---

[225]

[Vol . 7. No. 29. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VII. SIDNI, C. B., DI-HAOINE, FEBRUARAIDH 10, 1899. No. 29.

“LEINTEAN FARSUINN DO NA LEANABAIBH OGA.”

LEIS AN OLLAMH MAC FHIONGHAIN.

(Air a leantuinn.)

Ach, faodaidh tu fharraid, —c’arson a bhiodh léine idir a dhìth, farsuinn no cumhann? C’arson nach fhaodadh an duine fàs, c’arson nach fhaodadh an sluagh a bhi beò, gun chuibhreach léine no eile?

’S dòcha nach robh duine riamh ann, nach do mhiannaich, uair no uaireiginn, a bhi, an làn da rìreadh, as a léinidh. Agus faodaidh e bhith gu bheil na daoine d’ am bheil sinne na ’s don-fhaighidniche fo chuing na tha ar coimhearsnaich na Gaill. Tha e coltach gu leòir gu ’m biomaid-ne a chleachd saorsa na dùthcha ’n ar n-òige a’ guidhe, a nis ’s a rìs, gu ’n robh srathair na sràide air druim eile. Fhuair thu t’ àrach am measg nam beann. Bha thu cho sona, ma dh’ fhaoidte, ’s gu ’n robh comas agad siubhal aig àm ’s am bith ’s air dòigh ’s am bith a b’ àill leat o shliabh gu tràigh, o bheinn gu baile. Bu mhor an t-sochair e, ’n uair a bha do cholunn ag òl slàinte ’s fallaineachd

De ’n uisge ghlan ’s de ’n fhàile
Th’ air mullach nam beann àrda,

gu ’n robh t’ inntinn a’ deoghal beatha ’s neirt á broilleach do dhùthcha, —greadhnachas is maise a’ lìonadh do shùl, guth nan linntean a dh’ aom a’ seirm ’n ad chluais, gniomharan t’ aithrichean fuaighte ris gach cloich is càrn. Faodaidh e bhith gun robh dachaidh t’ òige “fo sgéith a’ chuain.” Chuir thu seachad iomadh latha grianach samhraidh an achlais an rudha no ’n luib a’ chaoil, gun chòta gun léine, cho mear ri cuilein an ròin. Dh’ ionnsuich thu cruadal, foighidinn, is féin-earbsa, ann an deagh sgoil, —a’ toirt a mach rudha fuaraidh

“ ’S an caolas ’n a chaoraibh geala.”

Nach cluinn thu fhathast gaoir a’ chladaich os cionn gleadhraich na sràide? tha “siabadh nan tonn dubh-ghorm” a’ fliuchadh na duilleig a tha thu leughadh mu mheadhon oidhche ad sheomar cumhann. Air tìr bidh cachliath romhad an sid, geata an so, ’s gàradh an iomadh àite ’m b’ fhearr leat as e. Ach cha ’n ’eil “forghais mu na criochan” ’s a’ chuan. Ma chuir thu seachad a’ bheag de t’ òige ri marachd, bidh caitean air do ghualainn latha no dhà mu ’n dean i i féin ris an t-sùgan a chuir luchd-riaghlaidh a’ bhaile-mhoir mu d’ mhuineal.

Ach cha tigear as eugmhais na léine. Gun ghuth air eireachdas, tha i dhìth air son blàiths, anns na rìoghachdan so co-dhiù; ’s cha lugha a feum air son aobharan eile. ’S i léine an t-seanfhacail riaghailt-stiùraidh do bheatha, —an lagh. Agus ma tha e fìor, far nach ’eil lagh nach ’eil eòlas air cionta, tha e ceart cho fìor, far nach ’eil lagh nach ’eil mealtainn air saorsa. ’S e ’n duine a’s rìgh air an talamh; ach, dalta iomadh rìgh, tha moran d’a ìochdarain an ceannairc ’na aghaidh. Cha chìosnaich e an talamh: cha tionndaidh e beairteas an t-saoghail g’ a fheum fein, gun na laghannan a tha riaghladh ann a lorgachadh a mach le foighidinn; agus an aonadh gu frithealadh d’a thoil, —le géill a thoirt daibh, no grabadh a chur orra, mar a theagaisgeas fhein-fhiosrachadh ’s a ghliocas dha. Ma bheir e buaidh“ ’s ann air a ghlùinean.”

Chi thu ana-caitheamh mu ’n cuairt duit a muigh ’s aig baile, —Nàdur, mar gu ’m b’ eadh, ann an uaill a saoibhreis, a’ sgapadh glòir is maise air gach làimh, gun fheum, cho fad’ ’s is léir dhuit-sa. ’S aithne do ’n ghàradair dòighean lus is chraobh; agus cosmhuil ri ban-tighe sheòlta, ghléidhteach, de struidheas na macharach ni e toradh a’ ghàraidh. Chi thu e rùsgadh freumh an so, a’ gearradh meanglain an sid. Tha ’n inneir ’s an dara làimh, ’s an sgian ’s an làimh eile. Tha e cladhach mu thimchioll na craoibhe an uair a tha e cur aolaich r’a bun.

Cha ’n ’eil nàdur an duine cho furasda thuigsinn ri nàdur nan craobh: tha a’ bhith na ’s àirde, tha fheuman na ’s lìonmhoire. Ach anns an duine, mar anns a’ chraoibh, tha riantan a dh’ fheumar a bheothachadh, iarrtuis a dh’ fheumar a chasg. ’S ann a réir t’ eòlais air a nàdur, ’s a réir na tuigse leis an cuir thu t’ eolas gu buil a shoirbhicheas leat an togail teaghlaich, an teagasg dhaoine, no an riaghladh sluaigh.

Cluinnear mòran ’n ar latha-ne mu ’n mhodh teagaisg a’s freagarraiche airson cloinne. Tha fhios againn air riaghailt Sholaimh, “An tì a chaomhnas an t-slat, ’s beag air a mhac.” Ro fhìor. Ach nach ’eil e ceart cho fìor, gur lugha airsan a mhac aig a’ bheil an t-slat daonnan ’n a dhòrn. Am meadhon Africa tha ’n duine-dubh a’ tighinn beo mar am fiadh-bheathach: “A’ bhéist a’s modha ’g itheadh na béist a’s lugha, ’s a’ bhéist a’s lugha deanamh mar a dh’ fhaodas i.” Theid a ghlacadh ’s a reic ’n a thràill. Tha e rithist mar an t’ ainmhidh, air corrag a’ mhaighstir, mar each an ceann taoid. Edar an-riaghailt na coille agus ain-tighearnas a’ mhaighstir tha saorsa.

’S e Saorsa, mata, teagasg an t-sean-fhacail, —saorsa fo lagh. Anns gach cearn de ’n chruthachadh air an crom thu do shùil, gheibh thu air an dara laimh mi riaghailt, air an laimh eile foirneart. ’S ann eadar an dà staid so a tha saorsa, sìth. ’S ann air druim an eich a tha mharcachd. Mur leig an leisg leat dol air a mhuin, thig ort coiseachd; ma theid thu thairis tha thu ’s a pholl. Tha a’ cholunn fallan le obair, —tha dìomhanas cho cunnartach ri sàrachadh. Dh’ iarr Solamh, “Na toir dhomh bochdainn no beairteas,” —bha gort air an dara taobh, bha gàis air an taobh eile, ’s bha buaireadh ’g an leantainn le chéile. ’S e Eolas, Gliocas, is Tuigse mhàin a shònruicheas c’àit an còir do ’n chrìch a bhi air a tarruing eadar an dà staid so. Cha ’n ’eil an seanfhacal a’ toirt seachad ach aon seòladh; ’s cha ghabhadh seòladh eile cho maith toirt seachad: Feumaidh an léine bhi ann, —biodh i farsuinn.

Tha e ’n a urram do ’n Ghaidheal gu ’n do chuir e riaghailt cho glic agus smuain cho geur ann an cainnt. Cha ’n ’eil an seanfhacal aig na Goill. Cha ’n fhiosrach mi gu ’n robh e siùbhlach am measg nan sluagh o shean. Gheibhear facal leth-chosmhuil ris ann an Iceland:

“Fàsaidh an leanabh, ach cha ’n fhàs a’ bhrigis,”

’s nam b’ urrainn duinn a chreidsinn gu ’n robh ar n-aithrichean a’ cosd bhrigisean seachd ceud bliadhna roimhe so, bhidhinn ullamh gu ràdh gu ’n tug na Lochlannaich am facal so, mar a thug iad gun teagamh iomadh rud eile, á Eileanan na h-àirde n-iar gu Eilean-na-deighe.

Ach biodh so mar a dh’ fhaodas e. Chuir Gaidheal air choreigin an smuain an cainnt. An do chuir na Gaidheil an riaghailt an gnìomh? An do dhearbh iad an dìlseachd a bu chòir d’ an teagasg urramach féin? An robh, no am bheil, na daoine d’am bheil sinne comharraichte am measg nan sluagh, ’n an geall air an t-saorsa a tha ’n seanfhacal a’ moladh? An do nochd iad ’n an teaghlaichean, ’n an sgoiltean, ’n an laghannan, ’n am modh-riaghlaidh, ’n an aidmheil umhlachd dhligheach do Lagh Naomh na Saorsa? Anns an strì chruaidh, ghoirt, an aghaidh aineolais, ainneirt, is uile de gach seorsa, am bheil aite-toisich aig sliochd a’ Ghaidheil ’s an rioghachd so, no an rioghachdan eile, anns na cùisean cudthromach so?

Cha d’ fhuair an seanfhacal Gaidhlig a chòir fhéin fathast air an talamh—tuitidh iomadh braon mòr fala gu làr mu ’m faigh. Agus ged nach ann, ma dh’ fhaoidte, ’n a dhachaidh fhéin a’s mò a rinneadh de dh’ fhuran ris, cha bhiodh e fìor a ràdh gu ’n do leig na Gaidheil teagasg an t-seanfhacail gu buileach air dìchuimhne. Anns gach cearn de ’n domhan b’e Tìr nam Beann riamh tearmunn nan laoch nach luidheadh fo dhaorsa na Macharach. Mar a thubhairt Uilleam Tell ris na clachairean a bha togail Caisteil an Ainneirt ann an Altorf:

“Am balla thogas làmhan dhaoine, tilgidh làmhan dhaoine gu làr;
Ach feuch! ( ’s a shùil air beanntan a dhùthcha) feuch! Dachaidh na Saorsa, a dh’ ullaich Dia d’a shluagh ’n am feum.”

Dhòirt ar n-aithrichean fhéin uair is uair am fuil gu fial a’ dìon an dùthcha—sheas iad dìleas air taobh na fìrinn ’s na còrach uair no dhà. Cha ’n fhaic an saoghal ach ainneamh stri a bu déine ’s a bu dannarra na a sheas ar càirdean na Breatunnaich, ann an Wales, an aghaidh cumhachd Shasuinn. Co-dhiù dh’ aidicheas sinn gu bheil iarrtuis nan Eirionnach ’n ar latha féin a chum fìor-leas na rìoghachd sin no nach aidich; co-dhiù dh’ aontaicheas sinn leis na dòighean a tha ’n sluagh a’ gabhail gu ’n rùn a thoirt gu buil no nach aontaich, bheir sinn urram do ’n spiorad a dhiùlt fad sheachd ceud bliadhna strìochdadh do chuing a’ choigrich, —cuing a bha, gun teagamh, iomadh latha, cruaidh ri ghiùlan.

Ach cha ’n e so a’ mheur de ’n t-saorsa a tha ’n seanfhacal gu sònruichte a’ moladh. An aghaidh naimhdean a dhùthcha, ann an “aimsir an dearbhaidh,” nochd an Gaidheal a ghaisge air iomadh làraich chruaidh. Bha e treubhach a muigh, ach an robh e meaghrach a stigh? ’N a theaghlach, ’n a dhachaidh, am measg a shluaigh fein, —an robh beachd cothromach aige air saorsa? An do sheas e daonnan dìleas air taobh a’ cheartais, —an do chum e an còir fhéin r’a theaghlach ’s r’a choimhearsnach?

