---

[369]

[Vol . 7. No. 47. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN-DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VII. SIDNI, C. B., DI-HAOINE, IUN 23, 1899. NO. 47.

MAR A RINN MI M’ FHORTAN.

CAIB. XXVIII.

AIR FALBH GU DEMERARA.

Ged a bha mi ’caitheamh na h-uine gu cridheal, sunndach, agus a’ fas gu reamhar, làidir, bha aon ni ann a bha ’cur dragh air an inntinn agam, agus b’e sin, cia mar a dh’ innsinn do m’ athair ’s do m’ mhàthair, gu’n robh mi gu falbh gun dàil do na rioghachdan thall? Dh’ fhaodainn, nan tograinn, an gnothach a chumail an cleith orra gus am bithinn a’ seòladh; ach cha robh mi ’smaointean gu’n robh e ceart dhomh so a dheanamh. Bha mi làn-chinnteach gu’m biodh iad an aghaidh dhomh falbh as an rioghachd. Ach o’n a gheall mi falbh, cha robh feum dhomh teannadh ri dhol ann an cois m’ fhacail, ged a bhiodh toil agam. Bha fhios agam gu’m biodh moran dhe na càirdean tuilleadh is deas gus droch sgeul a thogail air na duthchannan a tha fad as; oir bha mòran dhiubh, coltach ri faoileag an droch cladaich, a’ smaointean nach robh aite air an t-saoghal a b ’fhearr na ’n t-aite anns an robh iad fhein.

Beagan sheachdainean mu’n d’thàinig an t-àm dhomh falbh, thainig Aonghais mac Alasdair Bhàin dhachaidh as a Ghalldachd. Bha esan iomadh bliadhna anns a’ cheart àite do ’n robh mise gus a dhol. Agus bha fhios agam gu’n tugadh e deadh chunntas air an àite; oir, mar a tha ’m facal ag radh, an taobh air am bitheadh e, bhiodh e ann. Cha chreid mi gu ’n d’ rinn e mòran fortain ann an Demerara; ma rinn, chosg e e. Ach bha e fhein a’ cumail am mach gu’n robh e beairteach gu leòr.

Bha fhios aige mu’n d’ fhalbh e a Glasacho gu’n robh mise gus a dhol gu ruige Demerara. Cha robh e ach latha no dhà air a dhol dhachaidh an uair a chaidh e do’n taigh againn; agus cha robh e leith uair a’ comhradh ri m’ mhàthair an uair a dh’ innis e dhi gu’n robh mise gus a dhol gu ruige Ceann-a- deas America. A bharrachd air sin, mhol e an t-aite anabarrach math; agus thug e air mo mhàthair a chreidsinn, gu ’n tiginnsa air ais an ceann aireamh bhliadhnachan, agus am pailteas a dh’ òr ’s a dh’ airgiod agam.

Cha do thachair dhomhsa bhith aig an taigh an latha ud; agus an uair a thainig mi dhachaidh, bha m’ athair ’s mo mhàthair diumbach gu leòr dhiom a chionn nach d’ innis mi dhaibh gu’n robh ’nam bheachd seòladh do na rioghachdan thall. Dh’ éisd mi riutha gu foighidneach, agus an uair a chuir iad crioch air na bh’ aca ri ràdh, thuirt mi riutha, gu’n robh mi gus na bha romham a dheanamh innseadh dhaibh, ach gu’n robh mi deanamh dàil gus beagan làithean mu ’m falbhainn air eagal dragh mòr a chur orra-san agus orm fhein.

An uair a dh’innis mi dhaibh facal air an fhacal mar a bha eadar mi fhein ’s mo mhaighstir, is ann a bha iad mòran na bu riaraichte le cùisean na bha mi an dùil.

Mu dheireadh thàinig an t-àm dhomh falbh. Bha m’ athair ’s mo mhàthair glé mhuladach a’ dealachadh rium. Cha robh ioghnadh ann. O nach robh beò aig an àm dhe na bh’ aca de theaghlach ach mi fhein, bha gràdh mòr aca dhomh. Bha iad ’gan deanamh fhein cinnteach nach fhaiceadh iad sealladh gu bràth tuilleadh dhiom. Bha iad a’ meas gu’n robh mi fada gu leòr uapa ann an Glasacho, gun ghuth a thoirt air na h-Innsibh an Iar.

Bha mise mòran na bu ghoirte cridhe na bha mi leigeadh orm. Anns an àm bha aithreachas gu leòr orm air son gealltainn falbh as an rioghachd. Thòisich mi ri smaointean, gur goirid a dh’ fhaodadh trioblaid agus tinneas agus bàs tighinn air mo phàrantan, ged a bha iad aig an àm làidir, agus fallainn gu leòr ’nan coltas, agus nach robh mac no nigheann aca a thogadh no a leagadh an ceann ann an àm an tinneis agus na trioblaid. Ach o nach d’ thainig na nithean so fa chomhair m’ inntinn mu ’n do gheall mi do m’ mhaighstir a dhol do na h-Innsibh, cha ghabhadh a chùis leasachadh.

Chuir mi romham, air a shon sin, gu’n deanainn gach ni a ghabhadh deanamh a chum gach comhfhurtachd a thoirt do mo phàrantan. Ged nach robh iad ann am feum air cuideachadh sam bith fhaotainn uam, dh’ fhàg mi aca a h-uile sgillinn a chuir mi ma seach, ach na bha feumail dhomh fhein gus deisealachd a cheannach air son mo thuruis do na rioghachdan thall. A bharrachd air so, dh’òrdaich mi do mo mhaighstir an treas cuid dhe mo thuarasdal a chur a dh’ ionnsuidh m’ athar a h-uile bliadhna, air eagal gu’m faodadh tinneas agus trioblaid tighinn ’nan rathad a chuireadh as an cuid, no as an taigheadas iad. Cha b’ urrainn domh an corr a dheanamh riutha.

Fhuair mi gu ruige Glasacho gu sàbhailte, agus cha robh sinn fad air an rathad. Cha robh mi ach seachdain ann an Glasacho an uair a thàinig orm falbh gu ruige Libhirpul, far an robh agam ri dhol air bòrd na luinge a bha seòladh do na h-Innsibh an Iar.

Bha sinn aireamh mhath de luchd turuis air bord; oir bha aig an luing ri taghal ann an caochladh aiteachan de Cheann-a- deas America.

Thug sinn ùine mhath air an t-slighe; oir bha ’n t-sìde glé chiùin na uaireannan, agus cha rachadh againn air mòran astair a chur ’nar déigh.

Mar a bha nàdarra gu leòr, dh’ fhàs sinn uile gu math eòlach air a cheile. Ach cha robh duine dhe na bh’ air bord bu luaithe a chuir eòlas orm na Eirionnach beag, tapaidh, deadh-chainnteach a bha ’dol do ’n àite do ’n robh mi fhein a’ dol. Bha e na chompanach cho grinn ’s cho tlachdmhor ’s cho dìleas ’s a thachair riamh rium. Cha rachadh fois air ach a’ bruidhinn air na bha e gus a dheanamh an uair a ruigeadh e thall. Bha sùim mhath air a shiubhal; ach cha robh fhios aige ciod am feum gus an cuireadh e e gus an ruigeadh e thall.

Bha ’m pailteas de Ghàilig Eirionnaich aige; agus, rud a chuir ioghnadh gu leòr ormsa aig an àm, thuigeadh esan a’ Ghailig agamsa mòran na b’ fhearr na thuiginnsa a’ Ghailig aige-san.

Bha de naigheachdan eibhinn aige na lionadh deadh leabhar. Agus mu dheidhinn na bha de phuirt ’s de dh’ òrain aige cha ghabh e innseadh. Agus bha freagairtean geura aige do na h-uile duine a chuireadh ceisd air.

Ged a dh’ fhaodainn mòran a sgrìobhadh mu thimchioll na chunnaic, na chuala, agus na dh’ fhairich mi fad an turuis, tha mi ’smaointean nach biodh e a chum feuma dhomh fhein no do dhaoine eile. Ach tha aon ni a thachair dhuinn air an toir mi gearr-iomradh. Ged a bha an aimsir glé chiuin, briagha ré na h-earrann bu mhò dhe’n ùine a bha sinn air ar turus, thàinig stoirm oirnn a bha anabarrach mòr. Fhad ’s a bha ’n t-side briagha, ciùin, bha ’n sgiobadh agus an luchd-turuis gu léir gle chridheil, sunndach. Am measg an luchd-turuis bha aon duine—Sasunnach ma’s math mo chuimhne—a bha cumail am mach nach robh Dia idir ann. Cha’n eil mi smaointean gu ’n robh duine dhe na bh’ air bòrd a creidsinn facal dhe na bha e ag ràdh. Ach bha’n àireamh bu mhò dhe na bh’ air bòrd ag eisdeachd gu modhail ris. Bha fear is fear a’ maoidheadh breith air agus a thilgeadh an comhair a chinn leis a’ chliathaich. B’ e Tomas Murphi, an t-Eirionnach air an d’ thug mi iomradh mar tha, an aon fhear a chumadh facal ris. Ged nach robh an reusonachadh a bha Tomas a’ deanamh ris an t-Sasunnach cho ceart agus cho cothromach ’s nach fhaighteadh cearb air, gidheadh, bha’n dòigh labhairt a bh’ aige cho eibhinn ’s cho magail ’s nach b’ urrainn na daoine a bhiodh anns an éisdeachd gun iomadh gàire mòr a dheanamh. Mu dheireadh an uair a thuig e gur ann a’ fàll-mhagadh air a bha Tomas Murphi sguir e dhe chuid bòilich.

