---

[161]

[Vol . 7. No. 21. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VII. SIDNI, C. B., DI-HAOINE, DESEMBER 16, 1898. No. 21.

MAR A RINN MI M’ FHORTAN.

CAIB. V.

AN DUNEIDIONN. —SEUMAS MAC LEOID.

Cha do mheudaich na chuala mi Domhull Dughallach ag ràdh mu m’ charaide, Seumas Mac Leoid, mo mheas air Seumas idir. Bhuail e anns an inntinn agam gu ’m bu duine e a bha uaibhreach, agus air am biodh nàire mo leithid fhein de dhuine òg gun mòran foghluim no fiosrachaidh fhaicinn ann an deise de chlòth glas aig a dhorus. Chum mi mo bharail agam fhein; oir ged a bha Domhull Dughallach ’na dhuine do ’m faodainn m’ inntinn a leigeadh ris gu saor, cha robh agam ach beagan eòlais air.

“Tha mi cinnteach gu ’m bheil an t-acras ort, ’Eachuinn,” thuirt e rium, “tha mise ’dol gu m’ dhinneir o chionn leith uair, agus theid thu comhladh rium. Is ann is fhearr dhut fuireach comhladh ruinn fhein gu cionn seachdain. Cha mhisde thu do shùilean fhosgladh gu math air feadh sràidean Ghlasacho mu ’n teid thu do Dhuneidionn. Tha mi cinnteach nach d’ thainig tu as an taigh gun beagan imrig. Am bheil ciste agad anns a’ bhata? Ma tha, cuiridh mi fhein duine sios thun a’ cheidhe, agus bheir e leis i thun an taighe. Fanaidh tu air a’ chuid a’s lugha seachdain comhladh ruinn fhein. Theid mi an urras gu ’m bi a’ bhean ’s na gillean caoimhneil gu leòr riut. Theid iad comhladh riut a dh’ amharc ’nan ioghnaidhean a tha air feadh Ghlasacho.”

Thug mi mòran taing dha, agus thuirt mi gu ’m bithinn toileach gu leòr fuireach seachdain comhladh ris fhein ’s ri theaghlach.

Dh’ fhalbh mi fhin ’s e fhein thun an taighe. An uair a rainig sinn bha ’n dinneir deiseil air a’ bhòrd. Chuir a bhean failte chridheil, chaoimhneil orm. Cha robh a h-aon dhe na gillean a staigh aig an àm. Bha dithis dhiubh anns an sgoil, agus bha ’n dithis eile aig an ceaird, agus cha tigeadh iad dhachaidh gus am biodh e an deigh shia uairean feasgar.

Cha bu luaithe a ghabh e fhein a dhinneir na ghrad dh’ fhalbh e do ’n taigh-òsda. “Ged a tha gille òg tapaidh agam comhladh rium, feumaidh mi fhein a bhith aig a’ chunntair a h-uile feasgar; oir, mar is trice, tha duine is duine a bhios an déigh tuilleadh ’s a’ chòir òl a’ tighinn ’nar rathad anns an fheasgar, agus mur biomaid ann le chéile dheanadh iad tuasaid. Cha bu toigh leam tuasaid a bhith ’nam thaigh uair sam bith; oir chuireadh e droch ainm bhar mo thaighe.”

Bha ’bhean ’na boirionnach cho comhraiteach ’s a b’ urrainn a bhith. Bha Gàilig gu leòr aice, agus chuir sinn seachad an uine gu taitneach a’ comhradh ri ’cheile gus an d’ thainig an dithis ghillean a b’ òige dhachaidh as an sgoil.

Cho luath ’s a ghabh iad am biadh dh’ fhalbh mi comhladh riutha sgrìob air feadh a’ bhaile. Chaith sinn na bha romhainn dhe ’n fheasgar ag amharc air na bha de dh’ òr ’s de dh’ airgiod ’s de sheudan luachmhor anns na h-uinneagan air sràid ’Ic Bhannainn. Bha mise an dùil aig an àm nach robh uiread eile de dh’ ionmhas air ur-uachdar an t-saoghail. Bha e dlùth air deich uairean a dh’ oidhche mu ’n do thill sinn dhachaidh.

Bha ’n dithis ghillean a bha ’g ionnsachadh na ceairde a staigh romhainn, agus iad a’ leughadh phaipearan is leabhraichean. O’n a bha iad gu math na bu shinne na mise cha d’ rinn iad mòran comhraidh rium an oidhche ud; ach mu ’n d’ thainig ceann na seachdain bha iad comhraiteach gu leor rium.

Beagan an deigh aon uair deug thainig e fhein dhachaidh. Bha mise agus an dithis ghillean a b’ òige a’ deanamh deiseil aig an àm gus a dhol a laidhe. “Stad ort, ’Eachuinn,” ars’ esan, “gus an innis mi dhut an rud air an robh mi ’smaointean o’n a dh’ fhalbh mi. Mar a dh’ innis mi dhut mar tha, tha do charaide fhein ’s mo charaide-sa, Seumas Mac Leoid, gle mhòr as fhein, agus is docha nach cord e ris thusa fhaicinn aig a dhorus ann an deise de chlòth Gàidhealach. Bheir mise dhut deise mhath ùr, ma ghabhas tu i. Agus tha mi ’n dochas nach ’eil thu cho mòr asad fhein ’s gu ’n diùlt thu gabhail uam. Tha mi ’creidsinn nach do leig d’ athair ’s do mhàthair air falbh as an taigh thu cho lom a dh’ airgiod ’s nach teid agad air deise a cheannach; ach gabhaidh tu deise uamsa. Agus mur leig a’ mheud-mhor leat a gabhail uam mar ghean-math, cha ’n ’eil agad ach a paigheadh dhomh an uair a dh’ fhàsas tu beairteach. Theid thu comhladh riumsa thun an taillear ’s a’ mhaduinn am màireach, agus gabhaidh e do thomhas. Feumaidh tu brogan mar an ceudna; oir tha e neònach leamsa mur tug thu fhein an aire gu ’m bheil na brogan a th’ ort, ged a tha iad gle mhath, ro làidir air son sràidean a’ bhaile so. Is math bu chòir dhomhsa deise o làr gu mullach a chur air mac do mhàthar. Cha do chaith mise stocainn o chionn deich bliadhna ach na rinn i dhomh. B’ fhurasda dhomh stocainnean gu leòr fhaighinn ’s a’ bhaile so; ach cha ’n e h-uile stocainn a fhreagras orm. Bidh mo chasan glé fhuar mar is trice, agus tha na stocainnean a tha do mhàthair a’ deanamh dhomh air a’ chlòimh ghlais a th’ air na caoraich agaibh fhein mòran na ’s blàithe na stocainnean sam bith eile a gheibh mi. A bharrachd air sin, tha i ’snìomh an t-snàth cho bog ’s cho tlàth ’s gu ’m bheil iad an comhnuidh tlusar, caoin ri mo chasan.”

Thug mi taing dha air son a chaoimhneis, agus thuirt mi ris, gu ’n gabhainn an deise agus na brògan uaithe gu toileach. Ghrad dh’ eirich mi as an àite ’s an robh mi ’nam shuidhe, agus thug mi ’mach as a’ chiste dà phaidhear de stocainnean a chuir mo mhàthair uige.

“Cha robh mi o chionn fada cho feumach air stocainnean,” ars’ esan; “tha na stocainnean mu dheireadh a fhuair mi o d’ mhàthair air fàs tana, agus air tòiseachadh ri tolladh. Is fhearr leam an dà phaidhir so na ’n cóig luachan.”

Anns a’ mhadainn chaidh mi comhladh ris thun an taillear. Dh’ òrdaich e deise dhomh dhe ’n aodach cho math ’s a bh’ aig an taillear an taobh a staigh dhe ’n dorus. Air an rathad dhachaidh thaghail sinn ann am bùth greusaiche, agus cheannaich e deadh phaidhir bhròg dhomh. An uair a chuir an taillear ugam an deise, fhreagair i dhomh anabarrach math. Thug a’ bhean dhomh ceann-aodach, agus neapaiginn sìoda gus a chur mu m’ amhaich. An uair a chuir mi umam an deise ’s gach ni eile a thug iad dhomh, bha mi cho grinn ’s cho speisealta ri mac mathar, ach ainneamh, a bh’ anns a’ bhaile.

An uair a bha mi seachdain ’s an taigh aige, dh’ fhalbh mi fhein ’s e fhein gu math moch ’s a’ mhadainn gu ruige Duneidionn. Cha tug mi leam a’ chiste idir; oir bha eagal orm nach gabhadh mo charaide, Seumas Mac Leoid, suim sam bith dhiom.

An uair a ràinig sinn Duneidionn thuirt Domhull Dughallach rium gu ’m b’ fhearr dhuinn gabhail dìreach a dh’ ionnsuidh an taigh-ghnothaich aig Seumas Mac Leoid, an àite dhol thun an taigh-chomhnuidh aige. Thachair gu ’n robh e ann romhainn. A’ cheud shùil a thug mi air dh’ aithnich mi nach robh saod math air; oir bha greann an uilc air an aghaidh aige. Dh’ fhailltich e Domhull Dughallach cho fuar ’s gu ’n saoileadh neach sam bith gu ’n robh gruaim mhor air ris. Cha d’ aithnich e mise idir; oir ged a bha e uair is uair anns an taigh againn an uair a bha mi ’nam phàisde beag, cha robh beachd sam bith aige orm.

An uair a chunnaic Domhull Dughallach gu ’n robh e gruamach, agus gu ’n robh, a réir choltais, mòran gnothaich aige ri dheanamh anns an àm, thuirt e, “Tha ’n gille òg so air tighinn as a’ Ghàidhealtachd gus sibhse fhaicinn, agus tha dòchas aige gu ’m feuch sibh ri obair fhaotainn dha, aon chuid anns an ofis agaibh fhein, no ann an àite sam bith eile a bhios freagarrach dha. O nach robh e riamh roimhe anns a’ bhaile so, thainig mise comhladh ris a shealltainn an taighe dha.”

Sheall e gu dùr orm, agus an uair a bha e greis ’na thosd thuirt e, “Cha ’n ’eil àite falamh agamsa dha, agus ged a bhitheadh, cha deanadh a leithid feum dhomh. Cha mhò na sin a tha fhios agam c’ àite am faighear obair fhreagarrach dha. Tha gu leòr anns a’ bhaile so a dheanadh obair na ’s fhearr na ni esan a tha gun obair idir. B’ fhearr dha gu mòr a bhith air fuireach aig an taigh a’ cuideachadh ’athar. Tha dùil aig a h-uile spalpaire òg anns a’ Ghàidhealtachd a ni beagan sgrìobhaidh is leughaidh is cunntas nach ’eil aca ach tighinn do na bailtean mòra, agus gu ’m bi dorus fosgailte dhaibh latha sam bith a thig iad. Tha gu leòr de dhaoine gun fheum againn anns na bailtean mòra mar a tha, ged nach tigeadh an corr ugainn as a’ Ghàidhealtachd. Cha ’n ’eil mise faicinn gur urrainn domh ni sam bith a dheanamh ris ach ’fharadh a phaigheadh dhachaidh. Biodh e falbh leis a’ cheud chomhdhail a gheibh e.”

Chuir e ’làmh ’na phocaid, agus thug e ’mach dà ghini, agus thuirt e, “Pàighidh sin ’fharadh agus a bhiadh.”