(Ri leantuinn.)

Am fear nach seas air an deigh cha teid e troimpe.

---

[226]

[Vol . 7. No. 29. p. 2]

MAR A RINN MI M’ FHORTAN.

CAIB. XIII.

AN IMRIG DEANTE.

An deigh dhomh m’ inntinn a shuidheachadh gu ’n deanainn an imrig, bha mi gun fhios agam cia mar a thòisichinn ri innseadh do’n mhnaoi chòir a bha cho caoimhneil rium fad corr is dà bhliadhna, gu n robh mi ’dol a dh’fhalbh a dh’àite eile. Cha robh aobhar air an t-saoghal agam a bhith talach air ni sam bith a bha i ’deanamh. Agus cha mhò a bha aobhar agam a bhith ’gearain air an duine òg a bha ’na chompanach leapadh agam. Bha e cho modhail ’s cho iomchuidh anns gach dòigh ri mac màthar a thachair riamh rium. Cha robh de chron agam air ach gu’n robh e sàmhach; agus gu cinnteach bu mhath an comharradh air a bhith samhach, an uair nach biodh fhios aige ciod bu choir dha ’radh.

Coma co dhiubh, bha mi suidhichte gu ’m falbhainn, agus dh’fheumainn fios a thoirt seachad gu’n dàil.

An uair a thainig i steach le m’ bhiadh dh’ innis mi dhi mar a bha romham a dheanamh. Cha dubhairt i gu’m b’ olc rium, ach ghabh i am mach as an t-seòmar direach mar a b’ àbhaist dhi. Chuir so ioghnadh orm; oir bha mi ’g am dheanamh fhein cinnteach, gu ’n labhradh i gu cas, frionasach rium, gu h-àraidh o nach robh aobhar sònraichte sam bith agam air son an imrig a dheanamh. Fhad ’s a bha mi ’gabhail mo bhìdh bha mi ’sior smaointean oirre.

An uair a thainig i a thoirt leatha nan soithichean bhar a’ bhuird sheas i, agus thuirt i, “Tha thu ’dol a dhealachadh ruinn, Eachainn. Tha ioghnadh orm gu’m falbhadh tu gun aobhar sònraichte a àite sam bith anns am bheil thu dlùth air dà bhliadhna gu leith. Tha mise cinnteach gu’n robh, agus gu’m bheil, mi ’toirt ceartas dhut anns gach dòigh. Ged nach ’eil an seomar mor, no cho soilleir ri iomadh seomar air feadh a’ bhaile, tha mise ’ga chumail glan. An aon rud a tha dhìth air, mar tha làr-bhrat ùr, tha mise ’cur romham gu ’n cuir mi ann e gu ’n mhòran dàlach. Bu mhath leam fios fhaotainn car son a tha thu falbh.”

Dh’innis mi dhi gu saor, nach robh ni sam bith agam ’na h-aghaidh, agus ged a bha mi ’falbh, nach robh m’ inntinn buileach ag aontachadh leam. Dh’innis mi dhi mar an ceudna, gu’n robh an taigh do ’n robh mi dol na b’ fhallaine na b’fhearr solus, agus na bu mhò na’n taigh a bh’ aicese.

“B’fhearr leamsa thu dh’ fhuireach na thu dh’fhalbh; ach o’n is e falbh a’s fhearr leat fhein, cha ’n abair mise gur a h-olc riut. Bha thu gle mhodhail, iomchuidh o ’n a thainig tu an so, cho fad ’s is fhiosrach mise; agus tha mì ’n dòchas gu’n gluais thu thu-fhein, gu modhail, iomchuidh far am bheil thu ’dol; agus gu’n toir thu an aire mhath nach toir na daoine òga a tha o chionn ghoirid a’ cumail comuinn riut air falbh bhar na slighe cheirt thu. Tha e sgrìobhte gu ’n truaill droch comhluadar deadh bheusan. Thoir thusa an aire mhath dhut fhein. Cha ’n eil thu fhathast ach òg; agus creid mise, cha’n ’eil thu laith cho glic agus cho faicleach ’s a tha thu fhein an dùil.”

Thug mi taing dhi air son na nochd i dhomh de chaoimhneas, agus air son nan comhairlean a bha i gu tric a’ toirt orm. Ged a bha mi taingeil dhi aig an àm, tha mi mìle uair na’s taingeile dhi an diugh; oir rinn i feum dhomh ann an àm na h-éiginn nach deanadh té eile a bha eadar dà cheann baile Ghlasacho.

Am feasgar a chaidh mi air imrig, cha robh sunnd sam bith orm. Bha mi ag radh rium fhein, gur e ceum gu ’m aimhleas a bha mi ’gabhail. Is iomadh latha o’n uair ud a ghabh mi beachd gu’n robh, mar gu ’m biodh, guth agam ’ga chluinntinn le cluas na h-inntinn a bha ’g innseadh dhomh nach robh cùisean gu soirbheachadh leam. Ach ged a bhuail an t-aithreachas mi air son cùl a chur ri mo sheann dachaidh, cha deanadh aithreachas feum. Rainig mi an taigh ann am beul an anamoich. Bha an seòmar a bha romham fuar, gun choltas gu’n robh teine ann fad iomadh latha. Thachair dhomh aig an àm ud a bhith ann an toiseach a’ chnatain; agus anns an t-suidheachadh so, cha b ’e suidhe ann an seòmar fuar a fhreagradh orm.

Las an nighean òg an solus dhomh cho luath ’s a ràinig mi, agus thòisich i ri gabhail a leithsgeil a chionn nach robh teine aice air mo choinneamh. Thuig mi anns a’ mhionaid nach b’ann aice a bha ’choire, ach aig a mathair. Chuir mi romham nach abrainn facal gearain gus am b’fheudar dhomh.

Shuidh mi anns an t-seòmar, agus bha mi ag amharc ann an cuid dhe na leabhraichean a bha cho pailt ann, agus cha robh mi fada gus an do thuig mi, nach robh an àireamh bu mhò dhe na leabhraichean a chum feum sam bith dhomh. Bha iad ro fhoghluimte air son mo leithid. Aig an àm ud, bha leabhar sam bith luachmhor ’na m’ shealladh. Ach o’n uair ud thuig mi nach robh feum anns na bha de leabhraichean ’san t-seòmar a b’ fhearr na gu’n robh iad a’ cur seallaidh air an t-seomar, agus a’ toirt ainm a bhith foghluimte do mhuinntir an taighe.

An uair a thàinig àm na suipearach thuirt an nighean òg rium, gu’m b’ fhearr dhomh a dhol g’a gabhail do’n chitsin, o’n a bha e gu math na bu bhlaithe.

Cha robh an teine a bh’ anns a’ chitsin ach beag gu leor; agus ged a bhiodh e na bu mhò na bha e, cha mhor a ruigeadh ormsa dhe ’bhlàths. Bha leith sheann duine ’na shuidhe air beulaobh an teine, agus a dha chois sgapte mar gu’m biodh e toileach na bha de bhlàths anns an teine a chumail aige fhein. Bha leabhar mòr ’na laimh, agus an uair a bha mise a’ dol a shuidhe aig a’ bhord gus mo shuipear a ghabhail, thog e shùil bhar an leabhair, agus sheall e orm mar gu ’m biodh ioghnadh aige dhiom. Cha dubhairt e aon fhacal rium, ged a bha fhios aige gu’n robh mi air tighinn a dh’ fhuireach do’n taigh. Cha mhò a thuirt mise facal ris. Is gann a leig mi orm gu’m faca mi e. Bha coltas iargalta air. Arsa mise rium fhein ’s mi gabhail mo shuipearach, “Is ann ort a tha coltas a’ bhruic; le do cheann mòr gun chìreadh; le d’ fheusaig ghreannaich; le do dhà shùil beaga, rògach; le do spògan mòra, spleadhach ’g an garadh ri teine.” Cha robh fhios agam aig an àm co e; o nach dubhairt an nighean òg aon fhacal rium m’a dheidhinn. Ged a chuala mi gu ’n robh maighstir sgoile a bha anabarrach foghluimte a’ fuireach anns an taigh, cha do smaoinich mi gu’m biodh a’ leithid ’na ghurrach suarach ri taobh an teine mar a bhiodh an ceard an uair a bhiodh e ’deanamh nan spàinean.

Mu ’n gann a chuir mi crìoch air mo shuipear thainig bean an taighe dhachaidh. Bha i an deigh a bhith ’g éisdeachd òraid a thug duine foghluimte seachad anns a’ bhaile; agus cha bu luaithe shuidh i na thoisich i ri innseadh do’n fhear a bh’ aig an teine cho deas-bhriathrach ’s a bha am fear a liubhair an òraid. Cha bu luaithe a thòisich i ri innseadh so na thog e a shùil bhar an leabhair, agus dh’ éisd e rithe mar gu’m b’ i an aon bhoirionnach a b’ fhearr fiosrachadh, agus bu mhò foghlum a bha ri fhaotainn anns a’ bhaile. Bha mise ’g éisdeachd gu foighidneach, cha b’ ann a chionn gu’n robh mi ’faotainn fiosrachaidh no eòlais o na bha i ag radh, ach a chionn gu’n robh mi ’gabhail ioghnaidh dhe na bha aice ri radh.

Thug i an aire gu’n robh mi gu stòlda ag éisdeachd rithe, agus thionndaidh i rium, agus thuirt i, “Tha e ’toirt toil-inntinn gle mhòr dhomh do leithid de dhuine òg, tuigseach fhaicinn ’nam thaigh. Tha mi nis air fàs gu math fiosrach mu thimchioll iomadh ni; agus an uair a chi mi duine òg mar a tha thusa ’na shuidhe gu stòlda ag eisdeachd le mòr air ri briathran a ghliocais agus na tuigse, mar a tha na briathran a chuala mise air an fheasgar so, agus a tha mi ag aithris ’n ’ur éisdeachd, tha mi ’g aithneachadh gu’m bheil tùr is tuigse annad nach ’eil ann an iomadh fear. Eisdidh an duine glic ri briathran a’ ghliocais an uair a chluinneas e iad. Agus a bharrachd air sin, bidh meas mor aige air gach aon a tha glic, tuigseach, geur-chuiseach. Taghaidh an duine glic na briathran a thig ri càileachd na h-inntìnn aige, mar a thaghas na h-ainmhidhean am feur a chòrdas riutha. Faodaidh tu mise a chreidsinn, ’ille òig, an uair a their mi riut, gur e am fortan a chuir do’n taigh so thu. Gheibh thu anns an taigh so iomadh ni nach fhaigheadh tu ann an taigh sam bith eile—gheibh thu ann mòran fiosrachaidh agus tuigse; agus ciod a’s fhearr na sin do dhuine òg a tha air toiseachadh ri cothachadh an t-saoghail. Foghlum, gliocas, tuigse; sin agad na nithean a thig a chum do mhath air a’ cheann mu dheireadh.”

Cha tug mi aon chuid taing no freagradh sam bith eile dhi; oir cha robh fhios agam ciod bu chòir dhomh a radh. Bha mi ag radh rium fhein aig an àm, gu’n robh e car as a rian, ar neo air mhisg; ach bha mi mearachdach ’nam bharail. Bha i cho glic ’s cho stòlda ’na h-inntinn ri te sam bith; agus cha bhlaiseadh i air deoch làidir. Ach bha i air a h-at suas gu h-anabarrach, a chionn gu’n robh barrachd foghlum aice na bh’ aig iomadh te eile. Bha i ag amharc sìos air gach neach nach b’ urrainn labhairt mu gach ni mar a labhrrdh i fhein. Ged a bha i deas-bhriathrach gu leor, cha robh e an comas do neach sam bith gach facal a theireadh i a thuigsinn. Ach o’n a bha daoine ag eisdeachd rithe; bha i toilichte gu leor.

