---

[289]

[Vol . 7. No. 37. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN-DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VII. SIDNI, C. B., DI-HAOINE, APRIL 14, 1899. No. 37.

MAR A RINN MI M’ FHORTAN.

CAIB. XXI.

BRATAICHEAN NA FEINNE.

Bha Aonghas eolach gu leòr air Domhull beag mac Fhionnlaidh, agus air an dithis eile a bha ’na chuideachd; ach cha b’ aithne dha mise idir. Bha e eòlach gu leòr air m’ athair ’s air mo mhàthair. Ach cha robh mise ach ’nam phàisde beag ’s an àm a d’fhalbh e as an dùthaich.

An uair a chuir e failt’ is furain air càch, sheall e ormsa, agus thug e crathadh laimhe dhomh, agus thuirt e, “Ged nach ’eil mi ’g ad aithneachadh, tha mi ’smaointean gur e Gàidheal a th’ annad; agus ge b’e air bith àite anns an tachair Gaidheil chòire rium, is math leam failte chridheil a chur orra.”

“So agad, ma ta, Eachunn Mac Aonghais ’ic Sheumais, a Baile-bhàird. Is math a b’ aithne dhut ’athair agus a mhàthair,” arsa Domhull.

“Bha mise cho eolach orra le chéile ’s a bha mi air mo leith choise. Is iomadh oidhche a chuir mi seachad anns an taigh aca. Tha mi cinnteach gu’n cuala tu fhein, a Dhomhuill, gu’n robh mi ’bristeadh mo chnàmh as deigh Anna nion Eoghainn, an uair a bha i ’na searbhanta aig Aonghas Mac Sheumais. Cha robh Eachunn an uair ud ach ’na lodragan beag mu’n cuairt an teine. Cha ’n aithnichinn cnàimh dheth mur innseadh sibh dhomh co e. Is ann ri cuideachd do mhàthar a chaidh tu,” ars’ esan ’s e labhairt rium.

“Cha’n eil mi coltach aon chuid ri cuideachd mo mhathar, no ri cuideachd m’ athar,” arsa mise; “tha mi fhathast gun fhaighinn as cionn an droch thinneis a ghabh mi, agus tha fhios agam gu’m bheil fior droch thuar orm. Tha mi fhathast cho lag ’s nach ’eil e sàbhailte dhomh car obrach a dheanamh. Ach an uair a thig mi gu mo dhreach fhein, cha’n ’eil teagamh nach aithnichear co ris a tha mi coltach.”

An uair a bha sinn a’ comhradh mar so, bha sinn a’ coiseachd air ar socair suas an t-sraid. Bha sinn a’ comhradh mu chaochladh nithean air nach biodh feum sam bith dhomh iomradh a thabhairt an so. Mu dheireadh ràinig sinn ceann na drochaide mòire. Chuir Aonghas Mac Alastair Bhàin roimhe gu ’n rachamaid ’nar ceathrar comhladh ris a ghabhail drama. “Gheibh sinn,” ars’ esan, “uisge-beatha cho math ’s a dh’ òl duine riamh aig mo sheana charaid is m’ fhear-eòlais còir, Harst Mac Lachlainn. Is ann uaithe ’ghabh mi an dram mu dheireadh a dh’ òl mi mu ’n d’ fhalbh mi do na h-Innsibh am Iar; agus an latha ’thill mi air ais do’n bhaile so, ghabh mi dìreach far an robh e, agus fhuair mi e mar a dh’ fhàg mi e— ’na Ghàidheal còir, ceanalta gun phròis, gun mheud mhòir, gun uaill, ged a tha gu leòr aige dhe’n t-saoghal. Cha’n ionnan is iomadach fear eile a dh’ fhaodainn ainmeachadh dhe na Gaidheil a thachair rium o’n a thàinig mi air ais do’n bhaile so o chionn mhios. Tha fear is fear dhiubh a tha leigeadh orra gu’n do chaill iad a’ Ghailig. Ach ma chaill iad i, cha d’ fhuair iad a’ Bheurla. Tha seachd bliadhna deug an earraich so chaidh o’n a dh’ fhalbh mise a taigh m’ athar, agus ged a dh’ionnsaich mi cuid mhath Bheurla o’n uair ud, cha do chaill mi aon fhacal dhe mo chuid Gailig. Fad nan deich bliadhna bha mi air falbh anns na h Innsibh cha do thachair duine rium ris am bruidhninn Gailig. Ach nan robh mi cho làn dhe’n phròis ’s dhe ’n mheud-mhoir ri iomadach fear de Ghaidheil a’ bhaile so, bhithinn an diugh a leigeadh orm nach b’ aithne dhomh ach gann Gailig a labhairt.”

Cha dubhairt fear seach fear dhinn facal leis no ’na aghaidh. Thuig sinn nach robh feum sam bith dhuinn feuchainn ri ’thoirt as a bharail.

Bha mi fhein riamh glé fhad an aghaidh a dhol do sheomar òil ann an cuideachd dhaoine a bha gu math blàth le uisge beatha; ach cha robh dol as agam an lath’ ud. Ged a ghuidh mi air Aonghas mo leithsgeul a ghabhail, cha’n eisdeadh e rium. Rug e air ghualainn orm, agus chuir e steach roimhe mi air dorus an taigh-òsda. Ged a theannainn ri cur ’na aghaidh am muigh ’s am mach, bha fhios agam nach deanainn feum a b’ fhearr aig an àm na càineadh is diumbadh a chosnadh dhomh fhein. Ach nan robh mi cho glic ’s bu chòir dhomh ’bhith, bha mi air mo chasan a thoirt as, agus leigedh leotha ’nan ceathrar a bhith ’g òl gus an ruigeadh an corrag air.

Cha robh sinn fada ’s an t-seomar òil an uair a thainig triùir no ceathrar eile steach. Dh’ fheumadh a h-uile fear a thigeadh a steach dram a ghabhail o na fir a bha staigh roimhe; agus a chum gu ’m biodh e cho fada ’mach ri càch, cha stadadh e gus an tugadh e deando na fir a thug dram dha.

Chuir mise romham nach blaisinn air deur uisge bheatha; ach ghabh mi beagan leanna, o’n is e an aon deoch a bha’n doctair ag ordachadh dhomh. Bha h-uile fear ’g am choiteach gus deur beag a ghabhail uaithe fhein; ach an uair a chuir mi mo chasan a dh’aon taobh, agus a dhiùlt mi am muigh ’s am mach blasad air deur dhe na bha iad a’ tairgseadh dhomh, sguir iad a bhith ’ga choiteach orm.

Lean na fir air an òl gus an robh am feasgar ann, agus bha iomadach comhradh gun dòigh aca. Bha mi ’gabhail ioghnaidh nach robh iad a’ tuiteam thairis leis an daoraich. Agus tha mi ’creidsinn gu’n robh fear no dithis dhiubh a thuiteadh fo’n bhòrd mur b’e gu’n d’ thug Harst a steach aran is càise. Thug e air na fir a bha air iomall na daoraich gu’n do ghabh iad dhe’n bhiadh na chum iad gu’n a dhol bhar an cas.

Bha dithis no triuir dhiubh a dh’ fhàs glé ghreannach, frithir, ri ’chéile. Cha robh toil aig Harst tuasaid fhaicinn ’na thaigh, no idir fear seach fear dhiubh a chur am mach as an taigh. Agus a chum sith a ghleidheadh gus am fuaraicheadh na fir, thuirt e ri fear dhe na bh’ anns an t-seomar, “A Neill Bhain, gabh dhuinn Brataichean na Feinne. Is fhad o nach d’ thainig duine an rathad so a ghabhadh aon de dhuain na Feinne. Tha fhios agam gu’m bheil a’ chuid mhòr dhiubh agadsa.”

Thuig Niall Bàn gur ann air ghaol sìth a dheanamh eadar na fir a dh’iarr Harst air Brataichean na Feinne a ghabhail. An uair a rinn Niall casad no dhà gus a ghuth a ghlanadh, thuirt e, “Feumaidh mi innseadh dhuibh an toiseach mu’n aobhar air son an d’ rinneadh an Duan so:—

“Aig Druim-dealg, no Druim-dealachaidh, am braigh Earra-ghaidheal, ainm a tha freagarrach do’n àite do bhrigh gu’m bheil an sin dà mhathair-uisge, aon diubh a’ dol calg-dhìreach ’san aird an iar do’n fhairge aig Sruth-Laoire (ris an abrar a nis, a’ Chona-thuil;) agus an t-uisg’ eile ’dol ’san aird an ear do’n fhairge, eadar Peairt agus Dundeaich. Anns an àite so thug Fionn fleagh do chinn-fheadhna na Feinne, agus do mhòran d’a uaislibh. Ach bha dithis d’a ghaisgich, Raoine agus Ailde, do nach d’ thug e cuireadh.

Air dhaibhsan fios fhaotainn gu’n d’ fhuair maithean na Feinne cuirm, ghabh iad e ’na tharcuis, agus thug iad bòid gu’m fàgadh iad teaghlach Fhinn, agus gu’n cogadh iad le Righ Lochlainn ’na aghaidh, gus an deanadh iad dioghaltas air Fionn, agus air a mhuinntir, an lorg an eas-urraim a fhuair iad. Chuir an dà laoch leoghante, ard-inntinneach so an lùirichean agus an airm ghaisge ann an luing, agus sheòl iad gu ruige Lochlann. Chaidh iad air an aghaidh gu cathair na Beirbhe, agus dh’ innis iad ciod a bha ’nan rùn. Thug Righ Lochlainn di-bheatha dhaibh le greadhnachas agus mor-shubhachas. Dheasaich e cuirm dhaibh, agus rinn iad fastadh bliadhna ris. Bha Ailde ’na laoch maiseach agus deas-chainnteach; bha e mar leoghann curanta an àm feirge, agus mar mhaighdinn chiùin, bhinn-ghuthaich, bheusaich an àm sithe. Ghabh Banrigh Lochlainn gaol air. Roghnaich i an Gàidheal treun so air thoiseach air Earragan agus a shaoibhreas gu lèir, a thalla, agus a rioghachd. Ghluais i le Ailde agus le Raoine o leabaidh an righ, agus thainig iad air an ais do dh’ Alba, agus fhuair iad cairdeas o Fhionn.

Chruinnich Earragan uile chinn-fheadhna a rioghachd, agus ’armailtean gu leir. Thainig e le feachd lionmhor gu cogadh ri Fionn ’s ri chuideachd.

Cleachdadh suairc a bh’ aig Fionn do ghnath, thairg e duais, no cumha, do Righ Lochlainn nan tilleadh e air ais ann an sith. Dhiult Earragan duais sam bith a ghabhail mur rachadh Fionn agus uile chinn-feadhna na Feinne a chur fo bhreith, agus a chreach a thoirt gu tràigh, agus an ceann a thoirt bhar Ailde ’s bhar Raoine, agus moran de mhaithibh na Feinne a chur gu bàs a thuilleadh air an dithis so.

B’ fhearr le Fionn agus le [ ? ]eachd cath garg a thoirt do na Lochlannaich, na cinn an cuid ghaisgeach a thoirt seachad le saidealtas.

Chaidh Fionn ’s a chinn-fheadhna, agus armailtean am mach le ’m brataichean, agus ged a bha an àireamh tearc an coimeas ris an t-sluagh lionmhor a thainig a Lochlann, thug na Gaidheil threuna buaidh orra. Ach thuit corr is leith nam Fiann an latha sin, agus cha deachaidh duine de na naimhdean air an ais a dh’ innseadh co thug buaidh ’san ar-fhaich.

Tha e feumail a thoirt fa near gu’m b’e am Filidh duanach, gille a bha aig Fionn car seal; ach bha e ’san àm so aig Righ Lochlainn, agus bha e eolach air Brataichean na Feinne:—

Ged gheibheadh Righ Lochlann sud,
Na bha de mhaoin ’s de sheudan an Alba,
Cha tilleadh e a shluagh air ais
Gus am biodh na Fianntaidh uile fo cheannas.