Coma co dhiubh, cha robh an uine fada gus an do chuir cumhachd a’ Chruithfhir ’na thosd e. Thàinig stoirm oirnn a bha eagalach da rìreadh. Cha robh duil sam bith agam fhein gu ’n cuirinn cas air talamh bu bràth. Thainig i oirnn anabarrach ealamh. Agus ged a bha fhios aig an sgiobair gu’n robh i dlùth air laimh, agus ged a thug e ordugh teann do na seòladairean na siùil a phasgadh gun dàil, is gann a chaidh aca air am pasgadh mu ’n do shéid an stoirm cho laidir ’s gu’n saoileadh duine gu’n spionadh i air falbh gach crann, gach seol, ’s gach slat. Laidh an long uair no dhà cho mòr air a cliathaich ’s nach robh dùil againn gu’n eireadh i ’na suidhe gu bràth tuilleadh. Thug sinn uile dùil-thairis dhe ar beatha. Ach b’e am fear a bha ’cumail am mach nach robh Dia ann, an aon fhear bu mhò eagal, agus bu lugha misneach dhe na bh’ air bòrd. Bha e cho mòr air chrith leis an eagal ’s gur gann a b’ urrainn da aon fhacal a ràdh. Bha ’n duine truagh, agus b’ esan sin, air a chlisgeadh roimh an Dia a bha e ’g àicheadh beagan uine roimhe sid.

Cha b’e mhàin gu’n robh eagal mòr air roimh ’n bhàs, ach bha e ’guidhe air Dia tròcair a dheanamh. Mur b’e gu’n robh fhios againn uile air na beachdan a bh’ aige, shaoileamaid gur e duine anabarrach cràbhach a bh’ ann.

Ged a bha truas gu leor aig Tomas Murphi ris, cha b’ urrainn e leigeadh leis an uair a chunnaic e air a ghlùinean e, agus e ’g ùrnuigh ’s ag ochanaich. “Tha thu nis a’ creidsinn gu ’m bheil Dia ann, a dhuine thruaigh,” arsa Tomas. “Gu ma fada bhios tu dhe’n bharail sin. Is e neart na gaoithe, agus ainneart nan tonn uaibhreach a thug ort d’ inntinn atharrachadh o’n a bha mise ’bruidhinn riut mu dheireadh. Nam biodh tùr is toinnisg

---

[370]

[Vol . 7. No. 47. p. 2]

annadsa, mar bu choltach a bhith annad, agus mar a tha thu fhein a’ cumail am mach a bhith annad, dh’ fhaodadh tu math gu leòr a thuigsinn o’n chiùine cho math ’s a thuig thu o’n stoirm, gu’m bheil Dia ann. Ach tha thu mar a tha gu leòr eile bharrachd ort; fhad ’s a bhios gach cùis a’ dol leat a réir do mhiann, tha thu coma ged nach biodh Dia ann. Agus b’e do mhiann gun Dia a bhith ann, o’n a tha do chogais ag innseadh dhut nach ’eil annad ach am fior dhroch dhuine. Ach tha Dia ann, agus bidh fios agad air sin air do chosg latha ’s fhaide ’mach na latha ’n diugh mur cuir thu cùl ris an olc. Bu luath do theanga ’fanaid ormsa, agus air mo chompanach, an uair a chitheadh tu sinn a lùbadh ar glùinean an làthair Dhe an àm éirigh is laidhe.”

Cha d’ thug an Sasunnach freagairt mhath no olc air Tomas. Cha robh fhios aige ciod a theireadh e.

Gu miorbhuileach, fhuair sinn as a’ chunnart. Bha ’n long laidir, agus bha feum againne gu ’n robh. Ged a chaidh iomadh rud a bhristeadh, cha robh an dithis shaor a bh’ air bòrd fada ’gan càradh.

An ceann latha no dha bha’n sgiobadh agus an luchd-turuis a cheart cho sunndach ’s cho aighearrach ’s cho beag smaointean mu dheidhinn an ath shaoghail ’s ged nach biodh iad riamh ann an cunnart am beatha chall.

Is iomadh uair a bha mi ’smaointean o’n uair ud air cho cràbhach ’s a dh’ fhàsas daoine an uair a bhios iad ann an cunnart am beatha chall air muir no air tìr, agus air cho goirid ’sa bhios iad a’ dichuimhneachadh a’ chunnairt anns an robh iad. Ach an crabhadh agus an cùram anama nach fhaicear ach an uair a bhios beatha dhaoine ann an cunnart, cha mhor is fhiach e.

(Ri leantuinn.)

SIR EOGHANN CAMSHRON, TRIATH LOCHIAL.

Earann I.

Cha d’ rugadh ann an Gàidhealtachd Albainn duine a b’ urramaiche, ’na linn, ’s ’na là fein, na’n ceann-feadhna ainmeil so. B’e ’n t-ainm fo’n robh e air a chomharrachadh, “Eòghann, mac Iain Mhic-Ailein, mhic Dhòmhnuill Duibh.” Rugadh am flath àrd so ann an Caisteal Chaolchùirn, ceann Loch-Ogha, ’sa bhliadhna 1629. B’ i a mhàthair nighean do Thriath Ghlinn-Urchaidh-boirionnach àlluinn, sgiamhach, anabarrach tuigseach agus fiosrach. Chuireadh gu banaltrumachd e do thigh Fir Leitir-Fhionnlaidh—Camshronach measail—far an d’fhan e fad sheachd bliadhna. B’ e Tighearna Ghlinn-Urchaidh bu chileadair da; agus cha b’ urrainn cileadair a bhi na bu churamaiche agus na bu dìlsiche na bha e, air gach dòigh. ’Nuair a bha Eòghann òg dà bhliadhna dheug a dh’ aois, ghabh Mac-Chailean, Moirear Earraghàidheal, fo ’churam e; agus thug e leis e do dh’ Inbhiraora, far na chuir e gu sgoil e. Thachair so ’san àm anns an do bhrist an cogadh, no an ceannairc, a mach an aghaidh a’ cheud Rìgh Teàrlach. Ged nach robh teaghlach ’san rìoghachd uile is mò bha ’n comain an rìgh so na teaghlach Mhic-Chailein, gidheadh dh’ éirich iad air an àm so suas ann an ceannairc ’na aghaidh, gun suim do gach comain fo ’n robh iad. Chuir an duine seòlta tapaidh so e féin air ceann nam feadhnach a bha air éiridh ’an àr-a- mach an aghaidh an Rìgh. Air taobh an Rìgh, air an làimh eile, bha an curraidh mòr Montrose, a sheas dìleas gu bàs. Bha naimhdeas guineach eadar an dithis dhaoine so—fuath anabarrach; agus dh’ fhuiling an dùthaich airson so gu tric. Loisg Mac-Chailein gach tigh a bha air fearann Mhontrose—spùinn e leis gach spréidh—agus cha robh olc eagallach a bha’n comas duine a dheanamh nach d’ fheuch e; agus mar so bha Montrose air ’éigneachadh gus an nì ceudna a dheanamh air dùthaich Mhic-Chailein.

