---

[305]

[Vol . 7. No. 39. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN-DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VII. SIDNI, C. B., DI-HAOINE, APRIL 28, 1899. No. 39.

LITIR A THORBURN.

A CHARAID IONMHUINN,— ’S ioma rud iongantach air an t-saoghal.

Tha bard ann an Thorburn. Shaoileadh duine nach ’eil moran bardachd ri dheanamh an Thorburn; ach tha mi smaointinn gu’n teid solus na bardachd, mar dhuthchas eile, cha ’n ann a mhàin an aghaidh nan creag ach sios do shloc meinn guail fhein. ’Se ’m bard so Somhairle Beutan. Cha b’ ard ’s cha b’iosal athair tha mi creidsinn, ach tha Somhairle, gu’m bheachd-sa, ’na dheadh bhard agus na fhear cuideachd cho math ’s a ’s aithne dhomh. ’S ioma treis de dh’ oidhche thoilichte ’chuir mi seachad comhla ris. Mo bheannachd aige.

Rugadh Somhairle anns an Eilean Sgiathanach ’s a bhliadhna 1834, —da latha roimh ’Ill-Padruig. An aois a dheich bliadhna thainnig e comhla ri pharantan gu Hogomah. Phos e ’s a bhliadhna 1859. Cha b’ i buileach Caitriana Bhàn a phos e, ach Caitriana Bain a mhuinntir a Bhras d’Or Mhoir. Bha triuir chloinne aice bh’ uaithe. Dh’ eug i an Sydney Mines ann an 1866. Rinn e ’n darna posadh ann an 1869 ri Anna, nighean Iain Ic Leoid, —nighean brathar de Chalum Ruadh, —aig braighe na Aibhne Rosaich. Tha i so beo fhathast agus gu toilicht’ ann an Thorburn. Agus gu mu fada mar sin i. Bha Somhairle treis bhliadhnaichean a’ fuireach ann am Broad Cove.

Tha mi ’cur ugaibh an diugh dithis de dh’ oranan Shomhairle. Ma chordas iad ribh cha’n ’eil fhios ’m nach cuir mi fear no dha eile dhiu ugaibh.

Tha mi ’creidsinn nach ’eil fios aig moran ann an Ceap Breatuinn gu ’m bheil boirionnach ann an New Glasgow a b’ i an treas urra ’bh’ aig a mathair anns an aon àm. Mata, tha daoine firinneach ag innse dhomh gu’m bheil a leithid ann gun teagamh agus gu’m bheil té eile dhe’n t-seorsa mu thri mile á Thorburn, air an rathad gu Blue Mountain. Tha ’n té so dh’ ainmich mi fa dheireadh ’na seann bhoirionnach a nis. Ma bhios mi fhìn ’s i-fhèin beo tri miosan eile, theid mi ’g a coimhead. Cha ’n ’eil trìuir chloinne a bhi aig bean air an aon turas idir cumanta. ’S aithne dhomh té aig an robh dithis ceithir tursan, ach cha robh triuir aice riabh agus tha mi creidsinn nach bi. ’S ioma té ’bhiodh toilichte le aon duine fhéin.

Ann an Little Harbor, mu sheachd mile an eara-dheas air baile Phictou, bha, bho chionn treis bhliadhnaichean, coignear chloinn aig boirionnach anns an aon oidhche. Thainig am boirionnach dheth, ach dh’eug na leanaban uile an oidhche sin fhein. Bha athair ’s mathair nan leanaban fior bhochd agus cha robh taigh na b’ fhaisge na teann air mile dhaibh. Bha aodach oidhche fior ghann orra agus bha ’n oidhche air an d rugadh a chlann uamhasach fuar. Mur a bhi sin tha iad ag radh nach tigeadh dad riu. Theirg Barnum suim mhòr air na cuirp bheaga, ach cha d’ thugadh na parantan da iad air chumhantan ’s am bith.

Am bheil fios agaibhse, ’dhuine, gu ’m bheil fear agaibh shios ’an Ceap Breatuinn a chunnaic na seachd linntean? Cha’n ’eil so na ni cumanta, ach tha e fior gu leor. ’S e ’n duine sin Eoghann Gillios—Eoghan Mac Aonais Ic Eoghainn, —seann duine gasda, fiosrach, a tha ann an cothram math aig braighe Abhuinn Mhargaree. ’Se coimhearsnach ’s fear-cinich dha a th’ ann an Calum Eoghainn a rinn, bho chionn beagan bhliadhnaichean, oran do “Chnoic is Glinn a Bhraighe” agus a rinn roimh sin, agus bh’ uaithe sin, ioma duanag bhinn eile. Bha Eoghann Mac Aonais Ic Eoghainn de dhaoine fior thalanntach. Bu bhrathair da Martuinn Gillios do ’n d’ thug Calum Mac Illeulain an t-urram dhe dh’ an d’ thug e leasan riabh. Agus cha robh nadur a bhrosgail ann an Calum. Bha mac cuideachd aig Eoghann, Aonghas, aig an robh talanntan somhraichte. Bha e na ard sgoilear agus gun e fhathast ach ’na bhrogach og. Thug Dia leis Martuinn agus Aonghas gu dachaidh agus sgoilearachd a b’ fhearr na th’ air an t-saoghal so. Bha Eoghann e-fhein, gu ’m bharailse, cho math talannta, ged a’s mòr am facal e, ri gin a thainig riabh air a chinneadh. Bha, agus tha, tùr agus tuigse fa leth aige. Bheir mi aon dearbhadh air an sin. Cha robh an duine latha ann an colaisde riabh. Na fhuair e de chothram sgoile ’s e na fhuair e fad beagan mhiosan ann an taigh beag logaichean air Abhuinn Mhargaree o chionn tri fichead bliadhna ’s a deich. ’S e ’n seannsystema bh’ ann d’ ar righibh. Ach, bithinn oidhche ’n a chuideachd, agus, ged a bha mi-fhìn naoidh bliadhn’ ann an colaisde, cha chuirinn teagamh nach robh an duine cunntas bhliadhnaichean fo ard luchd teagaisg. Ach tha mi air dol bharr mo naigheachd.— ’S iad so na linntean a chunnaic Eoghann Mac Aonais Ic-Eoghainn:

1. —Domhnull Mac Illeain aig Long Point, an Sorrachd Inbhernis, an Ceap Breatuinn. B’e so seanair Eoghainn fhein.

2. —Mairi a nighean, a phos Domhnull Mac Leoid aig Acarsaid Antigonish.

3. —Iain Mac Leoid, a mac.

4. —Mairi nighean Iain Ic Leoid so, a phos Iain Eachuinn.

5. —Nighean Iain Eachuinn (Dhomhnullaich) so, a tha posd’ aig Iain Dhonnachaidh Ic-Leoid ann am Broad Cove, an Ceap Breatuinn.

6. —Nighean Iain Dhonnachaidh, a tha posd’ aig Iain Domhnullach, mac Ruairidh Sheumais, am Broad Cove.

7. —Leanabh na caraid so.

Chunnaic Eoghann le shuilean fhein na seachd linntean so. Cha’n ’eil duil aige an t ochdamh linn fhaicinn ’s a bheatha so. Ma ghabhas e mo chomhairle-se, uime sin, seinnidh e na briathran aig Simeon, an duine “ceart agus crabhach,” — (Luc II, 29-32.) .— “Tha thu nis, a Thighearna, a’ leigeil air falbh do sheirbhisich ann an sith a reir d’ fhacail, etc. ,” agus bidh e guidhe gu’m faic e na seachd linntean so, agus mise comhla riu, ann am Flathanas.

Is mise, an nise ’s an rithist,
Ur caraide,
TOM ONARACH.

AIR CHUAIRT ’SA GHAIDHEALTACHD.

An Dara Earann.

LE UILLEAM MAC COINNICH.

AN SEANN CHEILIDH.

Bhiodh mòran sgéulachdan dhe ’n t-seòrsa so ri an innseadh ’nuair bhiodh muinntir air chéilidh. Bhiodh sgeulachdan is dàin na Féinne lìonmhor, is an uair a sguireadh na seann daoine do bhi ag aithris air cliu is air tréubhantas ar sinnsir, thogadh an òigridh òrain bhinn bhlasda, mhilis, agus mar so reachadh an oidhche fhada Gheamhraidh a chuir seachad gu cridheil sunndach. ’Si mo bharail fhein nach b’urrainn doibh a bhi an sgoil-oidhche na b’fhearr na ’bhi aig seann chéilidh Gàidhealach. Tha an Doctor Stiùbhart a sgriobh cunntas air sgìre Strath-Lachainn còrr is ciad bliadhna roimhe so ag innseadh mu’n t-seann chéilidh an Còmhail. Bhiodh iomradh air euchdan nan gaisgeach a dh’ fhalbh is air cruadalas a’ Ghaidheil air fad. Bha so a’ teagasg do’n òigridh gu’m bu chòir dhoibh deanamh mar rinn an sinnsear.

“Lean gu dlùth ri cliù do Shinnsir, is na diobair a bhi mar iadsan.” Na’n deanadh duine gnothach maslach, a bhiodh mi-airidh air a’ mhuinntir bho’n tainig e—gnothuch nach bu dual d’a sheòrsa a dheanamh—theirte ris— “Nach tu a chaidh an aghaidh a’ chuilg?”

Thàinig caochladh air Còmhail ri linn an Stiùbhairtich, agus tha e ag innseadh dhuinn gu’n tainig Goill is caoraich mhòra an àite nan daoine a bha ’cumail suas cliù an sinnsir. ’Nuair a choinnicheadh na fir ud cha b’ ann mu na làithran a dh’aom a bhiodh an còmhradh. Bha an inntinn air togail mheanbhchruidh, ’s air prisean nam mult ’s na clòimhe. Tha Ailean Dall a’ toirt cunntas de’n aon seòrsa mu’n taobh tuath, ann an “Oran nan Ciobairean.” So agaibh da rann deth:—

Cha’n ’eil àbhachd feadh nam beann
Chaidh giomanaich teann fo smachd,
Tha fear cròice air chall
Chaidh gach eilid is mang as;
Cha’n fhaighear ruadh-bhoc nan allt
Le cù seang ga chur gu srath,
An éirig gach cùis a bh’ann
Feadaireachd nan Gall ’s gach glaic.

Eiridh iad moch latha Sàbaid
’S tachraidh iad ri cach-a’ -chéil’,
’S ’nuair a shineas iad air stòraidh
’S ann ’th’ an còmhradh ’tigh’nn air féur;
Gach fear a’ faoighneachd ri ’nàbuidh
“Ciamar sin a dh’fhàg thu’n tréud?
Ciod i phris a rinn na muilt?
No ’n do chuir thu iad gu féill?

Bha bainis uaireigin ann am fear do ghlinn nan caorach ’san taobh tuath, agus b’iad so luchd na-bainnse:—

A’ bhean òg (gun bhoirionnach ach i-fhéin;)
Da-chìobair-dhiag;
Da-bhreacan-dhiag; is
Ceithir-coin-fhichead!

AN CEILIDH UR.