---

[290]

[Vol . 7. No. 37. p. 2]

Sgaoil Fearaghus a bhratach o chionn,
Mar chomharradh gu’n dhiult righ Lochlainn cumha:
Ghluais an Fheinn gu fòil,
Chum liodairt agus leonadh Lochlann.

Thainig sluagh lionmhor bhar nan tonn,
Thainig sud ’s bu trom an fheachd.
Suil d’ an d’ thug Righ Lochlainn uaith,
Chunnaic e bratach a’ teachd am mach,
Agus laoch gasda air a ceann,
’S i air dealradh do or Albannach.

Co i a’ bhratach so, Fhilidh dhuanaich?
’Ni sud bratach mhic breun-bhuadhaich?
Chi mi laoch gasda air a ceann
’S i fein a’ togradh thar shluaghaibh.

Cha ’n i sud ach an Liath-luinneach,
Bratach Dhiarmaid o Duimhne.
’N tra thigeadh an Fheinn uile ’mach,
Gheibheadh an Liath-luinneach toiseach.

Co i a’ bhratach so, Fhilidh dhuanaich?
’N i sud bratach mhic treun-bhuadhaich?
Chi mi laoch gasda air a ceann,
’S i fein a togradh thar shluaghaibh.

Cha ’n i sud ach an Aonachasach Ruadh,
Bratach Raoine nam mor-shluagh:
Bratach leis an sgoiltear cinn
’S le ’n doirtear fuil gu’n aobrannaibh.

Co i a’ bhratach so, Fhilidh dhuanaich?
’N i sud bratach mhic treun-bhuadhaich?
Chi mi laoch gasda air a ceann,
’S i fein a’ togradh thar shluaghaibh.

Cha’n i sud ach a’ Bhreachaill-bhrochaill,
Bratach Ghuill mhoir mhic Morna,
Nach d’ thug tarruinn riamh air ais,
Gus an do chrith an talamh trom glas;
’S e bu shuaineas di ’n srol buidhe,
Toiseach teachd is deireadh falbha.

Co i a’ bhratach so, Fhilidh dhuanaich?
’N i sud bratach mhic treun-bhuadhaich!
Chi mi laoch gasda air a ceann,
’S i fein a togradh thar shluaghaibh.

Cha’n i sud ach an Dubh-nimhe,
Bratach Chaoilte mhic Re-tha;
Air a’ mheud ’s do ’m biodh ’s a’ chath
Cha bhiodh iomradh ach air an Dubh-nimhe.

Co i a’ bhratach so, Fhilidh dhuanaich?
’N i sud bratach mhic treun-bhuadhaich?
Chi mi laoch gasda air a ceann
’S i fhein a’ togradh thar shluaghaibh.

Cha’n i sud ach an Sguab-ghabhaidh,
Bratach Oscair chrodha, laidir;
An uair a ruigteadh cath nan cliar,
Cha b’ fhiu fheoraich ach an Sguab-ghabhaidh.

Thog sinn Deo-ghreine ri crann,
Bratach Fhinn bu gharg ’s a’ ghreis;
Loma-làn de chlachaibh ’s do’n òr,
’S ann leinne gu’m bu mhor a meas.

’S duilich dhutsa na bheil ann,
Deo-ghreine mhic Cumhaill ri crann,
Is naoi slabhraidh ghasda sios
De’n òr bhuidhe a’s mòr pris,
Is naoi naoi lan ghaisgeach
Fo cheann a h-uile slabhraidh.

Cromaibh bhur cinn ’s a’ chath
Is deanadh gach flath mar a gheall;
Is dearbhaibh do Lochlann ’san uair so,
Gu’m bheil treun-laoich chruaidh am Mor-bheinn.

Bu lionmhor ceann ’ga mhaoladh
Agus guaillean ’g an snaigheadh.
O éirigh ghrein gu feasgar;
’S cha deach o fhaobhar lann gu luingeas,
Ach aon mhile do shluagh brarraicht’;
Theich iad mar shruth o mhullach beinne,
Is sinne ’s a’ chath ’gan iomain.

Bu lionmhor Fianntaidh agus sonn,
Agus curaidh trom toirt;
Ach samhail do Oscar mo mhac-sa,
Cha robh aca thall no bhos.

Seachd cathan de moran sluaigh,
Thuit sud le Oscar nam buadh,
’Sa naoinear mhac bh’ aig Manus ruadh,
Seachd fichead agus mile sonn.

Thuit uiread eile le Caoilte ’s le Goll,
Ach mac Cumhaill ’s a shluagh trom,
Mar chaoiribh teine ’s am bi fearg,
Nan sradagaibh diana cas.

O bhuille gach laoich anns a’ chath,
Le Fianntaibh Phail a bha gu h-ait
Ag eisdeachd ri’n sgreadail a’ teicheadh,
Mar bheithir a’ teachd o theine.

Sin dhuitsa a’ bhuaidh a fhuair mo righ
’S bha Oisian ’sa ghniomh bu ghabhaidh;
Ged tha mi’n diugh gu h-aosda liath,
Bu mhòr a leag mi anns an ar-fhaich,

Ach ged a fhuair sinn an lan bhuaidh,
Bu mhisde sin riamh an lath’ ud;
Chaill sinn corr is leith na Fianntaidh
An aobhar Raoine agus Aillde.

(Ri leantuinn.)

ROB RUADH MAC-GRIOGAIR.

Earrann V.

LE LACHUINN MAC GILLEAIN.

’Nuair cheangail Rob suas creuchdan Shir Seumas, chaidh e air ais a dh’ amharc na baintighearn’, a bha’n impis dol as a beachd leis an t-slachdraich agus an iomairt a chual’ i. “Gabh ciall ’us misneach a bhaintighearn mhàlda,” arsa Rob; “fhuair Sir Seumas duais a thraoiteireachd, agus cho luath ’sa cheadaicheas sruth agus soirbheas, bithidh tusa aig taobh teallaich t’athar.”

Thainig a nis a chamhanaich. Fhuaras am bàta. Stoghadh Sir Seumas agus a ghille ’na toiseach, agus bha Percy ’sa’ bhaintighearn’ na deireadh agus Rob eatorra, ’s ’ailm ’na achlais ’ga snìomh air bhàr nan tonn, ’s mar chaitheadh i de shoirbheas air a sliasaid.

’Nuair bha ’n fhairge ’g éiridh na beannan ’s na gleannan, ghuidh Sir Seumas leud a choise de thìr fhaotainn. Bha eagal bu mhò na eagal a bhàthaidh air; ach gheall Rob gu’n rachadh a bheatha ’chaomhnadh.

Chunn’cas a nis, bho bhàrr-mhullach a’ chaisteal, bàta ’san tearlaid, ’s i ’marcachd nan tonn mar bhalgan-beucach.

“Ghearradh i coinlean coirce,
Roimh ’dù-thoisich,
Aig ro-fheabhas a stiùiridh.”

Ràinig iad a nis an laimhrig. “Sin agad do nighean, a Thighearna— ,” arsa Rob Ruadh, “Shabhail mi ’beatha le m’ bheatha féin a chur an cunnart. Na h-abradh ’ur fine tuille nach ’eil de chridhe aig Rob Ruadh Mac-Griogair na ni math an éirig uilc.” “Fhir a’ chridhe mhòir!” ars’ an ceann-feadhna, “ ’s tu féin a th’ ann, a Mhic-Griogair! Rinn thusa gniomh mòralach; agus so dhiutsa mo lamhsa, mu’n teid mòran làithean seachad, gum faigh mise dhiutsa maitheanas bho’n Chrùn.”

’Nuair chunnaic an ceann-cinnich Sir Seumas agus Percy, tharruing e ’chlaidheamh gus an spadadh a thiotadh ach chaidh Rob ’san eadraiginn, ag ràdh gu’n d’ fhuair Seumas a shàth de’n chlaidheamh mar bha, agus gu’n do gheall Rob air ’onair gu’n rachadh a bheatha ’chaomhradh, agus airson Phercy dheth, gu’n robh e tur neo-chiontach, agus na chulaidh onair a nighinn a sheasamh. ’Sann mar so a bha. Thilgeadh Sir Seumas ’am priosan car seachduin no dhà, agus an sin leig iad cead a chas dha; agus phòs Percy agus a’ bhaintighearna, a thuit an trom ghaol air a chéile ’nuair bha Percy air choimheadachd an tigh a h-athar maille ri Sir Seumas, mu’n do ruith Sir Seumas leatha.

An ceann bheagan làithean fhuair Rob, mar gheall, litir-mhaitheanais. ’Nuair chunnaic e so, thug e suas a ghabhail ann an Earrghàel, agus chaidh e imrich air a sheann eòlas gu Bhalchuidir.

Mach ’sa stigh mu ’n bhliadhna 1713, bha e air choimheadachd ann an tigh caraid, agus cò ’thàinig orra ach dithis Fhrangach a thainig a rèiteach an rathaid roimh ’n Phrionnsa. Bho ’n bha Rob daonan air taobh na Stiùbhartach, ghabh e os-làimh an coimheadachd gu Lochaber, a’s a sin do’n Eilean Sgiathanach, agus feadh uaislean an taobh tuath.

Cho luath ’sa thainig so gu cluasan na Pàrlamaid, chaidh fios a chur air Rob. Dh’innseadh dha co fear a’ chasaid—Mac-Dhòmhnuill Dhail’neas. Bha ’chùirt ri ’cumail an là’r- an-mhaireach; ach chaidh Rob an oidhche roimhe gu tigh Mhic-Dhòmhnuill, agus chuir e ’leithid de dh’eagal air, ’s gu’n do theich e. Cha robh fianuis a nis an aghaidh Roib—fhuair e mar sgaoil, agus chaidh fear a’ chasaid a bhriseadh.

Dh’éirich a nis cogadh Theàrlaich, agus dh’èirich Rob ’sa ghillean. An deigh blàr Monadh an t-Siorram gu sònraichte, rinn Rob agus a dhaoine a leithid de sgath agus de fhoireigne air daoine an Righ anns gach àite an tachradh iad air, ’s gu’n d’thàinig òrdugh ùr a mach na aghaidh féin, agus an aghaidh gach mac-màthar de ’ainm ’s de ’shloinneadh, gun eadar-dhealachadh. Thug so air Rob tàradh as, agus e féin fhalach ann am bothan beag, leth-chòmhdaichte le fraoch ’s le créidhich, aig bun stalla mòire, fad o fhiorair.

Latha de na làithean, na shuidhe ri taobh an rathaid, dlùth do’n bhothan so, thainig buidheann shaighdearan air, le oifigeach air an ceann. “Maduinn mhath dhuibh!” ars’ an t-oifigeach “Mar sin duibhse, le’r cead,” arsa Rob; “ ’s math moch a tha sibh a’ gabhail an rathaid.” “ ’Seadh,” ars’ an t-oifigeach: “bha sinn fad na h-oidhche ’méarsadh air feadh na dù’cha coirbte so, gus am bheil sinn co sgìth ’sa ghabhas sinn.” “Tha’n dùthaich da rìreadh càileigin doirbh airson uaislean a bhi ’ga siubhal feadh na h-oidhche,” arsa Rob; “ ’s èigihn gu bheil ùr gnothach cabhagach?” “An urrainn thusa innse dhòmhsa c’àit’ am faighear robair agus reubal iomraiteach, Rob Ruadh Mac-Griogair, no Caimbeul? Bheirinn leth-cheud guini airson greim fhaotainn air,” ars’ an t-oifigeach. “ ’S math is aithne dhomh an duine, cha’n ’eil e fad’ o làimh; ach cha tugainn a’ chomhairle oirbh dol ni’s dlùith d’a thigh, oir tha ’ghillean, a theagamh, nan sìneadh ’san fhraoch mu thimchioll a thighe; agus is duine marbh gach mac-màthar agaibh mu’n faic sibh cò ’rinn e. Cha’n eil dòigh air a ghlacadh ach le seòltachd; agus airson na duais a thairg sibh, gabhaidh mis’ orm fèin a thoirt duibh air làmh ’an ùine gun bhi fada, gun urchair e chur a gunna.”