Lìonadh e leabhar (agus is iomad leabhar a rinn e a lìonadh) cunntas mean a thoirt air gach murt, a’s àr, a’s losgadh, a’s uamhas, a thachair ’san àm so an Albainn. Bha na daoine a b’urramaiche ’sa b’ fheàrr air an cuir gu bàs—a h-uile h-aon a bha tairiseach a’s dìleas do’n Rìgh, agus cuid de mhaithean a’s de fhlaithean a b’ àirde ’s bu mheasaile, air an crochadh anns gach àite. Cha robh tlus, no tròcair, no iochd ’an cridhe Mhic-Chailein Mhòir, no ann an cridhe nan daoine ’bha maille ris. Cha robh prìosan ’san tìr nach robh lom-làn de chàirdean an Rìgh; agus cha robh droch laimhseachadh, no cruadal, a b’ urrainn an naimhdean a chleachdadh, nach d’ fheuch iad nan aghaidh. Chaidh Mac-Chailein a suas do Chìllrìbhinn, far an robh a’ Phàrlamaid chruaidh-chridheach ri cruinneachadh; agus thug e leis Eoghann òg, Triath Lochial. Chual’ an t-òganach tuigseach so gu ’n robh cuid de dh’ uaislean cothromach na tìre ann am prìosan sa’ bhaile-mhòr so, agus chuir e roimhe a dhol ’gan coimhead. Cha robh so furasda, oir bha freiceadan làidir air a’ chaisteal anns an robh iad an sàs. Ach coma co dhiùbh, dh’ fheuch e a rùn a chuir an gnìomh. Air feasgar àraidh, ’nuair a bha Mac-Chailein maille ri uaislean eile, ’s nach b’ urrainn da dol a mach, thàr Eòghann òg as a dh’ ionnsuidh a’ chaisteil. Ghairm e an t-oifigeach a bha thairis air an fhreiceadan, agus gu dàn dh’ iarr e air a leigeil a stigh a dh’ amharc Sir Raibeart Spottiswood, a bha sa’ phrìosan fo bhinn bàis. “Cha’n ’ell sin a’m’ chomas,” ars’ an t-oifigeach, “cha’n urrainn mi do ’leigeil a stigh, gun chead o Mhac-Chailein.” “Tha fios agad,” arsa Eoghann òg, “co mise. Fosgail air ball, oir a stigh theid mi!” Labhair e so air dòigh co smachdail, ’s gu’n do leig an t-oifigeach leis dol a stigh air ball. Chuir an duine measail Sir Raibeart Spottiswood fàilt air an òig-fhear le urram. “An tusa,” ars’ am fear eile, “mac mo dheagh charaid ’s mo chompanaich, Iain Mhic-Ailein, mhic Dhòmhnuill Dhuibh? —esan a chuidich le Montrose o chionn ghoirid, buaidh fhaotuinn thairis air naimhdean an Rìgh aig blàr Inbhirlòchaidh, ’sa thog a dhaoine uile as leth Theàrlaich?” Air dha innseadh gum b’ e, chuir an seann duine fàilte chàirdeil air. “Ciamar a dh’ earb do chàirdean thu,” ars’ esan, “ris an duine sheòlta, charrach, cheannairceach, Mac-Chailein—nàmhaid an Righ, a’s aobhar gach aimhreit a tha ’san tìr? Ciod a tha comasach dhuit fhaotuinn bho ’n duine sin ach ceilg, foill, buirbe, àr-a- mach, a’s ceannairce, sannt a’s mi-cheartas?’ Na dhéigh sin, dh’ fhosgail an duin’ -uasal so suas do dh’ Eòghann òg cor na dùthcha—nàdur a’ chogaidh mi-nàdurra a bha ’dol air aghaidh. Mhìnich e dha gach cùis gu socrach, ciallach—òirdheirceas, cràbhachd, neo-chiontas, a’s firinnteachd an Rìgh. Chuir so uile iongantas air a’ Chamshronach òg. Dhùisg na chual’ e smuaintean ùra ’na anam. Dh’oilltich e ri giùlan nan Caimbeulach. Chuir e roimhe an tréigsinn, agus a bhi dìleas, tairiseach do ’n Rìgh, mar a bha na daoine o’n d’ thàinig e. Thug so mòr shòlas do’n t-seann laoch. Ghlac e air làimh e. “Eisd rium, òig-fhir uasail! Tha mise fo bhinn bàis. Mu ’n àm so am màireach, bithidh m’anam ann an saoghal eile; ’s cha labhair mi ach an fhirinn gu neo-chealgach. Fàg Mac-Chailein—fàg na ceannaircich fhuiltich, shanntach, a tha ’milleadh na tìre, ’s a’ miannachadh bàs an Rìgh ’sa chàirdean. Na creid na cealgairean dubha sin aig am bheil cràbhachd ’nam bilibh, a’s murt, àr, a’s àr-a- mach ’nan gnìomharran. Na creid iad—seachainn iad. Cha shoirbhich Dia leo anns an obair eagallaich air am bheil iad a’ toiseachadh—casgar iad uair no uair-eigin. Dealaich riu. Biodh thusa mar a bha iadsan o na ghineadh thu—dìleas, onorach, tairiseach; agus an Tighearna ’gad bheannachadh!”

Dh’ fhan Eòghann òg maille ris gu meadhon-oidhche, ach mu dheireadh b’ éigin dealachadh. Bha na deòir air a shùilean mar a dh’ fhàg e an seòmar a’s dh’ fhairich e tograidhean àrd agus ùr a’ dusgadh ’na chridhe. Chaidh e na dhéigh sin do sheòmraichean chàich, a’ seanachas ri gach aon diubh fa leith. Mhothaich e gu’n robh iad ciuin, misneachail—gun sgàth gun eagal. “Ciod,” ars’ iadsan, “a chuireadh eagal oirnn? Tha sinn ri bàsachadh am màireach; ach ’sann ann an slighe ar dleasnais, agus seasaidh Dia sinn.”

Air an là-màireach, chuireadh gu bàs iad. Bha Eoghann òg na sheasamh ann an uinneig mu choinneamh an àite, maille ri Mac-Chailein agus uaislean àrd eile de ’chàirdean—naimhdean an Rìgh. ’Nuair a bha’n gnothach cianail seachad, labhair Eoghann òg ri Mac-Chailein gu fearail. “Ciod,” ars’ esan, “is ciall da so? Ciod a rinn na daoine math ud a chuir sibh gu bàs, agus a bhàsaich, air dòigh co strìochdta, chiùin? Cha do leig sibh leo labhairt as an leith féin—dhiùlt sibh dhoibh an cead nach ’eil air a dhiùltadh do mhèirleach no do mhurtair.” Thug Mac-Chailein e stigh do sheòmar leis féin, agus rinn e na b’ urrainn da chum a’ chùis a chuir ’san dòigh a b’ fheàrr a b’urrainn da, mar leisgeul da féin ’s da chairdean. Ach ged a ghabh e gach dòigh bu sheòlta, na chéile, cha deanadh e cùis. Cha d’ thubhairt Eoghann a bheag, ach chuir e roimhe a’ cheud chothrom a ghabhail a b’ urrainn e air dealachadh ri naimhdean an Righ, agus an taobh eile, a sheas ’athair ’sa sheanair maille ri Montrose, a leantuinn uaidh so ’mach; agus, chum na crìche so, pilleadh do Lochabar co luath ’sa b’ urrainnn da, agus a dhaoine a thogail, a’s bratach rìoghail Mhontrose a leantuinn.

Cha’n ’eil e ’nar comas eachdraidh nan amannan sin a chuir a siòs; ach b’ éigin do Mhontrose, am feachd a bh’ aige a sgaoileadh, le àithneadh an Rìgh. Phill Mac-Chailein d’a dhùthaich féin. Lean Seanalair Leslie e; agus ’sann air an àm sin a mhurtadh, aig Dùn-a’ -mhartair, ann an Ceanntìre, a’ bhuidheann a lean Alasdair Mac-Chola. Chuireadh a h-uile mac mathar a bha’n Dun-a’ -mhartair gu bàs, ach ochd pearsa deug. ’Se duine do ’m b’ ainm Maighistir Iain Nibhis, bu choireach do’n mhurtadh eagallach so.

Chaidh Mac-Chailein na dhéigh sin, le ’chuid daoine, suas do Mhuideart, chum an Caisteal-Tioram a ghlacadh—an t-àite mu dheireadh ann an Gàidhealtachd na h-Alba a sheas a mach as leth an Rìgh. Thug e Eoghann òg leis. Choinnich na Camshronaich Mac-Chailein, a’s dh’iarr iad gum biodh e co math ’s an ceann-cinnidh òg fàgail ’nam measg. Cho-aontaich e. Dhealaich Eoghann òg ris, agus thug e Lochabar air maille ri ’dhaoine féin. Bha e nis ochd bliadhna deug a dh’ aois, ann an àrd a neirt, làn de spiorad ’s de mhisnich, ’sa chridhe a’ bualadh gu ni-eigin a dheanamh a leigeadh ris a dhìlseachd d’a Righ, agus do laghannan suidhichte na duthcha.

B’e sin an là grianach ann an Lochabar! Chaidh an duthaich uile ’mach na ’chomhdhail, le “piob agus brataich air faiche na Lòchaidh.” Ach ’se an ni a thug sòlas d’a chàirdean, an uair a chual iad gu’n robh e air taobh an Rìgh, agus nach do chlaon Mac-Chailein air falbh e o’n t-slighe a lean na daoine o’n d’thàinig e.

Chuir e seachd a chuid bu mhò de ’aimsir a’ sealgaireachd o bheinn gu beinn, a ruagadh shionnaich a’s mhadaidhean-alluidh, a bha ’san àm sin lìonmhor ’san tìr. Bha frìth fharsuing, giuthsach mhòr, aige ’an Lochabar, anns an robh féidh agus earbaichean ann an lìonmhorachd; agus ’gan leantuinn so troimh gharbhlaichean an fhàsaich, dh’fhàs e dàna, misneachail,

---

[371]

[Vol . 7. No. 47. p. 3]

cruadalach—a’ cur seachad na h-oidhche gu tric fo sgàil creig, le ’bhreacan uime, gun suim do dhìle no do shneachda. Bha déidh mhòr aig air a bhi ’g éisdeachd éuchdan a’s gnìomharra gaisgeil Mhontroise, ’s b’ e ’shòlas a bhi cur seachad na h-oidhche ’measg mhonaidhean Lochabair—a bhi ’cluinntinn naigheachdan nam blàr o na seann laoich a bha maille ris, agus a chuir an cogadh gu treun air taobh an Righ.

