA LEIGHEAS
AGUS
K . D. C. PILLS
Leighsidh iad an da Eucail Mhor
CION-CNAMHAIDH
agus TEANNTACHD.
Cuir a dh’ iarraidh sampuill us teisteannas.
K . D. C. COMPANY, Ltd.,
New Glasgow,Nobha Scotia.
agus
127 State St., Boston Mass.

MAC-TALLA.

“Gu ma fada beo a’ Ghailig.”

“Lean gu dluth ri cliu do shinnsir.”

Cha bu choir do Ghaidheal sam bith a bhi as Aonais.

DO DHLEASANAS.
A bhi gabhail MHIC-TALLA.
A bhi leughadh MHIC-TALLA.
A bhi pàigheadh MHIC-TALLA.
A bhi feuchainn ri tuilleadh luchd-gabhail a chur ’na rathad.

An aon phaipear Gailig a tha air ur-uachdar an domhan.

Cha robh a leithid ann roimhe, ’s cha ’n eil a leithid eile ri fhaotainn fhathast.

Is Gailig gu h-iomlan e. Tha e tigh’n a mach uair ’san t-seachdain. Innsidh e naigheachdan na duthcha agus an saoghal dhut.

Bheir e dhut seanachasan taitneach air an am a ta lathair; bheir e dhut sgeulachdan agus eachdraidhean air na h-amannan a dh’ fhalbh.

A bharrachd air sin bheir e dhut o am gu am: bardachd, litrichean agus iomadh ni eile a thaitneas riut, agus a bhios a chum buannachd do t’ inntinn.

Tha aireamh de sgriobhadairean matha Gailig a’ sgriobhadh gu daonnan dha; agus tha iad lan chomasach air leughadh taitneach a chumail ri sean agus og.

Is abhaist do dhaoine ’nuair a bhios iad a’ creic ni nach bi a leithid aig neach sam bith eile, a bhi ’cur pris ard ’na cheann; ach cha ’n eil MAC-TALLA ’deanamh sin idir. Tha e air son cothrom a thoirt do na Gaidheil, sean agus og, air an cainnt fhein ionnsachadh ’sa chumail suas, agus uime sin cha ’n eil e cosg d’a luchd-gabhail ach

DOLAR ’SA BHLIADHNA.

* Luther.