“Ciod, matà, an seòl a ghabhar air?” ars’ an t-oifigeach.

“Cha’n ’eil ach aon seòl ann,” arsa Rob. “Thug sibh fainear tigh-leanna beag ri taobh an rathaid, mar thainig sibh? Falbhadh sibhse do’n tigh-leanna, agus theid mise agus bréugaidh mi leam leis fèin e, oir ’s toigh leis sgalc.”

Bu bhinn an fhuaim an cluasan nan saighdearan facal a’ chomannd ag iarraidh orra tionndadh air an sàil, agus dol cho fad ’s an tigh-leanna!

Dh’fhalbh Rob gu ’thigh beag fèin. Chuir e air a bhiodag. Dh’iarr e air a ghillean rabhadh a thoirt do’n dùthaich, mu’n astar so mu ’n cuairt, iad a thighinn a thiotadh, agus fuireach mar astar beag do ’n tigh-òsda fo ’n armaibh. Thug e fèin a nis an tigh-òsd’ air, mar gheall e. Dh’innis e do’n oifigeach gum fac e Rob Ruadh, agus gu’n do gheall e ’bhi leò ’thiotadh; ach gum feumadh e na saighdearan agus na gunnachan fhalach; oir mar falaicheadh, nach rachadh a’ chuis leò. Dh’aontaich an t-oifigeach. Chaidh na gunnachan a chuir ann am preas, agus chuireadh na saighdearan do’n t-sabhall.

Chùm Rob an t-oifigeach a’ seanachas a chum ùine ’thoirt d’a ghillean cruinneachadh, gus mu dheireadh an robh an Sasunnach a’ gabhail fadail. “Thoir dhomh mo dhuais,” arsa Rob, “agus cumaidh mi mo ghealladh, na biodh cùram ort,” “Cha’n fhaoid mi sin a dheanamh gus an coi’lion thu do ghealladh,” ars’ an t-oifigeach. “Bi’dh e’n sin tuilleadh a’s anmoch,” arsa Rob; “oir chi Rob gu’n deach’ a bhrath, agus crochaidh a chàirdean mise, agus cha’n urrainn mi mo cheann a thogail gu bràth ’san dùthaich. Mar coi’lion mi mo ghealladh, nach furasd’ an ni dhuibhse, agus do’r deich-fir-fhichead, an t-òr a thoirt uam.”

“Cha robh so mi-reusanta leis an oifigeach. Chunnt e sios leth-cheud bonn òir air a’ bhòrd. Chuir Rob a chròg mu’n timchioll, agus chuir e na sporan iad, a’ toirt mòran taing dha. “Nis,” ars’ esan, ’s e ’toirt a làimh dha, “tha Rob Ruadh Mac-Griogair agad air làimh, mar gheall mise; cùm e, ma tha e a’d’ chomas;” a’s leis a so, ’mach a ghabh e, ’s thug e ’m bruthach air, far an robh a ghillean fo’n armaibh! Faodaidh sinn a smaoineachadh nach robh an t-oifigeach gun doin, ach chunnaic e nach robh stàth dol ni b’ fhaide.

---

[291]

[Vol . 7. No. 37. p. 3]

Bha Mac-Nèil Bharra na fhear-claidheamh ainmeil, agus co fearail neo-sgàthach ri duine ’rugadh. Chual e iomradh air Rob, agus chuir e roimhe ’fheuchainn. Chaidh e dh’aon ghnothuch gu Buchanan, far an cual e’n robh Rob, ’Nuair ràinig e, dh’innseadh dha gu’n robh Rob aig faighir ’na leithid so de dh’aite. ’Mach a ghabh Barra air a thòir. Cha b’fhad a chaidh e ’nuair chionnich buidheann mharcaichean e. Dh’fharraid e dhiùbh am b’fhiosrach iad an robh Rob Ruadh Mac-Griogair aig a’ mhargadh. “Tha e’n so,” arsa Rob, ’s e ’freagairt; “ciod e do ghnothach ris?” “A Mhic-Griogair!” arsa Fear Bharra, “cha’n fhaca mi riamh roimhe thu, ach chuala mi gu leòir mu d’ thimchioll. ’S mise Mac-Nèil Bharra, agus thainig mi ’dhearbhadh gur mi fear-claidheamh is feàrr na thu.” Sheas companaich Roib far an robh iad, agus, ’nuair chual’ iad gnothach a’ choigrich, rinn cuid dhiubh glag mòr gàire! “A Thighearna Bharra,” arsa Rob, “cha’n ’eil mise ’cur teagamh n’ur focal; ach cha’n ’eil a’ mhiann orm a dhearbhadh, oir cha do tharruing mi mo chlaidheamh riamh gus a so gun aobhar.” “Tha eagal ort; cha’n ’eil annad ach gealtair,” arsa Barra: “ ’sann an cainnt a tha do threunas.” “Thig bharr muin t’eich, matà, agus gheibh thu tuilleadh ’us cainnt,” arsa Rob. Thug Rob srian ’eich do làmh aoin de ’chompanaich; thug Mac-Nèil srian ’eich d’a ghille. Tharruing Rob a chlaidheamh—tharruing Mac-Néil a chlaidheamh, ’s thòisich an t-slachdraich; ach ma thòisich, cha b’fhada gus an robh aobhar aithreachais aig Mac-Nèil, oir cha mhòr nach do sgar Rob a ghairdean deas bho’n ghualainn. Ghabh e ’leaba ann an Cillearn, agus bha e ràidhe na bliadhna mu’m b’urrainnear a ghluasad!

Bha Rob Ruadh a nis air fàs lag agus aosda. Chunnaic e gu’n robh a chrìoch dlùth, agus ghabh e ’leaba. ’Nuair bha e gu tinn, thainig duin’ -uasal ’ga amharc, aig an robh consbaid ris roimhe so. Rinn e guth aig an dorus, agus thubhairt e gum bu mhath leis Rob fhaicinn. Leigeadh fios gu Rob. “Togaibh suas mi,” arsa Rob ri ’ghillean. “Cuiribh orm an deise ’s feàrr a th’agam. Faighaibh mo chlaidheamh-mòr ’s mo bhiodag, agus togaibh do’n chathair-mhòir mi. Cha’n fhaic am balach gu brath Rob Ruadh air leaba ’bhàis.” Rinn iad mar dh’iarr e. Dh’fhàiltich e ’sheann charaid. Labhair iad car tacain, agus ghabh iad cead de ’chèile.

‘Nuair dh’fhalbh e. thubhairt Rob, “Tha’n tìm air tighinn. Togaibh do’n leabaidh a rìs mi. Cuiribh a stigh am pìobaire; agus am feadh ’sa bhios an anail annam, cluicheadh e “Cha till mi tuille.”

Rinn iad gu dìleas mar dh’iarr e; agus an ceann ùine gun bhi fada, thilg e’n deò. Thachair so anns a’ bhliadhna 1735, aig Inbhir-loch-larig-beag, ann am bruthaichean Balchuidir, far am faicear a leac gus an là ’n diugh’ agus dealbh claidheamh oirre.

(A chrioch.)

SGEULACHDAN ARABIANACH.

An t-Amadan Crotach.

CAIB. XXIV.

B’ e Alcous a b’ ainm do m’ cheathramh brathair. Bha e cam, agus thig orm innseadh mar a chaill e te dhe ’shuilean.

Is e feoladair a bh’ ann. Bha doigh shonraichte aige air ionnsachadh do na reitheachan mar a dheanadh iad sabaid. Thug so comas dha air eolas a chur air ard mhaithean na duthchadh, oir bu toigh leotha spors, agus bha reitheachan aca air son a bhith sabaid.

Bha e mar an ceudna ’reic moran feola, agus o ’n a bha saoibhreas gu leor aige, bhiodh am pailteas dhe ’n fheoil a b’ fhearr anns a’ bhuthaidh aig a h-uile am.

Air lath’ araidh, an uair a bha e anns a’ bhuthaidh, thainig seann duine, air an robh feusag fada gheal, do ’d bhuthaidh, agus cheannaich e sia puinnd de dh’ fheoil, agus phaigh e iad. An uair a chunnaic mo bhrathair cho briagha ’s cho geal ’s cho ur ’s a bha ’n t-airgiod a thug an seann duine dha, chuir e ann an aite air leith e. A h-uile latha fad choig miosan thainig an seann duine ceudna do n bhuthaidh, agus cheannaich e sia puinnd fheola, agus phaigh e iad leis a’ cheart sheors’ airgid. Agus bha mo bhrathair a’ cur an airgid anns an aon aite-gleidhidh.

An ceann choig miosan, bha Alcous a’ dol a cheannach baidean chaorach leis an airgiod a thug an seann duine dha. An uair a dh’ fhosgail e a’ chiste anns an robh e ’gleidheadh an airgid, ghabh e ioghnadh anabarrach an uair a chunnaic e, gur e duilleagan chraobh a bh’ aige ann an aite an airgid. Chuir an gnothach a bh’ ann a leithid de dhragh air ’s gu’n do thoisich e air e fhein a bhualadh anns a’ cheann, agus air glaodhaich cho ard ’s gu’n d’ thainig na coimhearsnaich a dh’ fheorach ciod a bha ’cur dragh’ air. An uair a dh’ innis e dhaibh mar a thugadh an car as bha ’cheart uireed a dh’ ioghnadh orra ’s a bh’ air fhein.

Oh! b’ fhearr leam gu’n tigeadh am mealltair ud le’ aghaidh fhada chealgaich ’nam rathad!” arsa mo bhrathair ’s e ’glaodhaich ’s a sileadh nan deur.

Mu’n gann a leig e am facal as a bheul, chunnaic e an seann duine ’tighinn an rathad a bha e. Ghlaodh e aird a chlaiginn, ag radh, “A dhaoine matha! thugaibh dhomh cuideachadh! cluinnibh mar a thug an t-seana bheist so an car asam.”

Chruinnich sluagh mor timchioll air, agus dh’ innis e dhaibh mar a rinn an seann duine air.

An uair a chuir e crioch air na bh’ aige ri radh, thuirt an seann duine ’s e ’labhairt gu socrach, “Is fhearr dhut gu mor mise ’leigeadh as, agus gun a bhith ’toirt maslaidh dhomh an lathair na bheil an so de shluagh. Mur leig thu as mi, bheir thu orm, an aghaidh mo thoile, do naire thoirt asad an lathair an t-sluaigh.”

“Cia mar a ni thu sin?” arsa mo bhrathair. “Ciod a th’ agad ri radh ’nam aghaidh? Is duine mi a tha ’deanamh mo gnothaich gu h-onorach, agus cha ’n ’eil eagal orm romhad-sa, no roimh neach sam bith eile.”

“Ma tha thu toirt ormsa bruidhinn, innsidh mi thu fhein dhut,” ars’ an seann duine. Thionndaidh e ris an t-sluagh, agus thuirt e, “Biodh fhios agaibh, a dhaoine coire, gu’m bheil an duine suarach so a’ reic feoil dhaoine ribh an aite feoil chaorach.”

“Tha thusa ’g innseadh nam breug,” arsa mo bhrathair.

“Is mi nach ’eil,” ars an seann duine. “A dhaoine coire, an drasta fhein tha duine, agus a sgornan air a ghearradh, an crochadh aige anns a’ bhuthaidh mar gu’m biodh caora. Ma theid a h-aon dhibh thun na buthadh chi sibh gu’m bheil mise ’g innseadh na firinn.”