(Ri leantuinn.)

A ENTREVAL ANTIGONISHE.

Tha latha breith na Ban-righ ’ga chumail ann an iomadh cearn de ’n t-saoghal, agus annta sin ann an iomad seol ach, tha mi-fhein lan riaraichte gu ’n do chur mi seachad a latha cho inntinneach, aighearach ri gin a chum féill.

An deigh dhomh fhein ’s do Shandaidh Choinnich deoch a thoirt do ’r n-eich—cha robh biadh bhuapa—leum sinn do ’n diollaid agus thog sinn rithe gu sunndach, ar n-aghaidh air Loch an Fhomhaire, astar coig mile fichead bhuainn. Cha robh againn ach putag bheag a thoirt d’ ar steudan agus dh’ fhalbhadh iad mar na h-eòin iteig. Mar a bha sonas an dàn dhuinn co bha leathach a rathaid eadrainn agus ar cala ach an Gàidheal gasda, Alasdair an Ridge. ’S ann le mor thoileachadh, mata, a chur sinn stad air ar n-ainmhidhean ’nuair rainig sinn e. Ged nach robh ’bheag a dh’ eòlas agamsa air seach air “Bodachan a’ Ghàraidh,” “Cona,” no sgriobhadairean MHIC-TALLA, gidheadh bha misneach mhath agam gu faighinn failte agus furan, agus cha robh mi air mo mhealladh. Cha ’n ’eil neach bho ’n ghréin na ’s cairdeile, cridh-fhosgailte na ’n Gàidheal; agus gun teagamh tha Alasdair air na feadhainn a’s càirdeile dhiubh. Tha leughadairean MHIC-TALLA mar tha eolach air mar bhàrd agus arsadair Gàidhealach; ach ’sann le bhith greis na chuideachd a mhain a gheibh neach eòlas ceart air. Ni e òrain: seinnidh e iad agus cluichidh e iad ma ’s toil leat. Tha e min-eòlach air eachdraidh Albannach, agus gu h-àraid air a chuid dheth a bhuineadh do Chlann-Dhomhnuill.

Ged bu taitneach comhradh Alasdair, bha againn ri ar ceann-uidhe ’ruighinn, agus ged bu leisg leinn b’ fheudar falbh. ’S ann beagan mhiltean shuas air a so, far a bheil an Amhuinn a Deas a’ sgaoileadh a mach do loch, a bha an dealbh-thire bu bhriagha a chunnaic sinn air ar turus. Air gach taobh bha a leathad ag eiridh gu réidh, riaghailteach, mar chliathaichean creathaill anns a robh an loch na suain cho sitheil ri leanabh gun aisling, gun phian. Air gach taobh chiteadh bailtean riomhach bho òg bharr gorm. Air airde air an taobh thall bha eaglais shasmhor na seasamh, mar gum bi fear-tearmainn an locha agus na dùthcha mu chuairt.

Bha nise m’ inntinn a tionndadh air Loch an Fhomhaire. A dlùthachadh ris an àite so cha ’n ’eil cuimhne agam co dhiubh bu mhotha bha ’dh’ eagal no de thoileachadh orm—eagal gun fhios de ’n fhàilte a chuireadh am fomhair orm, agus toileachadh a chionn gu robh mi dol a dh’ fhaicinn ni nach fhaca mi riamh, ach ni mu ’n do chluinn mi iomad sgeulachd. Ach dh’ fhalbh m’ eagal agus mo dhòchas air an aon oiteig. Cha robh ’m fear so maireann ni ’s motha na bha fir nan sgeul fhéin. De fhreagairt a thug mo chompanach dhomh an deigh ceisd a chur air c’aite am bu ghnath leis an fhomhair tàmh, ach gu robh aig grunnd an locha ’san àite bu doimhne dhith. Dh’ fhaoidteGiant ’s Lakea thoirt air loch sam ma ’s aobhar so air ainm a bhi air an àite so. Ma bha fear de na daoine mi chneasda so riamh a comhnuidh aig Loch an Fhomhaire ’s beag dha mhuinntireas a gheibhear ann an diugh. Cha robh ùine agamsa air eolas a chur air gin de mhuinntir an àite, ach teaghlach no dha de Chloinn Nèill. Bho chionn beagan ’us leth-cheud bliadhna thainig Alasdair agus Iain—Iain ’Ic Mhìcheil—á Mùideart, agus thog iad fearainn ann a so ann an siorrachd Ghuysboro, mu fhichead mile o’n cheanna-bhaile. Gheibh neach bhuapa moran fiosrachaidh mu Albainn, agus leas na dùthcha sin, aig an àm a b’ fheudar dhaibhsan a fàgail. ’Se tuathanaich dianadach, oidhirpeil a tha comhnuidh ’sa chearna so de ’n dùthaich, agus tha bhlàth sin air na bailtean aca. Tha taighean agus saibhlean matha, agus càrnan mora connaidh nan comharra cinnteach air gne nan daoine. Tha eaglais bheag, bhriagha aca a tha na càrn-chuimhne do ’n chreideamh a tha iad a cleachdadh.

ANTIGONISHE.
Am Maigh 31, 1899.

BLAR IN’ERCHEITEIN.

A mach ’sa stigh mu’n bhliadhna 1651 (mu thuaiream dà cheud gu leth bliadhna), bha Albainn ann an staid aimhleasach. Cha mhòr gu robh lagh ann, ach “a bhéist bu mhò ’g itheadh na béist bu lugha, ’s a’ bhéist gu lugha ’deanamh mar a dh’fhaodadh i.” Bha na Caimbeulaich, gu h-àraidh, a’ deanamh mòran spùilidh, ’sa togail creiche, gus am faca na fineachan eile gu robh an t-àm sreamadh a thoirt as an t-sròin aca.

Anns an àm so, b’e Eachan Ruadh Mac-Illeathain a bha na thriath air Dubhairt. Am feadh a bha e tional a laoich, chum na creachadairean a smàladh, thainig gairm thuige bho a Rìgh (Rìgh Teàrlach II.) gu robh Cromwell a’ cur Albainn fas, agus e ’ghreasad air gu còmhnadh an Rìgh, gu baile Pheart. Dh’fhalbh Eachann Ruadh air ceann cuig-ceud deug Gàidheil cho àrd-inntinneach ’s cho treun ’sa sguids claidheamh á truaill. Bha ochd ceug dhiubh nan daoin’ -uaisle d’a fhinne féin, fo chomannda Fir Bhròlais, mar Lieut. Colonel.

’Nuair ràinig Cromwell an Eaglais-Bhreac, chunnaic e gu robh an camp Albannach tuilleadh a’s làidir air a shon; agus thoisich e ri ’armailte ’chur thar Iomracha - na - Banrinn, gu fàth fhaotuinn orra taobh an cùil. ’Nuair chual’ an camp Albannach so, dh’òrduich iad Seanalair Holburn, le a mhìle each, Sir Eachann, agus Sir Iain Brown, gu coinneamh a thoirt doibh Choinnich na h-airm aig In’ercheitin, mu thuaiream trì mile mu thuath air Iomracha-na-Banrinn. Tharruing ìad an òrdugh blàir, agus b’e sin am blàr! Tharruing an slaoiteir agus an gealtair Holburn suas a reisimeid each an òrdugh catha; ach cha mhòr gu’n do bhuail clach ri òrd, ’nuair chuir e spuir ri ’each, ’sa theich e féin ’sa mhìle! ’Nuair chunnaic Eachann Ruadh so, chuir e ’chomhairle ri Buchanan agus Brown. Ars’ esan, “Tha iad dithis mu’n aon dhuinne; ach dè dheth sin? Thigeadh iad mar fhad chlaidheamh; cha’n eil Mac-Illeathain a’m reisimeid nach gabh dithis diùbh os-laimh.” Arsa Sir Iain Brown, “Cha’n e a mhàin gu bheil iad dithis mar aon, ach tha cothrom a’ bhruthaich aca.” “Ciod e,” arsa Sir Eachann, “a b’àill leat mi ’dheanamh? Am b’àill leat mi ’theicheadh, mar rinn an gealtair ud, Holburn? Tha onoir agus aobhar ar Rìgh r’an seasamh! Thigeadh an troitear Sasunnach,” ars’ esan, ’s e bualadh beum-sgeithe— “thigeadh an troitear Sasunnach air aghaidh; chi e nach gealtair Triath Dhubhairt no ’chuid ghillean!”