(Ri leantuinn.)

ROB RUADH MAC-GRIOGAIR.

Earrann IV.

LE LACHUINN MAC GILLEAIN.

Thuirt sinn cheana gu’n do dh’ aontaich tuath agus uaislean na dù’cha càin, no cìs, no màl-dubh a thoirt do Rob arson an spreidh ’san eudail a chumail bho chreachadairean. Ma ’n àm so bha cuid de thighearnan mòr ann a dhiult a phàigheadh ag ràdh gu ’m bu dìmeas leo leithid. Bann diu so fear Ardbhru’chaill, ach nuair chunnaic Rob nach pàigheadh e chaidh e le ghillean gu ’chaisteal—dh’ fhag e iadsan air chùl cnòic agus chaidh e fein a chum an doruis, —bhuail e—fhreagair an sciomalair, —dh’ fharaid Rob an robh a mhaighistir aig baile? “Tha,” ars’ am ba’lach, “ach thuirt e nach faiceadh e duine ’n diugh, oir tha moran de dhaoine mora aig an dinneir leis.” Abair ris gu bheil Rob Ruadh Mac Griogair aig an dorus agus gu feum e tighinn a bhruidheann ris ris ged bhiodh an Righ aig a bhord! Chaidh an gille agus liubhair e’n teachdaireachd, thainig e air ais agus thuirt e gu’n d’ iarr a mhaighstir air a ràdh nach eil aithne na eòlas aig air a leithid de dhuine. Sheid Rob an adharc mhor, a thug fuaim a chuir clisgeadh air a chaisteal—a dhuisg a chuile Mactalla ’bha mar mhiltean agus uaislean na cuirme amharc an aodain a cheile a’m breislich, an dùil gu’m bi ’n trompaid dheireannach a bh’ ann! A thiota bha gillean Roib ra ghuaillainn, thuirt e riu gach ceithir-chasach a bh’ air an raon iomainn air falbh; thainig an tighearna nis a mach—labhair e ri Rob—dh’fhiarr e mathanas—phaigh e’n t-ainfhioch, agus dhealaich iad cho mor aig a cheile sa tha iad riamh.

Beagan na dheigh so thainig buidheann de chloinn Mhicrath a ris as an taobh-tuath, agus ghoid iad corr ’us

---

[227]

[Vol . 7. No. 29. p. 3]

dà cheud caora bho ghabhail tighearna Chraig-barnet, —cha robh a leithid so san àm air a chunntas na mheirle idir, ach mar ghniomh tapai, duineil, teoma, foghainteach; coma, bha nis rud ri dheanamh aig Rob; a reir a chumhnant, cha robh mar fhiachaibh air a’ chreach a thoirt air a h-ais ma bha’n t-àireamh fo sheachd cinn, ach an so tha dà cheud.

’Mach a ghabh Rob ’sa ghillean, bha iad bho chnoc gu beallach, air uideal ’s air alaban fad thri seachdainnean, gun fhorbhais air na creachadairean, gus, ma dheireadh, an tainig iad orra ann a’ monaidhean Chintáil, ann an siorramachd Ròis:— ’Nuair choinnich na gillean faodaidh an leubhadair a bhi cinnteach gun robh “Coille-chragaidh” aca. Seachdainn na dha eile agus liubhair Rob a chuile ceithir-chasach do thighearna Chraig-barnet ach aona chaora!

Bha Rob do ghnà a strìochdan ri diuc Authail; cha b’ ann gu leir arson a chreiche, ach mar dhìoghaltas arson a thraoiteireachd.

Ma dheireadh chuir an diuc roimhe nach leigeadh e le gnothaichean dol ni b’ fhaide, agus le sàr rùn casg a chur air Rob thug e Balchuidir air, far an robh moran tuatha aige; chuir se e fein air an ceann, agus ged bu doilich e, b’eigin daibh dol leis gu tigh Raib.

A’ cheart latha rainig an diuc agus a ghillean tigh Raib b’e lata tòraidh a mhàthar e. Chunnaic Rob an diuc a’ tighinn, —bhreathnaich e mar bha chuis—cha robh e comasach dha, chunnaic e, dol as! ’Se rinn e, bhuclaich e’ chlaidheamh mor air a shlios—chaidh e ’mach an coinneamh an diuc—chuir e fàilt’ air, agus thug e taing dha arsan tighinn gu tòradh a mhàthar gun chuireadh, càirdeas ris nach robh sùil aige.

“Cha’n ’ann gu tòradh na caillich a thainig mi,” ars’ an diuc, “ach air do thoirsa, agus feumaidh tu a thiota dol leamsa do Pheairt.” “Cha bhiodh e eireachdail,” arsa Rob, “gu fàgainn mo mhàthir chaomh gun a h-adhlac, ach cho luath sa theid am fòd oirre, ma sa cùis eigneach e theid mi leibh.” Thuirt an diuc gu faodadh a chuid eile de na càirdean a h-adhlac, ach air a shonsan gu ’m b’ eigin da falbh. Dh’aontaich Rob, mar gum beadh, agus chaidh e ceum no dha leis, ni nuair chunnaic a pheathraichean agus a chàirdean eile thoisich iad ri caoineadh, ri rànaich, ’s ri bàs-bhualadh.

’Nuair chuala Rob so, agus a mhàthair air an eisir, dhàt a chridhe—thug e dui leum bho’n chuideachd, gan saltairt fo chasan, agus tharruinn e chlaidheamh. Tharruinn an diuc a dhaga agus loisg e air; thuit Rob cha bann leis a pheileir, ach, gu fortanach gu ’n do shleamhnaich a chos. ’Nuair chunnaic a phiuthar, Bean Ghlinn-falach, gu’n do thilgeadh, mar shaoil ise, a bràthair, thug i grad leum mar leòmhann, agus rinn i greim air an diuc air scòrnan—a dhaon draghadh thug i bhar eich e, ’s chuir i dhruim ri talamh. Ann an deich mionaidean chaidh a thachdadh, oir thug e dùlain de na bha man cuairt a fhuasgladh, mar bhith gu’n tainig a nis Rob e fein direach nuair bha sùilean an diuc a sginneadh a mach as a cheann!

Bha moran de na Griogaraich a chunnaic an diuc a tighinn, agus a chuir amharas mar bha, a thainig direach air a cheart mhionaid so, leig iad leis, air chomhairle Roib, dol dhachaidh na chlùthan leth-thachte; ach na faigheadh iad a’ miann chan fhac e riamh grian no geallach na dheidh!

Beagan na dheigh so bha Rob a dol troimh Auchtertire dlùth do Chraoibh, far am fac’ e ann am pairc gearan òg bòidheach a rideis ’sa sitrich; thuirt e ris fein nan ceannaicheadh air giod e gum biodh e aige, chaidh e stigh do thigh-a- bhaile agus dh’fharaid e an robh an gearan òg ud ra reic? Cha robh fear-a- bhaile ’stigh, ach dhaithnich an sgalag Rob, agus sheòl e stigh gu siobhalt e do sheomar anns an robh bean-a- bhaile fuaigheal. Thuirt e rithe gu sìobhalta gu ’n do ghabh e spéis do ghearan òg a chunnaic e anns a phairc, agus nan còrdadh iad mu’n phrìs gu’n ceannaicheadh se e. Ghabh bean-a- bhaile sraonas mor nuair chuail i so; “An e,” ars’ ise, “an t-each a chaidh a bhriseadh air mo shon féin! cha cheannaich airgiod e—cùm t-airgiod ’nad sporan.” Thainig a nis fear-a- bhaile dhachaidh—dhinnis an sgalag dha co bha stigh—chuir a fios gu ’mhnaoi tighinn don ath-sheomar—Dh’ fharaid e dh’i am b’ aithne dh’i co bh’ aice san t-seomar-mhor? “cha’n aithne dhomhsa,” ars’ ise, “ach, co dhiu cha’n uasal e; ’s ann thainig e dhiarradh Dobie, am poni grinn ceanalt’ chaidh a bhriseadh air mo shon fein!” “A chaomhag nam ban,” ars’ a fear, “ged dhiarraidh e thu fein, b’ eigin duit dol leis; am bheil fhios agad co th’ agad? Rob Ruadh! Cha dubhairt a bhan-tigheanna tuille—chaidh fear-a- bhaile stigh—chòrd e fein agus Rob mu phrìs an eich—chaidh an t-airgiod a phàigheadh sìos gu poncail, agus dh’ fhalbh Rob leis an each.

’Nuair ruith aonta Roib air Balchuidir a mach chaidh e air imric do Ghleann urcha, agus bliadhna na dha na dheigh sin ghabh e gabhail mhonadail bho Dhiuc Aurghael; teaghlach aig an robh mor-speis dha. Bha e’n so re iomad bliadhna, gun dì gun deireas, agus a reamh-rchadh na poit-chàil a’ nis ’sa ris á fang dhiuc Authail. ’Nuair chunnaic Authal so rinn e gearan ris a phàrlamaid air Aurgheal, ag ràdh gu robh e ’toirt fasga do mhearlach a bha air chùl lagha. ’Nuair chual diuc Aurgheal so dheirich e, agus thuirt e ri Authal,— “A dhiuc! Chaneil mise ’toirt do Rob Ruadh ach monadh agus uisge mar tha mi toirt do fhiadh agus do earba na frithe; ach tha thusa ga chumail ann am feòl ’s ’ann a’ min; cha’n e so uile, ach a’ reir choltais, ’s e do mhaor agus do bhaili, oir cha’n eil fada bho na thog e do mhàl na leithid so do ghabhail.”

Cha robh dol a null no nall aig Authal—cha b’ urrainn e aicheadh nach robh so fiòr, agus fhuair Aurghael mor chliu arson a theomachd.

’Nuair ghabhadh Rob sogan cha robh dad a b’ fhearr leis, na’ bhi ’g innse mar theasaraig e’ bhaintighearna. Theagamh gu ’n do dhi-chuimhnich cuid d’ar leughadairean? Cha mhiste sgeul math innse da uair.

Fhad sa bha Rob ann an Aurgheal cha robh beinn na beallach, cùil na fròg, uamha na uamhas nach do shiubhail agus nach d’ fhuair e mach. Chaidh e, aon fheasgar Foghair, leis fein, do Ghleann-etibh—sealladh, gun bhriag a dheanamh, cho moralach sa tha ’n Albainn. Chìte ’ghrian mar mheall cruinn teine dol a luidhe ’measg nan tonn-strìochte san iar, agus ag òradh mullach Chruchanbeann. Bha ’Nadur, mar gum beadh a cumail a h-analach, a dheisdeachd ri ceilearadh nan ian, ri fuaim an t-saimh, ri fann-gheum laoigh, agus ri langan an fheidh. Bha Rob cho làn de’n t-sealladh mhòralach ’s gu’n do shuidh e air scor creige—thug e bhoineid bhar a chinn mar umhlachd d’a Dhia, agus chuir e’ chlaidheamh ruisgte tarsuinn air a ghlùinean. Ma dheireadh dh’ fhalbh gach òradh, dheug gach faithleus, phaisg gach ian a’ ripheid; chuir Rob air a bhonaid gu falbh ’nuair ciod a chual e ach glaodhaich boirionnaich anns an ait’ udlai, fhàsail, uamhasach so!