Anns a’ mhadainn ud fhein mharbh mo bhrathair caora, agus chroch e anns a’ bhuthaidh i mar bu ghnath leis. Bha e sior radh gur e na breugan a bha ’n seann duine ag innseadh. Ach a dh’ aindeoin na theireadh mo bhrathair gus e fhein a shaoradh, bha ’n sluagh a’ creidsinn gu’n robh an seann duine ag innseadh na firinn, agus dh’ fhalbh iad ’nan ruith thun na buthadh, an uair a thug iad air mo bhrathair an seann duine leigeadh as. An uair a rainig iad, chunnaic iad duine an crochadh agus a sgornan gearrte mar a thuirt an seann duine riutha.

Is e draoidh a bh’ anns an t-seann duine, agus chuir e sgleo air suilean an t-sluagh gu leir, mar a chuir e air suilean mo bhrathair, an uair a thug e air duilleagan chraobh a ghabhail an aite airgid.

Thug an sealladh a chunnaic an sluagh anns a’ bhuthaidh orra toiseachadh ri bualadh mo bhrathair leis na duirn. “A shlaoightire mhollaichte!” ars’ iadsan, “am bheil thu ’toirt oirnn feoil dhaoine itheadh an aite feoil chaorach?”

Aig a’ cheart am thug an seann duine buille dha a chuir an t-suil as. Agus bha gach aon a gheibheadh an cothrom air ’g a bhualadh.

Cha ’n fhoghnadh so leotha, ach thug iad air beulaobh a’ bhreitheamh e. Agus gus a dhearbhadh gu’n robh e ciontach, thug iad an lathair a’ bhreithimh an corp mar an ceudna.

“A mhaighstir,” ars’ an draoidh ris a’ bhreitheamh, “thug sinn ’n ’ur lathair duine a tha cho bruideil ’s gu’m bheil e marbhadh dhaoine, agus a’ reic na feoladh aca an aite feoil chaorach. Tha dochas aig an t-sluagh gun dean sibh peanas air a reir mar a thoill e.”

Dh’ eisd am breitheamh gu foighidneach ris na dh’ innis mo bhrathair dha; ach cha d’ thug e geill no creideas sam bith dha an uair a dh’ innis e gur e duilleagan chraobh a thug an seann duine dha an aite airgid. Thuirt e ri m’ bhrathair nach robh ann ach am mealltair, agus dh’ ordaich e coig ceud buille a thoirt dha le slait.

’Na dheigh sid, thug e air mo bhrathair innseadh c’ait an robh an t-airgiod an gleidheadh aige. Chum e an t-airgiod aige fhein, agus an deigh dha ordachadh mo bhrathair a bhith tri latha ’marcachd air camhal feadh a’ bhaile gus e bhith ’na chuis-mhaslaidh aig an t-sluagh, thug e ordugh dha falbh as a’ bhaile, agus gun tilleadh ann gu brath tuilleadh.

Cha robh mise ann am Bagdad idir an uair a thachair an gnothach muladach so do m’ bhrathair. Chaidh e do dh’ aite fad as, far an robh e ’g a fhalach fhein gus an do leighis na lotan a thugadh air leis na buillean a fhuair e.

An uair a dh’ fhas e gu math na b’ fhearr, chaidh e air an oidhche do bhaile araidh far nach robh duine a dh’ aithnicheadh e. Bha e greis a’ fuireach anns a’ bhaile ud’ agus b’ ainneamh leis a dhol am mach air an dorus.

An uair a bha e ’fas sgith a staigh, chaidh e air lath, araidh air chuairt am mach gu iomall a’ bhaile. Chual’ e farum mharcaichean a’ tighinn ’na dheigh. Thachair gu’n robh e aig an am dluth air geata taighe mhoir; agus, an deigh na thachair dha, bha eagal air gur ann air a thoir fhein a bha na marcaichean. Gus e fhein fhalach dh’ fhosgail e an geata, agus chaidh e steach. An uair a dhuin e an geata, ghabh e steach do chuirt mhoir fharsuinn. Ann an tiotadh thainig dithis sheirbhiseach agus rug iad air, agus thuirt iad, “Moladh do Dhia gu’n d’ thainig tu le do thoil fhein gus thu fhein a thoirt thairis dhuinn! Chuir thu ’leithid a dh’ eagal oirnn o chionn tri oidhche ’s nach b’ urrainn duinn norradh cadail a dheanamh. Agus bheireadh tu air falbh ar beatha nan do leig sinn leat.”

Tha e furasda ’thuigsinn gu’n do ghabh mo bhrathair ioghnadh anabarrach mor an uair a chual’ e na briathran so.

“A dhaoine coire,” ars’ esan, “cha ’n ’eil mi tuigsinn ciod a tha sibh a’ ciallachadh; feumaidh gu’m bheil sibh ’g am ghabhail an riochd duine eiginn eile.”

“Cha ’n ’eil, cha ’n ’eil,” ars’ iadsan; “tha fhios againn gur robairean thu fhein ’s do chompanaich. Cha ’n fhoghnadh leibh a chuid dhe’n t-saoghal a thoirt o ar maighstir, agus diol-deirce dheanamh dheth, ach b’ aill leibh a bheatha ’thoirt air falbh mar an ceudna. Stad gus am feuch sinn am bheil an sgian agad a bha agad ’nad laimh an raoir an uair a bha thu air ar toir gus ar marbhadh.”

An uair a thuirt iad so rannsaich iad e, agus fhuair iad sgian aige. “Ho! ho!” ars’ iadsan ’s iad a’ breith air, “an dana leat a radh nach e robair a th’ annad?”

“Nach fhaod sgian a bhith aig duine ged nach biodh e ’na robair?”

(Air a leantuinn air taobh 294.)

---

[292]

[Vol . 7. No. 37. p. 4]

MAC-TALLA:

Paipear-naigheachd Gailig, air a chur a mach uair ’san t-Seachdain.

“Is toigh leinn a’ Ghailig,
A bardachd ’s a ceol;
Is tric thug i nios sinn
’Nuair bhith’maid fo leon:
’S i dh’ ionnsaich sinn trath
Ann an laithean ar n-oig,
’S nach treig sinn gu brath
Gus an laidh sinn fo n fhod.”
—BARD NA LEADAIGE.

“Duisg suas a Ghailig, ’s tog do ghuth,
Na biodh ort geilt no sgaig;
Tha ciadan mile dileas dhut
Nach diobair thu ’sa bhlar;
Cho fad ’sa shiubhlas uillt le sruth.
’Sa bhuaileas tuinn air traigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth
Gun teid do chur gu bas.”
—NIALL MAC LEOID.

A PHRIS.
BLIADHNA, $1 .00
SIA MIOSAN, .50
TRI MIOSAN, .30

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatuinn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.

Cuiridh iadsan a tha comasach air Gailig a sgriobhadh, comain mhor oirnn, le bhi cur g’ ar n-ionnsuidh, o am gu am, litrichean, naigheachdan, no seanchas sam bith eile a bhiodh air a mheas taitneach leis an luchd-leughaidh. An uair a bhios neach sam bith a sgriobhadh ugainn ann an Gailig, thugadh e an aire do na seolaidhean a leanas:—

1. Na sgriobh ach air aon taobh de ’n phaipeir.

2. Na biodh an sgriobhadh ro mheanbh, agus dean e cho soilleir agus cho furasda leughadh ’s is urrainn dhut.

3. Fag farsuingeachd air chor ’s gur urrainn dhuinn ceartachadh no atharrachadh a bhios ri dheanamh a chur eadar na facail agus eadar na sreathan.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, C. B., APRIL 14, 1899.

NA CEILTICH.

B’e Tacitus aon de na h-eachdairean a’s fhearr agus a’s pongaile ’bha [ ? ] am measg nan Romanach. [ ? ] e gu gleusda, mionaideach, [ ? ]ach , firinneach, mu dheibhinn [ ? ]dh neach ’us ni. Bha comas sonraichte aige airson eolas agus a beachdan a chur ann am briathran dealbhach, soilleir, snasmhor. Bha e posda ri nighinn Agricola, ceannard Romanach, a bha cliuiteach agus gaisgeil, agus air an robh meas ro-mhor. Is e Agricola ’chuir an cath gu cruaidh, buadhach an aghaidh Ghalgacius, an ceannard Gaidhealach, ann an Siorramachd Pheairt. Rinn Tacitus luadh air an t-slighe ’ghabh athair-ceile anns a’ Ghaidhealtachd, agus air na h-euchdan a chur e an gniomh. Tha ’n oraid a liubhair Galgacus airson na Gaidheil a bhrosnachadh ’s a mhisneachadh an trath a bha feachd na Roimhe dluth doibh, araon durachdach agus tiamhaidh agus fearail. Bu nos do na h-eachdairean Romanach agus Greugach oraidean a rinn iad fein a sgriobhadh, am feadh a bha iad a’ cumail a mach gu do liubhair na laoich air am bheil iad a’ deanamh iomraidh, na h-oraidean ceudna. Ged tha ’n oraid a liubhair Galgacus, mar tha Tacitus ag innseadh dhuinn, ur-labhrach, snasmhor agus druighteach, ma dh’ fhaoidte gur ann as a cheann fein a thug an Romanach ionnsuichte i. Is ro-mhaith a fhuaradh Tacitus ann an oraid a dhealbh a tha lan de na smuaintean a’s airde, ’s de na mhisneach a’s fearr, a chum cridheachan nan Gaidheal a dheanamh treun, aghartach agus neo-sgathach. Is ann faisg air na cnoic Ghrampianach a chaidh am blar a ghleachd eadar Agricola agus Galgacus. Thug an ceannard Romanach buaidh thar nan Gaidheal, agus theich iad agus ghabh iad fasgadh ann an coilltean agus ann an ionadan creagach agus corrach an duthcha. Mo thruaighe! tha briathran an eachdaire tuille ’s fior, an uair a tha e ’g radh nach robh ni air bith a rinn uiread maith ’us comhnaidh do na Romanaich na so: nach ’eil abhaist aig na Gaidheil a bhi ’gabhail comhairle le ’cheile no ’bhi de ’n bheachd cheudna, mu ’n doigh anns am bu choir a’ namhaid a choinneachadh agus a shaighdearan a chiosnachadh.

Cha ’n e Clann Illeathain a mhain, a bha ’s a tha proiseil agus ardanach am measg nan Gaidheal. Tha e air innseadh dhuinn gu robh connsachadh eadar aon de Chlann Illeathain agus neach eile mu dhile Noaih. Dileas do ’n bheachd ard a bha aige air treoir ’us maisealachd a dhaoine fein, thubhairt Mac Illeathain, nach deachaidh a’ chlann aige-san riamh a stigh do ’n airc, oir bha bata aca doibh fein.

Tha cairdean Thearlaich Stiubhairt a’ creidsinn gus an latha ’n diugh, gu do chaill am Prionnsa bochd blar Chul-fhodair, do bhrigh gu d’ rinn na Donullaich gearan teth nach d’ fhuair iad an t-aite anns an fheachd no ann an ordugh a’ bhlair a bhuineadh gu dligheach, agus a reir gach ceartais, doibh. On bha iad lan feirg air an aobhar so, ’s on nach d’ rinn iad ach cogadh truagh ’us fann, ma rinn iad cogadh idir, fhuair na Sasunnaich buaidh fhuileachdach air na Gaidheil, ged bha iad daonnan smiorail, gaisgeil, eudmhor as leth Thearlaich, ’us ged choisinn iad iomadh blar ’us euchd air a shon.