Thug so uam mo mhisneach buileach glan. Ged a chuirteadh sgian annam cha ’n ’eil mi smaointean gu ’n tigeadh deur fala asam. Ach ge b’ e ’shealladh air aodann Dhomhuill Dhughallaich chitheadh e gu ’n robh coltas fala agus feirge gu leòr ’na aodann. Thuirt e, agus crith air a

---

[162]

[Vol . 7. No. 21. p. 2]

ghuth leis an fheirg:— “Tha nàire is tàmailt orm, a Sheumais, gu ’n d’ thàinig do leithìd as an aon duthaich rium. Cha ’n ’eil annad ach an spìocaire truagh, feineil, a tha coma dhe na h-uile duine ach thu fhein. Tha thu ’sior chàrnadh suas saoibhreis le cìocras a tha ’cur ioghnaidh air iomadh neach. Cò aige ’tha thu ’dol a dh’ fhàgail nam mìltean a tha thu mar tha air a chur ma seach? Cha toir thu fo ’n ùir na ’s mù na bheir Callum. B’ fhearr dhut gu mòr feum iomchuidh a dheanamh dhe do chuid airgid fhad ’s a bhiodh tu beò. Gheibh thu bàs a cheart cho cinnteach ’s a gheibh mise; agus an deigh do bhàis bidh do chàirdean a’ trod ’s a’ sglàmhachd ’s ag itheadh a chéile mu ’n airgiod mhosach a dh’ fhagas tu ’nad dhéigh. Cho cinnteach ’s a tha mise ’nam sheasamh an so, theid iad gu lagh mu ’n airgiod, agus theid mi ’n urras gu ’m bi an earrann a’s mò dhe ’n airgiod aig an luchd-lagha. Agus cha dubhairt mi nach tugadh do chàirdean am mollachd air do chnamhan an uair a bhios iad a’ crìonadh anns an ùir.

Bha mo shùil air Seumas fhad ’s a bha Domhull a’ labhairt nam briathran searbha so ris, agus thug mi ’n aire gu ’n robh ’aghaidh ag atharrachadh dath gu tric. Mu dheireadh, an uair a chual’ e Domhull ag ràdh gu ’m biodh a chàirdean a’ toirt am mollachd air a chnamhan anns an ùir, dh’ eirich e ’na sheasamh, agus thuirt e, “Gabh fhein ’s an gille òg am mach as an taigh. Tha mi fada gu leòr ag éisdeachd ri do chuid bòilich.”

Cha d’ éisd Domhull an corr. Thuirt e riumsa, “Tiugainn, Eachainn; agus fàgamaid an spìocaire truagh agus a chuid ginidhean as ar deigh mar a dh’ fhàgadh bò a buachar.”

(Ri leantuinn.)

MORT NAN EIGEACH.

Anns a’ bhliadhna 1490, bha Eilean Eig air àiteachadh le feadhain do Chlann-Dòmhnuill—fine cho leòmhannail, làidir ainmeil ’s a thilg saighead, no tharruing claidheamh. Bha iomad baiteil agus cruaidh-chaonnag eadar iad so agus Siol-Leòid—curaidhean garg, ain sgiannach, nach lùbadh an cinn do dhuine ach an righ o’n d’ thàinig iad, agus nach sealladh an sàilltean do nàmhaid am feadh bu bheò iad. Cha robh iad so, gun teagamh, cho lionmhor ris na Dòmhnullaich; ach o’n a b’ ann le feall-fholach agus fo sgàil na h-oidhche bu ghnàth leò, anns na linnte borb, cian sin, ionnsuidh a thoirt air an naimhdean, bha Siol-Leòid comasach air it-ma-seach a spionadh a nòcuis na h-aimhreit. Bha, os-bàrr, dluth-dhàimh eadar Clann Torcuill (méur dheth na Leòdaich a fhréumhaich bho Thorcull, dàra mac Righ Lochluinn) agus Clan Choinnich a thaobh pòsaidhean agus eadar phòsaidhean bha ’n aonadh so a’ cumail srian ri ainneirt nan Dòmhnullach.

Mar a dh’ainnich mi, anns a’ bhliadhna 1490 (no uaireiginn teann air an am), chaidh ceathrar Leòdach, a mhuinntir Dhunbheagain, air tir le bàt’ ann Eilean eig—bha e leòir-shoilleir nach ann mar nàimhdean—ceathrar-direach sgioba. Agus ged a bha armachd orra, ’de b’ urrainn iad a dheanamh ’n an aonar? Cha rachadh Gaidheal air bith, anns na làithibh sin, o’n bhaile gun armachd. Cha do dhùisg astair nan Leodach iomagainn air bith am measg an coimhearsnach; agus da riribh ’s fhada mu’n e dòrtadh-fola bh’ air an aire. Bha fear deth na sgioba, Iain Buidhe Mac-Leòid, (og fhear cho smiorail, dhreachmhor, ’s a sheas riabh faiche) ann an trom-ghaol air Iseabal Nic-Dhòmhnuill (maighdeann eireachdail chòir), agus b’e fàth a thuruis do dh’ Eige air an am mu’n bheil mi a’ sgriobhadh, an dara cuid a pòsadh le toil a pàrandan, air neo a goid air falbh anns a’ bhata. Bha dearbh-fhios aige gun gabhadh so deanamh gu furasda, do bhrigh gu’m b’ ann fo compairt a leannain a thàinig e; agus far am bi da chridhe ag aomadh fo chumhachd diomhair a’ ghràidh dh’ionnsuidh a chéile, is doirbh na bacaidhnean air nach faigh iad thairis.

Fhuair na Leòdaich gabhail riutha gu math. Dhi-chuimhnicheadh gach borb bhuille bha eadar an da fhìne anns an fhialachd a nochdadh dhoibh; agus dh’ fhuirich iad, ag ithe ’s a ’g-òl là no dha comhla ris na h-Eigich.

Bha suil aig neart do ghillean Eilean Eige an déigh Iseabal. Bharailich iad an t-aobhar a thug na Leòdaich do’n eilean, agus chuir iad romhpa féin nach rachadh an gnothach leo. Bha fios aca, gidheadh, nach ’eisdeadh Iseabal riutha—gu’n robh a cridhe ’s a h-inntinn aig Iain Mac Leòid—agus gu’m b’ ann le foirneart agus làmh-laidir a dh’ fheumadh iad a cumail gun phòsadh. Ach a rithist bha e féumail gun cuireadh iad an comhairle ri ’n ceann-feadhna, agus gu’n tugadh esan cead dhoibh na Leòdaich a ghràineachadh dhachaidh; oir nan tachradh ni a dh’ fhaodadh diùmadh Dhunbheagain a chosnadh dhoibh, bu mhath leo nach bitheadh iad féin ’n a choireachadh ’s an iomlan. Leis na dubh-bhreugan, thug iad air an ceann-feadhna chreidsinn gu’n robh na Leòdach toillteannach air an sgìursadh as an àit. Agus fhuair iad cead sin a dheanamh ach dh’ àithneadh dhoibh gun am marbhadh, “Oir,” ars’ an Dòmhnullach, “a deanamh na fìrinn, cha’n ’eil toil agam drannd a chluinntinn an dràsd mu’n bhrataich-shìth; agus o’n fhuair mi siosair ùr,” (cha robh reasaran aca ’s an àm sin), “theid agam air an fheusaig a bhearradh, gun chuideachadh bho chlaidheamh Mhic Leòid!” Ge b’e air bith fàile a fhuair athair Iseabal, chomhairlich e do na Leòdaich teicheadh. Thug e làn-chead d’ a nighinn falbh leo; agus gheall e, ged nach bitheadh esan air a’ bhanais, gu’n òladh e gu suilbhear orra na thigh féin. ’Nuair a shuidh an oidhche gu math air a caithir dhoilleir chiar-dhuibh, thriall na suinn gu sàmhach, balbh-thosdach le Iseabal, gu béul puirt. Cha robh fuaim ach tathunnaich chianail, iosguineach, nan con, agus gair nan tonn mar a bha iad a’ bristeadh air garbh-chreagan na tràighe, a’ ruigheachd na cluaise. Bha solus na gealaich gu leth-shoilleir a’ luidhe air broilleach a’ chuain; agus b’ àm e, da riribh, a ghoid mnatha. Thainig na Leòdaich gu’ m bàta, gun smuain air bith ciod e bha gu tachairt orra ’n sin. Bha fichead fear dheth na Dòmhnullaich a feall fholach orra anns na creagaibh. Leum iad a mach mar choin fhola. Rinn iad greim air Iseabal, agus spion iad i a gairdeanan tairis, càirdeil a leannain. ’S ann an diomhain a bhuail i a basan— ’s ann an diomhain a spion i a falt. Tharruing Iain a chlaidheamh; ach chaidh a féin agus na bha leis a cheangal eadar làmhan a’s chasan. Thug na Dòmhnullaich an sin na ràimh, an t-aodach agus an stiùir, as a’ bhàta. Thilg iad na Leòdaich innte chuir iad a mach gu fairg’ i agus ghuidh iad oidhche mhath leò—mar so a’ toirt cead dhoibh bàsachadh leis an acras, a bhi air am bàthadh, no air an sguabadh air falbh leis a’ ghaoith! Faodaidh ainnir bhlàth-chridheach air bith, a shocruich a cridhe air òganach smiorail, subhailceach, taraidh, càileigin do bhàrail a bhi aice mu’n staid ann an robh Iseabal an oidhche sin; ach cò i a’ mhaighdeann Ghàidhealach an diugh a b’ urraìnn a smuaintean a chur an céill ann an òran, mar a rinn ìse? Tha aon rann de’n òran so iomchuidh, a chum firinn mo naidheachd a chur a teagamh:—

“Ge da cheangail iad ’s a’ bhat’ thu,
Tha mo dhuil-sa thu ’bhi sabhailt;
Fhir a’ chuil-bhuidhe ’s lughoir gairdean,
B’e mo dhiubhail, a ruin, do charamh!”

Fad oidhch’ agus latha bha na Leòdaich air an tonn-luasgadh air druim liath-ghorm na fairge, ann am bàta faoin, fosgailte. Bha iad air uairibh air an giùlain teann air tir; ach a rithist, agus ann am prioba na sùl, mar gu’m biodh a’ ghaoth a’ daor-mhagadh orra, bha iad air an sguabadh a mach fada! fada a’ sealladh a’ chala sin anns am bu mhiann leò dol air tir! Cha robh biadh aca—cha robh deoch aca—cha robh ràmh, na stiùir, na seòl aca; bha iad air an ceangal gu cruaidh cinnteach eadar làmhan a’s chasan, agus a réir coltais air an òrduchadh gu bàs fhaotainn. Ach eadhon anns an t-seasamh oillteil, chruadalach sin, bha spiorad nan laoch oir-dhearg do lùbte.

Mu chiaradh na gréine, dhearc iad, fad’ air falbh, bàta fo làn aodach a’ ruith roimh an t-soirbheas. Bha fios aca gu’n robh Mac Leòid aig an àm ann an Lochlunn; agus O! nam b’e ’tharladh a bhi ’n sin, ’na thilleadh dhachaidh, cia sona ’bhitheadh iad. Leis an eòlas-cuain sin airson an robh, agus a’ bheil, na seòladairean tuathach comharraichte, dh’ aom an iùrach ni bu teinne ’s ni bu teinne orra—a’ slaod-leum gu h-uallach, inntinneach, thar na tonna càirgheal, agus mar each stéudmhor, a’ marcachd gu dlùth-astarach air a slighe—gus fa’ dheòigh an d’ aithnich iad gur i iùrach bhàn Dhunbheagain a bh’ ann, agus Mac Leòid féin air an stiùir! “Taing dhuit a mhic Mhuire, a shabhail mi bho uaigh fhliuch!” arsa fear dhiu. “Taing dhuit Mhic Leòid, a sheòl a ’m rathad i!” arsa fear eile. “A leoar fhearaibh!” ars’ an treas fear, “Cha toir mi taing do ‘mhac’ na do ‘nighin,’ ged’ bu Nic-Domhnuill i, gus am faigh mi air bòrd còmhla’ ri m’ cheann-cinnidh.” Leig iad sgread-rabhaidh asda. Mhothuich Mac-Leòid dhoibh. Chuir e ’m bàta mu’n cuairt, agus an uine ghoirid bha iad ri taobh birlinn gheal Dhun-bheagain.