An deigh a ghlaoidh chual’ e monmhar, mar gum biodh dithis a bruidhinn—chuir e bhois ra chluais fiach an deanadh e ’mach cia as a thainig an guth, chual’ e scriach eile fad as—chuir e roimhe gum biodh e aig bun na cùise—cha robh an rathad soirbh, ach soirbh na doirbh b’ e ’n t-aon ni le Rob e an àm gàbhaidh. Rainig e nis lianag bhòidheach a’ meadhon na coille—cha robh guth ra chluinntinn, agus ’se ’rinn e leig se e fein na shìneadh a’ measg an fhraoich. Dheirich a nis a gheallach, banrigh na h-oiche agus cha chluinnte ach a ghobhar-adhar, agus seamh-luasgadh nan craobh ag aoradh don Ti mhor mhath cheart. Cha b’ fhad a bha Rob na shìneadh nuair chunnaic e dithis dhaoine tighinn a mach as a choill agus iad a consachadh gu dìorasach. Chual e fear dhiu ’g ràdh “ciod e their a h-athair ruinn— ’s olc an gnothach e?” “ ’S coma leam ciod a their e,” ars am fear eile, “tha nighean fom ’mhath rinnsa.” “Tha dochas agam nach eil nad bheachd a mi ghnathachadh?” ars’ a chiad fhear, “a bhan tighearn ruiteach, chruiteal, mhàlta!” “Bi sàmhach!” ars an dara fear, “ged chuidich thu leam a’ gaid air falbh, cha ’n eil tuilleadh ded chomhairl a dhìth orm—bithidh tuille mun chuis nuair gheibh sinn do Shasunn—tha mo ghille air tilleadh, agus fhuair e mach gu’n tug a h-athair dùil, agus gun do thill an toir dhachaidh.” Cho luath sa chaidh iad a stigh an taobh eile de’n choill dheirich Rob, agus lean se iad, ach bha choille cho tiugh ’s gu’n do chaill se iad. Ghabh e nis dorran nach do bhruidhinn e riu; chuir e ’dhruim ri daraig, ’s thoisich e ri beachd-smaoineachadh; bha leth-amharas aige nach bu daoine talmhaidh idir a chual’ agus a chunnaic e, anns an àite fhàsail ùldaidh so, ach sìogairean! Cha robh e fada mar so ’nuair chual’ e ’ris glaodh cianail boirionnaich dlùth dha; ruith e’ chlisgeadh gus an taobh as an tainig e.

An deigh rùrach agus rannsachadh troimh phreasan ’s troimh dhrisean, thainig e ma dheireadh gu seann chaisteal air mullach creige, far nach robh a chomhnuidh re iomad bliadhna ach ròcaisean ’us fithich ’us caileachan-oiche; chual e ’nis osna chianail bho ’n taobh a stigh, ach dorus no bealach air am faigheadh e’ stigh cha robh ann. Ma dheireadh fhuair e ’mach fròg aig bun a bhalla—dhialaich e stigh air a mhàgan gu fàlaidh—tharruinn e’ bhiodag, agus chuir e roimhe nach fàgadh e cùil na cial gun ransachadh. Cha deach’ e fad’ air adhart nuair chual’ e an dithis dhaoine a consachadh sa deasbaireachd; agus ann an cearn eile de’n aitreabh osnaichean cianail muladach. Smaonaich a gu’n rachadh e sa chiad dol a mach far an robh an neach na eigin—a stigh a ghabh e, agus co bha’n so ach baintighearna bhoidheach lurach na sineadh na h-aonar air fiar-saidhe. ’Nuair chunnaic i Rob thug i sgriach aisde, mar gu’n rachadh a gonadh. “Co, no cia as duitse,” ars’ ise, “led’ bhiodaig air chul-duirn a tighinn gam mhort!” “Cha’n ann a chum do mhort a bhaintighearn,” arsa Rob, “ach a chum do theasargain; ma tha thu’n cunnart innis dhomh a dhaon fhacal co thu, agus ciamar thachair dhuit a bhi san àite ùldai fhasail uamhasach so!”

’Nuair chual i so dheirich i air a h-uilinn, ach nuair bheachdaich i air a choigreach a bha cho fiadhaich coltas, cha chreideadh i gu’n robh e da rìreamh, “ ’S ann tha thu,” ars’ ise, “air tì mo mheallaidh?” “Cha’n eil mealtaireachd nam chom,” ars’ esan, “ ’s mise Rob Ruadh Mac Griogair; innis do sgeul a thiotadh, agus bi aithghearr.” “Dia gad bheannachadh,” ars’ ise, “ ’S mise nigheann a chinn-fheadhna so air ainm; tha mi air mo shlad air falbh le Ridire Sasunach—Oh, m’ athar! oh ’mo mhathair!” — “H-uist! h-ùist!” arsa Rob, “earb asamsa—na fàg far am bheil thu, agus theid mise agus labhraidh mi ris an Ridire Shasunach.” Chuir e’ bhiodag na truaill ’s cha dubhairt e tuille, —chaidh e gus an àite anns an cual e na daoine a’ consachadh, bha iad fathast a’ deasbad, agus an impis dol am badaibh a cheile arson mar thachair, —leum Rob a stigh far an robh iad, ’s dh’ fharaid e co iad aig an robh a chridhe no

(Air a leantuinn air taobh 230.)

---

[228]

[Vol . 7. No. 29. p. 4]

MAC-TALLA:

Paipear-naigheachd Gailig, air a chur a mach uair ’san t-Seachdain.

“Is toigh leinn a’ Ghailig,
A bardachd ’s a ceol;
Is tric thug i nios sinn
’Nuair bhith’maid fo leon:
’S i dh’ ionnsaich sinn trath
Ann an laithean ar n-oig,
’S nach treig sinn gu brath
Gus an laidh sinn fo n fhod.”
—BARD NA LEADAIGE.

“Duisg suas a Ghailig, ’s tog do ghuth,
Na biodh ort geilt no sgaig;
Tha ciadan mile dileas dhut
Nach diobair thu ’sa bhlar;
Cho fad ’sa shiubhlas uillt le sruth.
’Sa bhuaileas tuinn air traigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth
Gun teid do chur gu bas.”
—NIALL MAC LEOID.

A PHRIS.
BLIADHNA, $1 .00
SIA MIOSAN, .50
TRI MIOSAN, .30

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatuinn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.

Cuiridh iadsan a tha comasach air Gailig a sgriobhadh, comain mhor oirnn, le bhi cur g’ ar n-ionnsuidh, o am gu am, litrichean, naigheachdan, no seanchas sam bith eile a bhiodh air a mheas taitneach leis an luchd-leughaidh. An uair a bhios neach sam bith a sgriobhadh ugainn ann an Gailig, thugadh e an aire do na seolaidhean a leanas:—

1. Na sgriobh ach air aon taobh de ’n phaipeir.

2. Na biodh an sgriobhadh ro mheanbh, agus dean e cho soilleir agus cho furasda leughadh ’s is urrainn dhut.

3. Fag farsuingeachd air chor ’s gur urrainn dhuinn ceartachadh no atharrachadh a bhios ri dheanamh a chur eadar na facail agus eadar na sreathan.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, FEBRUARAIDH 10, 1899.

NA CEILTICH.

Anns an litir mu dheireadh a sgriobh mi dh’ innis mi gu d’ rinn na Gaidheil, le ’n ceannard Brennus, euchdan gaisgeil anns an Roimh agus aig Delphi. Is ann an ceann mu thuath na Gréige ’bha ’n àite iongantach agus sonruichte so, ann an laithean aosmhor an t-saoghail. Is e Apollo, an dia Greugach, aig an robh sealbh ’us aoradh ann an Delphi. Tha e air innseadh dhuinn gu robh creag ard, chorrach air a sgoiltidh le cumhachd eagalach faisg air Delphi, ’s gur ann mar so bha slighe air a deanamh a dh’ ionnsuidh an àite mheasail, iomraitich so. Bha uamh no fosgladh air chor-eiginn aig Delphi as an robh aig amannan no daonnan, ceò no smùid no deathach a’ tighinn, a bha ’buileachadh comais air ceistean duilich fhuasgladh, agus air innseadh roimh laimhe gu de a bha ri tachairt do rìgh no ceannard no neach air bith eile anns gach comhstri ’us deuchainn ’us obair a bha air thoiseach air. Bu nos do Bhan-fhaidh a bhi ’n a suidhe air caithir lurach thairis air an uamh so. Bheireadh i seachad freagradh do gach neach a dh’ iarradh comhairle oirre. Bha i fein agus na daoine seolta ’bha maille rithe ’s a’ tabhairt an comhnaidh dhi, do ghnath a’ feuchainn ri freagradh a thabhairt seachad a bhitheadh comasach air seadh no dha a ghiulan; agus mar so ’nuair a thigeadh cuis air bith gu crioch, b’ urrainn do ’n Bhan-fhaidh a radh gu d’ innis i an fhìrinn air tus. Is e cealgaireachd agus breugen oillteil a bhuineadh do Dhelphi, agus d’a bhan-fhaidh agus a companaich.

Thainig ainm Chroesuis a nuas thar na linntean gus an latha ’n diugh. Is e righ anabarrach beartach a bha ann. Is ann thar Lidia ’bha e ’rioghachadh. Ghabh e ’n a cheann cogadh a dheanamh an aghaidh rìgh Phersia. Dh’ iarr e comhairle bho Dhelphi, ’s fhuair e am freagradh carach so, gu robh e ’dol a mhilleadh no a sgrios rioghachd cumhachdach. Shaoil an righ uaibhreach, bochd gu robh e gun teagamh a dol a dh’ fhaotainn buaidh, agus chaidh e air aghart. Mo thruaighe! chaill e ’m blar gu muladach, agus a rioghachd agus ionmhas mar an ceudna.

Bha righrean beartach cosmhuil ri Croesus agus daoine saoibhir eile a tabhairt duaisean luachmhor do Dhelphi. B’ abhaist do dhaoine eile aig an robh maoin mor a bhi ’ga chur airson tearuinteachd ann an ionadan crabhach Dhelphi. Bha fios mar so anns gach tir ’us baile mor gu robh pailteas òir ’us airgid ann an Delphi.

Ma dh’ fhaoidte gu cuala Brennus agus a shaighdearan Gaidhealach fios, ann an 279 B. C., gu robh saoibhreas uamhasach ann an Delphi. Air an aobhar so rinn e fein agus ’fheachd deifir a chum am baile rioghail beartach ud a ruigheachd, agus an t-ionmhas a ghabhail doibh fein. Tha e air innseadh dhuinn gu do chaill iad a’ bhuaidh aig Delphi, ’s gu deachaidh an ceannard teoma, curanta a’ mharbhadh. Feumaidh sinn cuimhne ’ghleidheadh air an fhìrinn so, nach leigeadh na Greugaich do thamailt, no do tharcuis, no do dhroch ainm air bith tighinn air Delphi—àite ’bha co measail, muirneach, flathail ann an cridheachan nan Greugach uile. Tha MAC-TALLA ’s mi fein a’ creidsinn gur e Brennus a choisinn an latha ’s a bhuaidh ann an cogadh Dhelphi, ged rinn na h-eachdraichean Greugach oidheirp laidir air an tamailt ’s air an ruaig so a chleith. An deigh do na Gaidheil a’ Ghréig ’fhagail, chaidh iad air an aghaidh gu Ath nan damh, (Bosphorus) far am bheil baile mor nan Turcach air a shuidheachadh. Chaidh iad thairis air Ath nan damh agus ghabh iad comhnuidh ann an cuibhrionn de ’n Asia ris an goirear Galatia. Is e so am meas a tha aig an t-saoghal gu cumanta air na Gaidheil: gu bheil iad neo-sheasmhach, luasganach, furasda ’thogail agus easgaidh, do bhrigh gu bheil am fuil blath agus luath-shiubhlach air farum ’us aimhreit a thogail. Thubhairt Abstol nan Cinneach a bha min-eolach air na Gaidheil aig an robh an àite-taimh anns an Asia, “A Ghalatianacha amaideach, co a chuir druidheachd oirbh?” B’ abhaist do mhinisteir Gaidhealach ann an Albainn a bhi ’deanamh luaidh air na Gaidheil so mar na Gaidheil Asianaich.