Is e fior-fhocal Gaidhlig a tha ann an Galgacus. Tha ’n t-ainm so co Gaidhealach ris na creagan, no ris an fhraoch a bhuineas do chnoic ’us aonaichean Albainn. Ciod e ’tha ann an Galgacus, ach Gaidheal gagach—Gaidheal aig nach robh comas air labhairt gu ciuin, reidh, furasda, daonnan. Bha Agricola glic; oir cha do lean e na Gaidheil air an d’ fhuair e buaidh, a dh’ ionnsuidh nan cos ’us nan creag ’us nam fardach diomhair eile anns an d’ fholuich iad iad fein car tamull, no gus am faigheadh iad cothrom maith eile air dioghaltas fhaotainn bho na Romanaich. Is ann le gairdeachas ’us toileachas nach ’eil idir lag no faoin, is abhaist do na Gaidheil aig am bheil eolas air gniomharan treubhach an sinnsirean anns na linntean a tha ’nis aosmhor, a bhi ’smuainteachadh agus ag innseadh, nach robh comas aig na Romanaich air na Gaidheil a chiosnachadh agus a thabhairt fo chuing ’us ughdarras na Roimhe. Dh’ fhaodadh ceannardan ’us saighdearan sgiobalta ’us treun na Roimhe fineachan ’us tirean eile ’chur fo chumhachd ’us fo riaghladh nan Romanach. Cha do chinn leotha riamh anns gach oidheirp fhuathasach a rinn iad, air suaicheantas na Roimhe ’sgaoileadh thar aonaichean ’us comhnardan na Gaidhealtachd. Chuir na Gaidheil g’ an dubhlan ceannardan ainmeil agus saighdearan lionmhor na Roimhe. Tha mi fein de ’n bharail gu bheil am focal Grampian a’ ciallachadh garbh bheinn, no gorm bheinn; no cnoic gharbh no ghorm.

Tha iomadh ceist mu na Ceiltich ag eiridh suas agus ag iarraidh an diugh freagairt no fuasglaidh. Ciamar a thainig luchd-aiteachaidh air tus do Bhreatuinn agus Eirinn? Ciod e ’n rathad no ’n cursa ’ghabh no a lean sruth no sruthan nam fineachan a thainig an toiseach do na tirean so bho mhor-roinn na h-Eorpa; agus am bheil e comasach a cheist so ’fhuasgladh gu ceart, an do thoisich an t-eadar-dhealachadh a tha ’gleidheadh nan Cuimrich ’us nan Gaidheil bho ’cheile, an deigh do na Ceiltich tuineachadh a dheanamh anns na h-Eileanan Breatunnach? Tha sgoilearan ealanta ’creidsinn gur ann am Breatunn fein a thoisich an t-eadar-dhealachadh air an d’ rinn mi cheana iomradh; agus gur eiginn gu tainig da shruth bho ’n Roinn-Eorpa de dhaoine no de Cheiltich a bha dealaichte bho ’cheile. Faodar moran a radh as leth na baraile, gu tainig na Gaidheil bho Chalais gu Dobhair, ann an Sasunn, air tus. Mar thubhairt mi ann an litir eile, tha e ann an tomhas cinnteach gu do roghnuich na Gaidheil an caol a bu dluithe airson tighinn do Bhreatunn. Agus an uair a bha iad air tir-mor Bhreatuinn, dh’ imicheadh iad gus an airde ’n iar ’us tuath, mar gheibheadh iad eolas air an duthaich agus air gach ionaltradh ’us saoibhreas a bha innte.

Nochdaidh mi anns an ath litir a sgriobhas mi, gu bheil aimhnichean ’us cnoic ’us comhnardan ann an Sasunn, a tha gus an am so ’giulan ainmean Gaidhlig; agus a tha ’dearbhadh gu do thuinich, anns na h-aoisean liatha ann an eachdraidh Bhreatunn, Gaidheil car uine fhada ann an Sasunn, agus gu deachaidh iad air an aghaidh gus an d’ ruig iad Albainn, agus gu deachaidh iad bho Albainn gus an Eilean Eirionnach.

CONA.

UILLEAM HAMILTON.

Rugadh an bàrd snasail seo anns a’ bhliadhna 1704. Fhuair e sgoil math agus thoisich e glé òg air bardachd a dheanamh. ’Se an dara mhac do Séumas Hamilton o Bhangous ann an siorrachd Gleanniuich a bh’ann. Ghabh e taobh nan Stiubhartaich nuair a thàinig Prionnsa Tearlach do’n duthaich ’sa ’bhliadhna 1745, agus an déigh buaidh a’ phrionnsa aig Sliabh-a’ -chlamhain, rinn e an t-oran ainmeil sin “Gladsmiur.” An dèigh blar Chuilfhodair, a chur crioch air dòchas nan Stiubhartaich, theich e do’n Ghaidhealtach far an d’fhulaing e iomadh cruaidh-chas agus cunnart, agus mu dheireadh fhuair e air falbh do’n Fhraing, ach an déigh uine ghoirid fhuair a chàirdean maitheanas bho’n Pharlamaid air a shon, agus thill e gu Albainn. ’Nuair a shiubhail a bhràthair ’sa ’bhliadhna 1750, thainig Uilleam a staigh do òighreachd Bhangour mar uachdaran, ach bho nach robh slàinte mhath aige, bha feum aige dol gu duthaich ni’s blàithe. Mar seo chaidh e gu Lyons, san Fràing, far an do shiubhail e leis a’ chaitheamh, 25mh, dhe’n mhios Màrt, 1754. Chaidh leabhar dhe’n bhardachd aige a chur an clòdh ’an Glaschu ’sa bhliadhna 1748, gun a chead no ’ainm, ach chuir a chàirdean a mach a’ cheud leabhar cheart dhiubh an Duneideann ’sa bhliadhna 1760. Ged nach do sgriobh e riamh ach an t-aon òran sin“Braes of Yarrow, ”bhiodh sin fhéin gu leòir airson ’ainm a dheanamh neo-bhasmhor.

SEUMAS HOGG, CIOBAIR ETTRIG.

Bha’n duine seo aon dhe na baird fhein-teagasg a’s ainmeile a bha an Albainn. Rugadh e an taigh bheag air bruaichean na h-aimhne Ettrig an siorrachd Selkirk air a cheart la dhe ’n mhios ri Burns ’sa bhliadhna 1772. Cha d’ fhuair e ach gle bheag de ionnsachadh ann an sgoil, bho nach robh e ann riamh ach mu leth-bhliadhna uile gu leir. Chaidh e ris a bhuachailleachd nuair nach robh e ach seachd bliadhna a dh’ aois, agus rinn e a cheud bhardachd ’sa bhliadhna 1796. Chuir e mach leabhar beag do bhardachd 1801, agus fear eile ’sa bhliadhna 1807. Sgriobh e moran leabhraichean agus criomain eile do na paipearan a bha tighinn a mach r’a linn, agus dh’ fheuch e da no tri uairean toiseachadh a dheanamh air an tuathanachas, ged nach do shoirbhich leis, agus an am mu dheireadh chaill e mu £2 ,000 ’san oidhirp. Phos e anns a bhliadhna 1820, agus dh’eug e aig Loch Altribh ’sa bhliadhna 1835. Anns a’ bhliadhna anns an do shiubhail e fhuair e £100 duais bho Phriomhair Bhreatuinn, a bha iad an duil a thoirt dha a h-uile bliadhna airson an fheum a rinn e do Litreachas na duthcha. Ged nach robh e fhein beo airson seo fhaotainn, fhuair a bhean £50 ’sa bhliadhna bho 1854 fhad ’sa bha i beo.

Tha tuilleadh dhe na Doukhobors a tighinn do Chanada; tha mu choig ceud deug dhiubh a tighinn air an turus so, agus tha dùil riutha an ceann beagan laithaichean. A reir gach sgèoil tha iad nan sluagh a tha gle fhreagarrach air son na dùthcha dh’am bheil iad a tighinn.

A. J. G. MacEACHUINN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, NOTAIR, &c .
Fear-ionaid àrd chùirtean Nobha Scotia agus Newfoundland.
SIDNI, C. B.

---

[293]

[Vol . 7. No. 37. p. 5]

NAIGHEACHDAN.

Bha Eachunn Mac Aonghais, á Halifacs, anns a bhaile air an t-seachdain so. Bha Mr. Mac Aonghais àireamh bhliadhnaichean ’na fear-teagaisg ann an Ard-sgoil Shidni. Tha e ’n diugh air aon de na fir-lagha a’s fhearr ainm ann a Halifacs.

Tha Baddeck, na Narrows Bheaga, Hogamah agus Orangedale a nise air an ceangal ri cheile le telephone, ni a tha na dheisealachadh mor dhaibh. Chaidh an obair a thòiseachadh toiseach a gheamhraidh, agus chuireadh crioch oirre o chionn uine ghoirid air ais.

Tha an t-earrach gu math slaodach, ’s an t-side a fuireach fuar. Bha am mios Màrt briagha gu leòr, ach tha Aprail cho fada so na’s fhuaire na bu choir dha bhith. Tha deigh air na h-acarsaidean ’s air na lochan fhathast, ach tha i fàs crion, agus cha’n urrainn i mairsinn moran na’s fhaide,

Thug duine ann a Hogamah ionnsuidh air crioch a chur air fhein o chionn da sheachdain air ais. Dh’ fheuch e ri sgòrnan a ghearradh le seann speal. Bha an duine as a rian, agus an deigh do’n dotair na gearraidhean a rinn e fhuaigheal, chaidh a thoirt air falbh do’n tigh-chaothaich am Mabou.

Tha e ro choltach nach bi dith roidean-iaruinn air Ceap Breatunn an ùine gun bhi fada. Thatar ag radh gu bheil an rathad eadar Caolas Chanso usBroad Coveri bhi air a chur air adhart gun teagamh sam bith, agus tha mar an ceudna, bruidhinn air rathad-iaruinn a thogail eadar Caolas Chanso agus Louisburg. Ma thòisichear air an da rathad sin, agus gu’n teid na h-obraichean iaruinn air adhart ann an Sidni, bidh timeannan gle mhath air an eilean so ’san àm a tha tighinn.

Am measg an luchd-turuis a bha air bòrd na luinge-smùide “Labrador” ’nuair a chaidh a bristeadh faisg air eileanan na Gàidhealtachd, bha sianar cheannaichean a mhuinntir Eilean a’ Phrionnsa. Fhuair iad as gu tearuinte, agus thill iad do’n Eilean toiseach na seachdain s’a chaidh, agus rinneadh failte mhor a chur orra ann am Baile-Shearlot. Bha band agus miltean sluaigh ’gam feitheamh, bha cluig a bhaile air am bualadh, agus bha gunnaichean mora air an losgadh. Cha robh uiread gàirdeachais anns a bhaile riamh roimhe.

Thatar ag iomradh gu bheilear a dol a thoirt oidhearp air Raointean Abrahaim, air cul Chuebec, a chumail o bhi air a chreic. Bhatar a dol ’ga roinn air son taighean a thogail air, ach tha daoine a feuchainn ri stad a chur air sin. ’Sann an so a chaidh am blàr a chur ann an 1759 a thug Canada fo chrùn Bhreatuinn. Mharbhadh moran air gach taobh, na ceannardan, Wolf agus Montcalm am measg chàch, agus an sin tha iad an tiodhlacadh. Cha bhiodh e ceart do Chanada an t-àite a leigeil a mach idir; bu chòir a chumail mar a tha e mar chuimhneachan air na daoine treuna a leig sios am beatha air son an dùthcha.

Chaidh coig mile dolair a thairgsinn do’n chuideachd a tha ruith na factoridh bhròg ann an Sidni Tuath, nan rachadh iad air imrich do Phictou. Chaidh bill a thoirt air beulaobh pàrlamaid Nobha Scotia air son cead a thoirt do bhaile Phictou an t-suim sin a thoirt daibh, ach cha chuireadh ancouncilaonta ris, agus chaidh am bill a thilgeadh a mach. Bha an factoridh ri bhi air a toirt do Phictou an uine ghoirid, ach cha’n eil fhios a nise nach atharraich muinntir na cuideachd am beachd, agus nach fhàg iad an obair far am bheil i. Bu math do Shidni Tuath gu’m fàgadh, oir tha moran airgeid ’ga phàigheadh a mach mar thuarasdail do’n luchd-obrach a h-uile mios.