Ach ged a chaidh an céilidh air dhi chuimhne ’s na glinn, chaidh a chumail suas an cois chladaichean na h-àirde-an-iar, is air feadh nan eilean. Ach air son sin cha chluinnear uìdhir de na seann sgeulachdan an diugh is a b’ àbhaist a bhi measg an t-sluaigh. Bho cheann deich no coig-bhliadhna-diag bha ùpraid mhòr ’sa’ Ghàidhealtachd mu lagh an fhearainn. Feadh an ama sin an àite nan seann sgeulachdan is e bhiodh aig muinntir deasboireachd mu lagh ùr fhaighinn, is beachdachadh co bu chòir a chur do ’n Phàrlamaid. An deigh na h-ùpraid sin thainig

LAGH NAN CROITEARAN

a mach. Cha bhiodh e freagarach dhòmhsa mòran a chantuinn mu’n lagh sin; ach faodaidh mi a radh gu’m b’ eil e saor ri fhaicinn gu’n d’ rinn e atharachadh mor air feadh na Gaidhealtachd.

---

[306]

[Vol . 7. No. 39. p. 2]

Roimhe so bha e an comas an uachdarain an croitear fhuadach na ’n togradh e-fhein. Air an aobhar sin cha robh misneachd aig duine bochd mòran leasachaidh a dhianamh air ’fhearann no air ’àite-còmhnuidh. An diugh mu phàidheas an croitear a mhàl, ’s mu ni e na gnothuchan eile a tha dh’ fhiachan air a dheanamh, cha ’n urrar a chur air falbh. Chuala mi seann duine ag cantuinn gu’m beil an croitear a nise “mar gu’m biodh e ann an Tearmunn, no mar theireadh na seann Ghaidheil, saor bho chuing an [ ? ]arraich .” Thug so mor mhisneachd dha, agus cha’n eil cearnaidh do ’n Ghaidhealtachd is do na h-Eileanabh eadar Maoil Chinntire is ceann-a tuath Shealtainn anns nach fhaic sibh moran do thighean briagha geala an aite nan seann thighean dubha. Gu’n teagamh tha mòran bochdainn ’sa’ Ghaidhealtachd fhathasd, gu h-àraid ann an àitean ’sam beil an sluagh ro dhùmhail; ach air son sin tha mòran ghoireasan de gach seòrsa an diugh a measg na tuatha nach b’ àbhaisd fhaighinn ach gann roimhe so a measg nan daoine mòra. Ach tha cuid de na nithean ùra nach eil cho falainn ris na seann nithean Tha an t-aran coirce air dol á fasan agus an t-aran cruithneachd a’ tighinn ’na ’àite. Tha mi smuaineachadh gur h-e an t-aran coirce fhein a b’ fhearr.

AN TI.

Tha an “tì” cuideachd a’ faighinn laimh-an-uachdar. Ri m’ òige-se cha bhiodh “ti” againn ach air Di-dòmhnaich, mur a faigheadh neach easlainteach cùpan di mar chungaidh. Tha an t-òran ag innseadh dhuinn—

“Féumaidh mnathan uaisle tì
”S gur goirt an cinn mar fhaigh iad i.”

Is anns an aon òran a tha an rann, ’nuair a bha an te ga moladh fhéin—

“Cha’n iarr mi siùcar na tì
Sròl no sìod’ a cheannach dhomh;
’S i obair mo dhà làimhe fhìn
Is cinntiche mi leanalt ris.”

Is co nach cuala an t-òran a rinn Bard Loch-Fine nach maireann air “An te nach òladh ti?” Cha b’ urrainn da moladh bu mhò thoirt dhi na—

“Fanaidh mo Mhàiri buileach bho ’n tì.”

Chuala mi òran mu’n “tì” am Bàideanach an uiridh. Cha’n fhaca mi riamh an clò e, ach is math is fhiach e a chuir air pàipear. Is ann mar so a bha e ’dol—

Fhir leis an cumant
’Bhi siubhal na garbhlaich,
Thig agus innis domh
Nis’ o cheann aimsir,
C’ait bheil a’ chaileag
Tha coltach ri sean-mha’ir,
Tha i air searg
Le duilleach na tì.

Thus’ a Cheit òg
Dha ’m bu chòir a bhi falainn,
Le fuil agus feòil
Mu’n thòisich galar ort;
Bheir mi dhuit léigh
A leighsis t’ an shocair—
“Ol am bainne
Is seachainn an tì.”

Chì sibh a’ chailleach
Na suidh’ aig na h-éibhlean,
Bannan mu ’leth cheann
’S i ’gearan an déididh;
’S gann gù’n toir i dhuit
Freagairt le réidhte—
Labhraidh i bréun
Mar faigh i cuid tì.

Bodach a’ bhrochain
Gu seòlta seideanta,
Dh’ itheadh gu somalta
Bonnach an leth-oirlich;
A’ caoidh ’s a’ gearan
’S a làmh fo leth-cheann,
Gun chungaidh eile
Ni leigheas ach tì.

Cailleach nan giosrag
Na fiosachd ’s na bòilich,
Aig am bheil fasan
’Bhi ’mealladh gach òinnsich;
Am fear ’th’ anns an dàn
A dh’ain’eoin no dheòn di—
Cha’n innis i ’n còrr
Mur toir thu dhi tì.

Ged thig am bainn’ oirnn
An toiseach an t-Sàmhraidh,
Leanaidh na caileagan
Fasan a’ Gheamhraidh;
Fiacail fhalainn
Cha’n fhuirich na’n ceann,
’S na buin a bhios ann
Air dubhadh le tì.

Iasg na mara
Tha Glasachu làn deth,
Im no uibhean
Cha’n fhuirich ’san àite;
’S ged dh’ itheadh na caileagan
Tur am buntàta,
Reachadh an càis
A cheannach na tì.

Cha b’ iad na marsantan
Uile gu léir,
A rinn an droch fhasan
Do mhnathan a’ chéilidh;
Ach am fear luideach
A’ baile Dhun-Eideann—
Chuir e bho fhéum iad
Buileach le tì.

Bodach beag biorach
’Tha ’tighinn mu Chaingis,
Màileid aige
Is cuireadh e sreang oirr’,
Punnd is leth-phunnd
Is ceathramh am pàipeir,
’S cha chluinn thu d’ ’chainnt
Ach moladh na tì. *

Co dhiù a tha cus dhe’n ti gu math no gu cron is e is dòcha gu’n can na caileagan— “Ma tha e math dha na Baintighearnan, cha dean i cron oirnne!” Bithidh iad air an aon bheachd ri

GILLE-CAS-FLIUCH BAILLIDH DHIURA.

An cuala sibh mar thuirt esan? Bha Bàillidh Dhiùra air thurus uair-eigin; is bha a ghille-cas-fliuch, Rùdan Mac-Phàil, cuide ris. Bha am Bàillidh a’ gabhail béidh, agus a h-uile crioman a b’ fhearr is a bu mhillse na chéile a thigeadh thun a’ Bhuird, leumadh Rùdan air, is dh’itheadh e e. “Is ann domh fhein a tha sin,” ars’ am Bàillidh. Fhreagair Rùdan—

“An rud a tha math do Bhàillidh Dhiura,
Cha dean e cron do Rùdan Mac-Phàil.”

AOIS MHOR NAN DIURACH.

Tha muinntir a’ creidsinn gu’m beil Diùra na Eilean cho falainn ’sa tha ’san rìoghachd. Chunnaic mi fhein feadhainn a dol á Ile an dòchas slàinte ’fhaighinn an Diùra; is tha sgriobhadh againn gu’m bheil muinntir Dhiùra a’ faighinn làithean buan air an talamh a tha ’n Tighearna Dia a’ toirt dhoibh. Tha Martainn Martainn a sgriobh mòran mu na h-Eileanan Gaidhealach mu ’n cuairt air da chiad bliadhna roimhe so ag innseadh dhuinn gu’n robh fear “Gillouir Mac Crain” a chum ’sa chunnaic naoi fichead Nollaig ’na thigh fhein an Diùra! Smuainichibh air sin!

Chuala mi mu fhear a bh’ air thurus uair-eiginn an Diùra a chunnaic (ma’s fior an sgeula) nì a chur mòr iongantas air. Air gabhail an rathad dha chunnaic e seann duine liath, mu’n cuairt is ceithir fichead bliadhna dh’ aois ’na shuidhe air cual fhraoich aig dorus tighe, is e ’gal ’s a’ bas-bhualadh “Tha mi duilich d’ fhaicinn ’s a’ chor sin” ars’ am fear-siubhail, “ciod e a tha cur ort?” “O,” ars’ am bodach, ’s e gal ’sa rànach— “Bha m’athair rium.”

Chuir so ìoghnadh mòr air an fhear-thurais, is smuainich e mu tha an duine so ceithir fichead, ciod e an aois a bhios athair. Chaidh e as teach do ’n tigh; choinnich e am bodach, is dh’ fhoighnich dheth carson a bha e ri a mhac. “An uile-biast” ars an t-Athair, “Nach b’ fheudair dhomh a mhàsan a sgaileadh airson a bhi ’fanaid air a sheanair!” Cha d’ fhuirich am fear siubhail ri fhaicinn ciod e an cruth a bh’ air seanair an ogha, is an t-ogha fhein ceithir fichead a dh’ aois!

TOIMHSEACHAIN.

A measg fearas-chuideach a’ Chéilidh bha na Tòimhseachain. Thaobh is gur ann air Chéilidh tha sinn a nochd faodaidh sinn Toimhseachan no dha a chur. ’Se so fear—

“Chunnaic fear gun sùilean
Craobh is ùbhlan oirre;
Cha tug e dhi ùbhlan
’S cha d’ fhàg e ùbhlan oirre.”

( ’S e bha ’n so fear cam a bh’ air thurus. Chunnaic e craobh air an robh da ubhal. Ghoid e fear de na h-ùbhlan ’s dh’ fhag e am fear eile oirre).

“Tha mogan mollach mollach
A’ sìor shiubhal a’ mhonaidh;
Cha dath gobhar no caorach
No dath dhaoin’ th’air mogan mollach.”

( ’Se so ceò na beinne).

“Tha caora dhubh ’sa’ bhail ud thall,
Biath gu math i, ’s cuiridh i fichead rusg ’sa latha dhi.”

( ’Se so a’ ghreidil, is bean-an-tighe a’ fuinneadh).

Trì ba bric a’ ruith air lic
Cha bhlidheanadh iad ’s cha bhleodhnadh iad;
Cha ghearr iad céum air ghàradh buaile—
Trì ba uallach aigionnach.”

( ’Si so a’ phìob-mhor.)

“Chi mi, chi mi fada bhuam
Da-mhile dheug thar a’ chuain;
Fear gun fhuil, gun fheòil, gun anam
’Dannsadh air an talamh chruaidh,

( ’Se so a’ chlach-mheallain.)

“Each mòr dubh a’ mìre ri sruth;
Cha’n eil an Alba no ’n Eirinn
A théid air a mhuin.”

’ (S e so roth a’ mhuilinn.)

“Mias mhòr fhleòdair
Is ciad toll òir oirre.”

( ’Se so an t-athar ’s na rionnagan.)

“Chaidh mi ’na chaoill is fhuair mi e,
Shuidh mi air cnocan ’s cha d’ fhuair mi e;
Na’m faighinn e dh’ fhàgainn a muigh e,
’S bho nach d’ fhuair mi e
Thug mi dhachaidh e.”

( ’Se bha an so duine casruisgte a chaidh do ’n choill; chaidh bior ’na chois; dh’ fhairtlich air fhaighinn, is b’ fhéudar dha thoirt dhachaidh).