Bha aig an àm sin cùram athaireil aig gach ceann-feadhna dheth ’fhine féin—b’ iad a’ chlann—a mhic dhìleas, ùmhail, dhleasdanach, air dearg-fhaich’ an lasgair. Is ann annt’ a bha ’neart a chliu, agus a chomas, mar bhall deth na cho’ -chomunn a’ co-sheasamh; agus bha e faicinn mar fhiachaibh air féin tarcuis no droch-bheart air bith a rachadh a dheanamh air aon diu a phàigheadh dà-fhillte. Is ann le mòr-iomaguin a chuala Mac Leòid an di-meas a rinn na h-Eigich air Iain Buidhe ’s air a chompanaich. Dh’ éisd e’n aithris gu crìch. Thog e’n ailm a bha ’n a làimh gu h-àirde (caoin-shuarach mu’n chunnart anns na chuir e’m bàta), agus mhionnaich e nach bu cheangal sgadain air gad dhoibh a chuid daoine-sa.

Latha no dhà as déigh sin, thog Mac Leòid, agus a chuid gaisgeach orra do dh’ Eilean Eig. Bha seà eathraichean aige, agus dà-fhichead duine, fo’n làn armaibh, anns gach eithear—a’ deanamh suas barrachd air dà cheud milidh, no fear-catha, cho calma, neo-uisgidh, ’s a sheas riabh ri h-uchd catha. Chunnaic na Dòmhnullaich a’ chabhlach bheag, bhréid-gheal a’ tighin. Chunnaic iad bàta Mhic Leòid féin air toiseach, agus a bhràtach a snàmh gu h-uallach, àrd, ’s a’ ghaoith. Chual ’iad nuallan a phìob-mhoir gu lùghor, siùbhlach, ponnganach, air na tonnan liath-ghorm thuig iad an brosnacha catha; agus ghlac uamhunn agus geilt chrith iad. Fo bharail nach robh nì an inntinn Mhic Leòid ni bu lugha na’n lom-ghearradh as, thog iad orra; ach cha b’ ann a chum greim a dheanamh air an armaibh, mar bu nòs. Tha’n Eilean Eig uamh mhòr dhorcha, dhomhain. Tha dorus na h-uamha so cho fior chumhann, is nach urrainn neach dol a stigh innte còmhla ach aon fhear; agus tha, os-barr, eas, no cas-shruth uisg, a’ tuirling calg-dhireach fa chomhair an doruis, no’n tuill chaoil so—air alt gur gann a rachadh aig coigreach amas air an ùamh, ged a dh’ innseadh neach dha mu’n tuaiream an robh i. ’S ann ’s an uamh so, ma ta, a shir na Dòmhnullaich an tèaruinteachd sin ris nach b’ ion fiuthair a bhi aca bho

---

[163]

[Vol . 7. No. 21. p. 3]

sheasamh ris na bha air an tòir. Chaidh gach beag agus mòr—gach sean agus òg—firionn agus boirionn—seadh, gach anam a bha ’s an eilean—a’ s dh’ fhalaich ’s iad iad féin bho dhian-chorruich an Leòdach anns an uaimh. Thug na gillean òga’ cheart aire gu’n robh Iseabal Dhòmhnullach maille riutha. Bha i so ’n a h-eun ro bhriagha sgiamhach gu bhi air a fàgail an lion an eunadair. Rainig Mac Leòid Eig; ach ma ràinig bha gach dorus air a dhruideadh—bha gach tigh fuar, lom, aonarach—cha robh smùid ag éiridh o’ bhothan—bha sàmhchair a’s dù-thosdachd a’ rìgheachadh mu’n cuart—bha’n spréidh ag ionaltradh gu faoin, fosgailte, seacharanach, anns an fhochann—bha na coin féin ’nan tàmh, agus gu slaod-earbullach a’ ruith as an rathad. “Ciod so?” arsa Dunbheagain, agus e ’deanamh fiamhghaire fuar. “Chaidh iad gu d’ shireadh Iain Bhuidhe—thug iad a’ mhuir orra as do dhéigh; ach theagamh gu’n do phòs a’ mhaighdeann—an gath-gréine ’s eibhinn deàrrsadh sin—agus gu bheil banais ac’ air mòr-thir. Dé ’n comas a th’ air, a laochain! Seall air na maigdeanan ud” (agus e ’comharrachadh a’ chruidh dhoibh), “bheir sinn dhachaidh iad, na caileagan bòidheach, dò-bhliadhnach, druimionn, adhairceach. Gach duine dh’ obair, agus mise ’dh’oran:—

’Nuair chaidh sinn a dh’ Eig a dh’ iarraidh maighdinn,
Chaoimhneil cheanalt,
’S ann a fhair sinn crodh gun fhaoidhneachd,
Spréidh mhath dhruimionn;
Gearranan, mair b’ astar tuinn e,
Leinn gun sgillinn;
’S caoraich mhaol ’n an caol-chas fine,
’S saill na’m mionach.

Thoisich obair an dìth-mhillidh aig tigh an uachdarain. Thrus iad leò gach dad air am b’ fhiach dhoibh greim a dheanamh agus an sin chuir iad gach tigh, bothan, ath, sabhal, agus gach ni eile bha ’s an àite r’a theine. Mharbh iad a’ chuid bu mhodha deth ’n chrodh-sheasg. Rinn iad ceithreannan dhiù, agus luchdich iad an eathraichean leis an fheòil. Ach nam b’e so uile, cha bhitheadh mo sgeula cho ghairisinneach, namhasach, oillteil—cha bhitheadh m’ fhuil a’ ruith fuar ann am chuislibh an àm dhomh bruithinn air gnìomhara mo shinnseara—cha bhitheadh borb-dhealbh nan laithean o shean cho craos-fhuilteach, dhuaichnidh, ’s gu’n leumadh an leughdair air ais le h-uamhunn an àm beachdachadh air.

Bha Mac Leòid ’s a chuid daoine dà latha ann an Eilean Eig mu’n d’fhuair iad an dùil a shàsachadh ann an lom-sgrios an àite. Rè na h-ùine sin, bha na h-Eigich (béul ri dà cheud pears’, eadar bheag a’s mhòr) ain an cleith anns an uaimh; agus o nach do thàrladh dhoibh biadh a bhi aca, bha iad air fannachadh leis an acras, agus sàr-thogradh aca farsuingeachd an t-saoghail agus fàile cùbhraidh na gaoithe fhaotainn. Air feasgair an dara latha chuir iad duine ’mach a dh’ fhaicinn an robh an rathad réidh—an d’ fhalbh muinntir Dhunbheagain. Bha Mac Leòid agus a bhuidheann cholgarra ’nan seasamh air an tràigh, a los an t-àit fhàgail; ach, gu tubaisteach, mhothuich iad do ’n Dòmhnullach, agus as a dhéigh thug iad, a’ caol—ruith le luathas do-chréidsinn. Chuir an truaghan bochd ioma car dheth, mar a ni ’n sionnach a chum na coin a mhealladh; ach mo thruaighe! Cha robh tearuinnteachd ann dhà. Thill e le dian-chabhaig do’n uaimh, mar a thill columan Noaih do’n àirc; ach cha b’ ann le sgéula ’n t-sonais—bha na nàimhdean ri ’shàil! Chuairtaich na tréun—laoich choirbte dorus na h-uamha. Bha fraoch feirg air gach gnùis, amhuil a sheallas dubh-neòil roimh bhùirich nan tàinneanach. Bhruidhinn MacLeòid le guth cruaidh oscarra; mar fhuaim tuinn a’ bristeadh air garbh-chreig, ràinig na briathran cluasan nam priosanach— “A Dhòmhnullaich! guidheam ort, sàbhail iarmad dheth do dhìlsean leis na slaoightirean a rinn ainneart air mo chuid daoine-sa ’bhreabadh as a’ gharaidh. Cuir mach iad, a chum gu’m mothuich iad gu bheil làmhan nan Leòdach fuasgailte. Cuir a mach iad; tha’n fheudail slàn, làidir, fallain, am bliadhna. Cha’n eil na fithich a’ faotainn pris othaisg mharbh, ach bheir mis’ aon dinneir dhoibh dheth chréubhagan do chuid cladhairean cuire-chridheach-sa! Cuir a mach iad gun dail, air neo lùb do ghlùn, iarr maitheanas airson do pheacaidhnean, agus gabh féin agus na tha leat an cead gu sìorruidh do sholus na gréine!” Da rìribh uamhasach ged a bha na briathra so, cha do gheìll an Dòmhnullach—ni-sheadh, ach le briathra sgeigeil sròn-aird, thug e dùlan do’n fhear eile. Chunnaic iad maraon nach b’ urrainn anam dol a steach do’n uaimh, no tighin a mach aisde, nach bitheadh air a spadadh gun teasraiginn. Bha Dunbheagain do-cheannsaichte, do-riaraichte, ’nuair a dh-eireadh ’fhearg. Thug e air a dhaoine ’n t-allt a bha ’tuiteam mu chaol-dorus an t-sluic a chur a leth-taobh. Thug e orra mòine, fraoch, maidean, seana bhàtaichean, agus gach seòrsa connaidh, a thrusadh. Chàirich e suas càrn mòr ann an dorus na h-uamha, agus, O! uamhas nan uamhasan! Chuir e r’a theine iad! Bha ’ghaoth a’ séideadh aig an àm air aghaidh an doruis, agus a cur na toit a stigh do’n t-slochd gu h-iomlan.

Bha rànail, sgreadail, agus éigheach nan Dòmhnallach a ni’s da rìribh cianail. Chluinnte na naoidheanan agus na pàisdean òga ’g iarraidh air am pàrandan an dorus fhosgladh mum bitheadh iadsan air an tachdadh—chluinnte na maighdeannan agus na leth-chailaich a’ caoineadh ’s a glaodhaich airson am beatha—chluinnte na gillean agus na laoich thogarrach gu domhain, domhain, a’ bòideacheadh dioghaltais—chluinnte na seana mhnathan agus daoine liath-cheannach ag ùrnuigh gu dùrachdach. Bha ’n aon choghàir mhuladach—bas-bhualadh—sgreadail chianail, ulfhartaich fhiadhaich—ospagan deireannach—osnaidhean bàis, a’ ruigheachd na cluaise. Ach bha obair an dìth-mhillidh thairis ann an uine ro ghèarr. Bha ’n deathach cho làidir, dhomhail, gheur, ’s gu ’n do thacadh mòran dhiu ann am beagan mhionaidean. Chaidh iad ’n am breislich—thuit iad seachad—thàinig clò-chadal orra—bhruadair iad—dh’fhosgail iad an sùilean aon uair eile—agus mo thruaighe! Chaidil iad cadal a’ bhàis! mar so, chuir Mac Leòid timchioll air dà cheud d’ a chomh-chreùtairean gu bàs ceart còmhla; agus dh’fhàg Eilean e Eig cho lom, fhásachail, aonanach—gun taigh, gun tuar, gun anam beò— ’s a bha e mu’n do sheas bonn coise air. A leughadair an àm ath-shealladh a ghabhail air a’ ghnothach sgreataidh, oillteil so, tog do shùilean a suas, agus le cridhe gun ghò, thoir tàing do Dhia, nach ’eil borb-ionnsuidhean bàis r’an luaidh ann an Gaidhealtachd Albuinn an duigh.

C. N. G.

SGEUL AIR BUIDSICH FO RIOCHD MAIGHICH.

LEIS AN URR. TORMAD MAC LEOID, D. D.