Dhlùthaich na h-airm ri chéile; thòisich am batal! Bha gunnacha-mòr nan Sasunnach a nis a’ spealadh sìos na Leathanach agus nam Buchananach ’nam ficheadaibh! ’Nuair chunnaic Sir Eachann so, thilg se e féin air ceann a ghillean, agus suas am bruthach ghabh iad, an aodan an teine, gus an claidheamh-mòr fhiachainn doibh; ach bha ’n nàmhaid cho lionmhor, ’s gu’n do chuartaich siad e féin ’sa bhuidheann mar chrò chaorach! ’Nuair chunnaic buidheann a’ Bhrownich nach robh stà sa’ chùis, thionndaidh iad gach fear ceann ’eich, agus theich iad, a’ fàgail ceann an armailt air a’ bhlàr, a’ traoghadh le call fola!

Dh’fhàg iad deagh Mac-Illeathain
A’ cur a’ chatha ’na ònrachd.

Ach rinn Eachann Ruadh suas ’inntinn an toiseach an latha nach geìlleadh ’s nach strìochdadh e. Dhlùthaich e féin ’sa bhuidheann bheag thaghta nis ri chéile, ann an sreath ceithir-chearnach, ann am meadhon an nàmhaid, ’s ’gan sgoltadh sìos gu’n rùmpul air gach buille! Anns an staid so, le 800 Leathanach agus 700 Buchananach, sheas e gun ghiorag an aghaidh 4,000 de armailte thaghta, a’ diùltadh strìochdadh! Ma dheireadh, bhrùchd, an nàmhaid, tonn air thonn, mu’n spot an robh Sir Eachann a slachdraich, ’sa chorp mar chriathair le creuchdan fuileach! ’Nuair chunnaic a laoich Leathanaich so, leum iad, fear an deigh fir, eadar e ’s na buillean; gach fear dhiùbh so mar rachadh a sgath sìos, leumadh sàr eile ’na àite, ag éigheach, “Fear eile airson Eachainn!” gus na thuit mar so ochdnar uaislean d’a chinne féin; agus thuiteadh ochd uairean a h-ochd, mar bhith air an àm so gu’n do thuit an laoch le peileir gunna chaoil, a chaidh troimh ’chridhe!

B’e so an latha dubh do chlann ’Illeathain! De theaghlach an Rois a mhàin, thuit seachd fichead ceatharnach de “shliochd a’ chliadheamh iaruinn.”

’Mhuire! ’s iomadh bean-baile
Dh’fhàg sud tamull na bantraich.

Thuit, cuideachd, Lachlan, mac Fir Thorloisg; Iain agus Dòmhnull, mic Fir Ardghobhar; Eòghann, mac Thighearna Chola; Murcha, Ailean, Lachlann, Eòghann, agus Iain, mic Lachlain Odhair, Fear Achnacrois; Eòghan, mac Fir Eilean-na-Muc; Ailean, mac Fir nan Drimnean; Gilleasbuig, mac Fir Bhorera; Teàrlach, mac Fir In’ersgadel; —ach ciod an stà bhì gan aireamh!

’S mòr bha dh’uireasbhuidh làmh orr’,
Ged thug àrdan orr’ fuireach.

Thubhairt mi, b’e so an latha dubh do chlann ’Illeathain; ach b’e an latha geal d’ an sliochd e. Cha ’n eil ceatharnach a thuit an la sin nach d’ rinn fichead ceathararnach! Chhunnaic iad eisimpleir an athraichean. Thubhairt iad ’nan inntinn, “Na tugamaid masladh air an ainm!” agus ’s mòr am blàth so air rioghachd Bhreatuinn an diugh! Air mo shon féin dheth, ’nuair leughas mi mu là In’ercheitein— ’nuair sheinneas mi dhomh féin na h-òrain a rinneadh do’n latha sin—cha’n e ’mhàin gu’n tòisich na deòir ri m’ ghruaidhean a threabhadh—cha’n e ’mhàin gu’n at mo chridhe—ach tilgidh mi uam an t-snàthad leibideach, agus glacam claidheamh sinnseara mo sheanar!

Tha aon de na h-òrain so is fearr leam na càch gu lèir. Ar leam, ’nuair leughas mi e, gu bheil mi faicinn Eachainn Ruaidh a’ dol ’na éideadh, gu h-àraidh an rann—

Chuir thu grabhailte chruadhach
Air gruaig nan ciabh amlach;
Lann than’ air do chruachan,
’S i na cruaidh chum a barra-dheis;
Sgiath dhaingeann nan cruaidh-shnaim,
Agus dual nam breac meanmnach;
Agus paidhir mhath phiostal,
Air crios nam ball airgiod.

Agus cha’n i an ath rann is measa—

Cha bu shlacan aig òinid
Culaidh chomhraig a’ ghaisgich;
’Dol an coineamh do nàimhdean,
Cha chrith-mhanntain a ghlac thu;
’Nuair a bhuail thu beum-sgéithe,
Dh’iarradh céile Chombat riut;
’S ’nuair thug thu ’nan còmhail,
Theich Holburn ’sa mharc-shluagh!

Feumaidh iadsan nach cuir ’s an Earrach a bhi ’g iarraidh na deirce ’s an Fhoghar.

Tha sinn a’ fòghlum ni-eigin eadhon o challdachd.

---

[372]

[Vol . 7. No. 47. p. 4]

MAC-TALLA:

Paipear-naigheachd Gailig, air a chur a mach uair ’san t-Seachdain.

“Is toigh leinn a’ Ghailig,
A bardachd ’s a ceol;
Is tric thug i nios sinn
’Nuair bhith’maid fo leon:
’S i dh’ ionnsaich sinn trath
Ann an laithean ar n-oig,
’S nach treig sinn gu brath
Gus an laidh sinn fo n fhod.”
—BARD NA LEADAIGE.

“Duisg suas a Ghailig, ’s tog do ghuth,
Na biodh ort geilt no sgaig;
Tha ciadan mile dileas dhut
Nach diobair thu ’sa bhlar;
Cho fad ’sa shiubhlas uillt le sruth.
’Sa bhuaileas tuinn air traigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth
Gun teid do chur gu bas.”
—NIALL MAC LEOID.

A PHRIS.
BLIADHNA, $1 .00
SIA MIOSAN, .50
TRI MIOSAN, .30

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatuinn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.

Cuiridh iadsan a tha comasach air Gailig a sgriobhadh, comain mhor oirnn, le bhi cur g’ ar n-ionnsuidh, o am gu am, litrichean, naigheachdan, no seanchas sam bith eile a bhiodh air a mheas taitneach leis an luchd-leughaidh. An uair a bhios neach sam bith a sgriobhadh ugainn ann an Gailig, thugadh e an aire do na seolaidhean a leanas:—

1. Na sgriobh ach air aon taobh de ’n phaipeir.

2. Na biodh an sgriobhadh ro mheanbh, agus dean e cho soilleir agus cho furasda leughadh ’s is urrainn dhut.

3. Fag farsuingeachd air chor ’s gur urrainn dhuinn ceartachadh no atharrachadh a bhios ri dheanamh a chur eadar na facail agus eadar na sreathan.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney, Cape Breton.

SIDNI, C. B., IUN 23, 1899.

A’ BHAN-RIGH.