Tha ’an toimhseachan so rudeigin coltach ris an fhreagairt a thug an Leanabh Ileach mu ’mhàthair ’nuair bha i air cùl an tighe ga smiarach fhéin. Dh’ fhoighnich fear siubhail ris c’àit an robh a mhathair. Fhreagair an Leanabh Ileach gu’n robh i a’ sealg, agus na mharbhadh i dh’fhàgadh i muigh iad, ’sa chuid nach marbhadh i bheireadh i dhachaidh iad!—

“Tilgidh an ceard air an rathad mhòr e,
’S cuiridh an duin uasal ’na phocaid e.”

(An uair a bhios an cnatan air duine uasal gabhas e neapuig dha shròin ’s an deigh sin cuiridh e ’na phòcaid e. Beiridh an ceard air a shròin eadar a chorrag is ordag, is tilgidh e na thig air an rathad mhòr. Is e so brìgh an toimhseachain).

Tha ’n toimhseachain so aca an Eirinn mar so:—

“An rud a chuireas an saidhbir ’na phòca,
Caitheann an daidhbhir air an ròd e.”

“Bha i ann bho thoiseach an t-saoghail,
’S cha’n eil i ach mios a dh’aois.”

( ’Si so a ghealach).

Aon toimhseachan eile:—

“Ceathrar ’nan ruith,
Ceathrar air chrith,
Dithis a’ coimhead ris an athar,
Aon fhear ag eigheachd
Is dithis a deanamh an rathaid.”

(B’iad so ceithir chas, ceithir sine, da adharc, teanga, agus da shùil mart).

Cluinnear an toimhseachan so air fad as liad na Gaidhealtachd. Tha e aig na Gaidheil Eirionnach mar so:—

“Ceathrar air rith, ceathrair air chrith,
Beirt air an ngairmint, fear eile geimneach,
Agus mac an mhaoil shodérnaigh ag rith air an moid sin.”

Tha e cuideachd aig na Sealtainnich anns a’ Chainnt Lochlannaich, mar so—

Fira honga, fira gonga
Fira staad upo sko,
Twa veestra vaig a bee,
And ane comes atta driljandi.

Faodar so eadar-theangachadh—

Ceithir an crochadh (na sinean),
Ceithir a’ siubhal (na casan),
Ceithir nan seasamh ris an athar (an da adhairc is an da chluais),
Dithis a’ deanamh ’n rathaid gu baile (na sùilean)
Is aon a’ clibidich air dheireadh (an t-earbul.)

Faodaibh e bhith gur h-iad na Lochlainnich a thug do ’n Ghaidhealtachd e.

So agaibh ceisd a nise.

Bha Bodach ann uaireigin aig an

* Dh’ innis gille òg bh’ aig a’ Cheilidh gur e am fear-ud-nach-maireann, Iain Mac- ’ille-Sheathain, an Tiridhe, a rinn an t-oran.

---

[307]

[Vol . 7. No. 39. p. 3]

robh triùir mhac. Rinn e roinneas tiomnadh mar so. Bha e fàgail leth a chodach aig a’ mhac bu shine; an treas earann aig an dara fear; ’s a naoidheamh earann aig an fhear a b’ òige. ’N uair fhuair am bodach bàs cha robh aige ach seachd-eich-dheug Ciamar a roinn na gillean iad? Dh’ fhairtich an gnothuch orra ’s thog iad orra gu baile leis na h-eich, is iad a dol gu lagh. Air an rathad choinnich iad seann duine air muin eich, is dh’ innis iad da fàth an turuis. “O,” ars’ am Bodach, “roinnidh mise dhuibh iad.” Chuireadh na seachd-eich-dheug as teach do phunnd, is thubhairt am Bodach ris a’ ghille bu shine, “Thoir thusa leat do chuid fhein,” is dh’ fhalbh e le naoidh eich. Thuirt e ris an dara fear “Thoir thusa leat do chuid fhein, is dh’fhalbh e le sia. Thug e an t-aon òrdugh dha ’n tritheamh fear is dh’ fhalbh esan le dhà. Fhuair gach fear mar so a dhlighe, is ghabh am Bodach an rathad roimhe le each fhéin. Nach bu sgiobalta a roinn e iad?

SUBHACHAS IS DUBHACHAS.

Bhiodh muinntir mar bu trice subhach air chéilidh, ach aig amannan ’nuair bhiodh dubhachas ’san tir bhiodh an céilidh dha réir. An deigh daoine chall dheanadh na bàird marbh-ranna, is bhiodh iad so air an seinn gu tiamhaidh aig a’ chéilidh. An uair a chriochadh bean òg reachadh tuireadh a dheanamh oirre, agus sheinneadh caileag e aig a chéilidh air mhodh is gu’n tigeadh na deòir bho shuilibh a luchd-eisdeachd. Dheth an t-seòrsa so bha an t-oran brònach do Mhor. Tha e mar gu’m b’e a duine fhein a rinn e an deigh a bais. Bha e tuireadh gu muladach mar so—

Cha tig Mòr mo bhean dachaidh
Cha tig Mòr mo bhean ghaoil,
Cha tig màthair mo leinibh
Nochd a laidhe ri m’ thaobh.

Thig blàth air a’ ghiubhas
Agus ùbhlan air géig,
Cinnidh gucag air luachair
Ach cha ghluais mo bhean fhein.

Fàsaidh bàrr air an iubhar
Fàsaidh duilleach air chraoibh,
Thig fras air an luachair
Ach cha ghluais mo bhean ghaoil.

Thig Màrt oirnn’, thig Foghar
Thig todhar, thig buar,
Ach cha tog mo bhean luinneag
Ri bleodhan no buain.

Thig na gobhair do’n mhainnir
Beiridh aighean duinn laoigh,
Ach cha tig mo bhean dhachaidh
A clachan nan craobh.

Tha an crodh anns an eadradh
’S iad a’ freagairt nan laogh,
Tha Mòr an Dun-bheagain
’S cha fhreagair i ’n glaodh.

Tha mo chrodh gun an leigeil
Tha ’n t-eadradh aig càch.
Tha mo leanabh gun bheadradh
’Na shuidh air an làr.

Tha m’ aodach air tolladh
Tha ’n olainn gun sniomh,
Agus deadh bhean-mo-thighe
’Na laidhe fo dhìon,

Tha m’ fhardach-sa creachta
’S lom mo leac is gur fuar,
Tha m’ ionmhas ’s mo bheirteas
Fo na leacan ’na suain.

’So a’ bhliadhna chur as domh
Thug am falt bharr mo chinn,
Chuid nach eil deth air glasadh
’Falbh na shad leis a’ ghaoith.

Cha dirich mi tulach
Cha shiubhail mi frith,
Cha’n fhaigh mi drùb chadail
’S mo thasgaidh ’sa’ chill.

Dean an cadal a leinibh
Agus fidir mar tha—
Tha do mhàthair fo leacaibh
’S tha m’ achlais dhut fàs.

Uist! a chagarain ghràdhaich
Caidil sàmhach a luaidh,
Cha tog caoineadh do mhàthair
Dean ba-bà a nise uain.

Cha robh a h-uile Duine-banntrach cho tuirseach ris an fhear bhochd so. Chuala mi mu bhoirionnach coir a bha gle thinn, is thainig ’na ceann fhéin gu ’n robh i air leabaidh a’ bhàis. “O Dhòmhnuill, ’Eudail,” ars’ ise ris an duine, “Ciod a ni thusa ’nuair a gheibh mise bàs?” “Ciod e ’ni mise,” arsa Dòmhnull, “ach mar bhios daoin’ eile a’ deanamh—Marry again. ”

Tha cuimhne agam fhéin air bodach a bha ’call nam mnathan. Is gann a bha tè fo ’n lic ’nuair a bha te ùr na h-àite. Air dha dhol dachaidh leis a’ cheathramh mo ’choigeamh te thug e oirre tòiseachadh air dannsadh is e fhein a’ deanamh Port-a’ -bial di mar so—

Hó-ró nach sgiobalt’ i
Mar ghiobach air an ùrlar,
Na’m falbhadh tè gu’n tigeadh te
Mar ghiobach air an urlar.

Chuala mi mu bhodach eile a chaill a bhean. Bha coimhearsnach a’ gabhail an rathaid; choinnich e ’m bodach aig an dorus, is dh’ fhoighnich e “ciamar a tha bhean an diugh a Thormaid.” “Shiubhail i, shiubhail i,” arsa Tormad; “Thig as teach ’s gu ’m faic thu i.” Chaidh an dithis as teach. Bha ’chailleach air a righe air a bhord-dhéile. “Cha’n ’eil fhios domh fo Dhia,” arsa Tormad, “ciod e ’thug am bàs di. Fhaic thu, tha na fiaclan aice cho math ’sa bha iad riamh!”

’N uair a bhiodh duine-bantraich a’ deanamh dìochuimhne air a bhean nach robh ach goirid fo ’n fhoid bhiodh cogais a choimhirsnich ’na aghaidh, agus bhiodh oran air a sheinn mar gu ’m b’ ann leis an te ’bha ’sa’ chill a reachadh a dheanamh. So agaibh rann no dha de dh’oran de ’n t-seorsa so—

Gur mis’ tha gun sùnnt
Bho àm na Bliadhn’ -ùir,
Ceathrar ri m’ chùl
Do phàisdean;
Tha ’n athair ’sa’ chùil
Tha ’m màthair ’san ùir
’S gu’m faigh e te ùr
’Na h-àite.

Gur mis’ ’tha fo ghruaim
Air maduinn Dì-luain,
’S an t-seachdain cho buan
’S is àbhaist;
Na’m faighinn mo dhuais
Cha’n fhanainn fo’n chruas,
Gu’n gabhainn an cuan
Am màireach.

Gur mis’ tha gu tinn
Le goirteas mo chinn,
Cha’n urrainn domh inns’
Do m’ chàirdean—
M’ chlann nighean gun tuar,
’S gu’m bi iad gun bhuaidh,
’S am màthair ’s an uaigh
An càradh.

(Ri leantuinn.)

SEANN CHLEACHDADH.

Tha mòran, a réir coslais, de luchd-leughaidh nach cual guth riamh mu na cleasaibh iongantach a ta ’gan gnathachadh air longaibh, an uair a bhios iad a’ seòladh null thar crios-meadhoin na talmhainn. Nithear dìochioll, uime sin, an so, air cunntas goirid a thoirt mu na cleasaibh sin, do bhrìgh gum bheil iad air an gnàthachadh gu ruig an là ’n diugh air mòran de na longaibh a ta ’seoladh thar a’ chrios sin dh’ionnsuidh Innsean na h-Aird’ an Ear, Australia, no àite air bith ann an cuantaibh na h-àirde deas.

Anns an rìoghachd so, chìthear a’ ghrian deas oirnn aig meadhon-là; ach nam bìomaid ann an Australia, chìtheamaid i mu mheadhon-latha tuath oirnn. Tha’n talamh cruinn, agus leth-char air cumadh uibhe. Tha, uime sin, àite sònraichte aig meadhon an astair, eadar ceann deas agus ceann tuath na talmhainn, far am bheil a’ ghrian aig meadhon-là, air amannaibh de’n bhliadhna, dìreach os ar ceann, agus ’se sin an t-aite ris an abrar anns a’ Bheurla an“Line, ”no“Equator”— ’se sin, an crios no an cearcal a ta ’cuairteachadh na talmhainn, o’n àird’ -an-ear gus an àird-an-iar, agus ’ga roinn na dha leth.