’S iomad sgeul a chuala mi mu bhuidseachd, agus mu nithe amaideach ’san aimsir ’chaidh seachad, air nach eil math ’bhi tighinn thairis—an fhaoineis is gòraiche air an cualar iomradh riamh. Gidheadh, tha daoine fhathast ann an iomadh àite a’ creidsinn gu bheil cumhachd aig buidsichean riochd maighich a gabhail ’uair is àill leo; agus is gann ’tha e comasach a chuir mar fhiach orra ’eil anns na barailibh sin ach baodhaireachd gun chiall. Tha’n sgeul a leanas fìor. Tha sin ’ga làn chreidsinn, agus is fhiach e innseadh. Mar biodh fios againn gu’n robh e fìor, cha tugamaid àite dha an so.

Bha aon de rìghrean na h-Alba ’bha fìor déidheil air sgeulachdan èisdeachd, agus e fein làn do dh’fhearas-chuideachd agus fala-dhà. Ach thachair dha air feasgar àraidh a bhi trom-inntinneach agus muladach. Cha b’urrainn d’a chùirtearan ’s do na daoine mòr ’bha mu’n cuairt da a spiorad a thogail, na uiread agus a thoirt air gàire a dheanamh. Dh’fheuch iad gach dòigh a b’urrainn doibh, ach cha deach aca air a dheanamh. Ma dheireadh, thionndaidh e ri ministeir-sgìreachd a bha làthair, agus dh’ fheòraich e an robh buidsichean fhathast liommhor anns an dùthaich ’san robh esan a còmhnuidh.

“Matà,” ars’ am ministeir, “cha’n eil mi féin ro chinnteach. Tha cuid ag ràdh gu bheil, agus cuid ag ràdh nach ’eil an leithid idir ann.”

“An leithid ann!” ars an rìgh. “Tha an leithid ann; gun teagamh, tha. Chuala mi féin sgeul air buidsich a b’ àbhaist riochd maighich a ghabhail gu tric; ’s cha robh sealgair’ san dùthaich a b’urrainn a marbhadh, ged is iomadh urchair a loisgeadh oirre.”

“Matà,” ars’ am ministeir, “cha’n fhaod mi àicheadh nach cuala mi leithid sin do nì; agus o na rinn ’ur mòralachd a chur mu’m choinneamh, cha dàna leam aideachadh gu’n do thachair nì de’n t-seorsa sin aon uair dhòmh féin, ged nach toil leam ’bhi tighinn thairis air a leithid, a’s ged is dòcha nach creid maithean mòr na cùirt mo sgeul, agus gu’n dean iad fochaid orm a chionn a bhi tighinn thairis air a leithid. Gidheadh, cha’n innìs mi ach smior na fìrinn mu’n chùis, agus dìreach mar a thachair i.”

“Dean,” ars’ an rìgh. “Cha chridhe leo fanaid no magadh a dheanamh ort. Cluinneam an sgeul. Suidh nall dlùth dhomh.”

“Matà, le’r cead, bha mòran dhaoine ’san àit’ a’ bheil mise ’còmhnuidh fo bharail gu’n robh comas aig buidsichean dol a mach an riochd créutairean eile, ’s gum bu ro bhitheanta leo riochd maighich a ghabhail; agus chìteadh iad a’ mirreag, ’s a’ leum ’s a’ cleasachd mu bhruachan an uilt, dlùth do’n eaglais, gun fhios cia as a thàinig iad; agus bha sgàth aig daoine rompa. Tha iad ag ràdh, ’nuair ’tha buidseach an riochd maighich, nach dean luaidh cron oirre, ’s nach dean nì air bith ach crioman airgid as a’ ghunna deargadh oirre, ’s gu h-àraidh ma’s sealgair òg a loisgeas oirre. Chuala mi mo mhàthair ag ràdh nach ’eil nì is feàrr agus is cinnte na putan airgid, ma thachras do neach sin a bhi aige air a shiubhal. ’Nuair a loisgear air a’ bhuidsich le putan airgid, le neach aig a’ bheil cuimse mhath, tha e air a ràdh nach faicear a’ mhaigheach tuille—gu’n tàr i as; ach gum faighear seann chailleach liath chrùbach cùl gàraidh an àiteigin; agus ma laimhsichear ’s ma rannsaichear i, gum faighear am putan ’na taobh-cùil, a’s i call na falla. Cho cinnteach ’sa tha mi beò, chuala mi so o m’ mhàthair, agus o Sheònaid nan Eun, seann bhean aig an robh anbharra eòlais mu na nithe so. Ach coma co dhiùbh, innsidh mi na thachair dhomh féin—na chunnaic mi le m’ shùilean; agus air m’fhacal onorach, cha’n abair mi diog ach an fhìrinn.

“Bha mise, an làithean m’ òige, agus duine còir a bha na shealgair anbharrach teòma, air àm àraidh a mach, le gunna an t-aon againn. Cha robh mise teòm, ach bha ainm mòr aigsan. Leagadh e coileach-dubh air iteig, agus gu tric mharbhadh e leth-dusan feadag leis an aon urchair. Chunnaic mi e, le gunna fada Spàindeach, a marbhadh guilbearnaich ’san tràigh le peilear. Chaidh esan agus mise, mar bha mi ag ràdh, mach a shealgaireachd air feasgar àraidh, le fras chaol anns gach gunna, a’s dùil againn ri cearcan-tomain fhaotuinn. Cha do thachair nì air bith oirnn fad ùine mhòir; ach ma dheireadh leum, mar a shaoil sinne, maigheach ghlas fhad chluasach a mach à toman reanaich, dlùth do Chàrn na Cailliche. Bha cù eunachaidh againn, ach ’sann a phill e air ais,

(Air a leantuinn air taobh 166.)

---

[164]

[Vol . 7. No. 21. p. 4]

MAC-TALLA:

Paipear-naigheachd Gailig, air a chur a mach uair ’san t-Seachdain.

“Is toigh leinn a’ Ghailig,
A bardachd ’s a ceol;
Is tric thug i nios sinn
’Nuair bhith’maid fo leon:
’S i dh’ ionnsaich sinn trath
Ann an laithean ar n-oig,
’S nach treig sinn gu brath
Gus an laidh sinn fo n fhod.”
—BARD NA LEADAIGE.

“Duisg suas a Ghailig, ’s tog do ghuth,
Na biodh ort geilt no sgaig;
Tha ciadan mile dileas dhut
Nach diobair thu ’sa bhlar;
Cho fad ’sa shiubhlas uillt le sruth.
’Sa bhuaileas tuinn air traigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth
Gun teid do chur gu bas.”
—NIALL MAC LEOID.

A PHRIS.
BLIADHNA, $1 .00
SIA MIOSAN, .50
TRI MIOSAN, .30

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatuinn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.

Cuiridh iadsan a tha comasach air Gailig a sgriobhadh, comain mhor oirnn, le bhi cur g’ ar n-ionnsuidh, o am gu am, litrichean, naigheachdan, no seanchas sam bith eile a bhiodh air a mheas taitneach leis an luchd-leughaidh. An uair a bhios neach sam bith a sgriobhadh ugainn ann an Gailig, thugadh e an aire do na seolaidhean a leanas:—

1. Na sgriobh ach air aon taobh de ’n phaipeir.

2. Na biodh an sgriobhadh ro mheanbh, agus dean e cho soilleir agus cho furasda leughadh ’s is urrainn dhut.

3. Fag farsuingeachd air chor ’s gur urrainn dhuinn ceartachadh no atharrachadh a bhios ri dheanamh a chur eadar na facail agus eadar na sreathan.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, DESEMBER 16, 1898.

BATAICHEAN-SMUIDE.

Cha ’n ’eil focal anns a’ Bheurla a’s modha brigh agus is trice ann am beul dhaoine na steam. Cha ’n ’eil againn anns a’ Ghaidhlig aon fhocal a nochdas seadh co farsuing, iomadach, dealbhach ri steam. Is e smuid am focal a’s dluithe ’thig ann am brigh ’us ann an seadh ri steam. Tha gach neach min-eolach an diugh air na gniomharan mora ’tha smuid a’ deanamh air muir ’s air tir, ann am bataichean foghainteach a chur le deifir anabarrach air an slighe, ’s ann am mìle muileann cloimh, ’us paipeir, ’us cotain. Bithidh againn, agus air feadh an t-saoghail gu leir, amannan cruaidh ’us deuchainneach an drasda ’s a rithist. Bithidh daonnan iomadh aobhar air a thabhairt seachad airson nam bliadhnachan goirt air an d’ rinn mi luadh. Is e beachd MHIC-TALLA ’s mo bheachd fein gu bheil, le comhnadh na smuide ann am mile muileann ’us innleachd, gach ni air am bheil feum aig a chinne-daoine, air a dheasachadh co sgipidh agus co saoibhir ’us gu feum an saoghal moille ’dheanamh gus an tig crioch air saoibhreas nan nithean a bha air an uidheamachadh le neart, ’us dichioll, ’us innleachd iongantach na smuide. Tha iadsan airidh air co-fhaireachduinn a tha ’creidsinn gu bitheadh iomadh ni ni ’s fhearr na tha e, nam bitheadh comas mar a b’ abhaist, aig mìle fear-ceirde air an obair cheudna ’dheanamh le ’n lamhan a tha ’nis air a deanamh ann am pailteas uamhasach le neart ’us innleachd na smuide. Is e da rireadh naigheachd onorach agus iongantach a tha r’a innseadh mu dheibhinn nan doighean anns an d’ fhuair feallsanaich an t-saoghail eolas air brigh ’s air comas na smuide. Cha ’n ’eil eadhon feallsanaich treubhach ’us dichiollach a’ tighinn ach gle mhall air an aghaidh ann an cuisean diomhair na talmhainn a rannsachadh agus a thuigsinn. Mu 1802 chaidh bàta beag smuide ’thogail ann an Albainn, d’ am b’ ainm Charlotte D. Dundas. Buinidh cliu ard do Sheumas Uatt, a rugadh ann an Glascho, airson gach dichioll a rinn agus gach innleachd a nochd e ann an nadur na smuide ’dhearbhadh, agus eifeachd na smuide ’dheanamh aithnichte do ’n t-saoghal gu leir. Is e mo bheachd gur ann air aon de aimhnichean na Roinn-Eòrpa ’chaidh a’ cheud bata beag, fann smuide air uisge. Chaidh, ann an 1812, bata-smuide ’bu mhodha, d’ am b’ ainm an Comet, a chuir ann an uidheam ann an Albainn. Tha sinn ann an America mu thuath eolach air a Chlearmont, am bata-smuide ’chur Fulton ann an ordugh air an Amhainn Hudsoin, faisg air Iorc Nuadh. An deigh do Uatt agus do dhaoine foghluimte eile buaidhean na smuide ’fhaotainn a mach agus a dhearbhadh, bha moran aig an robh eolas nach robh faoin, a’ cumail a mach nach bitheadh e comasach gu brath soitheach no long a thabhairt thar a’ chuain bheucaich le neart ’us innleachd na smuide. Ann an 1819 sheol long d’ am b’ ainm an Sabhannah, bho Shabhannah anns na Stàidean mu dheas, gu Libherpool ann an Sasunn. Thogadh an t-Uilleam Rioghail(Royal William)ann an Cuebec, an 1832; agus fhuair i gach innleachd a bhuineadh dhi anns a’ Bhaile Rioghail (Montreal). Chaidh i thar a’ chuain ann an naoi laithean deug gu leth ann an 1832. Is ann air an Amhainn Fulda, ann am Pruisia, ’sheol, ann an 1807, a’ cheud bhata-smuide. Cha ’n ann gun toileachadh sonruichte tha sinn ann an Canada ’tabhairt fainear gur ann d’ ar dùthaich fein a bhuineadh an t-Uilleam Rioghail. Bha e gle fhurasda bàtaichean-smuide ’bu mhodha ’s a bu shnasmhoire ’thogail an deigh do bhataichean nach robh ach fann torman a’ chuain eitidh a sheasamh agus Mor-Roinn na h-Eòrpa ’ruigheachd. Is e Breatunn Mor(Great Britain)a’ cheud soitheach eireachdail iaruinn a chaidh a thogail ann an 1845. Bha mi fein gle òg agus cha d’ rugadh fathast MAC-TALLA, an uair a thogadh bata-smuide An-mhor an Ear(Great Eastern)ann an 1857. Bha ’m bata iomraiteach, laidir, fada ’s domhainn so, air a cur ri cheile le innleachd dealbhach agus foghainteach ann an 1857. Bha i dluth air seachd ceud troidh air fad, agus chosd i muillean punnd Sasunnach. Bha i fada air thoiseach, ann am meud, ’s ann an dealbh, ’us ann am boidhichead air gach soitheach a chaidh riamh a thogail agus a chur air saile. Ged tha seoladairean daonnan tapaidh, lamhach agus cruadalach, bha ’m bata-smuide uamhasach, anGreat Eastern,co fada air thoiseach anns gach seadh, ’s nach robh eolas no comas gu leoir aig ceannard luinge air bith air ceartas a dheanamh rithe, no a chuid a b’ fhearr a thabhairt as gach meudachd ’us neart a bhuineadh dhi. Cha robh, mata, ach fortan bronach, bochd aig ceatharnach nan long. Chaill na daoine ’thog i an airgiod gu buileach, agus thainig crioch mhuladach air an long lurach, eireachdail, mheamnach—bata-smuide An-mhor na h-Airde ’n Ear. Rinn i maith sonruichte, oir ghiulain i ’na broinn fharsuing cord gne an dealanaich eadar Breatunn agus America. Tha cuimhne gle gheur agamsa air an doilgheas dhuaichni a bha air feadh cuibhrionn mhor de ’n t-saoghal, do bhrigh gu do bhrist an cord ann an 1865 am meadhon na fairge; oir bha onfhadh a’ chuain co luasganach, oillteil, ’s gu do bhrist an cord laidir leis an doruinn uamharra ’bha eadar treise na fairge ’s soitheach na smuide. Cheangail luchd tuigseach ’us gaisgeil na luinge fleodruinn(buoy)ris a’ chord a chaidh bhristidh, agus an ath bhliadhna ged bha ’n cord ceithir no cuig mìle fo ’n chuan eagalach, agus ged bha ’m fleodruinn fad a’ gheamhraidh a’ tulgainn a null agus a nall ann an tonnan ard na fairge, fhuair am bata mor greim air agus thog i e bho iochdar a’ chuain, agus air an doigh so bha da chord gne an dealanaich air an cur ann an ordugh gleusda eadar an Roinn-Eòrpa agus America. Rinn am bata-smuide lurach iomadh sochair eile, ann an coird gne an dealanaich(electric cables)a ghiulan agus a leigeil eadar Breatunn agus cearna no dha eile de ’n t-saoghal. Chaidh am bata maiseach so fa-dheoidh, a reic airson suim bheag airgid, agus chaidh a cur as a cheile. Is ann le mulad trom a bheir sinn fa chomhair ar n-inntinn àilleachd na bata-smuide so, agus gach euchd a rinn i, ’s gach gniomh feumail agus oirdheirc a b’ urrainn dhi ’dheanamh nam bitheadh ionnsachadh ceart am measg a seolaidearan.