Tha Bhictoria, Ban-righ Bhreatunn, ’us Ban-Iompaire nan Innsean, ceithir fichead bliadhna ’dh’ aois. Tha dha ’s tri fichead bliadhna on chaidh a crùnadh, agus a thòisich i air rioghachadh thairis air rioghachd farsuing, foghainteach, cumhachdach Bhreatuinn. Cha robh ach caileag òg innte ’n uair a thainig i gus an inbhe àrd, urramach, mhorail a bhuineas fathast di. Ma dh’ fhaoidte nach robh righ no ban-righ riamh roimhe a shealbhaich, ré da ’s tri fichead bliadhna, onoir ’us ughdarras rioghail thar tir air bith. Nochd ar ban-righ ’us chuir i an gniomh daonnan, beusan suairce, giùlan geamnuidh, gliocas stuama, gradh ceanalta, ’s baigh laghach, chaoimhneil. Bha i ’na bana-charaid dhileas do gach comhluadar a tha measail, ceart, glan aillidh. Cha d’ fhuair ’na cùirt neach no ni nach robh iomchuidh ’us geamnuidh aoidheachd no fardach riamh. Ann am Prionnsa Albart, a céile, bha aice duine tapaidh, ealanta, rioghail agus uasal ann an seadh sonruichte. Thug e moran cuideachaidh dhi anns an obair chudthromach, iomadach a tha aice r’a dheanamh anns an t-suidheachadh oirdheirc a tha i ’lionadh. Is e da rireadh prionnsa àluinn a bha ann an céile na ban-righ. Bha inntinn laidir, theoma aige. Bha speis anabarrach aige do gach ni ’tha boidheach, ’us do gach inneal ’us innleachd a bhuilicheas maith ’us soirbheachadh air rioghachd ’us daoine air bith. Aidichidh neach a ghabhas dlùth bheachd air eachdraidh agus air beatha a phrionnsa gu lionadh e fein cathair rioghail gu glic, gu measail ’us gu tabhachdach. Bha ’bhan-righ agus a h-iochdarain uile fortanach ’us sona do bhrigh gu do phòs i prionnsa co maiseach, tuigseach, onorach, a lion an t-àite duilich a bhuineadh dha anns an rioghachd le meas ’us miadh, gu neo-chearbach, gu faicilleach, agus gu neo-choireach. Tha faisg air da fhichead bliadhna on thainig crioch air reis a’ phrionnsa, ’s on chaill a bhan-righ le saighead geur a’ bhàis, a céile àluinn, a companach stolda, dileas, agus a fear cuideachaidh easgaidh, onorach. Bha gradh domhain, dlùth a nasgadh na ban-righ agus a’ phrionnsa r’a cheile. Thainig neul ’us smuairean air agh ’us sonas na ban-righ, nach deachaidh fathast gu buileach seachad, on chaochail am prionnsa am feadh a bha e fein agus ise ann am meadhon an treoir ’s an làithean. Bha ceithir mic agus coig nigheanan aca. Tha aon mhac agus aon nighean tosdach ann an suain a’ bhàis. Fhuair a’ bhan-righ cheana iomadh dearbhadh muladach gu buin trioblaid, ’us amhghar, ’us call cairdean do ’n inbhe ’s airde co math ris an inbhe a’s ilse am measg a’ chinne-daoine. Tha ’bhan-righ, le caoimhneas ’us co-fhaireachduinn a tha fior-thaitneach agus airidh air cliu, daonnan a’ gabhail beachd orrasan am measg a h-iochdaran air an tig sgiorradh no tubaist bhronach air bith. Dhearbh i air iomadh doigh gu bheil cridhe caoimhneil, tairis aice, ’s gur e ’miann eolas a ghabhail ’us briathran laghach a labhairt ’us comhnadh a dheanamh orrasan ’us leo-san a tha ’fulang anshocair no cruaidh-chais. Tha inntinn gheur, ghasda, ’s breithneachadh sonruichte aig a’ bhan-righ. Cha ’n ’eil a lathair an diugh righ no ban-righ aig am bheil fiosrachadh agus eolas co farsuing, mionaideach air gnothuichean ’us cuisean diomhair ’us follaiseach an t-saoghail ’s a tha aig Bhictoria. O thus a laithean air an righ-chathair, bha luchd-comhairle uasal, firinneach, dileas ’us foghluimte aice. Am measg rioghachdan an t-saoghail gu leir, tha luchd-comhairle Bhreatuinn a’ mealtuinn an àite ’s modh ’s a’s cliuitiche airson gliocais, ’us eud, ’us onoir, ’us uaisle, ’s mor-inntinneachd. Ann an doigh thoileach, thogarrach, thug a luchd-comhairle ’m beachd ’s am foghlum do na bhan-righ anns gach ceist dhuilich a thainig riamh f’a comhair. Tha i-féin ri saothair gun stad, gun sgios, agus thrus i eolas agus comas nach ’eil gann, mu na doighean, a’s fearr airson trioblaidean nan rioghachdan a reiteachadh ’s a chiuineachadh. Bha meas mor aice daonnan air sith, ’s air gach sonas ’us beannachadh a tha ’leantuinn sith. Cha do ghabh i tlachd aig àm air bith ann an cogadh no ann an stri nan lann, fiosrach mar tha i air gach leon, ’us creuchd, ’us call, ’us marbhadh, ’us deuchainn a tha dluth-cheangailte ri cogadh. Tha e fior gu robh iomadh cogadh aig Breatunn ri ’chur on thainig a’ bhan-righ gus an righ-chathair. Is ann gu miorbhuileach fein a dh’ fhas rioghachd ’us ughdarras Bhreatuinn on thoisich i air rioghachadh. Anns gach cearna de ’n t-saoghal—ann an Asia, leis na h-Innsean iomraiteach; ann an Africa, le tìr bheartach na h-Eiphit, ’us le comhnardan ’us ionmhas na h-airde deas; ann an America tuath ’us deas, le Canada ’s a h-iar-thuath an - mhor, ionmhasach, maille ri Eileanan Bhreatuinn fein, tha beusan na ban-righ air am moladh, agus tha umhlachd air a tairgseadh di fein ’us d’a h-uachdaranachd, ’us do na laghannan cearta ’us fior a tha ’luchd comhairle thall ’s a bhos a dealbh. Agus ged tha sinn gu dligheach measail air a bhan-righ, agus taingeil do bhrigh gu robh ’us gu bheil i glic, curamach, carthannach, ’us gu bheil i fathast treun agus a’ mealtuinn slainte mhath, cha tig e duinn di-chuimhne ’dheanamh gu bheil a’ bhan-righ na didean do ’n t-saorsa mhor, bhunaiteach, do na laghannan seasmhach, sealbhach, agus do na cheartas ’us do ’n fhireantachd airson am bheil rioghachd Bhreatuinn cliuiteach ’us sona thar rioghachdan na talmhainn. Is e dùrachd MHIC-TALLA ’s mo dhùrachd, gu bi Breatunn anns gach cearna eudmhor airson na corach, ’us a’ cheartais, ’us na firinn; ’us nach tig smal air suaicheantas glan ’us dealrach na dùthcha sud a ghleidh a’ bhan-righ co grinn, snasmhor, eireachdail, le ’dùrachd ’us a dichioll fein ré da ’s tri fichead bliadhna. Tha ’bhan-righ a nis ann am feasgar a làithean. Tha dochas laidir againn gu faic i iomadh latha grianach, sona fathast, agus gu bi comas air a bhuileachadh oirre righ-chathair Bhreatuinn a lionadh le urram ’us moralachd ré iomadh bliadhna. Bithidh iomradh taitneach ’us cairdeil air a dheanamh oirre fein, air a rioghachadh gasda, tarbhach, tairis, agus air an t-soirbheachadh iongantach a rinn Breatunn am feadh a bha stiuir na rioghachd agus an riaghlaidh ann an lamhan uasail Bhictoria. Tha sinn ann an Canada mar is cubhaidh dhuinn, fior-mheasail air a’ bhan-righ, agus gle thoilichte do bhrigh gu bheil sinn air ar nasgadh le ceanglaichean baigheil graidh ri Breatunn, agus fo ughdarras na ban-righ. Tha dochas laidir againn uile, an uair a ruigeas grian beatha ar ban-righ àm an anmoich, gu teid i fodha gun neul, no stoirm, gun dorchadas, ann an solus maoth, glan, boidheach, ciuin, a dh’ fhagas samchair air mile cnoc, ’us caol, ’us cathair; air mile cridhe ’s anam.

CONA.

’S fearr dol timchioll na tuiteam ’s an dìge.

Carnival Samhraidh Shidni.

AIR
Iulaidh 12, 13 & 14, 1899.

BIDH
Soithichean Cogaidh
BREATUNNACH, FRANGACH & GEANCACH
a lathair a ghabhail pairt.

Cuiridh Ramhaichean a’s fhearr ’s a’s ainmeile an Canada Reisean
AGUS
Bidh Duaisean o $200 sios gu $50 air an toirt seachad.

REISEAN EILE
aig bataichean beag us mor—le aon ràmh, da ràmh, us ceithir ràimh; reisean thubaichean; reisean snàimh, &c ., air son am bi Buinn-Chuimhne Oir us Airgiod air an toirt mar dhuaisean.

Reisean Sheoladairean
bhar nan soithichean-cogaidh; duaisean o $30 gu $10 .

Bataichean Iasgaich
Reis sheolaidh, deich mile dh’ astar. Duaisean $59 gu $25 . Reis Iomairidh, $10 agus $5 . Bataichean Philots—ceithir ràimh— $30 agus $15 . Bataichean Philots air an iomaireadh le gearradairean guail—ceithir ràimh— $30 agus $15 .

AIR TIR
bidh Reisean Rothairean; Ruith; Leum Ard; Leum Fada; Tilgeadh na Cloiche Neirt; agus gach cluich eile dhe ’n t-seorsa sin.

Coimh-cheol Bhand.

OBAIR THEINE
Soillseachadh anns an Acarsaid leis na Soithichean Cogaidh; Teintein Eibhneis; Soillseachadh mor anns a bhaile, &c ., &c .

Fosgladh na Pairc Throtaidh

BIDH FARADH ISEAL
air na carbaid-iaruinn ’s air na bataichean-smuide.

---

[373]

[Vol . 7. No. 47. p. 5]

NAIGHEACHDAN.

Chaidh Donnachadh Domhnullach, gille beag, aois naodh bliadhna, a bhàthadh ann a Lingan Di-màirt s’a chaidh. Chaidh e fhéin us gillean eile mach le bàta, agus chaidh am bàta thairis orra, ’s bha iad uile air an tilgeadh dh’ an uisge. Fhuair càch gu tir, ach bha esan air a bhàthadh.