Ach, chum ar sgeul a dheanamh so-thuigsinn, feumar a thoirt fa’near gu’n robh mòran de dhiathaibh-bréige aig na cinnich o shean, anns an robh iad gu dall agus gu h-amaideach a’ cur an uile dhòchais. Is gann nach robh dia no ban-dia aca airson nan uile nithe. Mar so, b’e Mars dia a’ chogaidh—Baccus, dia an fhìona—Pan, dia nan coilltean—Ceres, ban-dia an àrbhair—Minerva, ban-dia a’ ghliocais—agus mar sin siòs. Tha e cinnteach, air do na cinnnich a bhi mar so a’ dealbhadh diathan ’nan inntinn fèin gu riaghladh thar gach nì, nach fàgadh iad an cuan mòr agus doinionnach gun a dhia fèin mar an ceudna. B’e, uime sin, Neptun dia a’ chuain, agus b’i Amphitrite ban-dia a’ chuain. An uair nach robh eòlas sam bith aig na cinnich iodhal-aorach sin air an aon Dhia bheò agus fhìor a chruthaich nèamh agus talamh, bha iad gu dìomhain an dùil gum b’e Neptun a b’aobhar do gach anradh agus dionionn air a’ chuan mhòr, agus gu’n robh uile uisgeachan an domhain aige-san fo ’smachd féin!

Chum sùgradh agus cridhealas a chumail suas air na longaibh a ta ’seòladh do dhuthchannaibh an céin, tha na seòladairean a’ leigeil orra féin gum bheil ’àite-còmhnuidh anns a’ chuan mhòr, dìreach aig crios meadhoin na talmhainn; agus nach ceadaich e do luing sam bith a dhol seachad air a’ chrios sin gun fhailt’ a chur oirre.

An uair a ruigeas long an t-àite sin de’n chuan, theid seòladair suas gu mullach a’ chroinn-mhòir, a ghabhail fradhairc air a’ chuan ceithir-thimchioll air; agus cha’n fhad gus an glaodh e le ’uile neart, “Tha mi ’faicinn ni-eiginn cosmhuil ri sgoth air taobh an fhuaraidh!” Ann an ùine ghoirid an déigh sin, cluinnear guth anns a’ chuan, aig toiseach na luinge da’n toir oifigeach àraidh freagradh. Their an guth ris an oifigeach so, “Cuir an long air an luidh-chuige, oir tha Neptun, dia a’ chuain, a’ teachd air bòrd.” Air ball cuirear suas an long, agus air a’ cheart mhionaid sin leumaidh òganach sgiamhach suas air a’ chlàr-uachdair, air a sgeudachadh gu riamhach le briogais ghoirid, le bucallaibh ’na bhrògaibh agus leis gach [ ? ] eile a réir sin. Grad chuiridh e mòran cheistean, ag iarraidh fios air ainm na luinge, cia as di, c’àite’ am bheil i ’dol, agus ciod leis am bheil i air a luchdachadh. An sin, their e gu modhail gur seirbhiseach esan do Neptun, agus gu’n do chuireadh e a dh’innseadh gum bheil a mhaighstir a’ teachd gu grad air bòrd. An sin tha sòl mòr air a thilgeadh tarsuing air meadhon na luing, leis am bheil a toiseach air ’fholuchadh o a deireadh. Ann an ùine ghoirid, thig Neptun agus a luchd-frithealaidh a mach o chùl an t-siùil sin, agus nochdaidh iad iad féin, nam buidhinn eagallaich, air a’ chlàr-deiridh! Cumamaid ’nar cuimhne nach ’eil annta so gu léir ach na seòladairean féin, air an sgeudachadh le culaidhibh iongantach, agus air an cur as aithne le dathaibh geala, dearg, agus le h-aghaidhibh coimheach. Tha Neptun ’ga nochdadh féin na shuidhe air carbad, a ta air a tharruing le seisear ghillibh treuna. Tha na gillean sin a’ gluasad mar bheathaichibh ceithir-chosach, le’n corpaibh ach beag rùisgte, agus air an còmhdachadh le ballaibh dearg’ agus geal fa seach. Tha feamainn agus luibhean-mara, mar fholt, air an cinn; agus tha sligean àraidh aca làmhaibh, leis an dean iad fuaim agus gleadhraich eagallach! Tha Neptun na shuidhe gu h-àrd air a charbad féin, le coron rìoghail air a cheann, agus le sleagh trì-mheurach ’na làimh-dheis. Fo’n choron so, tha gruag mhòr air a deanamh de chòrcach-calcaidh; agus tha feusag uamhasach de’n stuth ceudna a’ tuiteam sìos air ’uchd! Aig uachdaran so a’ chuain tha mòran luchd-frithealaidh, a ta air an sgeudachadh le trusganaibh a thogas gàire na sgioba, agus leis gach nì eìle a chuireas iad fo choslas fiadhaich agus gruamach! Am measg chàich, chìthear léigh Neptun, leis gach cungaidh-leighis ’na làimh; agus mar an ceudna bearradair Neptun, aig am bheil ealtuinn

(Air a leantuinn air taobh 310.)

---

[308]

[Vol . 7. No. 39. p. 4]

MAC-TALLA:

Paipear-naigheachd Gailig, air a chur a mach uair ’san t-Seachdain.

“Is toigh leinn a’ Ghailig,
A bardachd ’s a ceol;
Is tric thug i nios sinn
’Nuair bhith’maid fo leon:
’S i dh’ ionnsaich sinn trath
Ann an laithean ar n-oig,
’S nach treig sinn gu brath
Gus an laidh sinn fo n fhod.”
—BARD NA LEADAIGE.

“Duisg suas a Ghailig, ’s tog do ghuth,
Na biodh ort geilt no sgaig;
Tha ciadan mile dileas dhut
Nach diobair thu ’sa bhlar;
Cho fad ’sa shiubhlas uillt le sruth.
’Sa bhuaileas tuinn air traigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth
Gun teid do chur gu bas.”
—NIALL MAC LEOID.

A PHRIS.
BLIADHNA, $1 .00
SIA MIOSAN, .50
TRI MIOSAN, .30

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatuinn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.

Cuiridh iadsan a tha comasach air Gailig a sgriobhadh, comain mhor oirnn, le bhi cur g’ ar n-ionnsuidh, o am gu am, litrichean, naigheachdan, no seanchas sam bith eile a bhiodh air a mheas taitneach leis an luchd-leughaidh. An uair a bhios neach sam bith a sgriobhadh ugainn ann an Gailig, thugadh e an aire do na seolaidhean a leanas:—

1. Na sgriobh ach air aon taobh de ’n phaipeir.

2. Na biodh an sgriobhadh ro mheanbh, agus dean e cho soilleir agus cho furasda leughadh ’s is urrainn dhut.

3. Fag farsuingeachd air chor ’s gur urrainn dhuinn ceartachadh no atharrachadh a bhios ri dheanamh a chur eadar na facail agus eadar na sreathan.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, C. B., APRIL 21, 1899.

NA CEILTICH.

Dh’innis mi cheana gur iad, ann mo bheachd-sa, na Gàidheil a thug an ainm do Chalais anns an Fhraing, do Bhaile ’Chaolais, do Chaol an t-snàimh, do Chaol Mhuile, do Chaol Ile, do Chaol Dhiùra, is do na Caoil Mhòideach ann an Albainn. Chi neach air bith glé fhurasda gur e facal fior Ghàidhealach a tha ann an caol no aimhleathan. Thainig na Gàidheil mata, anns na linntean a tha bho cheann fada ann an tir na di-chuimhne, thairis air an fhairge luasganach a tha eadar an Fhraing agus Breatunn bho Chalais gu Dobhair ann an Sasunn. Cha robh defiir sam bith air na Gàidheil an uair a thòisich iad air tuineachadh ann an Sasunn, air dol tuath no dh’ ionnsaidh na h-àirde ’n iar. Rinn iad maille, ’s ghabh iad an ùine féin ann an imeachd mu thuath, agus bho aon àite gu h-àit eile. Is eiginn gu’n do thuinich daoine air bith car ùine fhada anns an dùthaich mun d’thug iad na h-ainmean a mhaireas gu bràth do iomadh sruth us loch us ros us cnoc us comhnard us aonach a tha fathast a’ caitheamh cainnt us eididh na fine a ghabh sealbh sheasmhach air tùs innte, no anns an dùthaich. Tha e cho soilleir ri solus an latha, mar a chi sinn, gu bheil, air feadh Shasuinn, ainmean a tha cho Gàidhealach ri ainm sam bith a tha an diugh ann an Lochabair, no ann am Muile, no ann an eilean I, Iona. Is e facal fior Ghàidhealach a tha ann an Dobhar, a’ ciallachadh mar a tha e uisge, no oir dùthcha. Tha Dobhar ann an Albainn anns an fhacal Aberarder no Aberardour, “Abhain an aird dobhair.” Tha am facal Dobhar mar an ceudna r’a fhaicinn ann an Aberdour no Aberdovar; ann an Aberchuder, “Abhain chuan Dobhair;” agus ann an Calder, “Coille Dobhair.” Tha e follaiseach gu leor gu bheil am facal Dobhar glé chumanta ’s aithnichte ann an Albainn.

Is e Cambridge, “an drochaid cham,” is ainm do aon de na h-oil-thighean measail, iomraiteach a bhuineas do Shasunn. Chunnaic mi féin an amhuinn bheag a tha ’siubhal seachad air an oil-thigh so, agus da-rireadh tha i cam gu leòr, agus nochd na Gàidheil gliocas mor an uair a thug iad cam mar ainm air an t-sruthan charach, lùbagach so. Isis: is e so ainm na h-aimhne ’tha ’dol seachad air Oxford, no “àth nan damh,” an t-oil-thigh aosmhor, cliùiteach air an cuala an saoghal iomadh iomradh fàbharrach. Tha am facal Isis a’ ciallachadh a sios, no an eas. Faodaidh sinn tamh no tabh fhaicinn anns an amhuinn Thames no Tamesis, a tha ’g imeachd seachad air baile mor us beartach Bhreatuinn. Tha gun teagamh a làthair anns an fhacal Lunnainn no Lunnuinn, long no loingeas. Anns na h-aibhnichean Sasunnach Anne, Chen, tha am facal Gaidhlig amhainn ri fhaicinn. Anns na h-ainmean Esk, Eskle, Exe, Ouse, Ane, ’tha ann an iomadh cearna de Shasunn am focal uisge ’lathair. Anns an amhainn Leven chi sinn liath agus amhainn, —an amhainn liath. Buinidh do ’n amhainn Don, dubh agus an no amhainn—no, ma dh’ fhaoidte, domhainn. Tha Dee a’ ciallachadh da agus abh. Tha a uisge ’s reidh r’ am faicinn ann an ainm na h-aibhne Aire. Chitear anns an fhocal Tyne, teth, agus an no amhainn. Tha allt ’us dubh a’ deanamh suas ainm na h-aimhne Aldie. Co nach fhaic liath anns an ainm Lee? Buinidh liath ’us an no amhainn do Leen. Tha se aimhnichean ann an Sasunn a’ giulan an ainm Storn—focal a tha ’ciallachadh sturr no stur. Cover, cobhar; Avon, amhainn; Severn, seimh bhurn; —so aimhnichean Sasunnach eile ’tha air an sgeadachadh le trusgan Gaidhealach. Nach ’eil e soilleir gu leoir a nis gur iad na Gaidheil a thug na h-ainmean, a tha iad fathast a’ giulan, do mhoran de aimhnichean Shasuinn; agus gu do thuinich, anns na laithean air nach ’eil fios cinnteach againne, na Gaidheil uine mhor ann an Sasunn; agus gu robh coir ’us sealbh aca air mar an duthaich fein.