CONA.

Cuir a dh’ iarraidh MHIC-TALLA.

Am Feillire.

DESEMBER, 1898.

1 Dior-daoin Bas Raibeart MhicShim 1783
2 Di-haoine Breith Thormaid MhicLeoid D. D. 1783
3 Di-satharna
4 DI-DONAICH 2ra Domhnach na h-Adveint
5 Di-luain Bas Mhic Bheith, 1066
6 Di-mairt
7 Di-ciaduin
8 Dior-daoin Breith Ban-righ Mairi, 1542.
9 Di-haoine
10 Di-satharna Crùnadh Alasdair III, 1214.
11 DI-DONAICH 3ra Domhnach na h-Adveint
12 Di-luain
13 Di-mairt
14 Di-ciaduin Bas Seumas V, 1542.
15 Dior-daoin
16 Di-haoine
17 Di-satharna Fògradh Seumas VII, 1689
18 DI-DONAICH 4mh Domhnach na h-Advent
19 Di-luain
20 Di-mairt
21 Di-ciaduin An latha ’s giorra ’sa bhliadhna 8 u. 36m.
22 Dior-daoin
23 Di-haoine Rugadh Sir Isaac Newton, 1642
24 Di-satharna
25 DI-DONAICH Latha Nollaig.
26 Di-luain
27 Di-mairt
28 Di-ciaduin Feill na Naoidheanan.
29 Dior-daoin
30 Di-haoine
31 Di-satharna A’ Challuinn.

MUTHADH AN T-SOLUIS.

An Cairteal mu dheireadh L. 6, U. 5, M. 52 M
An Solus Ur, L. 13, U. 7, M. 29 M
A’ Cheud Chairteal L. 19, U. 11, M. 8 F
An Solus Lan, L. 27, U. 7, M. 25 M

RI CHREIC.

FEARANN a bhuineadh do EOSEPH GILLIOS, aig Forks Shidni, mu 7 mile on bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Air a dheagh obrachadh.

FEARANN aigForks Road,mu cheithir mile on bhaile, ri taobh fearann Mhic-Thearlaich, —mu cheud gu leth acaire.

FEARANN a bhuineadh do SHEORAS BOUTILIER, ann an Coxheath, mu thri mile o’n bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Tha e ’na fhearann math, faisg air an rathad-iaruinn, air a dheagh obrachadh, agus tigh us sabhal air.

Prisean agus Dail Reusanta.

Phœbe Brookman.
Sidni, C. B.

SEANN STAMPAICHEAN.

PAIGHIDH mi airgead air seann stampaichean a thainig a mach anns na bliadhnaichean 1851 gu 1870. Fag na stampaichean air na cuibhrigean air an d’ thainig iad; ’s ann mar sin a’s luachmhoire bhitheas iad.

A. McPHAIL,
Orangedale , C. B.
Dec. 9, ’98. 6m.

---

[165]

[Vol . 7. No. 21. p. 5]

NAIGHEACHDAN.

Bha stoirm sneachda ann an Ontario toiseach na seachdain s’a chaidh, storm a bha moran na bu truime na b’ àbhaist a bhi ann cho tràth so ’sa bhliadhna. Thuit mu shia oirlich dheug de shneachda ann an Ottawa.

Thill cóig duine fichead a mhuinntir Newfoundland, a bha ’g obair air an rathad-iaruinn aigCrow ’s Nest Pass, dhachaidh air an t-seachdain s’a chaidh. Thainig iad gu Sidni Tuath oidhche Dior-daoin, agus dh’ fhalbh iad air an t-soitheach-smuide “Bruce” an oidhche sin fhéin.

Chaidh 34,000 tunna guail a chur a mach á mèinn Springhill air a mhios a chaidh seachad. Tha naodh ceud ag obair anns a mhèinn sin eadar dhaoine agus ghillean. Chaidh tuilleadh guail fhaotainn o chionn ghoirid, agus tha sin ’na ni math do ’n bhaile, oir cha mhair a chuid air am bheil iad ag obair an dràsda ach beagan bhliadhnaichean air a chuir a’s fhaide.

Tha Lagh Seilg na dùthcha so ag innse dhuinn nach eil e ceadaichte Moose no Caribou a mharbhadh ann an Ceap Breatunn gus a cheud latha de dh’ October, 1899. Ach tha fear de phaipearan na seachdain so ag innse dhuinn gu’n deachaidh aireamh dhe na beathaichean sin a mharbhadh ann an siorrachd Victoria o’n thàinig an geamhradh. Tha sinn an dòchas nach eil sin fior.

Di-satharna s’a chaidh, bhuail am bàta-smùide “Blue Hill” ann an drochaid na Narrows Mhora, agus chaidh a mhilleadh gu dona. Bha stoirm sneachda ann aig an àm, agus bha e doirbh am bàta stiùireadh. Chaidh a chàradh air dhòigh ’s gu’n téid aige air an t-aiseag eadar na Narrows us Baddeck a ruith gus an tig an deigh. Mur biodh cho luath ’sa thainig daoine chuideachadh an sgioba dh’ fhaodadh am bàta bhi air a chall gu buileach.

Thatar ag radh gu bheil ceithir cheud muillein dolair ’na laidhe ann am Banca Shasuinn, a feitheamh air oighreachan an t-Seanalair Iain Smith, a thainig as na Stàitean gu ruige Nobha Scotia anns a bhliadhna 1750. Ma tha na tha dhe’n t-sloinneadh ann an Nobha Scotia nan oighreachan air an airgead, cha mor a ruigeas air gach aon. Cha b’iongantach leinn ged bhiodh am fortan so mar a bha iomadh fortan air a cuala sinn iomradh roimhe—gun sgeul air ach na chithear anns na paipearan naigheachd.

Anns an ceithir bliadhna deug a chaidh seachad, chaidh binn crochaidh a thoirt a mach air ceud ’sa h-ochd ann an Canada. Chaidh tri fichead ’sa dha dhiubh sin a chur gu bàs a reir na binne, agus fhuair da fhichead ’sa sia as le tigh-obrach. Fhuair aon fhear, Lyman Dartt, as gun sin fhéin. Nuair a gheibhear duine ciontach de mhort, cha’n urrainn do chùirt no do bhreitheamh ach binn bàis a thoirt a mach air; ach an deigh sin faodaidh an t-àrd-riaghladh a bheatha leigeil leis ma chithear gu’m bu chòir sin a dheanamh.

An deigh a latha Nollaig, (agus air latha Nollaig fhéin), faodar litir a chur a null do Bhreatunn agus mar an ceudna do àireamh mhor de nacolonies, air son da shent. Air son litrichean a chur do aite sam bith ann an Canada no anns na Staitean, tha tri sentichean ri phàigheadh mar aig an àm so fhéin, agus tha daoine dhe’n bharail nach bu chòir sin a bhith. Ach cha ’n eil teagamh nach bi sin air a chur ceart an uine gun bhi fada, agus gu’m faodar litir a chur do àite sam bith an Canada, ’s na Stàitean, no an cearna sam bith de Impireachd Bhreatunn le da shent. Bidh a cheud litir le stamp an da shent air a cur air falbh maduinn na Nollaig leis an ard-riaghladair dh’ionnsuidh na Ban-righ’nn.

Chaidh fear Alastair Slater a mharbhadh ann a Halifax toiseach na seachdain s’a chaidh le each a ruith thairis air. Bha e beò latha no dha an deigh do’n sgiorradh tachairt dha.

Thainig an sneachda toiseach na seachdain so, agus o chionn latha no dha tha na deagh ròidean ann. Ma mhaireas e gu’n deigh na Bliadhn’ Uire, ni e feum mor do na marsantan, agus do mhuinntir na dùthcha air fad.

Tha cùirt na siorrachd ’na suidhe anns a bhaile air an t-seachdain so. Tha àireamh mhor ’gam feuchainn aice air son creic an stuth làidir, feadhainn a bha air am faotainn ciontach leis an luchd-ceartais, agus a thog an càsan gu breitheamh a’s àirde.

Chaochail gille beag aois dheich bliadhna, faisg airMoncton , N. B. ,o chionn beagan us seachdain air ais, ’se air e fhéin a phuinnseanachadh leParis Green.Ghabh e an stuth sin air son e fhéin a dheanamh tinn gus nach biodh aige ri dhol dh’ an sgoil, far nach robh e faighinn air adhart mar bu mhath leìs.

Chaidh tobar a chladhach faisg air Winnipeg air an fhoghar s’a chaidh, a tha gu bhi glé fheumail do’n bhalle. Thatar a toirt mu shia ceud mile galan as h-uile latha, agus cha toir sin de dh’ isleachadh as ach mu cheithir troighean. Cha’n eil an tobar ach coig troidhean deug air fhichead a dhoimhnead.