Tha Macs Muller agus sgoilearan eile ’saoilsinn gu bheil dluth dhaimh eadar Brennus agus am focal Cuimrich Brennin, agus gur e brigh an fhocail righ. On bha da cheannard de na Gaidheil a’ giùlan an aon ainm Brennus, tha e cosmhuil gur e so ainm a bhuineadh do gach ceannard airm. Tha mi fein am beachd gur e focal Gaidhlig a tha ann am Brennus, agus gu faod sinn ’fhaicinn ann am focal Breitheanas, no ‘Breith an nuas.’ Tha gach Gaidheal gle eolach air na briathran Latha ’Bhreitheanais. Tha ’m focal Fergobretus, no Fear gu breith, air am bheil Caesar a’ deanamh iomraidh, ag aontachadh leis a’ bheachd gu bheil againn ann am Brennus Breitheanas ann an riochd nuadh. Tha e fior gu leoir gu bheil cridhe nan Gaidheal blath, agus gu bheil e furasda aig amannan an treoir ’s an eud ’fhadadh suas. On chaill iad a’ bhuaidh aig Cuil-fhodair, bha na Gaidheil Albannaich ciuin ’us measarra. Ghleachd iad gu dileas, dubhlanach as leth Thearlaich Stiubhard, oighre nan righrean a b’ abhaist a bhi ’rioghachadh air Albainn. Tha na Gaidheil gle dhileas ’us ciuin ’us deanadach aig an tigh ’us thairis, on thainig crioch air ughdarras nan Stiubhardach.

Is maith leis na Gaidheil Eirionnach a bhi ’deanamh faruim ’us upraid ’us othail a nis agus a rithist as leth an dùthcha fein; agus airson, mar tha iad a’ creidsinn, saorsa ’s ceartas aisig air ais do ’n eilean Eirionnach. Is ann doibh fein a’s aithne strailleadh eagalach a dheanamh, ged tha iad caoimhneil, blath-chridheach, agus anabarrach tapaidh. Tha iad a’ giùlan leo fuath do Bhreatunn an uair a tha iad a tighinn gu Stàidean America. On thainig a’ bhliadhna ùr a stigh, chaochail sgoilear Eirionnach gasda ’s ard-inntinneach, Maighstir M. T. Lochain, (Logan) ann am Broocluin, Iorc Nuadh. Is e ’bha ’deasachadh an Gaodhal—paipeir a tha air a sgriobhadh ann an tomhas mor anns a’ Ghailig Eirionnach. Cha robh MAC-TALLA riamh a’ nochdadh barrachd eud as leth na Gaidhlig na bha Lochain a’ dearbhadh, le bhi ’cur impidh air gach Eirionnach anns na Stàidean a bhi fior-dhileas do chanain Eirinn, ’us a bhi faoilidh ’n a cumail suas. Bha meas mor aige air MAC-TALLA ’s air a Ghaidheal dhileas a tha ’deasachadh MHIC-TALLA bho sheachduin gu seachduin. “Is an ait liom an MAC-TALLA”: is ann air a mhodh so a’ sgriobh e mu MHAC-TALLA anns an litir mu dheireadh a fhuair mi uaithe. Tha doilgheas trom air MAC-TALLA ’s orm fein gu tainig crioch air cuairt thalmhaidh an Eirionnaich dhurachdaich, fhoghluimte, laghaich, Maighstir Lochain. CONA.

Tha muinntir nan Eileanan Philipeach an deigh bristeadh a mach ann an ceannairc an aghaidh nan Geancach. Chuireadh blàr riutha o chionn ghoirid aig Manilla, agus ghabh iad an ratreud, an deigh mu dha mhile dhiubh a bhi air am marbhadh, agus mu thri mile gu leth a bhi air an leònadh. Chaidh cóig mile dhiubh a ghlacadh mar phriosanaich. Chaidh fichead de na saighdearan Geancach a mharbhadh, agus sia fichead ’sa cóig a leònadh. Tha barail aig moran a tha eolach anns na h-eileanan, gu ’n toir e deich bliadhna de na Stàitean an sluagh a thoirt gu ùmhlachd.

RI CHREIC.

FEARANN a bhuineadh do EOSEPH GILLIOS, aig Forks Shidni, mu 7 mile on bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Air a dheagh obrachadh.

FEARANN aigForks Road,mu cheithir mile on bhaile, ri taobh fearann Mhic-Thearlaich, —mu cheud gu leth acaire.

FEARANN a bhuineadh do SHEORAS BOUTILIER, ann an Coxheath, mu thri mile o’n bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Tha e ’na fhearann math, faisg air an rathad-iaruinn, air a dheagh obrachadh, agus tigh us sabhal air.

Prisean agus Dail Reusanta.

Phœbe Brookman.
Sidni, C. B.

SEANN STAMPAICHEAN.

PAIGHIDH mi airgead air seann stampaichean a thainig a mach anns na bliadhnaichean 1851 gu 1870. Fag na stampaichean air na cuibhrigean air an d’ thainig iad; ’s ann mar sin a’s luachmhoire bhitheas iad.

A. McPHAIL,
Orangedale , C. B.
Dec. 9, ’98. 6m.

---

[229]

[Vol . 7. No. 29. p. 5]

NAIGHEACHDAN.

Faodaidh suil a bhi againn ri side fhuar a nise. Tha an deigh mhor air tighinn gu ceann a tuath an eilein so, agus gu leor dhith. Tha i ri faicinn cho fad ’sa chi an t-sùil.

Thatar a togail tigh-eiridinn do luchd-caitheamh ann an Toronto, agus tha bruidhinn air a leithid eile a chur suas ann anSt . John, N. B.Cha ’n efl teagamh sam bith aig luchd-sgil an latha ’n diugh nach gabh caitheamh leigheas.

Bha barrachd deighe air acarsaid Louisburg toiseach na seachdain so ’sa bha air o chionn chóig bliadhna fichead, ni a tha nochdadh gu bheil reothadh anabarrach ann. Ach cha’n eil na th’ ann de dheigh a cur dragh mor sam bith air na soithichean.

Chaochail fear Iain Mac Neill, air Ceap Mabou, air an t-seachdain s’a chaidh, an deigh aois ceud bliadhna ’sa h-aon a ruigheachd. Thainig e mach do ’n dùthaich so ’nuair a bha e ’na dhuin’ òg. Air an t-samhradh s’a chaidh, rinn e astar fichead mile a choiseachd.

Tha an t-side gu math fuar o chionn treis a dh’ ùine air ais, tha an deigh ’s na ròidean gle mhath, agus tha cothrom na’s fhearr aig daoine air gluasad air feadh na dùthcha na bha aca roinn mhor dhe ’n gheamhradh. Tha fuachd agus reothadh mor aca ann an Cuebec, an Ontario, am Manitoba, ’s anns an Iar Thuath.

B’e Di-màirt s’a chaidh latha ’n taghaidh anns na bailtean, agus chaidh e seachad gle shàmhach anns a bhaile so. Bha Isaac Greenwell air a thaghadh mar chomhairleach anns an darra earann de’n bhaile, agus C. P. Moore anns an treas earann. Fhuair Greenwell 23 bhòt a bharrachd air Andrews, agus Moore 11 bhòt a bharrachd air Domhnull Domhnullach.

Chaidh an soitheach-smùide Acadian air tir ann an Louisburg maduinn na Sàbaid s’a chaidh, agus bha i air a tur bhristeadh. Tha beul na h-acarsaid gle chumhang, agus bha an soitheach air a còmhdach le deigh air dhoigh ’s nach gabhadh na h-acraichean tilgeadh aig an àm cheart. ’Se sin a dh’ aobharaich a call. Cha robh airgead-cinnteachaidh oirre idir.

Tha buidheann eile dhe na Doukhobors ann a Halifacs, far am bi iad air an cumail fad seachdain no dha. Bha a bhreac ’nam measg a tighinn air an t-seachdain, agus thatar ’gan cumail gun a dhol na ’s fhaide gus an deanar cinnteach nach eil an còrr dhi ’nam measg. Tha a cheud bhuidheann a thainig dhiubh a nise ann am Manitoba, far an d’ fhuair iad gabhail riutha gu toilichte.

Tha H. M. Whitney an deigh a chuid a’s motha de ’n fhearrann iaruinn ann am Belle Isle, Newfoundland, a cheannach, a pàigheadh muillein dolair air a shon do chuideachd-iaruinn Ferrona, d’am buineadh e. Tha mar sin na h-obraichean iaruinn ri bhi air an cur air adhart an Ceap Breatunn gun teagamh sam bith, agus sin gun moran dàlach. Cha ’n eilear fhathast cinnteach càite ’m bi iad air an suidheachadh, ach bi fhios air sin an ùine ghoirid.

Thainig bas cianail air fear Ailean Mac Guaire ann anScotch Settlement, N. B. ,seachdain gus an Di-luain s’a chaidh. Bha e fhéin us fear eile ag obair anns a choille, nuair a dh’ fhàs esan tinn. Rinn a chompanach teine, ’s an deigh dha esan a chur na suidhe mu choinneamh, dh’fhalbh e a dh’iarraidh cuideachaidh. ’Nuair a thill e bha an teine air greim a dheanamh air an duine bhochd ’s an deigh a losgadh gu bàs. Cha robh ann ach duin’ òg, aois dheich bliadhna fichead.

Air an t-siathamh latha fichead de ’n mhios a dh’ fhalbh, ann an Gleann-a- Bhàird an siorrachd Antigonish, chaochail Gilleasbuig Mac Gilleain, mac do’n Bhard Mac Gilleain. Thainig am bàrd do choille ghruamaich America anns a bhliadhna 1819, agus rinn e iomadh òran briagha air am bheil mòran de ar leughadairean gle eòlach. Is ogha do’n bhàrd an t-Urr. A. Mac Gilleain Sinclair, agus ’si mathair Mhr. Sinclair aon nighean a bhàird.

IADSAN A’ PHAIGH.

A. Mac Coinnich, San Francisco, Cala.
Niall Mac Neill, Boston , Mass.
D. A. Stiubhart, Stewartsdale, Dakota Tuath.
Caitriona Stiubhart, Stewartsdale, Dakota Tuath.
Raonull Mac Eachuinn, Wapella , N. W. T.
Gillleasbuig Mac Gillean, Thessalon , Ont.
Iain Dughlach, Sowerby , Ont.
C. Mac Gill-Fhinnein, Dunbheagain, Ont.
Iain D Mac Ille-mhaoil, Dunbheagain, Ont.
Domhnull Mac-a- Phi, Dunbheagain, Ont.
D. Mac Ille-mhaoil, Dunbheagain, Ont.
Aonghas Johnson, Park Hill. Ont.
Ruairidh Jonhson, Park Hill. Ont.
Iain I. Mac Leoid, Crapaud, E. P. I.
Alasdair Peutan, Flat River,E. P. I.
Uisdean Mac-a- Phi, Souriu, E. P. I.
Iain G. Caimbeal, Heatherdale ,E. P. I.
A. DomhnullachDouble Hill,E. P. I.
Iain Dillon, an t-Eilean Cruinn.
Gilleasbuig Mac Neill, Ceap Dauphin.
Seumas A. Gillios, B . C. Chapel.
Domhull L. Mac Gilleain, Aiseag Mhira.
Micheil F. Mac-a- Phi, Glace Bay.
M. L. Mac Fhionghain, Point Clear.
Anna B. Nic Leoid, Framboise Tuath.
Tearlach A. Mac Leoid, Framboise Tuath.
An t-Urr. W. A. Mac-a- PhearsainJohnstown .
G. Mac Fhearghais, Marion Bridge Road.
Gilleasbuig Moireastan, Rathad Horne.
Murchadh Mathanach, Grand River.
Lachuinn Mac Gilleain, Lexington .
Alasdair Dughlach, Nyanza .
D. I. Mac Phaic, L’Ardoise Iseal.
Raonull Domhnullach, Kempt Road.
D. T. Caimbeal, Braigh Ghlinn Comhann.
Seumas Mac Aonghais, Kennington Cove.
Iain D. Dughlach, Grand Mira Tuath.
Domhnull Mac Amhlaidh, Reserve Mines.
Eachunn K. Mac Neill, South Bar.
D. F. Peutan, J. P., Mabou.
Micheil Mac Neill, Glengarry Valley.
Lachuinn Mac Faidein, Valley Mills.
Uisdean Mac-an-Toisich, Loch Katrine, N.S.
D. McD. Caimbeul, Dartmouth .