Tha gach Gaidheal min-eolach air Dun; oir, anns na h-amannan a bha ’s a dh’ fhalbh, bha daighneach no caisteal tiugh, laidir, air mullach ceud Duin ann an Albainn. Tha iomadh aird no meall ann an Sasunn d’ am buin an t-ainm Dun—Duncaster, Dunstable, Dunmore, Dundry, —co nach aithnich Dun anns na h-ainmean so? Ann an Lincoln, faiceamaid linn. Ann am Penard, no Beinnard, chitear beinn—focal a tha co Gaidhealach ris an fhraoch no ris an rainneach fein. Ann an Kenne, Kennedon, ceann an duin, Kencet, Kencomt, ceann cam—tha ceann agus focail Gaidhealach eile g’ an nochdadh fein. Ann an Cheviot—ainm chnoc ann an taobh mu thuath Shasuinn—chitear am focal Gaidhlig tiughad.

Cha ’n ann gun aobhar sonruichte, mata, ’sgriobh Maighstir Taillear, sgoilear foghluimte Sasunnach, gu bheil ach beag gach ainm aimhne thairis air Sasunn gu leir Ceilteach no Gaidhealach; agus gu bheil a chuibhrionn a’s modha de Shiorramachdan Shasuinn a’ nochdadh ainmean no freumhan Ceiltich.

Tha aireamh nach ’eil beag air feadh Shasuinn de ainmean chnoc, ’us ghlaic, ’us chomhnardan, ’us dhaighneach a’ tabhairt fianuis gur iad na Ceiltich aig an robh coir ’us sealbh an toiseach air fearann ’us sliosan ’us leargan Shasuinn. Tha dochas agam gu bheil e soilleir gu d’ imrich na Gaidheil air an athais gu ceann mu thuath Shasuinn, gu deachaidh iad air an aghaidh do Albainn, agus gu do sheol iad bho cheann mu dheas Albainn gus an d’ rainig iad an t-Eilean Eirionnach. Nochdaidh mi ann an litir eile gu bheil ainmean co Gaidhealach ris an fhraoch fein a’ tachairt oirnn ann an cearna mu dheas Albainn. Dh’ imich na Gaidheil gu h-airde ’n iar Shasuinn mar an ceudna, ’s sheol iad thar an fhairge Eirionnaich gus an do ghabh iad tamh ’us aiteachadh ann an Eirionn.

Tha ’n Cuimreach dileas, foghluimte, Imhear Lhuyd, ag innseadh dhuinn anns an leabhnr ionnsuichte ’sgriobh e, an t-Archaeologica Britannica, gu d’ imrich Gaidheil thar an fhairge Eìrionnaich gus an eilean sin.

Tha Rhys, fear-teagasg nan Canainean Ceilteach ann an Oil-thigh Ath nan damh, ag innseadh an sgeoil cheudna.

Bheir mi aig am eile eachdraidh a’s fhaide air Lhuyd agus air Rhys, da sgoilear Cuimreach a tha airidh air moran speis ’us urraim.

CONA.

ALASDAIR GARDEN.

’Se ollamh-lus ainmeil a bh’anns an duine seo, a fhuair ’ionnsachadh an Ard-sgoil Dun-eideann, far an d’fhuair e inbhe ollamh Leigheis Rugadh e an Albainn ’sa’ bhliadhna 1730, agus ghabh e comhnaidh aig Baile Thearlaich an Caroline mu Deas ’sa’ bhliadhna 1752, far a do thoisich e air obair mar lighiche. Thoisich e air ball air rannsachadh eòlas-luibhean, ach fhuair e dragh mòr ’ga ionnsachadh gu ceart leis na leabhraichean le Tournefort agus Ray, an fheadainn a’s fhearr a bh’aige, oir bha iad na bu freagarraiche do lusan na Roinn-Eòrpa na iadsan a bha ri fhaotainn an America. Mu dheireadh, thachair e air na leabhraichean sin, “Fundamenta Botanica,” agus “Classes lantarum” le Linneus, agus anns a mhios Mart, 1755, sgriobh e litir snarail Laidionn do’n lusrogan ainmeil sin. Beagan an déigh seo, fhuair e leabhraichean bho’n Suain a chuidich e gu mòr ’na obair, agus fhuair e mach roinnean ura am measg ainmhidhean agus lusan America mu Thuath. Bha Linneus na chomain airson an fhios a fhuair e bhuaidh air cuileagan agus éisg an Carolina mu dheas, nam measg bha beathach ainmeil ris an abrar “Siren lacertina,” aig a’ bheil an dara leth coltach ri dearc-luachrach, agus an leth eile coltach ri iasg. Nuair a bha e tuillidh air fichead bliadhna am Baile Thearlaich, chuir ar-a- mach an America crioch air na litrichean eadar Garden agus Linneus, agus bho na ghabh esan taobh nam Breatunnaich, bha feum aige teicheadh bho America gu Sasunn. Dh’fhàg e a mhac na dheigh, ach thug e leis a bhean agus a dhithis nighean. Shiubhal e an Lunnainn air 15mh la dhe’n mhios Giblean, 1761, 62 bliadhn a dh’aois. Sgriobh e beagan phaipearan air leth, ach cha do chuir an clòdh leabhar iomlan riamh.

RI CHREIC.

FEARANN a bhuineadh do EOSEPH GILLIOS, aig Forks Shidni, mu 7 mile on bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Air a dheagh obrachadh.

FEARANN aigForks Road,mu cheithir mile on bhaile, ri taobh fearann Mhic-Thearlaich, —mu cheud gu leth acaire.

FEARANN a bhuineadh do SHEORAS BOUTILIER, ann an Coxheath, mu thri mile o’n bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Tha e ’na fhearann math, faisg air an rathad-iaruinn, air a dheagh obrachadh, agus tigh us sabhal air.

Prisean agus Dail Reusanta.

Phœbe Brookman.
Sidni, C. B.

A. J. G. MacEACHUINN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, NOTAIR, &c .
Fear-ionaid àrd chùirtean Nobha Scotia agus Newfoundland.
SIDNI, C. B.

Dr. G. T. MacGILLEAIN
DOTAIR FHIACAL.
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI. C. B.

---

[309]

[Vol . 7. No. 39. p. 5]

NAIGHEACHDAN.

Bha Halifax a taghadh ard-bhaillidh Di-ciaduin s’a chaidh. Bha dithis a ruith, Mr. Stephens a bha anns an dreuchd roimhe, agus Mr. Hamilton. Fhuair Hamilton a stigh le 600 bhot a bharrachd air Stephens.

Tha an t-ard-riaghladh an deigh reachd cruaidh a dheanamh a thaobh creic deoch laidir anns a Yukon, no mar a theirear ris an Clondaic. Bidh e gu math doirbh an stuth a thoirt a stigh idir fo’n lagh ur, agus cha b’ iongantach ged a bhionh “gorta” dibhe anns an duthaich an uine ghoirid, gorta nach dean cron sam bith orrasan a tha ’g obair innte a sireadh an oir.

Tha duin’ og a mhuinntir Bhaddeck, Coinneach Mac Aonghais, a bha foghlum ann an oil-thigh Auburn, New York, an deigh gairm fhaotainn gu Dakota, far am bheil aireamh de theaghlaichean Gaidhealach a tha air son an soisgeul a bhi air a shearmonachadh dhaibh ann an cainnt an duthcha fhein. Cha’n eil teagamh againn nach cord Mr. Mac Aonghais gu math riutha, oir tha e ’na dheagh fhear-labhairt Gailig us Beurla.

Thachair droch sgiorradh, Di-satharna s’a chaidh do Sheumas Domhnullach, fear-parlamaid siorrachd Inbhirnis, aig cala West Bay Road. Bha fear de ’n luchd-obrach timchioll air carbad a bhathas a luchdachadh le“sleepers”ag obair le tuaigh agus Mr. Domhnullach ’na sheasamh faisg air. Dh’fhalbh an tuagh bhar na coise, agus bhuail i air Mr. Domhnullach anns an uchd a deanamh gearraidh sia oirlich a dh’ fhad agus cho dona ’s gu ’m b’ fheudar fhuaigheal.

Thatar ag radh gu bheil tim-chlar ur ri bhi aca air an rathad-iaruinn air an t-samhradh so, agus gu’m bi da charbad ’san latha a falbh ’sa tighinn eadar Sidni us Halifacs. Bidh sin na ghoireas mor, oir bidh aon diubh a deanamh an astair ann an uine moran na’s giorra na thatar ’ga deanamh an drasda. Tha sinn an dochas, o’n tha atharrachadh ri bhi air a dheanamh, nach tillear am feasda ris an tim-chlar a th’ aca aig an am so, leis an fheudar do dhuine tha air son a dhol air cheann turuis a leabaidh fhagail beagan an deigh dha a dhol innte.

Bha muinntir na Narrows Mhora a taghadh fir-comhairle Di-mairt s’a chaidh. Aig an taghadh toiseach a gheamhraidh, chaidh cuisean car air aimhreit, agus bha gach fear dhe’n dithis a bha ruith ag agairt coir suidhe anns a Chomhairle. Ach air son a chuis a chur ceart, agus cosguis lagha a chumhnadh, chaidh ordugh a thoirt seachad gu’m biodh taghadh ur ann. Bha ’n dithis cheudna ruith, Seumas Dughlach, agus Iain C. Mac Neill. Thainig barrachd de na bhotairean a mach ’sa thainig riamh roimhe. Fhuair Mac Neill a stigh le 156 bhot, naodh a bharrachd air na fhuair an Dughlach.

AN“SCOTT ACT. ”

Thug sinn iomradh anns an aireamh mu dheireadh air fear de phaipearan a bhaile bhi labhairt gu cruaidh mu’n“Scott Act. ”Tha sinn a creidsinn gu fior nach eil am paipeir sin air son a bhi misneachadh no a neartachadh luchd-bristidh an lagha ann an doigh sam bith, ach tha sinn aig an am cheudna dhe’n bharail gu bheil a bhi labhairt mu’n lagh air an doigh air am bheil e, a deanamh an dearbh ni sin, a toirt misneachd agus neart dhaibhsan a tha ’ga bhristeadh. Cha ’n eil teagamh nach eil an lagh ceart, ’nan cuirte gu feum e, agus cha ’n eil teagamh cearbach ’s mar tha e, nach gabh e cur gu feum. Their a luchd-casaid gu tric nach gabh e obrachadh, agus nach biodh e ceart do ’n bhaile so feuchainn ris, gu’m biodh e air a chur ann an ainbh-fhiach leis, mar a thachair uair roimhe aireamh bhliadhnaichean air ais, nuair a bha an lagh ur agus moran na bu chearbaiche na tha e ’n diugh. Ach their iad mar an ceudna gu bheil ’s gu robh iadsan a tha feuchainn ris an lagh obrachadh, a deanamh sin air son buanachd dhaibh fein. An so tha ni iongantach. Tha na h-uaislean sin a deanamh airgeid air, ach nan toisicheadh am baile, rachadh e anns na fiachan! Ma tha aon duine no da dhuine a deanamh airgeid air an“Scott Act, ”carson, an ainm an aigh, nach b’urrainn am baile, air a chuid bu lugha, an lagh ceudna a laimhseachadh cho glic ’s cho math ’s nach rachadh e anns na fiachan. ’Se ’m baile bu chor a bhi air chul an lagha, agus cha teid casg ceart a chur air a mhalairt mhi-laghail, chronail, gus an gabh am baile os laimh e. Na’n deanadh am baile sin, tha sinn a creidsinn gu ’n soirbhicheadh leis, agus gu’m biodh cuisean an ceann beagan mhiosan moran na’s fhearr na tha iad. Nan leigte ris aon uair do luchd-reic an stuth laidir gu robh aca ri sgur a dheoin no dh’aindeoin, sguireadh iad gu ire bhig gun a dhol gu lagh idir. Ach fhad ’s nach bi air chul an lagha ach a dithis no triuir, agus a bhios daoine tha gabhail orra fhein a bhi air taobh stuaime ’s air taobh lagha, a tilgeadh gach taire ’s urrainn daibh air an lagh ’s orra-san a tha ga sheasamh, cha sguir iad dhe chreic ’s cha ruig iad a leas.