Bidh Comhairle na siorrachd so a cruinneachadh air an deicheamh latha dhe ’n bhliadhn’ ùir. Thatar a toirt ionnsuidh air àireamh dhiubhsan a bha air an taghadh a chur a mach air son a bhi gabhail dòighean mi-laghail air bhòtaichean fhaotainn. Cha’n eil sinn fhéin a tuigsinn carson a rachadh daoine a cheannach bhòtaichean ma tha dreuchd na comhairleachd cho beag buannachd dhaibh ’sa ghabhas iad uil’ orra. Ma ’s e urram a tha dhith orra tha eagal oirnn gu bheil iad ga iarraidh ann an àite anns nach eil e ri fhaotainn. Bu chòir an lagh a bhi na bu chruaidhe na tha e air daoine bhios a ceannach bhòtaichean, no ’gam faotainn air dòigh mi-iomchuidh sam bith; agus bu chòir e bhi cheart cho cruaidh air muinntir a reiceas am bhòtaichean. Tha làn àm stad a chur air a mhalairt mhaslach sin gu buileach.

IADSAN A’ PHAIGH.

Iain Mac Gilleain, Scottsville .
Ceit Mhoireastan, an Gut a Tuath.
Bean Iain Mhic Dhiarmaid, Stirling .
Dùghall Mac Cuithein, Glace Bay Mhor.
Ailein D. Mac Gilleain, Valley Mills.
Mrs. Nic Rath, an Amhuinn Mheadhonach.
Iain Mac Gille-mhaoil, Grand Mira.
Caitriona Chaimbeal, an Cladach a Tuath.
Gilleasbuig Gillios, Gleann nan Sgiathanach.
Gilleasbuig Mac Mhairis, Low Point.
Bean D. J. Mhic Fhionghain, Kirkwood
Post-mhaighstir, Low Point.
Bean Murchaidh Mhic Leoid, Baddeck .
R. Barclay, a Meinn a Tuath. 25c
D. MacNèill, Loch na h-Aimhne Deas, N.S.
Alastair Camaran, Lochabar, N.S.
Murchadh Mac Laomuinn, SpringtonE.P. I.
D. Mac Fhionnlaidh, Braidalbainn, E.P. I.
Aonghas Mac Aonghais, Martin Vale,E.P. I.
Barbara C. Leitch, Lafontaine , Ontario,50c
Iain Mac-a- Mhaighstir, Lagan , Ontario.
A. H. Caimbeal, Hartley , Ontario.
I. I. Mac Rath, Martintown , Ontario.
D. I. Mac Dhiarmaid, Kustonook , B. C.
Gilleasbuig Camaran, Victoria , B. C.
Domhnull Dùghlach, Longlaketon N. W. T.
S. M. Mac Fhionghain, Moosomin , N. W. T.
Murchadh A. MacCoinnich, Winnipeg , Man.
Cailein Mac Ritchie, Holeb Maine.
M. B. Mac Coinnich, Braigh Waipu N. Z.
Domhnull Rothach, Reynaldstown , N. Z.
Niall Mac Mhannain, Reynaldstown , N. Z.

Am Bathar a’s Fhearr.
Na Prisean a’s Isle.
GHEIBH THU SIN AIG
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
SIDNI, C. B.
Bathar Tioram, Aodaichean, Amhlan, agus iomadh seorsa bathair nach gabh ainmeachadh an so.
THIG AGUS GHEIBH THU BARGAN.

AMHERST BOOT & SHOE Mfg. Co.
AMHERST, N. S.

A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.

AODACH MATH.
Na ’m biodh gach seors’ aodaich coltach ri cheile, bu choma c’aite ’n ceannaicheadh tu e. Ach cha’n ann mar sin a tha. Tha aodach math agus aodach don’ ann. Tha aodaichean g’ an creic an aiteachan nach fhiach an deanamh.

AN DEANAMH.
Ma bhios aodach math air a dhroch dheanamh, cha’n fhearr e na droch aodach. Ma tha thu glic gabh comhairle, agus seachainn an droch aodach ’s an droch dheanamh.

THA AGAINNE
aodaichean matha dhe gach seorsa agus bidh iad air an deanamh gu math. Cha bhi e cumhang no farsuinn; freagraidh e dhut anns gach doigh, agus bidh toileachadh agad ann fhad ’sa mhaireas e.

Niall Mac Fhearghais.

COMHAIRLE.

CUIREADH iadsan a tha measail air sgeulachd mhath 5c. air adhart agus gheibh iad aon de na “Novels” a’s uire, agus litreachas feumail eile. Dean cinnteach as le sgriobhadh trath gu,
BOX 70, Sydney,
Cape Breton, N. S.

THE
DAILY RECORD.
PAIPEAR LAITHEIL
CHEAP BREATUNN.

Air a Chur a Mach a h-Uile Maduinn, ann an Sidni, C. B.

A PHRIS:
Bliadhna, $3 .00
Sia miosan, 1.50
Tri miosan, .75
A PHRIS RI PHAIGHEADH ROMH LAIMH.

Gheibhear anns an “Record” na naigheachdan a’s uire, a tighinn leis an telegraph as gach cearna dhe ’n t-saoghal; naigheachdan an eilein agus na siorrachd; fiosan mu na meinnean ’s mu na soithichean, etc., etc.
’S COIR DHUT A GHABHAIL.

SGRIOBH GU—
JOS . MacDONALD,
Editor and Publisher,
Sydney, C. B.

---

[166]

[Vol . 7. No. 21. p. 6]

(Air a leantuinn o thaobh 163.)

’s a dhà chluais sìos air ’amhaich, agus ’earbal eadar a dhà chois; a’s rinn e donnal bhrònach air mo chùlaobh. Ruith an créutair a chuir sinn air a cois as a’ chàrn romhainn, gu direach cosmhuil ri maighich; agus ’nuair a bhrosguil sinn an cu, chaidh e na deigh mar a dheanadh e an deigh maighich eile. Lean sinn an créutair, gun teagamh air bith na amharras nach maigheach a bh’againn. Bha’m feasgar àillidh, san fhogharadh, agus bha ’ghealach-làn direach ag éiridh cùl cnoc. Ach coma co dhiùbh, lean sin air tòir na seilg, gun smuaineachadh gur créutair eile bh’ann ach maigheach. Ma dheireadh ghabh i car mu chnoc, agus thainig sinne mar asdar urchair dhi. Thog mo charaid a ghunna ri ’shùil. Ghabh e cuimse ghasda. Loisg e; ach cha d’fhalbh an urchair—cha d’ rinn ach am fùdar-cluaise lasadh. Chuir mise an gunna ri m’ ghualainn. Dh’ fheuch mi ri cuimse ’ghabhail; ach thainig seòrsa do laisge a’ m’ laimh—seorsa do chadal-deilgneach— ’s cha b’urrainn domh an dealg-tharruing a ghluasad. Cha’n eil fios agam air thalamh ciod a dh’éirich dhomh. Bha no lamh air crith, ’s mo shùil a’ ruith, ’s mo chridhe a’ bualadh le farum iongantach an taobh a stigh dhomh. Ciod a th’ agaibh dheth, dh’fhalbh an créutair; ach chuir sinne romhainn a leantuinn. Bha’n cù na deigh. Chuir sinn na gunnaichean ’nan uidheam. Thainig lùs mo làimh air ais. Thainig i ’rithisd tarsuing oirnn. Loisg mise, ach cha do chuir mi ròin aisde. Thog i a h-earball gearr le fochaid, a’s thàr i as. Leig mo charaid dairearach mhath na deigh; ach bha e co math dha gnnna-spùtain a leigeadh rithe. Dh’fhalbh an créutair, a shaoil sinn gum bu mhaigheach, air a h-aghart gu tom na h-eaglais; a’s lean sinn’ i. Fhuair sinn cothram eile oire. Loisg sinn le chéile ’san aon mhionaid; ach bha’n créutair co luath lùghmhor ’sa bha i air tus. Thug i stigh oirre ’measg nan làrach bhriste, agus sinne fad na h-uine a’ smuaineachadh gur maigheach a bh’ againn. ’S iomad sgeul eagalach a bha air aithris mu na làraichean so—sgeulachdan is minig a thug air m’ fhalt éiridh air mo cheann le uamhas. Thachair do chlachair a bhi briseadh cuid de na seann làraichean so o chionn beagan bhliadhnachan, agus ciod a fhuair e—Nì-Math eadar sinne ’san t-olc—ach cnàmhan duine mairbh, a bh’ air am folach sa’ bhalla, ’s gun teagamh sam bith air a mhortadh ’s na h-àmanan dorcha sin. Ubh! ubh! b’ iadsan na h-àmanan oilteil! Cha’n eil fios ciod tuille ’fhuair na chual’ an clachair, ach cha’n fhacar deoch na daorach air riamh na dheigh sin a rithisd. Ach coma, chaidh mi air falbh o m’ sheanachas. Chaidh sinn a stigh air an dorus mhòr, ’measg na làraich bhriste. Bha gathan na gealaiche ’dearsadh air feadh an àit’ udlaidh; agus ciod a chunnaic sinn, gu cead duibhse, ach, mar a shaoil sinn, a’ mhaigheach ghlas, na cruban dluth do cheann na h-eaglais, aig lic a’ mhanaich. Bha mise deas, agus brath losgadh oirre; ach bhac an duine còir mi— ’s b’e sin esan, am fìor dhuine cneasda mhothachail—bha urram aige do’n àite. Smèid e orm féin. “Thoir dhomh,” ars’ esan, “na putanan airgid ’tha ann am muilichinnean do léine.” Bha sin agam air an àm, putanan bhòidheach luachmhor do chlachan prìseil, air an suidheachadh ann an airgiod. “Thoir dhomh iad,” ars’ esan, le guth sòlainte, stòlda, samhach. Thainig crith air m’ fheòil. Cha d’ thubhairt mi diog, ach ghabh mi mo phutanan ghasda, a’s thug mi dhà iad. Chuir e putan mo làimh dheas ’na ghunna féin.” “So,” ars’ esan, “cuir am fear eile a’d ghunna féin.” Rinn mi so. “ ’Bheil thu deas?” ars’ esan. “Tha,” arsa mise, gu samhach, ’s am fallus a’ braonadh sìos air mo dhruim. “Gabh cuimse mhath,” ars’ esan, “an ainm nan cumhachdan math.” Chuir sinn na gunnachan ri’r guaillaibh, a’s loisg sinn ’san aon mhionaid. Le cead duibh, bha uamhas orm, agus chritheanaich mi gun fhios c’arsan. Ruith sinn le chéile dh’ ionnsuidh an àite far na shaoil sinn a faicinn marbh.”

“Agus ciod,” ars’ an righ, “a bh’ann? Ciod a bh’ann! Innis dhomh.”

“Bhà, le cead duibhse,” ars’ am ministeir, “maigheach ghlas reamhar!” —Cuairtear nan Gleann.

“IRISH”NO GAILIG.