POSADH.

Aig taobh deas Amhuinn Dhennis, air an 31mh latha de’n mhios a dh’ fhalbh, leis an Urr. Iain Ròs, Dr. Iain Friseal Mac Amhlaidh, ri Tena Agnes Nic Dhomhnuill, á South Cove. Chaidh iad air adhart gu Truro an latha sin fhéin, far an d’ fhan iad gus an ath Dhi-satharna. Bidh iad a dol a dh’ fhuireach dh’ an dachaidh ùr ann an Orangedale mu mheadhon a mhios. Tha MAC-TALLA guidhe saoghal fada sona dhaibh.

BAS.

—Ann a Framboise, air an 28mh latha de mhios a chaidh, Fionnladh Moireastan, ciethir fichead us ochd bliadhn’ deug a dh’ aois. Rugadh e ann an Loch-nam-madadh, an Uidhist a chin a tuath. Thainig e mach do’n dùthaich so ’sa bhliadhna 1842, agus shuidhich e air Amhuinn Dhennis. As a sin chaidh e gu ruige Framboise, far an robh e gu am a bhàis. Dh’ fhàg e triùir mhac agus aon nighean gu bhi caoidh an call.

—Ann aValley Mills,air an 21mh latha de’n mhios a dh’ fhalbh, Fionnaghal Chaimbeul, bean ghràdhach F. W. Mhathanaich, da fhichead bliadhna ’sa tri a dh’ aois, a fàgail fir-pòsda agus seachdnar de chloinn òg gu bhi caoidh an call. Bha a bàs gle aithghearr agus gun dùil ris, agus chuir e dhuilichinn air muinntir na coimhearsnachd uile. Thainig seanamhair na cloinne a dh’ fhuireach an ceann, ach dhaibh-san agus d’ an athair cha lion neach sam bith aite na màthar ’s na mnatha gràdhach, a bha na boirionnach ro chliuiteach, agus air an robh meas mor aig na h-uile fhuair a h-eòlas.

Am Bathar a’s Fhearr.
Na Prisean a’s Isle.
GHEIBH THU SIN AIG
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
SIDNI, C. B.
Bathar Tioram, Aodaichean, Amhlan, agus iomadh seorsa bathair nach gabh ainmeachadh an so.
THIG AGUS GHEIBH THU BARGAN.

AMHERST BOOT & SHOE Mfg. Co.
AMHERST, N. S.

A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.

AODACH MATH.
Na ’m biodh gach seors’ aodaich coltach ri cheile, bu choma c’aite ’n ceannaicheadh tu e. Ach cha’n ann mar sin a tha. Tha aodach math agus aodach don’ ann. Tha aodaichean g’ an creic an aiteachan nach fhiach an deanamh.

AN DEANAMH.
Ma bhios aodach math air a dhroch dheanamh, cha’n fhearr e na droch aodach. Ma tha thu glic gabh comhairle, agus seachainn an droch aodach ’s an droch dheanamh.

THA AGAINNE
aodaichean matha dhe gach seorsa agus bidh iad air an deanamh gu math. Cha bhi e cumhang no farsuinn; freagraidh e dhut anns gach doigh, agus bidh toileachadh agad ann fhad ’sa mhaireas e.

Niall Mac Fhearghais.

COMHAIRLE.

CUIREADH iadsan a tha measail air sgeulachd mhath 5c. air adhart agus gheibh iad aon de na “Novels” a’s uire, agus litreachas feumail eile. Dean cinnteach as le sgriobhadh trath gu,
BOX 70, Sydney,
Cape Breton, N. S.

THE
DAILY RECORD.
PAIPEAR LAITHEIL
CHEAP BREATUNN.

Air a Chur a Mach a h-Uile Maduinn, ann an Sidni, C. B.

A PHRIS:
Bliadhna, $3 .00
Sia miosan, 1.50
Tri miosan, .75
A PHRIS RI PHAIGHEADH ROMH LAIMH.

Gheibhear anns an “Record” na naigheachdan a’s uire, a tighinn leis an telegraph as gach cearna dhe ’n t-saoghal; naigheachdan an eilein agus na siorrachd; fiosan mu na meinnean ’s mu na soithichean, etc., etc.
’S COIR DHUT A GHABHAIL.

SGRIOBH GU—
JOS . MacDONALD,
Editor and Publisher,
Sydney, C. B.

---

[230]

[Vol . 7. No. 29. p. 6]

(Air a leantuinn o thaobh 227.)

dhànadas tuaireabadh a chur air an t-seann chaisteal ùldaidh ud mu’n àm so a dh’ oiche? Ged bha Sir Seumas, agus Percey, agus triuir eile a stigh fon armaibh ghlac bal-chrith iad—shaoil iad gum bu bhith mi-nadura neo-thalmhaidh ’thainig orra! Ma dheireadh fhuair Sir Seumas de mhisnich fharaid, “Co thu fein, agus ciod a thug an so thu?” “Cia air bith co mi,” arsa Rob, “feumaidh tusa agus do chuideachd dol leam gu caisteal * * * * oir dh’ fhag thu e gun bheannachd fhagail aca.”

Tharruinn Sir Seumas a chlaidheamh tharruinn Rob Ruadh a chlaidheamh; thoisich an comhrag; ann an da mhionaid bha Sir Seumas na shìneadh air an urlar ’s fhuil a craobhadh air gach taobh! ’Nuair chunnaic Percy an Ridire, a bha air a chunntas na fhear-claidheamh cho mhath ’sa bha ’n Sasunn air a leòn, ghabh e miapadh, ach cha be sin do chàch; leum iad air Rob ach cha b’ fhada sheas iad, bha mionach mu chasan dithis dhiubh ann am prioba na sùl! Ghuidh Percey air Rob a nis gu’n caomhnadh e beatha Shir Seumas, “Caomhnaidh mi, uasail cheanailt,” arsa Rob, “Chuala mi na bha eadar thus’ agus esan a’ nochd; ma gheibh e thoilltineas gheibh e bàs is tàmailtiche na tuiteam le claidheamh Rob Ruaidh, —feuchaidh mi féin ra chreuchdan a dhùnadh—falbh thus agus fàigh bàta ’s gun aisigeadhmaid a Bhaintighearn agus Sir Seumas agus na tha beò gu caisteal a h-athar—cha ruig thusa leis curam na giorag a bhi ort.”

(Ri leantuinn.)

LITIR A ALBA.

A MHIC-TALLA IONMHUINN, —Tha mi a’ cur am broinn na litreach so òrdugh posdail chugad airson bliadhna eile dhe ’n phaipeir a’s docha leam dhiubh uile.

Chuir mi feillre airson na bliadhna so chugad am mios so chaidh, agus bha cunntas beatha ghoirid an deigh feillre gach mios mu dhuine no dha a chaidh ainmeachadh am measg nam breith ’s nam bàis. Bha mi smuainteachadh gu ’m bitheadh iad sin taitneach do d’ luchd-leughaidh nan rachadh agad an cur an clò.

Bha fogharadh agus toiseach a’ gheamhraidh glé fhliuch againn an so, agus ged nach d’ fhuair sinn moran sneachd’ fhathast, thainig a’ bhliadhn’ ur a stigh le reothaidhean cruaidh.

Tha na h-uibhean anabarrach gann an geamhradh so, an da chuid an Albann agus an Sasunn. Tha iad ’gan creic an Sasunn aig da thasdan agus leth-chrun an dusan. Cha chreid mi gun robh iad cho gann an taobh tuath na Gaidhealtachd o chionn iomadh bliadhna.

Bha stoirmean glé mhor againn o chionn moran sheachdainean, agus bha cunntasan ’s na paipearan-naigheachd air iomadh tubaist air muir ’s air tìr.

Tha mi duilich a radh nach robh cleachdainnean nan Gaidheil air an cumail suas an so idir aig toiseach na bliadhna. Tha iad ’ga chunntadh uasal ’san àite so a bhi gun Ghaidhlig agus gun eòlas air dòighean nan daoine còire bho ’n d’ thàinig iad. Ged a tha pailteas Gaidhlig aig a h-uile duine ’s bean aig a bheil taighean an so, is gann gu bheil facal dhith aig an clann. Tha an clann ag radh sin, ach tha fios aig duine tuigseach sam bith nach ’eil sin idir comasach ach obair an stràic. Ciamar a thuit na cumhachdaich, agus a chaidh as do innleachdan a’ chogaidh.

Is mise do charaid,
CREAG-AN-FHITHICH.
Blar nan Craobh, Lentran, Albainn, 7mh là de ’n chiad mhios, 1899.

LITIR A EILEAN A PHRIONNSA.

FHIR-DEASACHAIDH CHOIR, —Cha ’n ’eil cuimhn’ agam c’uin a sgriobh mi gu MAC-TALLA roimhe. Cha bhiodh ann ach di-nàire dhomhsa fhad ’sa chi mi litrichean dhaoine comasach eile—Cona, Caraid na Gàilig, Bodachan a’ Ghàraidh, Iain, C. C., agus moran eile; ach gu sonruichte Cona agus Iain, tha mor mheas agam air an cuid litrichean. Ach bu mhath leam oisean beag fhaighinn an drasda ’sa MHAC-TALLA. Tha toil agam gun innis sibh do Charaid na Gailig gu bheil mi ’sa cho-ruith air son duais. Bha mi an so na mo shlaod gun fheum o thoiseach a gheamhraidh, ach smaoinich mi gu bu choir feart a thoirt air an duin’ uasal a tha cho fialaidh ma chuid airgid. Chuir mi cruthagan math cruinn dheth na “Raidhean,” ’s cuiridh mi do ’r n-ionnsuidh iad an ùine ghearr. Cha ’n ’eil ann ach gnothach gu ’n chiall dhomhsa— ’s mi streap suas ris a cheithir fichead—a dhol a ruith reis. Ach coma co-dhiu, “far am bi càch a nochd bidh mise ’n ath-oidhch’ .”

’S cinnteach gu ’n cuala sibh gu ’n d’ thainig gaiseadh trom ’sa h-uile seorsa poir air an eilean so air a’ bhliadhna ’dh’ fhalbh. Mar a thuirt Domhull Mac Alasttair, o chionn fhada mu ’n bhuntàta: “Sialagan boga, carrach, a nuas á pollagan puinnsein.” Ach ged a thainig gaiseadh ’sa bharr an uiridh, na fagadh iad gun chur air falbh e, cha bhiodh éis air duine fad bliadhn’ eile co-dhiu.

Bha na chaidh seachad de’n gheamhradh glé fhliuch. Mar thuirt Calum mu ’n litidh ’nuair a bha e ga faighinn ro thric: “Lite ’n darna h-oidhche ’s an oidhch’ eile lite.” Sin mar a bha ’n t-uisg’ againn o shamhainn—uisge ’n darna h-oidhche ’sa ’n oidhch’ eile uisge. Lion tobraichean-tarruinn gu ’m beoil, agus seilearan a dh’ ionnsaidh an ùrlair. Ged a dh’ fhanadh ’na thuit de shneachda gu latha na bliadhn’ uire, cha deanadh e rathad math. Thòisich sneachd’ ’us reothadh air a chiad latha do ’n bhliadhna, —ach tha e falbh an diugh gu luath.