Chaidh seann duine d’am b’ ainm Beniamin Early, a bhàthadh ann an Kempt, an siorrachd Kings, toiseach na seachdain s’a chaidh. Chaidh e mach a dh’ iasgach trath ’sa mhaduinn, agus thuit e ann an toll a bh’ air an deigh. Bha e ceithir fichead bliadhna dh’aois.

Chaochail fear Philip Dore a mhuinntir Arichat ann an Scesia, California, o chionn ghoirid. Bha e gu math beairteach, agus ’na thiomnadh dh’ fhàg e ceud mile dolair gu bhi air a roinn air a chàirdean an Arichat, agus ma bhios còrr ann, tha e ri bhi air a roinn air na’ dh’ fhàg e de luchd-dàimh na California.

Chaidh fear Deòrsa Bain a bha ’g obair air inneal-iaruinn ann a Westville, N. S., a mharbhadh air an t-seachdain s’a chaidh. Thuit e fo’n charbad agus bha chasan air am prannadh cho dona ’s gu ’m b’ fheudar an gearradh dheth; cha robh e beò an deigh sin ach tri uairean. Bha e deich bliadhna fichead a dh’ aois, agus dh’ fhàg e bantrach us triùir chloinne.

Thachair da bhàs muladach ann an Westchester, an siorrachd Chumberland deireadh a mhios Màrt. Bha dithis dhaoin’ òga de’n ainm Stevens ag obair anns a choille ’nuair a dh’ fhàs iad tinn leis a ghrip. Chaidh an toirt dhachaidh, agus an ùine ghoirid chaochail an dithis, fear dhiubh, aois sheachd bliadhn’ deug, air Di-ciaduin, agus am fear eile, fichead bliadhna dh’aois, Di-haoine.

Chosgadh còrr us muillein gu leth dolair an uiridh a cumail suas armailt Chanada, ged is saor-dhionadairean iad gu ire bhig uile, nach eil ri cleasachd-airm ach mu dha sheachdain dhe’n bhliadhna. A bharrachd air sin chaidh còrr us ochd ceud gu leth mile a chosg ris amounted policeanns an roinnean Iar-thuathach. Eadar an da chuid, tha e cosg do’n dùthaich dlùth air leth-dolair mu choinneamh gach duine bean us pàisde tha ’n Canada. Ach, gun teagamh, tha sin saor gu leòr; cha bhiodh e ceart no iomchuidh a chosguis a lughdachadh na’n deanadh sin an dùthaich a lagachadh an àm cogaidh.

Tha sgireachd sgoile ann an cearna de Chuebec aig an robh maighstir-sgoile d’ an robhas a pàigheadh naodh dolair ’sa mhios, agus aig ceann na bliadhna, b’ fheudar dha an sumanadh air son sia dolair gu leth dhe thuarasdal a bha gun phàigheadh. Bha cùnntas aig riaghladairean na sgireachd ’na aghaidh, agus a reir a chunntais sin, cha robh a tigh’n air ach sia sentichean. Ach choisinn na sia sentichean sin fhéin an càs dha, agus b’ fheudar do’n sgireachd am pàigheadh agus da fhichead dolair de chosguis air an cùl. ’S daor a cheannaicheas daoine gliocas ’nuair a ghabhas iad nan cinn a bhi amaideach.

O chionn bliadhna gu leith air ais, chaidh àireamh mhiltean de shluagh ris an canar Galicians, a thoirt a nall do Chanada ’sa shuidheachadh air fearainn anns an Iar Thuath. Cha’n eil iad a tionndadh a mach cho math ’sa bhatar an dùil. O chionn ghoirid chaidh dithis dhiubh a chrochadh air son mort. Agus tha e coltach gur sluagh borb, aineolach iad air gach doigh; an la roimhe bha fear dhiubh ann a Winnipeg air son coimhearsnaich dha a chur ’san lagh. Reic a choimhearsnach a bhean ris, agus an deigh dhasan pàigheadh air a son chaidh e g’a h-iarraidh, ach cha’n fhalbhadh i leis dh’a deòin, agus thuirt a fear rithe nach leigeadh i leas falbh dha h-aindeoin. Chuir so fearg air an fhear a cheannaich i, agus tha e air son am fear eile a chur an sàs air son an car a thoirt as. Tha e coltach nach eil anns na Galicians ach pòr bochd, agus gu’m biodh an dùthaich na b’ fhearr as an aonais.

[Dealbh]
MA thaBUGGY , CONCORD, EXPRESSnoROAD CARTa dhith ort air an earrach so, bhiodh e chum do bhuannachd sealltuinn air an stoc againne. Bidh aireamh mhor de charbadan ur a stigh againn mu mheadhain Maigh—carbadan cho math ’sa thainig riamh do ’n duthaich. Sgriobh ugainn air son phrisean.

F . FALCONER & SON,
Luchd-gnothuich do’nCanada Carriage Co.an Ceap Breatunn.
SINDI, C. B.

Am Bathar a’s Fhearr.
Na Prisean a’s Isle.
GHEIBH THU SIN AIG
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
SIDNI, C. B.
Bathar Tioram, Aodaichean, Amhlan, agus iomadh seorsa bathair nach gabh ainmeachadh an so.
THIG AGUS GHEIBH THU BARGAN.

AMHERST BOOT & SHOE Mfg. Co.
AMHERST, N. S.

A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.

AN T-AITE
ANNS AN CEANNAICH THU
Suic agus
Iaruinn Cruinn,
Creamers,
Soithichean Bainne,
Airneis-taighe,
Stobhaichean,
Flur, Min etc., etc.
AN STOR AIG
Isaac Greenwell,
SIDNI, C. B.

LEABHRAICHEAN GAILIG.

Clarsach an Doire, le Niall MacLeoid, $1 .00
Na Baird Ghaidhealach, bho 1775 gu 1825, leis an Urr. A. Mac G. Sinclair .35
Orain Iain Luim .35
Gramar Gailig, le Dr. H. C. Mac ’Illiosa 1.10
Gaelic Class Book .35

Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son a phris ainmichte.

Sgriobh gu—
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney C. B.

---

[294]

[Vol . 7. No. 37. p. 6]

(Air a leantuinn o thaobh 291.)

arsa mo bhrathair. “Ma dh’ eisdeas sibh ri mo naigheachd,” ars’ esan, “an aite droch bharail a bhith agaibh orm, is ann a chuireas am mi-fhortan a thainig orm truas oirbh.”

Ach an aite eisdeachd a thoirt dha is ann a thoisich iad ri gabhail air. Mu dheireadh ruisg iad e. An uair a chunnaic iad na h-athailtean a bh’ air a dhruim, thuirt iad agus iad ’g a bhualadh na bu treise, “Oh choin, bha toil agad a thoirt a chreidsinn oirnn gur e duine onorach a th’ annad, ach tha do dhruim ag innseadh nach e.”

“Ochan!” arsa mo bhrathair, “feumaidh gu’m bheil mi anabarrach ciontach ma tha mi gu bhith fulang peanais an dara uair gun aobhar sonraichte sam bith air a shon.”

Cha tugadh na seirbhisich geill sam bith do na thuirt mo bhrathair riutha, ach thug iad gu beulaobh a’ bhreithimh e. Dh’ fheoraich am breitheamh dheth cia mar a bha de dhanadas aige a dhol do thaigh sam bith, agus a bhith ruith as deigh muinntir an taighe agus a sgian fosgailte ’na laimh?”

“A mhaighstir,” arsa mo bhrathair, “is mise duine cho neo-chiontach ’s a th’ air an t-saoghal. Agus tha mi fodha dheth, mur e bhur toilse eisdeachd rium gu foighidneach. Is mi duine cho feumach air truas a ghabhail ris ’s a tha beo.”

“A mhaighstir,” arsa fear dhe na seirbhisich, “an toir sibh eisdeachd do robair a theid a steach do thaighean dhaoine gus an cuid a thoirt leotha, agus mort a dheanamh?”

An uair a thuirt e so, ruisg e druim mo bhrathair, agus leig e ris na h-athailtean do ’n bhreitheamh. Ghrad dh’ ordaich am breitheamh ceud buille a thoirt dha tarsuinn air an da shlinnein. ’Na dheigh sid thug e ordugh mo bhrathair a ghiulan feadh a’ bhaile air muin camhail, agus duine bhith falbh roimhe, a’ glaodhaich, “So am peanas a nithear air daoine a theid le lamhachas-laidir a steach do thaighean dhaoine eile.”

’Na dheigh so chuireadh am mach as a’ bhaile e, agus thugadh ordugh teann dha gu’n tilleadh ann gu brath tuilleadh.

Thug daoine a chunnaic e ’na dheigh so fios dhomhsa. Chaidh mi ’g a iarraidh, agus thug mi do Bhagdad e gun fhios do dhuine sam bith; agus thug mi dha gach cuideachadh a b’ urrainn domh.

Cha d’ rinn an righ gaire an uair a chual’ e an naigheachd so, oir bha truas aige ri Alcous bochd. Dh’ ordaich e ni eiginn a thoirt dhomhsa. Ach gun fheitheamh gus an deanadh na seirbhisich mar a dh’ aithn’ e, lean mi romham air bruidhinn, agus thuirt mi ris, “Mo thighearn’ agus mo mhaighstir, tha sibh a’ faicinn nach dean mi moran bruidhne; agus o ’n a chuir sibh a dh’ urram orm gu’n d’ eisd sibh rium gus a so, tha mi ’n dochas gu’n eisd sibh rium mar an ceudna fhad ’s a bhios mi ’g aithris dhuibh nan driodartan a thachair do m’ dhithis bhraithrean eile. Tha mi ’n dochas gu’n taitinn iad ribh pailt cho math ris na dh’ innis mi dhiubh mar tha. Dh’ fhaodadh sibh aon eachdraidh a dheanamh dhuibh, agus fhreagadh iad gle mhath am measg nan sgriobhaidhean a tha sibh a’ tasgadh san leabhar-lann.

(Ri leantuinn.)

AN DA LEIGHEAS
AGUS
K . D. C. PILLS
Leighsidh iad an da Eucail Mhor
CION-CNAMHAIDH
agus TEANNTACHD.
Cuir a dh’ iarraidh sampuill us teisteannas.
K . D. C. COMPANY, Ltd.,
New Glasgow,Nobha Scotia.
agus
127 State St., Boston Mass.

Am Feillire.

APRIL, 1899.

1 Di-satharna Là na gogaireachd.
2 DI-DONAICH Di-donaich Càisg.
3 Di-luain Binn Chlann Ghriogair, 1603
4 Dimairt Bàs Righ Raibeart III, 1406.
5 Di-ciaduin Faotainn a mach Chanada, 1497.
6 Dior-daoin
7 Di-haoine
8 Di-satharna Breith Iain Loudoin, 1783.
9 DI-DONAICH Di-donaich Mion-chàisg.
10 Di-luain
11 Di-mairt Bàs Iain Ghalt, 1839.
12 Di-ciaduin Bàs Dheòrsa Cheyne, 1743.
13 Dior-daoin Breith Raibeart Heron, 1807.
14 Di-haoine
15 Di-satharna Bàs Alasdair Gharden, 1791.
16 DI-DONAICH II. Donaich an déigh Càisge.
17 Di-luain An Fhéill Dhonnain.
18 Di-mairt An Fhéill Mholio.
19 Di-ciaduin Bàs Righ Raibeart II., 1390.
20 Dior-daoin
21 Di-haoine Coinneamh Ghlinn’ -Eilge, 1653.
22 Di-satharna
23 DI-DONAICH III. Donaich an déigh Càisge.
24 Di-luain Ardsgoil Dhuneideann, 1582.
25 Di-mairt Crunadh Caluim “Ceannmòr” 1057.
26 Di-ciaduin
27 Dior-daoin Blar Dhunbar, 1296.
28 Di-haoine
29 Di-satharna
30 DI-DONAICH Blar Fhontenoi, 1745.