A FHIR DO CHLANNAIBH GAEDHEAL, —Dochim gur dóigh le Mac-Iain ná tagaid le chéile a n-dubhart san MAC-TALLA agus an ni do chuireas tamall ó shoin ar n-a sgriobhadh i m-Beurla sanBulletin of the Catholic University.Dar mo bhriathar-sa go d-tagaid go direach le chéile. Adeir sé ná deunaim deithbhir ar bith idir fearaibh Eireann agus fearaibh Albann, amhail is ná beadh Gaedhil Albannaig ann idir, is gurab é is mian liom-sa, fir Albann do shluigeadh san cuir à follais. Go b-fóiridh Dia orrainn! Fiafraighim de Mhac-Iain anois: más ionann feol, fuil, bun, bárr is teanga dhóibh araon, cá, ngábhadh dhuinne a n-eidirdhealughadh? Má tá ni ann in nach ionann Gaedhil Eireann agus Gaedhil Albann ba iad na Sassanaig do rigne an ni sin agus na Gaedhil an-eolaig atá ag gabhailt leo-san. Ni ’l ainm da ghairm ar Ghaedheal nach oireann do gach Gaedheal eile beo é, agus muna b’ fhior dam é sin, biodh ormsa a mhillean os comhair fear n-Eireann agus Albann. Ata ni eile ann: Adeir Mac-Iain go bfuil da bhréithir mhaith Beurla aguinn ar Gaedheal agus Gaedhilge, eadhon Gael agus Gaelic. Fiafraigim aris an maith an Beurla seachtair diobh sin? Acht adeirm-se go bfuil focail mhaith Beurla ann agus mar gur Bheurla do sgriobhainn sanBulletinb’ i sin do chuireas sios. Da sgriobhainn Gaedhilge do thiubhrainn Gaedhilge mar ainm air. Agus is é an bhriathar sin, eadhon Erse, no Erysche, do réir mar sgribhthi ag an Aird-deacoin Munroe é. Dochim fos na leigfiidhe don duine urramach Roibeird Cambeul bheith ’na mhinisteur ag paraiste Cillarrow, in Ile, (an ait sin dan goirthear Islay an diu) san bhliadhna 1661, “for want of the Yrish tounge.” (Origines Parochiales, vol. II., p. 261) .Agus tar a cheann sin dochim gur ordaig Oireachtas mhor na h-Albann suim bhliadhantamhail airgid do thabhairt uaithe san bhliadhain 1663, do cho-thughadh ministéiridhe“who had the Yrish tounge.” (ib. pp. 161, 294). Leighim fos i réim orduighthe na sgoile moire ag Aberdeen do rignedh san bhliadhain 1553: “Loquantur omnes Graecè Hebraicè Gallicè Hybernicè” ;ionann sin agus a radh, “Labhraidis go léir Gréigis, teanga nan Eabhruigheach, Fraincis agus teanga na h-Eireann. (Fega leatMiscellany of the Spalding Club, vol. V. p. 400, Aberdeen, 1852) Ata fhios ag an saoghal go g-cleachtaid muintear na h-Albann idir Gaedhlibh agus Gallaibh Erse do thabhairt ar an Ghaedhilge an tan labhraid Beurla. Agus cad eile cad dubhairt mise acht an ni ceudua, eadhonIrish ?Agus mar go d-tugadar muintear na h-AlbannIrishd’ ainm ar a d-teangaidh riamh ’sa g-comhnaidhe agus is na bliadhantaibh sin reamhraidhte, cread fath nachar cead damhsa an rud ceudna do dhéanamh san bhliadhain-se? Bidis san fir Eireann agus fir Albann ann amhail do bhiodar i g-comhnaidhe, agus go m-bronnaidh Dia na g-comhacht rath ortha leith ar leith; ni h-ail liom-sa go sluigfeadh an dara fear an fear eile. B’ fhearr liom go m-beidis aris na g-comh-Ghaedhlibh mar budh coir, do reir a n-dubhart cheana. Ata a seacht n-oiread deug eile agam le a chur sios timchioll fear n-Eireann agus fear n-Albann, acht ni rightear a leas a thuilleadh a radh anois. Ta muinighin agam gur briseadh an briathar-chath-so ar Albainn don chor-so. Acht do b’ fhearr liom-sa go mbrisfidhe a leitheid sin do chath ar Eirinn agus ar Albainn gach lo fa seach, chum go d-tiubhradh gach neach diobh aithne ar a chéile aris.

Mise duine do chineadh Scuit.

RISTEIRD DE HENEBRE.
An naomhadh la don deichmhi.

LEABHRAICHEAN GAILIG.

Clarsach an Doire, le Niall MacLeoid, $1 .00
Na Baird Ghaidhealach, bho 1775 gu 1825, leis an Urr. A. Mac G. Sinclair .35
Orain Iain Luim .35
Gramar Gailig, le Dr. H. C. Mac ’Illiosa 1.10
Gaelic Class Book .35

Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son a phris ainmichte.

Sgriobh gu—
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney C. B.

AR STOC GEAMHRAIDH.

SLEIGHEACHAN.
Air an deanamh leis a ChanadaCarriage Co.An seòrsa ’s buaine ’s a’s fasanta a tha ’sa mhargadh.

ACUINN.
Lamh-dheante; an seòrsa ’s fhearr

BEIN.
An“Saskatchewan Buffalo. ”

CLUIG agus CUIPICHEAN.
Dhe gach seorsa.

BRATAN-EACH.
Iomadh seòorsa; agus air caochladh phrisean.

Truncaichean, Maileidean, Leabhraichean-poca, Skates, Lamhannan, agus iomadh ni eile a bhios freagarrach mar ghibhtean Nollaig us Bliadhn’ Uire. A phris a’s isle.

F . Falconer & Son,
Sidni, C. B.

Am bheil romhad tigh no sabhal ur a thogail? Ma tha, paighidh e dhut do chuid thairnnean, glaine, paipear, paint, aol, plaster, luaidhe, glasan, ludagan, rop agus uidheaman saoirsneachd a cheannach bho

C . P. MOORE.

’Nuair a thoisicheas tu air an fhiar, ma bhios speal, sgrioban, forc no cas forca a dhith ort, theirig g’ an iarraidh gu

C . P. MOORE.

Nuair bhios a chlann ag iarraidh sgliat no leabhar ur, paipear sgriobhaidh, pinn, no inc, ceannaich iad bho

C . P. MOORE,
SIDNI, C. B.

Sin an t-aite anns am faigh thu gach ni dhiubh so gle shaor.

THA EARBSA
aig daoine ann am maidsichean Eddy— ’nuair a chi iad an t-ainm air a bhocsa bidh fhios aca gu bheil iad math. Tha seorsachan air an deanamh, agus gheibh thu barrachd fiodha air son do chuid airgeid, agus seorsaichean eile rithist a tha “coltach” ri maidsichean Eddy, ach tha iad gle ao-coltach riutha an am an cur gu feum.

Tha ’n t-ainm so na urras air mathas.

THE
E. B. EDDY Co., Ltd.,
HULL, CANADA.

---

[167]

[Vol . 7. No. 21. p. 7]

NA RIONNAGAN.

Tha astar nan rionnag on talamh, agus o aon a chéile, co iongantach ris an àireamh aca. Tha ’n teallsanach Bessel a’ deanamh dheth gu ’m bheil na rionnagan suidhichte a’s faisge do ’n talamh tri fichead muillean de mhuilleanaibh mile air astar uaithe; agus ma tha iadsan a’s faisge co uamhasach fad’ air falbh, ciod a theirear mu ’n timchioll-san a tha cho fad’ as is gur gann a chithear iad. Tha an solus a gabhail teann air ochd mionaidean gu siubhal eadar a’ ghrian agus an talamh so, ach ghabhadh e cuig, deich, agus fichead bliadhna gu siubhal eadar cuid dhe na rionnagan sin agus an talamh! Cha’n urrainn an inntinn aireamh nam miltean astair a tha na rionnagan sin air falbh a thuigsinn. Ghabhadh peileir gunna moir, dh’ aindeoin a luathais, teann air ceithir muillean bliadhna gu gu tighinn o’n rionnag ris an abrar Draconis, a dh’ iounsuidh na talmhainn; agus is leoir sin chum a dheanamh soilleir nach comus duinn beachd freagarrach sam bith a ghabhail air an astar do-thuigsinn aig am bheil na rionnagan air an suidheachadh uainne! Tha moran anns a’ bharail gur lionmhor rionnag a tha ann, a tha co fad air falbh is nach d’ rainig an solus aca fathast an talamh so, o àm a’ chruthachaidh gu ruig an la an diugh! Thugadh so air na h-uile an smuaintean fein a shuidheachadh air a’ chumhachd neo-chriochnuichte sin a dhealbh na soluis mhaiseach so, agus a tha ’g an stiuireadh ’n an cuairtibh ann am farsuingeachd nèimhe!

DUAISEAN.

Tha mi a tairgse tri duaisean airgid— $12 , $8 agus $4 —do ’n triùir sin a chuireas ugad eadar so ’s an 15mh latha de Februaraidh, 1899, an cruinneachadh a’s fhearr de raidhean Gailig(Gaelic phrases and idioms)aig nach bi co-chomunn sam bith ris a’ Bheurla; tha mi coma cia as do na raidhean, ach a mhàin nach ann anns a’ Bhiobuill a gheibhear iad; agus ma gheibh mi pailteas, bheir mi seachad duaisean airson nithean eile. Cha ’n fhaigh duine tighinn anns a’ chomh-ruith nach do phàigh am MAC-TALLA gach sgillinn de ainbh-fhiach a tha aige air. Seoladh iadsan a tha deonach feuchainn air son nan duaisean so, an litrichean gu,

CARAID NA GAIDHLIG.
Office of “Mac-Talla,”
Sydney, C. B.

J. E. EISAN.
PIANOS AGUS ORGAIN.
AN SEORSA ’S FHEARR A THATAR A CREIC.
PRISEAN GLE REUSANTA.
SIDNI, C. B.

BATHAR CRUAIDH.

Tha mi a nise ’cumail Bathar cruaidh dhe gach seorsa, agus ma tha Sabh Tuagh, Locair, Glas, Sgian, no Tairnean a dhith ort, feuch gu ’n taghal thu orm. Tha mi, mar a b’ abhaist, a’ creic Pant, Olla, Varnish , Putty,Glaine, Paipear-balla agus gach ni eile air son do thigh a dheanamh seasgair agus briagha. Tha mi ’creic gach ni gle shaor.

Aonghas Mac Leoid,
SIDNI, C. B.

’NUAIR THEID THU ’BHADDECK
TAGHAIL AN STOR
Albert I. Hart.
Tha stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.

Bathar Tioram,
Bathar Cruaidh,
Amhlan,
Aodaichean,
Caiseart, Adan,
Curraichdean,
Agus iomadh ni eile.

An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
Stewartdale , C. B.

CLOTH, DROGAID,
AGUS
Plaideachan “EUREKA.”

Mu dheich air fhichead seorsa aodaich ’ga chreic.
Cloimh air a ghabhail an coinneamh Aodaich.
Ma tha thu air son aodach math deise fhaotainn saor, taghail aige no sgriobh uige.

DH’ IARRAMAID AIR
NA GAIDHEIL
’s air muinntir eile a tha air son“Typewriter”a cheannach, iad a dh’ fheuchainn na
Blickensderfer No. 5,
mu ’n ceannaich iad seorsa sam bith eile. A phris, $35 .
Tha seorsachan eile againn cuideachd.
CREELMAN BROS.,
TYPEWRITER CO.
15 Adelaide St. East,
TORONTO, ONT.

C. H. HARRINGTON & CO.
Na Marsantan a’s Fhaide tha Deanamh Gnothuich ann an Sidni.

THA IAD A’ CREIC
Flur, Min, agus Amhlan;
Brogan, Botuinnean, Rubbers;
Soithichean Glaine agus Creadha;
na ’s saoire na gheibhear iad aig marsanta sam bith eile ’sa bhaile.

“SALADA TEA, ”
Na Puinnd ’s na Leth-Phuinnd; an ti a’s fhearr a tha ’n Ceap Breatunn air a phris.

GHEIBH THU
AN TI
A’s fhearr ’sa Mhargadh.

NA BROGAN
A’s Fhaide Mhaireas.

AIG
TORMAD DOMHNULLACH,
SIDNI, C. B.

Brogan matha air 75c. agus 90c
Deiseachan o $3 .50 gu $9 .50
Triubhsairean air 90c

TORMAD DOMHNULLACH.

AN T-AITE
ANNS AN CEANNAICH THU
Suic agus
Iaruinn Cruinn,
Creamers,
Soithichean Bainne,
Airneis-taighe,
Stobhaichean,
Flur, Min etc., etc.
AN STOR AIG
Isaac Greenwell,
SIDNI, C. B.