Bidh sibh a cur rudan neonach ’sa MHAC-TALLA, ’s tha mi smaoineachadh rud no dha innse dhuibh.

Bha triùir mhnathan ’san sgire-sa àireamh bhliadhnaichean a fuireach ’san aon taigh—màthair, a nighean, agus an t-ogha, ’s an triuir nam bantraichean. Cha ’n ’eil iad ann uile nise.

Tha iar-ogha do Fhloiri Dhomhnullach (a dhion beatha Phrionnsa Tearlach) ’san sgire-sa. Tha i pòsda ri Aonghas Mac Neacail. Thainig iad a mach an so as an Eilean Sgiathanach, o chionn da fhichead bliadhna; agus gu cinnteach ma bha Fionaghal a Phrionnsa cho foghainteach, eireachdail, agus cho maiseach ris an te so, cha ’n ioghnadh ged a dheanadh i gniomhan iomraiteach. O, fhir mo chridhe! na faiceadh sibhse a gairdean! Agus ged tha i ’n tri fichead ’sa deich, agus an deigh teaghlach mor a thogail, tha da ghruaidh cho dearg ri portan bruich, ’sa falt cho dubh ris an fhitheach; i cho direach ri prine, agus a ceum cho sgiobalta air an ùrlar ri ceum saighdear. ’S ged tha i da cheud punnd, cha ’n ’eil orr’ ach làn a chnamha. Chaidh a h-arach ann am Brogaig ’san Eilean Sgiathanach. B’e ainm a h-athar Iain Mac Neacail—Iain Mac Thormaid, ’Ic Neill, ’Ic Mhurachaidh; agus ainm a mathar—Fionnghal Og Dhomhnullach. Cosnaidh i-fhein meas; ud, ud! cosnaidh. Ach tha meas mor agams’ oirre airson i bhi na h-iar-ogha do Fhloiri; agus tha fios agam nach cuir Cona caomh sin as mo leth. Mo sheachd beannachd aige. ’S iomadh rud luachmhor a tha e toirt dhuinn ’sa MHAC-TALLA. Bliadhna mhath ùr dha, ’s do na h-uìle Gaidheal a tha cumail suas MHIC-TALLA.

MURCHADH CAM.
Ianuaraidh, 1899.

MAC MHIC ALASDAIR.

’S e an Còirneal Alasdair Mac Raonuill Dhomhnullaich, (Mac Mhic Alasdair) Ghlinne-garaidh, an ceann-cinnidh fior Ghaidhealach mu dheireadh a bh’ aig na Gaidheil. Phòs e anns a’ bhliadhna 1822, Beathag, an dara nighean aig Foirbeis Phitsligo. ’S e ’n Domhnullach so a bha am beachd an Ridir Ualter Scott, ’nuair a bha e sgriobhadh cunntas Fearghas Mac Iomhair, anns an leabhar taitneach sin aige ris an abrar Waverley. B’ abhaist da a bhith caitheamh an éideadh Ghaidhealaich daonnan, agus bha e cumail suas nan cleachdannan uile a bh’ aig na Gaidheil o shean. ’Nuair a bhitheadh e air falbh bho ’n taigh bha cuideachd d’a luchd-cinnidh comhla ris an comhnaidh, agus bha fear dhiubh ri fhaicinn ’na sheasamh mar fhreiceadan aig an dorus aige. Is esan a bha ag agairt uachdaranachd nan Domhnullaich uile airson a theaghlaich-sa. Dh’ eug e air an 11mh là dhe ’n bhliadhna 1822, an oidhirp teicheadh bho bhata a chaidh ’bhristeadh air na creagaibh. Mar a bha fiachan mòra air an oighreachd aige bha feum aig a mhac ’ga reic, agus dh’ fhalbh e dh’ Australia leis a theaghlach agus a luchd-leanmhuinn. Cheannaìch Marcus Hunndaidh oighreachd Ghlinne-garaidh bho ’n cheann-cinnidh; agus, anns a’ bhliadhna 1840, chaidh a reic a rithist ri Iarla Dudley, airson £91 ,000. Reic esan a rithist i do Mgr. Iomhar Ellice, Ghlinne-cuaich, ’s a’ bhliadhna 1860, airson £120 ,000.

EDDY ’S
Indurated Fibre Ware
TUBAICHEAN, BUCAIDEAN, &C .

Tha iad air fas cho measail ’s gur gann a tha tigh ceart as an aonais. Nuair a theid thu cheannach
INDURATED FIBRE WARE
feuch gu faigh thu an seorsa tha air a dheanamh le
E . B. EDDY.

Tha ar n-ainm ’na urras air an stuth.

Tha SEORSACHAN EILE ’g an creic aig an aon phris. Ach ma ni thu na dha a choimeas ri cheile, chi thu nach eil iad cho math, agus gheibh thu mach nach bi iad cho buan. Air son do mhath fhein mata, ceannaich sin a tha air a dheanamh le
THE E. B. EDDY CO., Ltd.
AGENTS:
Iain Peter’s & Co., Halifax, N. S.
Schofield Bros., St. John, N. B.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
Stewartdale , C. B.

CLOTH, DROGAID,
AGUS
Plaideachan “EUREKA.”

Mu dheich air fhichead seorsa aodaich ’ga chreic.
Cloimh air a ghabhail an coinneamh Aodaich.
Ma tha thu air son aodach math deise fhaotainn saor, taghail aige no sgriobh uige.

AN T-AITE
ANNS AN CEANNAICH THU
Suic agus
Iaruinn Cruinn,
Creamers,
Soithichean Bainne,
Airneis-taighe,
Stobhaichean,
Flur, Min etc., etc.
AN STOR AIG
Isaac Greenwell,
SIDNI, C. B.

---

[231]

[Vol . 7. No. 29. p. 7]

DUAISEAN.

Tha mi a tairgse tri duaisean airgid— $12 , $8 agus $4 —do ’n triùir sin a chuireas ugad eadar so ’s an 15mh latha de Februaraidh, 1899, an cruinneachadh a’s fhearr de raidhean Gailig(Gaelic phrases and idioms)aig nach bi co-chomunn sam bith ris a’ Bheurla; tha mi coma cia as do na raidhean, ach a mhàin nach ann anns a’ Bhiobuill a gheibhear iad; agus ma gheibh mi pailteas, bheir mi seachad duaisean airson nithean eile. Cha ’n fhaigh duine tighinn anns a’ chomh-ruith nach do phàigh am MAC-TALLA gach sgillinn de ainbh-fhiach a tha aige air. Seoladh iadsan a tha deonach feuchainn air son nan duaisean so, an litrichean gu,

CARAID NA GAIDHLIG.
Office of “Mac-Talla,”
Sydney, C. B.

Am Feillire.

FEBRUARAIDH, 1899.

1 Di-ciaduin An fhéill Brìghde.
2 Dior-daoin Là Inbhirlòchaidh, 1645.
3 Di-haoine (4) Bàs an Iompaire Sebherus 211
4 Di-satharna An fhéill Mhaodain.
5 DI-DONAICH II Donaich roimh’n Charghus
6 Di-luain Bàs Righ Tearlach II., 1685.
7 Di-mairt
8 Di-ciaduin Bàs Ban-righ Màiri, 1587.
9 Dior-daoin Là Ghlinn Faeoine, 1603.
10 Di-haoine
11 Di-satharna [12] Bàs Dheorsa Heriot, 1624
12 DI-DONAICH Di-donaich Inid.
13 Di-luain Mort Ghlinn-comhainn, 1692
14 Di-mairt Di-mairt Inid.
15 Di-ciaduin Di-ciaduin na luath.
16 Dior-daoin
17 Di-haoine Bas Sheumais Mac Mhuirich 1796
18 Di-satharna Bàs Lùtair.
19 DI-DONAICH I Donaich dhe ’n Charghus.
20 Di-luain Crùnadh Seumas II., 1437.
21 Di-mairt Bàs Dàibhidh II., 1371.
22 Di-ciaduin
23 Dior-daoin An fhéill Bhoiseil.
24 Di-haoine Bas Mhic Leòid, am bàrd Sgiathanach, 1872.
25 Di-satharna
26 DI-DONAICH II Donaich dhe ’n Charghas.
27 Di-luain (28) Bas Eachainn Mhic Gill-eain, 1893.
28 Di-mairt

MUTHADH AN T-SOLUIS.

An Cairteal mu dheireadh L. 3, U. 1, M. 10 F
An Solus Ur, L. 10, U. 5, M. 18 M
A’ Cheud Chairteal L. 17, U. 4, M. 38 M
An Solus Lan, L. 25, U. 10, M. 2 M

ADAN! BONAIDEAN!

THA
Floiri Nic Fhionghain
a’ cumail gach seorsa comhdach cinn a bhios na mnathan a’ cosg.

ADAN,
BONAIDEAN,
RIBINNEAN,
FLURAICHEAN,
ITEAN,
GEUGAN.

agus moran de nithean eile nach gabh ainmeachadh an so. Ma cheannaicheas tu ad no bonaid uaithe, bidh iad air an deagh dheanamh, agus saor gu leor.

FEUCH GU’N TAGHAIL THU.

BATHAR CRUAIDH.
Iarunn,
Uidheaman Saoirsneachd,
Uidheaman Gaibhneachd,
Tairnnean, &c .

LEABHRAICHEAN.
Leabhraichean Sgoile,
Leabhraichean Leughaidh,
Leabhraichean Nollaig us Bliadhn’ Uire, &c .

AIG—
C . P. MOORE,
SIDNI, C. B.

BATHAR CRUAIDH.

Tha mi a nise ’cumail Bathar cruaidh dhe gach seorsa, agus ma tha Sabh Tuagh, Locair, Glas, Sgian, no Tairnean a dhith ort, feuch gu ’n taghal thu orm. Tha mi, mar a b’ abhaist, a’ creic Pant, Olla, Varnish , Putty,Glaine, Paipear-balla agus gach ni eile air son do thigh a dheanamh seasgair agus briagha. Tha mi ’creic gach ni gle shaor.

Aonghas Mac Leoid,
SIDNI, C. B.

AR STOC GEAMHRAIDH.

SLEIGHEACHAN.
Air an deanamh leis a ChanadaCarriage Co.An seòrsa ’s buaine ’s a’s fasanta a tha ’sa mhargadh.

ACUINN.
Lamh-dheante; an seòrsa ’s fhearr

BEIN.
An“Saskatchewan Buffalo. ”

CLUIG agus CUIPICHEAN.
Dhe gach seorsa.

BRATAN-EACH.
Iomadh seòorsa; agus air caochladh phrisean.

Truncaichean, Maileidean, Leabhraichean-poca, Skates, Lamhannan, agus iomadh ni eile a bhios freagarrach mar ghibhtean Nollaig us Bliadhn’ Uire. A phris a’s isle.

F . Falconer & Son,
Sidni, C. B.

MAC-TALLA.

“Gu ma fada beo a’ Ghailig.”

“Lean gu dluth ri cliu do shinnsir.”

Cha bu choir do Ghaidheal sam bith a bhi as Aonais.

DO DHLEASANAS.
A bhi gabhail MHIC-TALLA.
A bhi leughadh MHIC-TALLA.
A bhi pàigheadh MHIC-TALLA.
A bhi feuchainn ri tuilleadh luchd-gabhail a chur ’na rathad.

An aon phaipear Gailig a tha air ur-uachdar an domhan.

Cha robh a leithid ann roimhe, ’s cha ’n eil a leithid eile ri fhaotainn fhathast.

Is Gailig gu h-iomlan e. Tha e tigh’n a mach uair ’san t-seachdain. Innsidh e naigheachdan na duthcha agus an saoghal dhut.

Bheir e dhut seanachasan taitneach air an am a ta lathair; bheir e dhut sgeulachdan agus eachdraidhean air na h-amannan a dh’ fhalbh.