Ann an Tracadie, anNew Brunswick,tha tigh-eiridinn air son lobhar air a chumail suas le ard-riaghladh Chanada. Tha aig an am so, aon air fhichead anns an tigh, sianar bhoirionnach, agus a coig deug de dh’ fhirionnaich. Chaochail dithis air a bhliadhna chaidh seachad, agus bha triuir air an gabhail a stigh as ur. Tha ’n neach a’s sine anns an tigh-eiridinn tri fichead bliadhna s’a dha, agus an neach a’s oige coig bliadhn’ deug a dh’ aois. Tha an luibhre a fas na’s gainne ann an Canada na bha i. Tha i ann an aite no dha an Ceap Breatunn, ach ’si barail an lighiche tha sealltuinn thairis orra-san air am bheil i, nach eil cunnart mor sam bith a nise u’n sgaoil i. Tha an luibhre gabhaltach, agus tha e gle iomchuidh iadsan air am bheil i a bhi air an cumail air leith o daoin’ eile.

Am Bathar a’s Fhearr.
Na Prisean a’s Isle.
GHEIBH THU SIN AIG
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
SIDNI, C. B.
Bathar Tioram, Aodaichean, Amhlan, agus iomadh seorsa bathair nach gabh ainmeachadh an so.
THIG AGUS GHEIBH THU BARGAN.

[Dealbh]
MA thaBUGGY , CONCORD, EXPRESSnoROAD CARTa dhith ort air an earrach so, bhiodh e chum do bhuannachd sealltuinn air an stoc againne. Bidh aireamh mhor de charbadan ur a stigh againn mu mheadhain Maigh—carbadan cho math ’sa thainig riamh do ’n duthaich. Sgriobh ugainn air son phrisean.

F . FALCONER & SON,
Luchd-gnothuich do’nCanada Carriage Co.an Ceap Breatunn.
SINDI, C. B.

AMHERST BOOT & SHOE Mfg. Co.
AMHERST, N. S.

A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.

BAS.

—Aig Loch Ghabarus, air an darna latha deug dhe’n mhios so, Anna, bantrach Neil Dhomhnullaich, ceithir fichead bliadhna dh’aois. Rugadh i ann an Uidhist a chinn a Tuath, agus thainig i mach don dùthaich so, an uair a bha i seachd bliadhn’ deug a dh’aois. Dh’fhàg i sianar mhac agus dithis nighean. ’Sann còmhla ri fear de mic a bha i fuireach. Tha aon de h-igheanan pòsda aig Niall Mac Gilleain, ceannaiche, ann a Fourchu.

—Ann an New Boston, Di-màirt sa chaidh, Tormad Mac Amhlaidh, da fhichead ’sa coig a dh’aois. Bha e air a bhualadh le pairileis o chionn da sheachdain air ais, agus dh’aobharaich sin a bhàs, Bha e ’na dhuine ciùin, socair, air an robh meas mor aig na h-uile chuir eòlas air. Bu mhaighstir sgoile e, agus theagaisg e ann an caochladh sgireachdan air feadh na siorrachd.

LEABHRAICHEAN GAILIG.

Clarsach an Doire, le Niall MacLeoid, $1 .00
Na Baird Ghaidhealach, bho 1775 gu 1825, leis an Urr. A. Mac G. Sinclair .35
Orain Iain Luim .35
Gramar Gailig, le Dr. H. C. Mac ’Illiosa 1.10
Gaelic Class Book .35

Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son a phris ainmichte.

Sgriobh gu—
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney C. B.

---

[310]

[Vol . 7. No. 39. p. 6]

(Air a leantuinn o thaobh 307.)

dà throidh air fad, eadhon mìr de chearcall iaruinn air meirgeadh! Aig a’ bhearradair so tha gille mòr dubh, a ta ’giùlan cuinneig ’na làimh mar bhocsa-siabuinn, làn tearra agus nithe eile. Ri taobh Neptun chìthear Amphitrite, a bhan-righinn féin, na ’suidhe air carbad eile, a ta air a tharruing le seisear ghillean làdair, borb, air an sgeudachadh cosmhuil ri luchd-tarruing carbaid a companaich. Cha’n ’eil ann an Amphitrite ach fear fo eudach boirirnnach, Tha sleagh aig a’ bhan-righinn, mar an ceudna, ’na làimh, agus ’na h-uchd tha aon de bhalachanaibh na luinge, mar naoidhean. Tha banaltrum aig an leanabh sin, a ta ’taomadh brochain le ladair iaruinn na bheul. A bhàrr air so, tha mòran de luchd-frithealaidh aig Amphitrite—maighdeana-mara, le sgàthanaibh, cìribh, bruisibh, agus nithibh eile mar sin, air an siubhal.

An uair a bheirear na carbadan chum a’ chaisteil deiridh, thig caiptean na luinge a làthair, le fìon agus deochaibh eile, chum beatha Neptuin altachadh air bòrd. Grad thiligidh uachdaran a’ chuain agus a chéile an sleaghan air an làr, mar so a’ toirt ùmhlachd do phrìomh-fhear na luinge, agus do bhan-righinn na dùcha as an d’thaìnig e.

“Thainig mise,” their Neptun, “chum fàilt a chur ortsa, a dheagh Bhreatunnaich, agus chum innseadh dhut gum bheil mi toilichte t’fhaicinn an taobh a stigh de m’ chrìochaibh. So agad Amphitrite, mo chéile-sa, agus so agad mo leanabh. Ceadaich dhomh a nis foighneachd airson mo bhan charaid chòir, Bhictoria, ban-righinn Bhreatuinn, —agus airson a companaich, Prionns’ Ailbeirt, —agus airson an teaghlaich rìoghail gu léir.”

Caiptean.— “Dh’fhàg mise slàn, fallain, iad uile.”

Neptun.— “Is taitneach, gun teagamh, an naigheachd sin leamsa, a chaiptein chòir; ach cionnas tha na naoidheana rìoghail, am Prionns’ òg agus a phiuthar?”

Caiptean.— “Le’r cead, chuala mi gum bheil na pàisdean a’ tighinn air an aghart gu math agus gu ro mhath; ach ged a fhuair mi, a nis, an t-urram agus an toil-inntinn mac rìgh a’ chuain fhaicinn a’ m’ luing féin, cha’n fhaca mi riamh ar leanabana rìoghail féin, am Prionns’ òg agus a phiuthar, ach tha iad gun deireas sam bith—gu seasgair anns an luchairt rìoghail; agus, cosmhuil ris na craobhaibh, cha’n ’eil tuilleadh aca ri dheanamh ach a bhi ’fàs suas.”

Neptun.— “Is binn leam féin do sgeul, a Bhreatunnaich—is math leam a chluinntinn gum bheil na pàisdean a’ soirbheachadh. Ach innis so dhomh; —am bheil Ailbeart beag, Prionnsa na h-Adhailt, * co tapaidh ris an leanabh-gille so agamsa, nach ’eil fathast ach beagan mhìos a dh’aois—a rugadh am measg nan tonn atmhor, geala, gàireach—agus aig nach ’eil pàilliun ach garbh-aigeal a’ chuain ànradhaich?”

Caiptean.— “Cha’n ’eil è gu dearbh, agus cha bu dual màthar da a bhi mar sin, oir is boirionnach beag Ban-righinn Bhreatuinn.”

Neptun.— “Ciod sin a thubhairt thu, a chaiptein—Ban-righinn Bhreatuinn na boirionnach beag! Am boirionnach is mò air an talamh, gidheadh a’d’ bharail-sa tha i beag! Smuainich car tiota cò i, agus cò iad na sinnseara mòra, gaisgeil, cruadalach, o’n d’thàinig i. B’eòlach mise air rìghribh Shasuinn agus Albainn rè iomadh linn air ais, agus b’iad fein an laochraidh threun agus chalma. Smuainich air fad, leud, agus farsuingeachd nan riòghachdan, nan tìrean, agus nan eileanan, thairis air am bheil uachdaranachd an diugh aig Ban-righinn Bhictoria, —agus an abair thu an sin gum bheil i beag? Cha’n eil a’ ghrian a’ luidhe air na tìribh thairis air am bheil i a’ riaghladh. Tha i na farmad do chumhachdaibh an domhain, agus na cùis-eagail do gach rìoghachd nàimhdeil! ’N aon fhocal, tha i mòr, mòr!”

Caiptean.— “Tha fios agam gum bheil i mòr mar bhan-righinn, ach beag mar bhoirionnach—mòr a thaobh dreuchda, ach beag a thaobh pearsaidh.”

Neptun.— “Ro cheart; ro cheart. Ach, a chaiptein, cha’n ’eil uine ri chall. So, òlamaid deoch-slàinte deagh Bhan-righinn Bhreatuinn, agus a deagh Chompanaich. Fàs agus gràs da’n dithis chloinne; agus ’gum b’ann a lìonas sliochd nan daoine còire brògan an aithriche.’ Do thaobh an Teaghlaich Rìoghal uile, guidheamaid,—

“Beatha shona a’s bhuan doibh,
Slainte bhos agus shuas doibh;
Sliochd an sliochd, ’s gach sliochd uath-san.
Feadh gach linn gu robh sluaghmhor a’s mor.”

Caiptean.— “Tha mi fad a’ d’ chomain, a rìgh nan tonn beucach, airson do dheagh rùin do n rìogachd sin do’m buin mise, agus d’a riaghlairibh—do dheagh rùin, a chuir thu an céill co h-ullamh, h-eallamh, deas-chainnteach.”

Neptun.— “A nis, a chaiptein, feumar a bhi ’deanamh deas gu dealachadh. Is maiseacch gu cinnteach an long so agus, a réir coslais, is gleusda agus is ealanta a sgioba: ach ar leam féin gum bheil mi ’faicsinn sluagh air bòrd nach robh riamh roimhe a’m chrìochaibhsa, agus saoilidh mi nach bu mhisd iad an aghaidhean a nigheadh, agus am feusagan a bhearradh, mu’n téid iad thar a’ chrios mhòr.”

Caiptean.— “Tha sin, Rìgh Neptuin, gu h-iomlan aig bhur toil-sa.”

Neptun.— “ ’Si mo thoil-sa, matà, gu’n deanar e, agus sin air ball.”

Air do Neptun labhairt mar so, buailidh e an clàr-uachdar leis an t-sleagh bhios ’na làimh, a chuireas an long gu iomlan air chrith! An sin glaodhaidh e ri a luchd-frithealaidh, ag ràdh, “Thigibh an so, mo ghillean tapaidh! Nighibh, glanaibh, agus bearraibh, gach mac màthar a ta nan coigrich; ach tha mi ’g àithneadh dhiubh a bhi bàigheal riu, agus na deanaibh dochann air uasal no ìosal.”