UISDEAN ROS, LL. B.
Fear-Tagraidh, Notair, &c .
Airgead ri Thoirt Seachad an Iasad.
OIFIS: An Tigh a Bhanca.
Sidni, C. B.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
FEAR-TAGRAIDH, COMHAIRLICHE, NOTAIR, &c .
SIDNI, C. B.

A. J. G. MacEACHUINN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, NOTAIR, &c .
Fear-ionaid àrd chùirtean Nobha Scotia agus Newfoundland.
SIDNI, C. B.

D . A. HEARN,
FEAR-TAGRAIDH, NOTAIR, &c ., &c .
SIDNI, C.B.

J . S. BROOKMAN, M. D. ,
LIGHICHE.
OIFIS: Na Thigh-comhnuidh air Sraid Shearlot.
SIDNI, C. B

Dr. G. T. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, C. B

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes,
Cloth Chlondaic,
Clothan Canadach, Albannach agus Sasunnach.

Triubhsairean bho $3 .00 suas.

Niall Mac Coinnich,
Sidni, C, B.

ADAN! BONAIDEAN!

THA
Floiri Nic Fhionghain
a’ cumail gach seorsa comhdach cinn a bhios na mnathan a’ cosg.

ADAN,
BONAIDEAN,
RIBINNEAN,
FLURAICHEAN,
ITEAN,
GEUGAN.

agus moran de nithean eile nach gabh ainmeachadh an so. Ma cheannaicheas tu ad no bonaid uaithe, bidh iad air an deagh dheanamh, agus saor gu leor.

FEUCH GU ’N TAGHAIL THU.

---

[168]

[Vol . 7. No. 21. p. 8]

An Stuamachd.

SEISD—
Thug a bliadhn’ -ùr so mise nall,
Nall do’n Oban-Ladharnach,
Gun deanainn tùr a chur nan ceann
A thionndaitheas o’n òl iad.

Tha Comunn Stuamachd ann mar tha
’S mor a’ s-feàirrd am baile sin,
Nam bidh an sluagh sin mar tha càch
Bu truagh ’s bu nàr an t-Oban.

An Comunn òigridh bha ’n diugh cruinn,
Buinnidh dhuibhse neartachadh,
’Se buanachd dhuibh gu ’m bi ’ur clann
’Nam buill am Bann-an-dòchais.

Tha iomadh tigh an diugh gun rian,
Clann gun bhiadh gun teine ac’ ann,
’S na pàrantan ri cur na giadh,
’S nan ròst am beul an òsdair.

Tha iomadh duin’ an diugh gu tinn—
Puinnsean air an ath’ aige—
’S an t-ìm bu chòir bhi aig a’ chloinn,
’N a gheir am broinn an òsdair.

Am fear nach toir d’a mhàthair fhéin,
Na chuireas léine dh’ anart orr’
Cuiridh e boineid ’s brògan ùra,
’S gun air bean an òsdair.

Léine thollta tha m’a dhruim,
Còta, ’s uillnean straichd aige
A chasan ag imleach a’ phuill,
A mach troimh bhuinn nam brògan.

Nach fhàs thu ciallach na thrà
Mu’n teirig slàinte ’s cosnadh dhuit,
’S tu deanamh cùmhnant ris a’ bhàs
’Toirt smior do chnàmh do’n òsdair.

Eadar aodach, màl is biadh,
Nach ’eil an dial aig cosnaichean,
Ged nach toireadh iad ’s a’ bhliadhna
Bonn-a- sia do’n òsdair.

Smeorach Clann Domhnull.

LEIS A BHARD MAC ODRUM.

Holaibh o iriag horoll o,
Holaibh o iriag horo i;
Holaibh o iriag horoll o,
Smeòrach le Clann Dòmhnuill mi.

Smeòrach mis’ air ùrlar Phabuill,
Crùbadh ann an dùsal cadail,
Gun deònachd a théid ni ’s faide,
Truimead mo bhròin thoirleum m’ aigne.

Smeòrach mis’ air mullach beinne,
’G amharc gréin’ ’us speuran soilleir;
Thig mi stòlda chòir na coille,
’S bi mi beò air treòdas eile.

’Smeòrach mis’ air bhàrr gach bidein,
Deanamh mùirm ri driùchd na maidne,
Bualadh mo chliath luth air m’ fheadan,
Seinn mo chiùil gun smùr gun smodan.

Ma mholas gach eun a thìr féin,
Ciod am fàth nach moladh mise,
Tir nan curaidh tìr nan cliar,
An tìr bhiachar, fhialaidh, mheasail.

An tìr nach caol ri cois na mara,
An tìr ghaolach, chaomhach, chanach,
An tìr laoghach, uanach, mheannach,
Tìr an arain, bhainneach, mhealach.

An tìr riabhach, ghrianach, thaitneach,
An tìr dhionach, fheurach, fhasgach,
An tìr lianach, ghiaghach, lachach,
’N tìr ’m bi biadh gun mhiagh air tacar.

An tìr choireeach, eòrnach, phailte,
An tìr bhuadhach, chluanach, ghartach;
An tìr chruachach, sguapach, ghaisneach
Dluth ri cuan gun fhuachd rì sneachda.

’S i ’n tìr sgiamhach tìr na machrach,
Tìr nan dìthean miadar daite;
An tìr làireach, aigeach, mhartach,
Tìr an àigh gu bràth’ch nach gaisear.

’N tìr is bòidh’che ta ri fhaicinn,
’M bi fir òg an còmhdach dreachmhor,
Pailt ni ’s leòr le pòr na machrach,
Spréigh air mòintich; òr air chlachan.

An Cladh Chòthain rugadh mise,
’N Aird-a- Runnair ceaidh mo thogail,
Fradharc a’ chuain uaimhrich chuislich,
Nan stuadh guanach, cluaineach, cluicheach.

Measg Chlann-Dòmhnuill fhuair mi m’altrum
Buidheann nan sròl ’s nan seòl daithte’,
Nan long luath air chuantan farsuing,
Aiteam nach ciùin rùsgadh ghlas-lann.

Na fir eòlach, stòlda, staideil,
Bha ’s a’ chòmhstri stroiceach, sgaiteach,
Fir gun bhron gun leòn gun airtneul,
Leanadh tòir ’us toir a chaisgeadh.

Buìdheann mo ghaoil nach caoin caitean,
Buidheann nach gann greann san aisith,
Buidheann shunntach ’n am bhi aca,
Rùsgadh lann fo shranntaich bhratach.

Buidheann uallach an uair caismeachd,
Leanadh ruaig gun luaidh air gealtachd,
Cinn ’us guaillean cruaidh ’g an spealtadh,
Aodach ruadh le fuaim ’ga shracadh,

Buidheann rìoghail ’s fior-ghlan alla,
Buidheann gun fhiamh ’s iotadh fal’ orr’;
Buidheann gun sgàth ’m blàr no ’n deannal,
Foinnidh, nàrach, làidir, fearail.

Buidheann mòr ’s am pòr nach troicheil,
Dh’ fhas gu meamnach dealbhach toirteil;
Eearail fo’n airm ’s mairg d’ a nochdadh
Ri uchd stoirm nan leanabail coltas.

Suidheam mu’n bhòrd stòlda, beachdail,
’N t-sùil ’s an dòrn nach òl a mach i,
Slàint’ Shir Seumas ’se thigh’n dhachaigh,
Aon Mhac Dhè mar sgeith d’ a phearsa.

C’ait’ an Caidil an Ribhinn?

O c’àit’ ad caidil an rìbhinn an nochd?
O c’àit’ an caidil an rìbhinn?
Far an caidil luaidh mo chrìdh,
Is truagh nach robh mi fhìn ann.

Tha ’ghaoth a’ séideadh oirnn o’n deas,
’S tha mise deas gu seòladh,
’S na ’n robh thu leam air bhàrr nan stuadh,
A luaidh, cha bhithinn brònach.
O, c’àit an caidìl, etc,

Bha mi deas ’us bha mi tuath,
’S gu tric air chuairt ’s na h-Innsean,
’S bean t’ aogais riamh cha d’ fhuair mi ann,
No samhladh do mo nigh’naig,

’S ann ort féin a’ dh’ fhàs a’ ghruag
Tha bachlach, dualach, rìomhach,
Fiamh an òir a’s bòidhche snuadh,
’S e dol ’na dhual ’s na cìrean.

Cha tog fiodhall, ’s cha tog òran,
’S cha tog ceòl na pìoba,
’S cha tog brìodal nigh’naig òig
Am bron tha’n diugh air m’ inntinn.

’S e dh’ iarrainn riochd na h-eala bhàin,
A shnàmhas thair a’ chaolais,
’Us rachainn féin troimh thonnaibh breun
A chur an céill mo ghaol dhuit.

Tha nis gach nì a réir mo dheòin,
Gach acfhuinn ’s seòl mar dh’ iarrainn,
’S gun mhaille théid mi air a tòir,
’Us pòsaidh mi mo nigh’nag.

Bha teine ann anKingston , Ontario,air an t-seachdain roimh ’n t-seachdain s’a chaidh a loisg fiach còig mile fichead dolair de thaighean ’s de bhathar.

FAICEALL

a mhuinntir òga, cha mhair na suilean boillsgeach, no na gruaidhean dearga sin agaibh fada ma bhios tinneas stamaig oirbh. Ma bha sibh gòrach ’s ma tha sibh a nise air ur cradh le cion-cnamhaidh, gairmibh g’ur cuideachadh an lighiche tapaidh sin, K. D. C. Cuiridh e ruaig air an nàmhaid, agus aisigidh e lathaichean briagha, sona dhuibh. Bu chòir K. D. C. a bhi anns gach tigh, oir leighsidh e gach seòrsa tinneas stamaig.

Sampuill de K. D. C. ’s de naPillsa Nasguidh.

K . D. C. COMPANY, Ltd.,
New Glasgow,Nobha Scotia.
agus
127 State St., Boston Mass.

MAC-TALLA.

“Gu ma fada beo a’ Ghailig.”

“Lean gu dluth ri cliu do shinnsir.”

Cha bu choir do Ghaidheal sam bith a bhi as Aonais.

DO DHLEASANAS.
A bhi gabhail MHIC-TALLA.
A bhi leughadh MHIC-TALLA.
A bhi pàigheadh MHIC-TALLA.
A bhi feuchainn ri tuilleadh luchd-gabhail a chur ’na rathad.

An aon phaipear Gailig a tha air ur-uachdar an domhan.

Cha robh a leithid ann roimhe, ’s cha ’n eil a leithid eile ri fhaotainn fhathast.

Is Gailig gu h-iomlan e. Tha e tigh’n a mach uair ’san t-seachdain. Innsidh e naigheachdan na duthcha agus an saoghal dhut.

Bheir e dhut seanachasan taitneach air an am a ta lathair; bheir e dhut sgeulachdan agus eachdraidhean air na h-amannan a dh’ fhalbh.

A bharrachd air sin bheir e dhut o am gu am: bardachd, litrichean agus iomadh ni eile a thaitneas riut, agus a bhios a chum buannachd do t’ inntinn.

Tha aireamh de sgriobhadairean matha Gailig a’ sgriobhadh gu daonnan dha; agus tha iad lan chomasach air leughadh taitneach a chumail ri sean agus og.

Is abhaist do dhaoine ’nuair a bhios iad a’ creic ni nach bi a leithid aig neach sam bith eile, a bhi ’cur pris ard ’na cheann; ach cha ’n eil MAC-TALLA ’deanamh sin idir. Tha e air son cothrom a thoirt do na Gaidheil, sean agus og, air an cainnt fhein ionnsachadh ’sa chumail suas, agus uime sin cha ’n eil e cosg d’a luchd-gabhail ach

DOLAR ’SA BHLIADHNA.