A bharrachd air sin bheir e dhut o am gu am: bardachd, litrichean agus iomadh ni eile a thaitneas riut, agus a bhios a chum buannachd do t’ inntinn.

Tha aireamh de sgriobhadairean matha Gailig a’ sgriobhadh gu daonnan dha; agus tha iad lan chomasach air leughadh taitneach a chumail ri sean agus og.

Is abhaist do dhaoine ’nuair a bhios iad a’ creic ni nach bi a leithid aig neach sam bith eile, a bhi ’cur pris ard ’na cheann; ach cha ’n eil MAC-TALLA ’deanamh sin idir. Tha e air son cothrom a thoirt do na Gaidheil, sean agus og, air an cainnt fhein ionnsachadh ’sa chumail suas, agus uime sin cha ’n eil e cosg d’a luchd-gabhail ach

DOLAR ’SA BHLIADHNA.

---

[232]

[Vol . 7. No. 29. p. 8]

Dan, air Fogradh nan Gaidheal.

LE SEUMAS MUNRO.

A Mhic-talla na Gàidh’ltachd
Ciod a’s fàth so do ’n ghàir tha ’s a’ Gleann?
Cluinneam ciùcharan phàistean
Agus ochanaich mhà’irichean ann;
Reachdraich dhaoine fo àmhghar
Caoidhrean ògan ’s àilleagan fann—
Lean is tiamhaidh ’cho-ghairich
’Tha a’ taomhadh á d’ àros ’s an am!

“Tha thu d’ choigreach ’s na Gleanntaibh
’Fhir tha ceasnachadh Sean-ghuth nan càrn,
No cha b fhàth dhuit ’bhi feòraich
Ciod a’s aobhar do ’m chò-ghair s’ an trà s’;
Tha Luchd-dùchais na Tire
’S iad ’g am fògairt à ìnnsibh an gràidh!
’N diugh tha ’n Gleann so ’g a sgaoileadh—
Agus sin a’s ceann-aobhair do ’n ghàir!

’S e ’bhi ’g ai’ris gach cómhraidh
Thig am charabh is dòigh dhomh o thùs,
Ach tha ’m aigne fo dhòlas,
A bhi ’g ai’ris air bròn mo luchd-dùch;
Rànaich naoidheanan òga
Tùrsa sheann mhnathan breòite gun sùrd,
Cnead na sean fhear fo dhòruinn
Agus ospail a’ chròilein gun lùs!

Gu ’n robh m’ ath-sgal neo-aobaidh
’N àm bhi ’g ai’ris na gaoire ’bha Tuath,
Agus aitreibh ’g an sgaoileadh
A’s an lasair ’n a caoiribh m’ an stuaidh!
Tailmrich shaighdeir is mhaora
Braghail chabar a’s thaobhan am chluais,
Donnal chon’ mar ri caoineadh
Nam panal falt-sgaoilte gun tuar!

O! cha b’ ionann ’s na fuaimean
Sin a b’ éibhinn le m’ chluais ann o chéin—
B’ iad ceol-maidne nan gruagach
Mar ri ceilearadh bhuachaill, mu’n spréidh;
Sgal an t-seannsair ’g am ghluasad
Agus fathrum na Tuath ’dol gu féum,
Moch, a’s ceò mu na cruachaibh
A’s an dealt air na bruachaibh fo ghréin.

’Nuair a dhùisgeadh an t-Sàbaid
Dh’ éisdinn cliù as gach fàrdaich ’dol suas;
A’ toirt molaidh do ’n Ard-righ—
Agus dh’ ai’risinn tlàth air an fhuaim;
’S air na h-ùrnaighibh dìomhair
’Dheant’, gu h-ùmhlaidh, aig ìochdar nam bruach.
No fo sgàile nan craobha
Bhiodh ag aomadh ri taobh nan sruth buan.

’S na ’m biodh Càs ag cur campair
Air an Dùthaich, no ’m Frangach ri strìth,
Dh’ éireadh sluagh as na Gleanntaibh
Anns an àm ud, a chambach mu ’n Righ.
S sin air iarrtas nan uachd ran
Tha a nise ’g am fuadach a ’n glìnn,
Chionn le Gionach na Buannachd
Gur h-annsa na sluagh leotha Ni!

Sid dol ronn de na Triathaibh
A rinn liansgradh o ’n t-siol a bha ann,
’Meas na Tuath’ mar shliochd dìolain
A’s ’g am fuadach gu h-iargalt o ’n rann;
Cha ’n ’eil dìdionn no fialachd
Tlus a’s ceanal nan riaghlar ach gann,
’Righ! cha b’ ionnan o chian so
’N uair bha ’Thuath aig gach Triath mar a chlann.

Anaghaol sòigh agus mearchais
Mar ri òr-chuis a’s aitheas a’s pròis,
Chuir na Fearainn an ainfhiach
Agus b’ èudar an cearbadh air òr;
’N luchd-lagh’ ’chaidh ’g an teanchdadh
Mar bu nòs, chuir an anacheart am mòid,
Gus am b’ éiginn “na sealbhan”
Uile ’mhalairt air airgead na ròic!

So rinn fàsaichean faoine,
Lóm, àiteach gun daoine, ’s an Fhonn,
’S an robh dillseachd a’s daondachd
Ann an cònuidhibh faoilidh nan sonn—
’S, far am buainteadh na raointean
’S cianail mèilich nan caorach ceann-lom,
’N ionad dhuanagan gaolach
Nan gruagach a b’ aobhaiche fonn.

So rinn cònard a’s garbhlach
Le ain-dlighe, a thoirmeasg do chloinn,
Sin nan sàr-churaidh garga
’Chùm Triatha nan Garbh-chrioch ’n an greim.
Le tréun-chalmachd an gàirdean
A’s nach d’ àraich aon àm orra foill—
S truagh an diugh leam gu’n d’ fhàgadh
An iarmad air fàrsan, gun sgoinn.

Ach, na ’n tòirleamadh Baoghal
’Nuas, a bhagradh nam fraoch-bheann ’s nam frìth,
Bhiodh na Maithean ud faondrach
A’s an Cabraich ’s an Caoraich gun bhrìgh;
Ach gu lòn do na nàimhdean
A ghrad-chìosnadh, gun taing dhoibh anTìr,
’S luchd a sheasamh na h-àr’aich
( ’S do ’m bu ghnàthach buaidh-lárch) d’ an dìth.

Tha mo chlann-sa mu ’n cuairt domh
’S tha mi ’faotainn sgeoil uapa, mar thà,
Cùisean làimh-riu a’ gluasad
Anns na glinn anns an dual dhoibh ’bhi tàmh;
Tha mòr-chliù air Triath Chluainidh
Chionn e ’ghleidheadh an dualchais mar bhà,
’S nach do chuir e air fuadach
Ach teaghlach de’n t-sluagh ’tha f’ a sgàth.

’S ion bhi ’g iomradh mar chòmhla
Air cliù fhir an Tòisich a’ Bhràigh,
’S Mhic ’ic Eòghain nam mòr-chruach
Nach do fhògair an slòigh as an àit;
Cliù Mhic Shimi na h-Airde
Agus cliù Mhic ’ic Phàdrùic tha sàr,
’S bidh am brataich-san làidir
An uair a bhios fàilinn air càch.

’S ion ’bhi luaidh, mar an ceudna
(A’s bu diùbhail mur éight’ e ’s an uair),
Gu ’m bi Comunn na Feile
Còmhla, cruinn an Dun-éideann gu luath;
’Chumail ciùil agus éididh
Agus cainnte nan sléibhtean a suas—
Gu ’n robh cliù agus éibhneas
A mhaireas gach ré, dhoibh mar dhuais.”

An uair a thòisicheas fear ri di-moladh a’ bhathair, faodar a bhith cinnteach gu bheil ’n a bheachd rud dheth a cheannach.

AN DA LEIGHEAS
AGUS
K . D. C. PILLS
Leighsidh iad an da Eucail Mhor
CION-CNAMHAIDH
agus TEANNTACHD.
Cuir a dh’ iarraidh sampuill us teisteannas.
K . D. C. COMPANY, Ltd.,
New Glasgow,Nobha Scotia.
agus
127 State St., Boston Mass.

DH’ IARRAMAID AIR
NA GAIDHEIL
’s air muinntir eile a tha air son“Typewriter”a cheannach, iad a dh’ fheuchainn na
Blickensderfer No. 5,
mu ’n ceannaich iad seorsa sam bith eile. A phris, $35 .
Tha seorsachan eile againn cuideachd.
CREELMAN BROS.,
TYPEWRITER CO.
15 Adelaide St. East,
TORONTO, ONT.

C. H. HARRINGTON & CO.
Na Marsantan a’s Fhaide tha Deanamh Gnothuich ann an Sidni.

THA IAD A’ CREIC
Flur, Min, agus Amhlan;
Brogan, Botuinnean, Rubbers;
Soithichean Glaine agus Creadha;
na ’s saoire na gheibhear iad aig marsanta sam bith eile ’sa bhaile.

“SALADA TEA, ”
Na Puinnd ’s na Leth-Phuinnd; an ti a’s fhearr a tha ’n Ceap Breatunn air a phris.

GHEIBH THU
AN TI
A’s fhearr ’sa Mhargadh.

NA BROGAN
A’s Fhaide Mhaireas.

AIG
TORMAD DOMHNULLACH,
SIDNI, C. B.

Brogan matha air 75c. agus 90c
Deiseachan o $3 .50 gu $9 .50
Triubhsairean air 90c

TORMAD DOMHNULLACH.

J. E. EISAN.
PIANOS AGUS ORGAIN.
AN SEORSA ’S FHEARR A THATAR A CREIC.
PRISEAN GLE REUSANTA.
SIDNI, C. B.

50 YEARS’ EXPERIENCE
PATENTS
TRADE MARKS
DESIGNS
COPYRIGHTS &C .

Anyone sending a sketch and description may quickly ascertain our opinion free whether an invention is probably patentable. Communications strictly confidential. Handbook on Patents sent free. Oldest agency for securing patents.

Patents taken through Munn & Co. receive special notice, without charge, in the Scientific American.

A handsomely illustrated weekly. Largest circulation of any scientific journal. Terms, $3 a year; four months, $1 . Sold by all newsdealers.

MUNN & CO. 361 Broadway, New York
Branch Office, 625 F St., Washington, D. C.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
FEAR-TAGRAIDH, COMHAIRLICHE, NOTAIR, &c .
SIDNI, C. B.

A. J. G. MacEACHUINN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, NOTAIR, &c .
Fear-ionaid àrd chùirtean Nobha Scotia agus Newfoundland.
SIDNI, C. B.

D . A. HEARN,
FEAR-TAGRAIDH, NOTAIR, &c ., &c .
SIDNI, C.B.

J . S. BROOKMAN, M. D. ,
LIGHICHE.
OIFIS: Na Thigh-comhnuidh air Sraid Shearlot.
SIDNI, C. B

Dr. G. T. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, C. B

UISDEAN ROS, LL. B.
Fear-Tagraidh, Notair, &c .
Airgead ri Thoirt Seachad an Iasad.
OIFIS: An Tigh a Bhanca.
Sidni, C. B.

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes,
Cloth Chlondaic,
Clothan Canadach, Albannach agus Sasunnach.

Triubhsairean bho $3 .00 suas.

Niall Mac Coinnich,
Sidni, C, B.

LEABHRAICHEAN GAILIG.

Clarsach an Doire, le Niall MacLeoid, $1 .00
Na Baird Ghaidhealach, bho 1775 gu 1825, leis an Urr. A. Mac G. Sinclair .35
Orain Iain Luim .35
Gramar Gailig, le Dr. H. C. Mac ’Illiosa 1.10
Gaelic Class Book .35

Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son a phris ainmichte.

Sgriobh gu—
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney C. B.

[TD 233- 240]

[No . 30. a dhìth]