MUTHADH AN T-SOLUIS.

An Cairteal mu dheireadh L. 3, U. 7, M. 42 M
An Solus Ur, L. 10, U. 2, M. 7 M
A’ Cheud Chairteal L. 17, U. 6, M. 29 F
An Solus Lan, L. 25, U. 3, M. 8 F

BATHAR CRUAIDH.
Iarunn,
Uidheaman Saoirsneachd,
Uidheaman Gaibhneachd,
Tairnnean, &c .

LEABHRAICHEAN.
Leabhraichean Sgoile,
Leabhraichean Leughaidh,
Leabhraichean Nollaig us Bliadhn’ Uire, &c .

AIG—
C . P. MOORE,
SIDNI, C. B.

RI CHREIC.

FEARANN a bhuineadh do EOSEPH GILLIOS, aig Forks Shidni, mu 7 mile on bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Air a dheagh obrachadh.

FEARANN aigForks Road,mu cheithir mile on bhaile, ri taobh fearann Mhic-Thearlaich, —mu cheud gu leth acaire.

FEARANN a bhuineadh do SHEORAS BOUTILIER, ann an Coxheath, mu thri mile o’n bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Tha e ’na fhearann math, faisg air an rathad-iaruinn, air a dheagh obrachadh, agus tigh us sabhal air.

Prisean agus Dail Reusanta.

Phœbe Brookman.
Sidni, C. B.

DH’ IARRAMAID AIR
NA GAIDHEIL
’s air muinntir eile a tha air son“Typewriter”a cheannach, iad a dh’ fheuchainn na
Blickensderfer No. 5,
mu ’n ceannaich iad seorsa sam bith eile. A phris, $35 .
Tha seorsachan eile againn cuideachd.
CREELMAN BROS.,
TYPEWRITER CO.
15 Adelaide St. East,
TORONTO, ONT.

BATHAR CRUAIDH.

Tha mi a nise ’cumail Bathar cruaidh dhe gach seorsa, agus ma tha Sabh Tuagh, Locair, Glas, Sgian, no Tairnean a dhith ort, feuch gu ’n taghal thu orm. Tha mi, mar a b’ abhaist, a’ creic Pant, Olla, Varnish , Putty,Glaine, Paipear-balla agus gach ni eile air son do thigh a dheanamh seasgair agus briagha. Tha mi ’creic gach ni gle shaor.

Aonghas Mac Leoid,
SIDNI, C. B.

UISDEAN ROS, LL. B.
Fear-Tagraidh, Notair, &c .
Airgead ri Thoirt Seachad an Iasad.
OIFIS: An Tigh a Bhanca.
Sidni, C. B.

MAC-TALLA:

Paipear Gailig, —an aon fhear dhe sheorsa tha ri fhaotainn.

A TIGHINN A MACH UAIR ’SAN T-SEACHDAIN.

Naigheachdan na Seachdain, Sgeulachdan, Dain, Orain, Eachdraidh, Litrichean, agus nithean taitneach eile air an toirt seachad o am gu am.

THA SGOILEARAN
matha Gailig a sgriobhadh dha daonnan, agus a cumail leughadh taitneach ri sean agus og.

’S coir do gach neach aig am bheil gradh do
CHAINNT A SHINNSIR,
a bhi ’ga ghabhail, ’ga phaigheadh, ’s ’ga leughadh.

A PHRIS:
DOLAR ’SA BHLIADNNA.

Bu choir dhaibhsan a tha deanamh ghnothuich
SANAS
a chur anns a MHAC-TALLA; oir, tha e ’na phaipear cho math anns an doigh sin ’sa ghabhas faotainn.

THA E DOL
FAD US FARSUING,
agus anns gach aite do ’m bheil e dol thatar ’ga shar leughadh.

CUIR DEUCHAINN AIR.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
Stewartdale , C. B.

CLOTH, DROGAID,
AGUS
Plaideachan “EUREKA.”

Mu dheich air fhichead seorsa aodaich ’ga chreic.
Cloimh air a ghabhail an coinneamh Aodaich.
Ma tha thu air son aodach math deise fhaotainn saor, taghail aige no sgriobh uige.

---

[295]

[Vol . 7. No. 37. p. 7]

CAILEAN BEAG, MAC DHUGHAILL ’IC IAIN.

LE IAIN MAC PHAIDEAN, GLASCHU.

’S e duine innleachdach a bh’ ann an Cailean; ach cha b’e duine a bh’ ann idir aig an am mu bheil mi nis a dol a labhairt—ach balach. Ciod e sam bith an toil-inntinn a bha e faotainn ann a bhi cuir chon agus choileach a shabaid, tha e duilich a thuigsinn; ach cha robh innleachd a bha na cheann—agus bha iad lìonar—nach feuchadh e, gus an obair bhorb ud a thoirt mu ’n cuairt.

’S minic a b’ fheudar do dh’ Eilidh ruadh, te a mhuinntir a bhaile anns an robh Cailean a chòmhnuidh, dol air chasaid air Cailean; agus ’s minic a fhuair Cailean—mar a theireadh e fein—a laimhseach, air tàileabh casaidean Eilidh.

Bha coileach briagha aig Eilidh—coileach Gallda, torcunn(dorking), mar a theireadh i fein, agus ’s minic a chaidh aig Cailean air a choileach aig Eilidh a chuir a shabaid ris a choileach aig Mor an t-Srath, agus chuireadh sud Mor an t-Srath agus Eilidh a throd; agus chòrdadh an da chuid, trod nam ban, agus cath nan coileach, ri Cailean gu gasda.

Ach ged a b’e ’n coileach aig Eilidh eun bu truime na ’n t-eun eile, ’se am bitheantas a bha faotainn na cuid bu mhiosa dheth, agus thug sud air Eilidh a h-uile rud a b’ urrainn i a dheanamh gus na h-eoin a chumail o chéile, agus bha sud a fàs ni b’ fhasa a dheanamh, on a bha an t-eun fein a fas coma deth ’n obair anns an robh daonnan tuille call na buannachd. Ach air latha àraidh, fhuair Cailean an cothrom, agus bha e a deanadh a dhichill gus na coilich a chuir a shabaid, ach cha rachadh na coilich a shabaid air a shon. Co-dhiu fhuair e greim air na coilich, agus cheangail e air earraball le obar iad.

Bha fios aige gu ’n cuireadh sud na cait ann an sgornaibh a chéile; ’s on a chuireadh e na cait ann, carson nach cuireadh e na coilich.

Ach bha Cailean air a mhealladh le bheachd fein an uair ud; cha rachadh na coilich a shabaid idir anns an doigh ud, sann a bha an darna fear a tarruing an fhir eile ghreis ma seach. Mhothaich Eilidh do na coilich, agus a nunn a bha i na ruith, ’s i ann am beachd gur h-ann a sabaid a bha iad; ach an uair a chunnaic i mar a bha, ’s ann a dh’ éirich spiorad uaibhreach, àrdannach innte, an aghaidh an neach a rinn an gniomh mollaichte ud, mar a thuirt i fein. Dh’ fheuch i ri breith air na h-eòin, gus an leigeil ma-réir, ach dh’ fhaodadh Eilidh a radh mu na coilich mar a thuirt Donnacha Ban mu ’n eilid:—

“ ’N uair a shaoil mi i bhi buailte,
Siud an uair a b’ airde leum i.”

An uair a shaoil Eilidh gu ’n d’ fhuair i greim air na coilich, siud an uair a b’ àirde leum na coilich. Ach leis na leumannan a bh’ ann thainig an t-earrabal as a choileach aig Mor an t-Srath. ’S esan a dh’ fhaodadh a bhi mor as fein, an latha a bh’ ann a siud, oir chaidh e dhachaidh agus da erraball aige.

Cha ’n ’eil teagamh nach robh amharus aig Eilidh gur h-e Cailean a rinn an droch ghniomh ud, ach cha bu toil leatha dol a chasaid air o nach robh i cinnteach; cha b’ fhada gus an d’ fhuair i dearbhadh—no co-dhiu na bha na dhearbhadh gu leoir le Eilidh. Thachair boirionnach oirre, a thuirt rithe, gu ’m faca ise Cailean agus coileach anns gach achlais aige. Bu leoir sud; a mach a ghabh Eilidh gu tigh Dhughaill ’Ic Iain, a dhol a chasaid, turus air a minic an deachaidh i roimhe siud.

Mar a thachras do gach neach aig nach bi cuimhseas glan, cha robh Cailean fuasach socrach ged a bha e stigh na shuidhe, bha e a sealltainn troimh ’n uinneig an drasda ’sa rithist gus am faca e Eilidh a tighinn, agus a sin smaointich e gu ’m b’e ’n gliocas dhasan a chasan a thoirt leis ris a bhruthach, agus bha e a gabhail a mach air a shocair fhein, gu fàilidh, air eagal gu ’n d’ thugadh neach sam bith an aire dha.

An uair a rainig e faisg air an dorus, chunnaic e gu ’n robh a mhuc mhor, ’s a ceann ann a soire, as an robh i ag itheadh biadh a chaidh a thoirt dhith, ’san sin bhuail rud-eigin eile ann an inntinn Chailean. Thill e air ais agus fhuair e an ladar; bha poit làn uisge air ghoil, an crochadh ris an t-slabhraidh, agus thog e steall as a phoit leis an ladar, agus ghabh e sios a chatha, gun neach a toirt an aire do rud a rinn e, an uair a chuala e fuaim coiseachd Eilidh, agus a chunnaic e a faileas a dùradh anns an dorus, thilg e an t-uisge goileach a bh’ aige anns an ladar air druim na muice. Cho clis ris an fhùdar, ris a rachadh sradag theine, bha ’mhuc a mach air an dorus a chruinn-leum, a dol mu chasan Eilidh, agus ga togail leithe air a druim; agus ma sheinn muc riamh ceol, sheinn muc Dhùghaill ’Ic Iain ceol mor an latha ’bh’ ann a sud. Ach ma sgriach a mhuc, neo-ar-thaing mur do sgriach Eilidh. Cha robh duine beag no mor a bha stigh nach do leum a mach, cho luath ’sa b’ urrainn iad. Cha robh Eilidh na bana mharcaiche mhath, agus cha deach aice air fuireach na diollaid fuathasach fada, agus an uair a thainig a chuideachd a mach fhuair iad na sìneadh air an làr i. Agus fad ’sa bha càch a cuideachadh Eilidh gu eiridh, bha Cailean a toirt a mhonaidh air, far an d’ fhuirich e fad an latha, gus na chuir an oidhche, agus eagal nam bòcan dhachaidh e. —Highland News.

Dr. G. T. MacGILLEAIN
DOTAIR FHIACAL.
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI. C. B.

CLO-BHUALADH!
CLO-BHUALADH!

Am bheil clo-bhualadh de sheorsa sam bith agad ri dheanamh? Ma tha, sgriobh dh’ ionnsuidh MHIC-TALLA, ag innse ciod a tha dhith ort.

Gabhaidh am MAC-TALLA as laimh clo-bhualadh a dheanamh ann an Gailig no ann am Beurla, agus bi an obair air a dheanamh cho grinn ’s cho math sa gheibh thu ann an aite sam bith.

CLO-BHUALADH!
CLO-BHUALADH!

EDDY ’S
Indurated Fibre Ware
TUBAICHEAN, BUCAIDEAN, &C .

Tha iad air fas cho measail ’s gur gann a tha tigh ceart as an aonais. Nuair a theid thu cheannach
INDURATED FIBRE WARE
feuch gu faigh thu an seorsa tha air a dheanamh le
E . B. EDDY.