Bha seirbheis aig ar caraid, Maighstir Raonull Dùghallach, Sagart Thorburn, air an t-Sabaid s’a chaidh ann anReserve Mines,far an do chuir e seachad beagan lathaichean còmhla ri Maighstir Ruairidh. Bha searmon Beurla aige aig àm na h-aoifhrinn, agus searmon Gàilig aig àm na h-ùrnuigh fheasgair. Bha sluagh mor an làthair aig an da sheirbheis.

Cha d’ fhuair Murchadh Mac Coinnich, a chuir athair-céile ’san lagh, ann am Boston, an ceartas ris an robh dùil aige. Dh’fhairtlich air an jury aontachadh mu’n chàs aige, agus cha d’ fhuair e sgillinn dhe’n leth-cheud mile dolair a bha e ’g agairt, fhathast co-dhiù. Tha pàrantan na mnath’ aig a deanamh a mach gu’m b’ann dha deòin a rinn i fhàgail, agus nach robh coire sam bith ri chur orra-san. Tha Murchadh bochd mar sin air fhàgail gun mhnaoi gun airgead.

Tha moran de chomuinn uaigneach am measg nan Chinese anns gach àite ’sam bheil iad ri ’m faotainn. Tha mòran de na comuinn sin aca ann an San Francisco, agus tha iad nan cùis eagail do na daoine ’s fhearr nam measg fhein. Tha iad air tòiseachadh air na comuinn sin a chur air chois ann am bailtean Cholumbia Bhreatunnach, ach tha luchd-riaghlaidh na roinne sin a cur rompa bacadh a chur orra air ball. Bidh e na’s usa dhaibh an cumail as na an cur as ma gheibh iad ùine air a fàs làidir.

’Se ar caraid, Ailean Mac Gilleain, ann a Halifacs, a chuir ugainn a cheud cheithir ainmean us dolair luchd-gabhail ùra, a reir nan tairgsean a bha air an deanamh anns an da àireamh mu dheireadh. Choisinn e mar sin duais dhùbhailte, da bhliadhna dhe’n MHAC-TALLA dha fhéin, agus da leabhar “Na Bàird Ghailig.” Tha sinn an dòchas gu’n gabh àireamh mhor de ar leughadairean ris na tairgsean a tha sinn a thoirt dhaibh, agus gu’m bi àireamh luchd-gabhail MHIC-TALLA air a meudachadh gu mor air an t-samhradh so. Na’m biodh beagan cheudan de leithidean Ailein againn, dheanadh iad obair mhor anns an dòigh so.

Tha an cogadh anns na h-Eileanan Phillipianach a’ sior dhol air adhart, agus ged a chluinnear an dràsda ’sa rithist gu bheil na reubaltaich gu striochdadh, cha’n eil iad a deanamh sin, ’s cha mho a tha moran dhe choltas orra. Cha ’n eil seachdain a dol seachad gun iad a chur blar ri arm nan Staitean, agus mar is trice tha iad a mharbhadh àireamh de na saighdearan, Di-luain s’a chaidh bha blàr aca anns an deachaidh tri air fhichead de na saighdearan Geancach a mharbhadh. Fhuair na Stàitean air adhart gu math ann an Cuba ’s am Porto Rico, ach cha d’ fhuair iad air adhart anns na Phillipines ach gle mheadhonach.

Thachair sgiorradh muladach anns a bhaile feasg Di-satharna, a dh’ aobharaich bàs nighinn bhig, aois thri bliadhna, le Alasdair Martuinn. Bhatar a glanadh an taighe, agus bha teine beag air a dheanamh air cùl an taighe anns an robhas a losgadh gach ni a bha iad air son a chur as an rathad. Chaidh an dithis chloinne an rathad an teine ’nuair nach robh mu’n cuairt ach iad fhéin, agus ghabh aodach Robetta ’s bha i air a losgadh gu dona mu ’n d’ fhuair a màthair tigh’nn ga sàbhaladh. Chuireadh fios air an Dotair Mac Gille-bràth air ball, agus rinn e na b’ urrainn e air a son, ach a dh’aindeoin na rinneadh, chaochail i mu thri uairean maduinn na Sàbaid. Tha co-fhaireachdainn nan coimhearsnach uile aig Mr. Martuinn ’s a bhean, ’nan trioblaid chruaidh.

Call Mor Am Meinn Chaledonia.

Thachair sgiorradh uamhasach ann an Mèinn Chaledonia maduinn Di-haoine s’a chaidh, leis an do chaill aon duine deug am beatha. Bhrist teine mach anns a mhèinn agus bha da spraidheadh ann, aon mu cheithir uairean, agus aon eile mu uair an deigh sin. Bha sgioba dhe na daoine, air dhaibh a thuigsinn nach robh gach ni ceart, a tigh’nn as a mhéinn, nuair a thachair ammanager ,Tomas Johnson, orra, agus air iarrtus-san chaidh a chuid bu mhotha dhiubh air ais a chum casg a chur air an teine, ach cha do thill duine dhiubh beò. Bha Johnson, a reir coltais, air a mharbhadh le neart an spraidheidh, agus bha na daoine eile air am mùchadh leis anafter damp.Chaidh na cuirp a thoirt gu uachdar an talmhainn cho luath ’sa b’ urrainn daoine dhol sios. ’Se so ainmean nan daoine a bha air am marbhadh: —Tomas Johnson, Niall Domhnullach, á Stellarton, Iain Doyle agus a mhac Somhairle, Alasdair Domhnullach á Ceap Nòr, Domhnull Màrtuinn, Padruig Gillios, Steaphain Mac Cormaic, Calum Mac Amhlaidh, Ruairidh Dùghallach, Artar Grannd, agus Uilleam Simpson. Tha corp Dhomhnuill Mhartuinn gun fhaotainn fhathast; thugadh corp Neill Dhomhnullaich dhachaidh do Stellarton, le a bhràthair, D. F. Domhnullach, maduinn Di-satharna; bha ’n naodhnar eile air an tiodhlacadh la na Sàbaid, latha cho muladach ’sa chunnacas ann an Ceap Breatunn riamh. Bha domhlachadh mor sluaigh cruinn as gach cearna mu’n cuairt, a taisbeanadh an co-fhaireachdain do chàirdean na muinntir a chaill am beatha air dòigh cho cianail. Tha a mhèinn fhathast na teine; bhatar an toiseach an dùil nach gabhadh an teine cur as idir, ach thatar dhe’n bheachd gu’n gabh casg cur air an ùine ghoirid, agus gu’m bi a mhèinn air a sàbhaladh. Tha an call uamhasach an deigh co-fhaireachduinn dhaoine dhùsgadh anns gach àite, agus cha’n eil teagamh nach deanar sin a nochdadh gu follaiseach le cuideachadh a thoirt dhaibhsan bha’n earbsa air son an arain làitheil air na daoine chaill am beatha. Thainig fios o’n Bhan-righ, troimh ’n Ard-Riaghladair Minto, Di-satharna, ag aithris a duilichinn, agus ag iarraidh tuilleadh fiosrachaidh mu na thachair.

A Hogamah.

Thugadh dhachaidh gu Loch Ainslie, an la roimhe, corp bean Chaluim Mhic Gillemhaoil, a chaochail ann anSpringhill , N.S. ,o chionn ghoirid. Bhuineadh i do thaobh an ear an Locha, agus bha i air a tiodhlacadh anns a chladh an sin. Buinidh a fear-pòsda do’n àite cheudna.

Tha an t-Urr. Alasdair Ros, ministear a pharaiste so, an dràsda aig coinneamh Ard-Sheanaidh na h-eaglais, ann a Hamilton, an Ontario. Fhad ’sa bhios e air falbh, tha na ministearan a leanas gu searmonachadh ’na àite:— ’na h-Urramaich Alasdair Grannd, Hogamah; Domhnull Domhnullach, Strath-Lathuirn; Niall MacMhuirich, Loch Ainslie; agus Domhnull Mac Leoid, na Narrows Bheaga.

Chaidh teine chur a mach ann an Gleann Ainslie o chionn ghoirid a rinn call nach bu bheag mu’n d’ fhuaireadh a chur as. An deigh dha dhol tarsuinn a bheinn, a losgadh na coille bha roimhe, rinn e greim air fensichean Alasdair Dhomhnullaich air Mullach Hogamah, ’gan losgadh air fad. Ghabh an tigh ann a dha no tri dh’ àiteachan, ach fhuaireadh a chur as mu’n d’ fhuair an teine greim ceart air; ach chaidh an sabhal a losgadh gu làr. Rinn an teine milleadh mor air a chuid feòir cuideachd.

POSADH.

Air an 20mh latha dhe’n mhios, ann an tigh Thormaid Mhic Leoid, an Sidni, leis an Urr. I. F. Forbes, Iain Stiùbhart, Cox Heath,ri Anna Mhoireastan, Amhuinn Shidni.