Cha mhothaichear a nis ach cabhag, ùspairn, odhail, agus gleadhraich, thall agus a bhos! Cuid an so a’ call an treoir trid eagail, do bhrigh nach robh iad riamh roimhe nam fianuisibh air a leithid so de shealladh; cuid eile an sud, a chunnaic a leithid roimhe, làn toil-inntinn leis an fhearas-chuideachd, air doibh a bhi ’gam faicinn féin tèaruinte agus saor o gach dolaidh! Chìthear Neptun féin, le sealladh àrd agus uaibhreach, na shuidhe air a charbad, ann am meadhon a luchd-frithealaidh. Ach ged is grinn an carbad sin ann an sùilibh uachdarain a’ chuain agus a sheirbhiseach féin, is suarach e an coimeas ri carbad-cogaidh Chuchullin, mhic Shéuma, air am bheil “Oisean liath nan ceilearan” a’ toirt a’ chunntais a leanas:—

“Carbad! carbad garbh a’ chòmhraig,
Gluasad thar chòmhnard le bàs;
Carbad cuimir luath Chuchullin,
Sàr-mhac Shèuma nan cruaidh-chàs,
Tha ’earr a’ lùbadh sìos mar thonn,,
No ceò mu thom nan carragh geur;
Solus chlocha-buadh mu’n cuairt,
Mar chuan mu eathar ’san oidhche.
Dh’iuthar faileasach an crann,—
Suidhear ann air cnàimhibh caoin,
’Se tuineas nan sleagh a t’ann,
Nan sgiath, nan lann, ’s nan laoch.”

Cha bhi ach a mhàin aon de ghunnachaibh-mòra na luing aig Neptun mar charbad; ach freagraidh sin féin na bhios r’a dheanamh leis.

Air do Neptun a bhi nis air a chuairteachadh leòsan deas agus deonach air géill a thoirt d’a iarrtasaibh, cuirear sios do bhroinn na luinge gach mac màthar nach robh riamh roimhe aig crios-meadhoin na talmhainn; agus suidhichear freiceadan làdair orra, gus an gairmear nìos iad aon an déigh aoin.

Theid ballan mòr ’uidheamachadh, agus bithidh ochd no deich baraillean uisge air an taomadh ann. Thairis air beul a’ bhallain so cuirear sgealb fiodha, mar aite-suidhe dhoibh-san a tha gu bhi air an glanadh agus air am bearradh le seirbhisich Neptuin.

Air do gach nì mar so a bhi air a dheasachadh, gairmear a nìos as an luing a’ cheud fhear a tha gu bhi air a laimhseachadh leis an luchd-frithealaidh aig righ a’ chuain. Cuirear na shuidhe e os ceann a’ bhallain, le foluch air a shùilibh, chum nach faic e ciod a ta gu tachairt da. Cuirear a’ cheisd so air, “C’àit’ an d’ rugadh e?” agus co luath ’sa dh’fhosglas e a bheul chum sin innseadh, sparraidh am bearradair bruis làn tearra a stigh ’na bheul; agus comhdaichidh e a ghnùis gu léir leis an teàrr sin, a ghnàthaicheas e an àite siabuinn! An sin glacaidh e an cearcall meirgeach ’na làimh mar ealtuinn, agus sgrìobaidh e gnùis an duine a bhios fo ’làimh leis, co cruaidh agus

(Air a leantuinn air taobh 311.)

MAC-TALLA:

Paipear Gailig, —an aon fhear dhe sheorsa tha ri fhaotainn.

A TIGHINN A MACH UAIR ’SAN T-SEACHDAIN.

Naigheachdan na Seachdain, Sgeulachdan, Dain, Orain, Eachdraidh, Litrichean, agus nithean taitneach eile air an toirt seachad o am gu am.

THA SGOILEARAN
matha Gailig a sgriobhadh dha daonnan, agus a cumail leughadh taitneach ri sean agus og.

’S coir do gach neach aig am bheil gradh do
CHAINNT A SHINNSIR,
a bhi ’ga ghabhail, ’ga phaigheadh, ’s ’ga leughadh.

A PHRIS:
DOLAR ’SA BHLIADNNA.

Bu choir dhaibhsan a tha deanamh ghnothuich
SANAS
a chur anns a MHAC-TALLA; oir, tha e ’na phaipear cho math anns an doigh sin ’sa ghabhas faotainn.

THA E DOL
FAD US FARSUING,
agus anns gach aite do ’m bheil e dol thatar ’ga shar leughadh.

CUIR DEUCHAINN AIR.

H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
Stewartdale , C. B.

CLOTH, DROGAID,
AGUS
Plaideachan “EUREKA.”

Mu dheich air fhichead seorsa aodaich ’ga chreic.
Cloimh air a ghabhail an coinneamh Aodaich.
Ma tha thu air son aodach math deise fhaotainn saor, taghail aige no sgriobh uige.

* Albert , Prince of Wales.

---

[311]

[Vol . 7. No. 39. p. 7]

(Air a leantuinn o thaobh 310.)

co garbh ’s gu’n sil a shùilean, agus gum bi a ghruaidh dearg le ’fhuil féin. Air an àm cheudna; dlùthaichidh léigh Neptuin ris an duine so, agus cumaidh e searrag-fàile ri ’shroin, de nach bi, gun teagamh, fàile ro chùbhraidh; agus, ciod is miosa na sin, bithidh an t-searrag làn de bhioraibh co geur ris na snàthadaibh, a bheir gu h-ealamh fuil an duine a mach! An uair a nìthear mar so gach droch càramh air le luchd-dreuchda Neptuin, tilgear e an coinneamh a chinn sa’ bhallan-mhòr, chum faotuinn as air an dòigh is feàrr is urrainn e!

Nìthear an cleas ceudna air gach duine ’san luing nach robh riamh roimhe sa’ cheàrnadh sin de’n chuan. Is iongantach an sgioba iad, an déigh dhoibh a bhi mar so air an tumadh agus air am beubanachadh. Chìtear iad bog, fliuch, salach, agus còmhdaichte le fuil, a deanamh spàirn a dh’fheuchainn cò is luathe a gheibh iad féin a ghlanadh.

Is minig tha aimhreite agus tuasaid ag éiridh o na cleasaibh mi-thaitneach so. Tha cuid ann nach strìochd air chor sam bith do’n droch cleachdadh so, gus an toirear a dh’aindeoin iad gu fulang mar a dh’ainmicheadh. Tha cuid eile a’ ceannachadh saorsa dhoibh féin le h-airgiod, agus le deoch a thoirt do sheirbhisich Neptuin—nithe air an dean iad greim le’n uile chridhe.

Air mòran de longaibh, cha’n ’eil na droch cleasan so a nis air an gnàthachach idir; agus air longaibh eile, cha’n feeudar dol fad air an aghaidh leo. Cha’n eil iad air chor sam bith air an ceudachadh air longaibh-imrich— ’se sin, longaibh a ta ’giùlan sluaigh gu ùr-threabhachas ann an tìr chéin.

O cheann beagan bhliadhnachan air ais, bha duin’ -uasal àraidh a’ dol null air fairge, agus dhiult e a shaorsa a cheannachadh, agus mar an ceudna cha striochdadh e do’n chleachdadh sin air an d’thug sinn cunntas. An uair a chunnaic cuideachd Neptuin so, bhris iad a steach do sheomar an duin’ -uasal, —shlaoid iad leo e dh’ ionnsuidh a’ bhallain-mhoir, —bhearr agus bhog iad e, —agus an sin leig iad air cead a choise e. Lionadh an duine le corruich, farran, agus tamailt. Thog e fianuisean air a’ charamh a dh’fhuiling e; agus an uair a rainig an long ceann a turuis, chaidh e gu lagh ris a’ chaiptean, do bhrigh gu’n do cheaduich e leithid de ghiulan mi-riaghailteach air a luing, agus thug e tri cheud punnd Sasunnach dheth!

Cha’n ’eil teagamh nach ’eil fearas-chuideach na ni taitneach air cuan-thurus fada, an uair a bhios cuideachd mhor air an druideadh suas ann an luing, agus nach faic iad re iomadh la ach na speuran os an ceann, agus an cuan mor, farsuing, fosgailte, ceithir-thimchoill orra; ach an deigh sin uile, co aca tha daoine air muir no air tir, bu choir do gach sugradh agus cridhealas a ghnathaichear leo a bhi air gach seol gun chron do dhuine sam bith, agus nan nithibh neo-lochdach annta fein, do nach faighear coire le lagh Dhe no dhaoine. —Cuairtear nan Gleann, 1843.

Am Feillire.

APRIL, 1899.

1 Di-satharna Là na gogaireachd.
2 DI-DONAICH Di-donaich Càisg.
3 Di-luain Binn Chlann Ghriogair, 1603
4 Di-mairt Bàs Righ Raibeart III, 1406.
5 Di-ciaduin Faotainn a mach Chanada, 1497.
6 Dior-daoin
7 Di-haoine
8 Di-satharna Breith Iain Loudoin, 1783.
9 DI-DONAICH Di-donaich Mion-chàisg.
10 Di-luain
11 Di-mairt Bàs Iain Ghalt, 1839.
12 Di-ciaduin Bàs Dheòrsa Cheyne, 1743.
13 Dior-daoin Breith Raibeart Heron, 1807.
14 Di-haoine
15 Di-satharna Bàs Alasdair Gharden, 1791.
16 DI-DONAICH II. Donaich an déigh Càisge.
17 Di-luain An Fhéill Dhonnain.
18 Di-mairt An Fhéill Mholio.
19 Di-ciaduin Bàs Righ Raibeart II., 1390.
20 Dior-daoin
21 Di-haoine Coinneamh Ghlinn’ -Eilge, 1653.
22 Di-satharna
23 DI-DONAICH III. Donaich an déigh Càisge.
24 Di-luain Ardsgoil Dhuneideann, 1582.
25 Di-mairt Crunadh Caluim “Ceannmòr” 1057.
26 Di-ciaduin
27 Dior-daoin Blar Dhunbar, 1296.
28 Di-haoine
29 Di-satharna
30 DI-DONAICH Blar Fhontenoi, 1745.

MUTHADH AN T-SOLUIS.

An Cairteal mu dheireadh L. 3, U. 7, M. 42 M
An Solus Ur, L. 10, U. 2, M. 7 M
A’ Cheud Chairteal L. 17, U. 6, M. 29 F
An Solus Lan, L. 25, U. 3, M. 8 F

THE
DAILY RECORD.
PAIPEAR LAITHEIL
CHEAP BREATUNN.

Air a Chur a Mach a h-Uile Maduinn, ann an Sidni, C. B.

A PHRIS:
Bliadhna, $3 .00
Sia miosan, 1.50
Tri miosan, .75
A PHRIS RI PHAIGHEADH ROMH LAIMH.

Gheibhear anns an “Record” na naigheachdan a’s uire, a tighinn leis an telegraph as gach cearna dhe ’n t-saoghal; naigheachdan an eilein agus na siorrachd; fiosan mu na meinnean ’s mu na soithichean, etc., etc.
’S COIR DHUT A GHABHAIL.

SGRIOBH GU—
JOS . MacDONALD,
Editor and Publisher,
Sydney, C. B.

J . S. BROOKMAN, M. D. ,
LIGHICHE.
OIFIS: Na Thigh-comhnuidh air Sraid Shearlot.
SIDNI, C. B

CLO-BHUALADH!
CLO-BHUALADH!