Tha ar n-ainm ’na urras air an stuth.

Tha SEORSACHAN EILE ’g an creic aig an aon phris. Ach ma ni thu na dha a choimeas ri cheile, chi thu nach eil iad cho math, agus gheibh thu mach nach bi iad cho buan. Air son do mhath fhein mata, ceannaich sin a tha air a dheanamh le
THE E. B. EDDY CO., Ltd.
AGENTS:
Iain Peter’s & Co., Halifax, N. S.
Schofield Bros., St. John, N. B.

AODACH MATH.
Na ’m biodh gach seors’ aodaich coltach ri cheile, bu choma c’aite ’n ceannaicheadh tu e. Ach cha’n ann mar sin a tha. Tha aodach math agus aodach don’ ann. Tha aodaichean g’ an creic an aiteachan nach fhiach an deanamh.

AN DEANAMH.
Ma bhios aodach math air a dhroch dheanamh, cha’n fhearr e na droch aodach. Ma tha thu glic gabh comhairle, agus seachainn an droch aodach ’s an droch dheanamh.

THA AGAINNE
aodaichean matha dhe gach seorsa agus bidh iad air an deanamh gu math. Cha bhi e cumhang no farsuinn; freagraidh e dhut anns gach doigh, agus bidh toileachadh agad ann fhad ’sa mhaireas e.

Niall Mac Fhearghais.

---

[296]

[Vol . 7. No. 37. p. 8]

Gille mo Luaidh.

LE BARD NA LEDAIGE.

Seinnidh mi duan do ghille mo luaidh,
A thainig mu’n cuairt an dé;
Bu bhlàth leam a shùil ’s b’ aoidheal a ghnùis.
Mo rùn e measg nan céud.

Ged tha thu ’s an tim gle fhada bho’n tir,
’S am b’àbhaist do d’shinnsear bhi’n tamh;
Tha ’n Gàidheal ad chridh, ’s cha ghabh e cur sios,
Le ni sam bith ach am bàs.

’S ann an Apuinn nan stuadh a thuinich do shluagh—
Na Stiubhartaich uasal, àrd;
’S ann doibh a bu dual bhi colgarra cruaidh,
Is iad nach tilleadh ’s a chàs.

Ged ’s sgapte ’s an uair na fàilleinean uain’,
A thàinig bho shluagh nam beann,
Tha’n spiorad mar bha, is bithidh gu bràth,
A ruith anns gach àl de’n clann.

Gach lusan de’n fhraoch tha sgapte ’s an t-saoghal,
’N uair ruigeas e taobh nam beann,
Tha smuaintean a chridh a’ tilleadh gun strìth.
Dh’ ionnsaidh na tim a bh’ ann.

Mo chead leat an drasd, O! ille mo ghràidh,
Is till rinn gun dàil mu thuath,
S gu’n cuir sinn ort failt le furan is àgh
’S le cridheachan blàth ’ga luaidh.

Soiridh.

Och nan och na bheil air m’ aire,
’S truagh a nochd na bheil am dhith,
Sud e righ, gur mór mo ghaol ort,
Ged nach fhaod mi bhi ’ga inns’.

Tha mi ’g ionndrainn, is cha’n àicheadh
Mi ’n té bhàn a bha ’s an fhrith;
An déigh dhomh bhuachailleachd ’s a h-àrach,
’S eagal leam gu’n d’ fhàg i mi.

A Bheinn-bhreac nan creachann àrda,
’S tric a shàruich thusa mi;
Ach tha mi ’m bliadhna dol ga d’ fhàgail—
Soiridh slàn leat gus an tìll.

Cha ’n ’eil cnoc no glac ad’ aodann,
Coire fraoich a bhos no shìos,
Nach ’eil a’ cuimhneach iomadh rud dhomh,
Ged nach faod mi bhi ga inns’.

Soiridh leis gach beinn is fireach—
A’ bheinn o’m mithich dhomh ’bhi triall’.
Guidheam fada féidh a’d ghlacaibh
B’e bhi ’n taice riut mo mhiann.

LITIR A CALIFORNIA.

FHIR-DEASACHAIDH MAC-TALLA, —Am bi meas agad air sgeul o’n airde ’n iar? Tha thu toirt cunntas air aimsir tha doirionnach,sneachda trom agus fuachd tha milteach. Tha samhradh againn daonnan an so. Tha na machraichean gorm, na luibhean fo bhlath agus an t-ur fhas sgaineadh air craobhean meas; tha aobhar iomagain againn air son sin. Tha earann ann an taobh deis na staide so, fulaing le tiormachd. Tha moran fearann air a chuir agus roinn tha seargadh as, gun taiseachd. Cha d’fhuair an sluagh so barr an uiridh agus nis tha iad call am misneachd. Anns a chearn so, tha pailteas uisge air tuiteam a cheana, agus tha nis leoir gach bliadhna. Bha taomadh uisge againn a nis re da latha agus tha e cumail ris fathast gu dian, agus tha dochas agam gun do thuit cuid mhor air na criochan tartmhor.

Tha mi faicinn gum bheil an uine gealtainn soirbheachadh do’n luchd-oibre am bliadhna? Tha an tuarasdal air eirigh ann an aon seachduin o chuig gu deich ‘cents’ air an dolar, dhoibhsan bha ’g obair air cotan, meiteal agus cladhach gual. Tha iarunn agus cruaidh dol suas am pris. Tha gach duthaich cuir an saibhras agus am feart ann am bearta marbhtach agus luingis ’g an giulan. Tha obair de gach seorsa dol am feothas.

Cha mhor nach eil bliadhna o thoisich cogadh eadar an duthaich so agus Spainn. Cha do mhothaich sin gun robh aimhreit dol air aghart ni’s mo na sibhse tha air eilean C. B.

Tha e fior gun deach aireamh anns an t-saighdearachd; agus chuir ‘California’ buidheann a fhuair cliu airson an euchd anns na Phillipines. Thainig na feachdan air an rathad-iarunn gu ‘San Francisco,’ agus a sin sheol iad air na luingis-aisig. Rinn uprait a Chlondike moran nis mo luasgadh a measg dhaoine na an cogadh.

Tha parlamaid na staide so dluth air sgaradh; o’n thainig iad cruinn bha iad feuchainn ri seanair a roghainn a rachadh gu Washington ach dh’ faillinnich iad. Bha ceithir fir fhuar an cumantas o 20 gu 25 bhotan, is ann mar so chuir iad bacadh air a cheile. Tha ‘Pennsylvania’ agus ‘Maryland’ ’s a cheart suidheachadh. Feudaidh so an comas-taghaidh chur ann an lamhan an t-sluaigh. Dh’orduich iad deich ar-fhichead mile dolair airson toradh na staide so nochdadh anns an Fhraing a bhliadhna so tighinn; a thuilleadh air so, dh’ orduich iad coig-ceud-mile dolair airson nochdachadh anns an staide so ann an 1901. Anns a bhliadhna sin tha Glaschu an Albainn agus Buffalo ann an staide Iorc Nuadh dol chumail nochdadh airson an cuid oibre a thaisbeanadh. Bha muinntir ‘San Francisco’ o chionn fada dol air chuthaich, cuir geall air na h-eich-reis. Bha daoine bochd, mnathan, gillean agus caileagan, cho math ri clann air an dusgadh gu boile. Bha iad dearmadadh air gach ni, ach an reis agus deanamh ana caitheamh anabarrach. Fhuair iad innleachdan air airgeid a thional, doigh air chor-eiginn. Bha maoin air a reic agus meirle air a gnathachadh airson anamiann a thoileachadh. Ann an imcheist chuir an sluagh impidhean gus a pharlamaid ach ghabh iad riu gu suarach.

Bhrosnaich so luchd riaghlaidh a bhaile, thainig iad cruinn, reachdaich iad an aghaidh bhi ruith each an taobh-stigh do chriochan a bhaile, agus mar sin chur iad as do chleachdadh mi-chiatach agus mi-chiallach. Tha mor aoibhneas anns a bhaile, ard mholadh air na daoine aig an robh treubhantas seasamh gu foghainteach gus an do mhuch iad an t’olc so. Air an Di-domhnaich so chaidh shearmonaich gach urramach anns a bhaile air a bhuaidh a fhuair ceartas.

GUTH AN IAR.
Caspar , California, March 15, ’99.

Seachdain gus an diugh, chaidh tigh ’na theine ann a New York, agus bha da dhuine dheug air an losgadh gu bàs ann.

Tha an ard-pharlamaid gun a dhol a dh’ obair ceart fhathast. Tha moran bruidhne us connsachaidh g’a dheanamh, ach cha do thòisich fior-obair fhathast.

C . H. HARRINGTON & CO.
Na Marsantan a’s Fhaide tha Deanamh Gnothuich ann an Sidni.

THA IAD A’ CREIC
Flur, Min, agus Amhlan;
Brogan, Botuinnean, Rubbers;
Soithichean Glaine agus Creadha;
na ’s saoire na gheibhear iad aig marsanta sam bith eile ’sa bhaile.

“SALADA TEA, ”
Na Puinnd ’s na Leth-Phuinnd; an ti a’s fhearr a tha ’n Ceap Breatunn air a phris.

GHEIBH THU
AN TI
A’s fhearr ’sa Mhargadh.

NA BROGAN
A’s Fhaide Mhaireas.

AIG
TORMAD DOMHNULLACH,
SIDNI, C. B.

Brogan matha air 75c. agus 90c
Deiseachan o $3 .50 gu $9 .50
Triubhsairean air 90c

TORMAD DOMHNULLACH.

J. E. EISAN.
PIANOS AGUS ORGAIN.
AN SEORSA ’S FHEARR A THATAR A CREIC.
PRISEAN GLE REUSANTA.
SIDNI, C. B.

50 YEARS’ EXPERIENCE
PATENTS
TRADE MARKS
DESIGNS
COPYRIGHTS &C .

Anyone sending a sketch and description may quickly ascertain our opinion free whether an invention is probably patentable. Communications strictly confidential. Handbook on Patents sent free. Oldest agency for securing patents.

Patents taken through Munn & Co. receive special notice, without charge, in the Scientific American.

A handsomely illustrated weekly. Largest circulation of any scientific journal. Terms, $3 a year; four months, $1 . Sold by all newsdealers.

MUNN & CO. 361 Broadway, New York
Branch Office, 625 F St., Washington, D. C.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
FEAR-TAGRAIDH, COMHAIRLICHE, NOTAIR, &c .
SIDNI, C. B.

D . A. HEARN,
FEAR-TAGRAIDH, NOTAIR, &c ., &c .
SIDNI, C.B.

J . S. BROOKMAN, M. D. ,
LIGHICHE.
OIFIS: Na Thigh-comhnuidh air Sraid Shearlot.
SIDNI, C. B

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes,
Cloth Chlondaic,
Clothan Canadach, Albannach agus Sasunnach.

Triubhsairean bho $3 .00 suas.

Niall Mac Coinnich,
SIDNI MINES, C. B.

THE
DAILY RECORD.
PAIPEAR LAITHEIL
CHEAP BREATUNN.

Air a Chur a Mach a h-Uile Maduinn, ann an Sidni, C. B.

A PHRIS:
Bliadhna, $3 .00
Sia miosan, 1.50
Tri miosan, .75
A PHRIS RI PHAIGHEADH ROMH LAIMH.

Gheibhear anns an “Record” na naigheachdan a’s uire, a tighinn leis an telegraph as gach cearna dhe ’n t-saoghal; naigheachdan an eilein agus na siorrachd; fiosan mu na meinnean ’s mu na soithichean, etc., etc.
’S COIR DHUT A GHABHAIL.

SGRIOBH GU—
JOS . MacDONALD,
Editor and Publisher,
Sydney, C. B.