Am bheil clo-bhualadh de sheorsa sam bith agad ri dheanamh? Ma tha, sgriobh dh’ ionnsuidh MHIC-TALLA, ag innse ciod a tha dhith ort.

Gabhaidh am MAC-TALLA as laimh clo-bhualadh a dheanamh ann an Gailig no ann am Beurla, agus bi an obair air a dheanamh cho grinn ’s cho math sa gheibh thu ann an aite sam bith.

CLO-BHUALADH!
CLO-BHUALADH!

Iarr air na Marsantan
EDDY ’S
“EAGLE” Parlor Matches 200s.
“EAGLE” Parlor Matches 100s.
“VICTORIA” Parlor Matches 65s.
“LITTLE COMET” Parlor Matches

AN SEORSA ’S FHEARR AIR AN T-SAOGHAL.
GUN SEAD PRONNAISG.
The E. B. EDDY CO., Limited, HULL, P. Q.

J. E. EISAN.
PIANOS AGUS ORGAIN.
AN SEORSA ’S FHEARR A THATAR A CREIC.
PRISEAN GLE REUSANTA.
SIDNI, C. B.

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
FEAR-TAGRAIDH, COMHAIRLICHE, NOTAIR, &c .
SIDNI, C. B.

D . A. HEARN,
FEAR-TAGRAIDH, NOTAIR, &c ., &c .
SIDNI, C.B.

---

[312]

[Vol . 7. No. 39. p. 8]

CEANN AGUS EARBULL NA NATHRACH.

Fad ùine mhòir (arsa sgeul Innseanach) lean earbull na nathrach an ceann; agus ceart mar bu mhiann leis a’ cheann imeachd no dol, chaidh an an t-earbull gun ghearan a’s gun chasaid. Ach, là de na làithean, dh’fhàs an t-earbull mì-thoilichte, diombach, gum biodh an ceann na uachdaran, ’s gun diog aige fèin ri ràdh. “Cha’n fhaod so a bhi ni’s faide,” ars’ an t-earbull; “ghìulan mi uaill a’ chinn mò a’s fada. Cò ’thug cead no ùghdarras dhàsan riaghailt a’ chuirp a ghabhail ’na làimh fèin?” Labhair an t-earbull a mach gu dàna,—

“Cha bhi mi mar so ni’s faide, ’ga d’ leanmhuinn. Tha mi co math riut fèin le d’ mhoit. Thusa do gnàth air thoiseach, agus mise, mar thràill, air mo shlaodadh air do dhèigh! ’Bheil so ceart? Nach buin mi do’ n aon choluinn riut fein? C’arson nach biodh uachdranachd a’s ceannas agamsa air uairibh, co math a’s agad féin?”

“Thusa!” ars’ an ceann; “thusa, earbuill gun tuisge, gun fhiosrachadh! Ciamar is urrainn dhuitsa a’ choluinn a riaghladh? Cha’n ’eil sùilean agad leis an lèir dhuit cunnart, no cluasan a chluinneas cunnart a’ tighinn, no eanchuinn a thuigeas ciod e cunnart, no tuisge ’chum a sheachnadh. Cha b’urrainn tubaist ni bu mhò tighinn ann ad rathad na riaghladh a’ chuirp a ghabhail. Mo thruaighe dhuit an là a ghabhas tusa ceannas na coluinn! ’Se do bhuannachd fèin an t-uachdranachd ’s an ceannas a bhi agamsa.”

“Mo bhuannachd-sa!” deir an t-earbull. “Gu dearbh fèin, tha sin gu math! ’Se sin cainnt gach aon a tha uaibhreach, moiteil, ’sa tha ’saltairt air sochairean nam feadhnach a tha fòdhpa. Ma’s fìor, no ma chreidear iadsan, ’sann airson math chàich a tha iad uile ’riaghladh. Ach coma co dhiùbh, là agadsa, a’s là agamsa—greis mu seach. Bha ceannas agadsa fad ùine mhòir. Leig leamsa ’nis gabhail air thoiseach, a’s lean thusa mise, mar is tric a lean mis’ thusa.”

“Cha’n ’eil comas air,” ars’ an ceann; “mar sin biodh e. Ghabh air t’aghart.”

Rinn an t-earbull gàirdeachas, agus air aghart ghabh e, ’s an ceann ’ga leantuinn. ’Sa’ cheud dol a mach, ghabh e gu dìreach air aghaidh— ’s gun chomas fradhairc aige c’àit’ an robh e ’dol—sìos gu dìge shalaich, làn de làthaich a’s de chlàbar tiugh. Cha robh so taitneach. Dh’fheuch an t-earbull tarruing air ais, agus le mòr shaothair fhuair e mu dheireadh a mach; ach bha an nathair uile co sallach leis a’ chlàbar, ’s nach d’aithnich aon fhear-eòlais i air an do choinnich i. ’San ath oidheirp a thug an t-earbull, chaidh e ’staigh do thom draighinn geur, driseach, far an robh an corp uile air a lot a’s air a ghearradh. Bha a phéin mòr, agus duilich ’fhulang; ach mar is mò a shaothraich an nathair dol air a h-ais, ’san is mò ’bha i air a bioradh a’s air a lot. Cha tig an t-aon là a gheibheadh i ’mach as a’ chruaidh-chàs ’san robh i, mar bhith gun do ghabh an ceann, car tamuil, an riaghladh a ris, ’s na chuidich e leis an earbull, ’s na chomhairlich e dha an doigh fhreagarach, cheart. Ach cha’n fhònadh so leis an earbull dhìorasach. Ghabh e ’ris air aghart, ’s an ceann ’ga leantuinn, gus na shnàig e ’stigh do dh’fhùrnais loisgeach, theinntich. Cha b’fhada gus na mhothaich e ’amaideachd ’sa ghòraich féin. Bha a choluinn uile air a losgadh, ’s an creutair truagh ann an dòruinn mhòir. Ghrad rinn an ceann cabhag a rìs gu còmhnadh a thoirt; ach, mo thruaighe! bha so a nis tuille a’s anmoch—bha’n t-earbull a cheana air a mhilleadh. Ràinig an tein’ a’ choluinn. Bha ’choluinn air a milleadh mar an ceudna, agus an ceann e féin air a losgadh faodheòidh.

Agus ciod a thug sgrios air a’ cheann? Nach ann do bhrìgh gu’n do cheadaich e dha féin a bhi air a riaghladh leis an earbull—an t-earbuìl gun tuisge, gun eòlas? Mar sin tachraidh gu bràth do na h-uile h-aon a cheadaicheas do dh’ana-miannan ìosal a’ chuirp uachdranachd agus ceannas a ghabhail air an tuisge, an reusan, ciall a’s fiosrachadh an cinn—a leigeas le truailleachd na feòla uachdranachd a ghabhail air an duine, an àite nan aignidhean spioradail sin a tha ’tàmh ’san anam.

“Mar an duine talmhaidh, is amhuil sin iadsan a tha talmhaidh; agus mar a ta duine nèamhaidh, is ann mar sin iadsan a ta nèamhaidh.” —1 Cor. xv. 48.

AN DA LEIGHEAS
AGUS
K . D. C. PILLS
Leighsidh iad an da Eucail Mhor
CION-CNAMHAIDH
agus TEANNTACHD.
Cuir a dh’ iarraidh sampuill us teisteannas.
K . D. C. COMPANY, Ltd.,
New Glasgow,Nobha Scotia.
agus
127 State St., Boston Mass.

GHEIBH THU
AN TI
A’s fhearr ’sa Mhargadh.

NA BROGAN
A’s Fhaide Mhaireas.

AIG
TORMAD DOMHNULLACH,
SIDNI, C. B.

Brogan matha air 75c. agus 90c
Deiseachan o $3 .50 gu $9 .50
Triubhsairean air 90c

TORMAD DOMHNULLACH.

BATHAR CRUAIDH.
Iarunn,
Uidheaman Saoirsneachd,
Uidheaman Gaibhneachd,
Tairnnean, &c .

LEABHRAICHEAN.
Leabhraichean Sgoile,
Leabhraichean Leughaidh,
Leabhraichean Nollaig us Bliadhn’ Uire, &c .

AIG—
C . P. MOORE,
SIDNI, C. B.

BATHAR CRUAIDH.

Tha mi a nise ’cumail Bathar cruaidh dhe gach seorsa, agus ma tha Sabh Tuagh, Locair, Glas, Sgian, no Tairnean a dhith ort, feuch gu ’n taghal thu orm. Tha mi, mar a b’ abhaist, a’ creic Pant, Olla, Varnish , Putty,Glaine, Paipear-balla agus gach ni eile air son do thigh a dheanamh seasgair agus briagha. Tha mi ’creic gach ni gle shaor.

Aonghas Mac Leoid,
SIDNI, C. B.

DH’ IARRAMAID AIR
NA GAIDHEIL
’s air muinntir eile a tha air son“Typewriter”a cheannach, iad a dh’ fheuchainn na
Blickensderfer No. 5,
mu ’n ceannaich iad seorsa sam bith eile. A phris, $35 .
Tha seorsachan eile againn cuideachd.
CREELMAN BROS.,
TYPEWRITER CO.
15 Adelaide St. East,
TORONTO, ONT.

50 YEARS’ EXPERIENCE
PATENTS
TRADE MARKS
DESIGNS
COPYRIGHTS &C .

Anyone sending a sketch and description may quickly ascertain our opinion free whether an invention is probably patentable. Communications strictly confidential. Handbook on Patents sent free. Oldest agency for securing patents.

Patents taken through Munn & Co. receive special notice, without charge, in the Scientific American.

A handsomely illustrated weekly. Largest circulation of any scientific journal. Terms, $3 a year; four months, $1 . Sold by all newsdealers.

MUNN & CO. 361 Broadway, New York
Branch Office, 625 F St., Washington, D. C.

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes,
Cloth Chlondaic,
Clothan Canadach, Albannach agus Sasunnach.

Triubhsairean bho $3 .00 suas.

Niall Mac Coinnich,
SIDNI MINES, C. B.

C . H. HARRINGTON & CO.
Na Marsantan a’s Fhaide tha Deanamh Gnothuich ann an Sidni.

THA IAD A’ CREIC
Flur, Min, agus Amhlan;
Brogan, Botuinnean, Rubbers;
Soithichean Glaine agus Creadha;
na ’s saoire na gheibhear iad aig marsanta sam bith eile ’sa bhaile.

“SALADA TEA, ”
Na Puinnd ’s na Leth-Phuinnd; an ti a’s fhearr a tha ’n Ceap Breatunn air a phris.

AODACH MATH.
Na ’m biodh gach seors’ aodaich coltach ri cheile, bu choma c’aite ’n ceannaicheadh tu e. Ach cha’n ann mar sin a tha. Tha aodach math agus aodach don’ ann. Tha aodaichean g’ an creic an aiteachan nach fhiach an deanamh.

AN DEANAMH.
Ma bhios aodach math air a dhroch dheanamh, cha’n fhearr e na droch aodach. Ma tha thu glic gabh comhairle, agus seachainn an droch aodach ’s an droch dheanamh.

THA AGAINNE
aodaichean matha dhe gach seorsa agus bidh iad air an deanamh gu math. Cha bhi e cumhang no farsuinn; freagraidh e dhut anns gach doigh, agus bidh toileachadh agad ann fhad ’sa mhaireas e.

Niall Mac Fhearghais.