Am Bathar a’s Fhearr.
Na Prisean a’s Isle.
GHEIBH THU SIN AIG
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
SIDNI, C. B.
Bathar Tioram, Aodaichean, Amhlan, agus iomadh seorsa bathair nach gabh ainmeachadh an so.
THIG AGUS GHEIBH THU BARGAN.

[Dealbh]
MA thaBUGGY , CONCORD, EXPRESSnoROAD CARTa dhith ort air an earrach so, bhiodh e chum do bhuannachd sealltuinn air an stoc againne. Tha na carbadan a fhuair sinn air a mhios a chaidh air an creic cha mhor uile; tha duil againn ri tuilleadh mu mheadhon a mhios so—carbadan cho math ’sa thainig riamh do ’n duthaich. Sgriobh ugainn air son phrisean.

F . FALCONER & SON,
Luchd-gnothuich do’nCanada Carriage Co.an Ceap Breatunn.
SINDI, C. B.

AMHERST BOOT & SHOE Mfg. Co.
AMHERST, N. S.

A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153Granville Street.

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes,
Cloth Chlondaic,
Clothan Canadach, Albannach agus Sasunnach.

Triubhsairean bho $3 .00 suas.

Niall Mac Coinnich,
SIDNI MINES, C. B.

LEABHRAICHEAN GAILIG.

Clarsach an Doire, le Niall MacLeoid, $1 .00
Na Baird Ghaidhealach, bho 1775 gu 1825, leis an Urr. A. Mac G. Sinclair .35
Orain Iain Luim .35
Gramar Gailig, le Dr. H. C. Mac ’Illiosa 1.10
Gaelic Class Book .35

Cuirear aon sam bith de na leabhraichean so leis a phosta air son a phris ainmichte.

Sgriobh gu—
J. G. MacKINNON,
Publisher “Mac-Talla,”
Sydney C. B.

---

[374]

[Vol . 7. No. 47. p. 6]

Is minic a bha guaillean teine ann an sgornan gobhainn, agus bu ro thaitneach leis a smàladh as le uisge ni ’s treasa na uisge fionnair an tobair. Air là àraidh chòmhlaich gobhainn na sgireachd am ministeir, agus thachair gu ’n robh an rathad-mòr rud beag cumhann dha; gidheadh, chuir e failte air a’ mhinisteir, a thubhairt ris, “O Sheumais, a Sheumais, tha mi ro bhrònach ’fhaicinn gu’m bheil thu air tòiseachadh air do sheann chleachdadh a ris, dh’ aindeoin nam bòid a thug thu gu minic seachad. Ciod a dh’ éireas duit, a dhuine thruaigh, agus ciod a tha thu ’cur romhad a dheanamh de ’n bhallachan gille so agad—brogach glan, tapaidh, gleusda gu’n teagamh?” “Ma ta, a mhaighstir chòir, tha mi ’cur romham a dheanamh dheth ni nach urrainn thusa, ged is duine-uasal, fiosrach, fòghluimte thu, a dheanamh dhe d’ mhac féin.” “Ciod sin, a Sheumais, innis domh, innis domh air ball, ciod sin?” “Ma ta, le’r cead, a mhinisteir,” ars’ an gobhainn le fiamh- ’ghaire, “tha mi ’cur romham duine a dheanamh dheth mòran ni ’s fearr n’ a athair!”

Bi-sa bochd, agus buanaich ann, ’òganaich, an uair a ta muinntir eile mu’n cuairt duit a’ fàs saibhir trid foirneirt agus foill. —Bi-sa gu’n chumhachd, am feadh ’sa ta sluagh eile ag éiridh suas air slighibh sleamhuinn na h-eucorach. Fuiling gach àmhghar a dh’éireas o mhealladh-dochais, agus gnàthaich foighidin, an uair a ta cuid eile a’ dol air an aghaidh gu goileamach, miodalach, seolta! Paisg thu féin suas ’n ad’ shubhailc féin agus na cùm comunn ach ri fior charaid, “oir sgriosar companach nan amadan.” Iarr t-aran laitheil agus air a shuarraichead, bi tàingeil, toilichte leis. Ma dh’ fhasas tu aosmhor, liath, air an t slighe urramaich so, dean gairdeachas, agus do’n Ard-Righ thoir fior thaingeileachd do chridhe!

Bha seann Chailleach ann am Bàideanach, agus cha ’n fhaiceadh i tiodhlacadh a’ dol seachad, nach sineadh i air gal ’s air buladh nam bas. Latha dhe na laithean bha chailleach aig ceann a taighe, a’s ciod e chunnaic i ’dol seachad ach pòsadh. Cha robh a fradharc ach mall, a’s dé shaoil leatha bha i ’faicinn ach tiodhlacadh. “O!” ars ise, ’s i ’bualadh nam bas, ’Siod an t-slighe air an teid sinn uile!”

Feudar Firinn, Subhailc agus Sonas a bhi air am faineachadh o chéile, ach cha ’n urrainn iad a bhi air an eadar-dhealachadh. Theid iad mar pheathraiche gràdhach, dlùth-dhaingnichte r’a chéile, agus a’ boillsgeadh soluis na diadhachd ann an cridhe an duine.

Ann an taigh àraid ’an Lochbhraoin, thachair dithis amadanan a bhi air an oidhche, agus chuireadh do ’n aon leabaidh iad. Cha do sguir iad fad na h-oidhche ach a’ sabaid airson co ’m fear de’n dithis a bhiodh ’s a’ mheadhon.

Bha ann an eilean Ile, fear Iain B., a bha ’n a mhaor gruinnd’ aig an t-seumarlan suas rathad a’ Ghlinne. ’S e Iain a bhiodh a’ gabhail pàidheidh an Rathaid Mhòir. Bha e ’n a dhuine geur, bàrdachail; agus do aon neach thug e an receipt a leanas:—

“Fhuair mis’ o Dhonnacha Blar
Ceithir chlàr naoi sgillean,
’Dhol a phàidheadh ’n Rathaid Mhòir ùir,
Nach do shuidhicheadh air idir!”

Feudar an éiginn a bh’ air an t-seumarlan nach tuigeadh Gàilig ’n a strì so a dheanamh a mach a thuigsinn ’nuair a thug Donnacha dha an receipt. Bha Iain deònach air gu’n cuireadh e ’n cuimhne ’n t-seumarlain cruas a bhi ’pàidheadh air son rathaid nach do rinneadh.

Bha duine bochd ann an Glineilg a bha comharraichte air son teanga sgainnealach agus thachair dha—gu tubaisteach—gu’n dh’ fhàs a bhial goirt, a’s bu mhiann leis a dhol do’n taigh-eiridin a dh’ fheuch am faigheadh e leigheas. Chaidh e air tùs a dh’ionnsuidh a’ mhaighstir-sgoile air son teisteanais, agus fhuair e ’n teisteanas a leanas.— “Duine bochd aig am bheil droch bhial.”

Na fàg ni sam bith gun dheanamh a tha freagarrach ann an cùis n’an obair a tha dligheach a bhi deanta. Measar cumhachd an duine leis an nì air am feud e ionnsuidh a thabhairt.

Airgiod agus Uine. —Aig airgiod agus ùine tha mòran an luach féin. Cha’n urrainn an tì a chuireas an t-aon gu droch bhuil, an t-aon eile ’chur gu deagh bhuil.

Cha’n eil duine ann cho suarach ’na chaith-beatha ’s nach feud a ghiùlan a bhi chum lochd d’a choimhearsnach.

Cuidichidh biorana beaga ni ’s fearr na feadhain mhòra chum an teine ’bheothachadh.

Is minig a bha droch laogh aig deadh mhart.

C . H. HARRINGTON & CO.
Na Marsantan a’s Fhaide tha Deanamh Gnothuich ann an Sidni.

THA IAD A’ CREIC
Flur, Min, agus Amhlan;
Brogan, Botuinnean, Rubbers;
Soithichean Glaine agus Creadha;
na ’s saoire na gheibhear iad aig marsanta sam bith eile ’sa bhaile.

“SALADA TEA, ”
Na Puinnd ’s na Leth-Phuinnd; an ti a’s fhearr a tha ’n Ceap Breatunn air a phris.

RI CHREIC.

FEARANN a bhuineadh do EOSEPH GILLIOS, aig Forks Shidni, mu 7 mile on bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Air a dheagh obrachadh.

FEARANN aigForks Road,mu cheithir mile on bhaile, ri taobh fearann Mhic-Thearlaich, —mu cheud gu leth acaire.

FEARANN a bhuineadh do SHEORAS BOUTILIER, ann an Coxheath, mu thri mile o’n bhaile, anns a bheil mu cheud acaire. Tha e ’na fhearann math, faisg air an rathad-iaruinn, air a dheagh obrachadh, agus tigh us sabhal air.

Prisean agus Dail Reusanta.

Phœbe Brookman.
Sidni, C. B.

AODACH MATH.
Na ’m biodh gach seors’ aodaich coltach ri cheile, bu choma c’aite ’n ceannaicheadh tu e. Ach cha’n ann mar sin a tha. Tha aodach math agus aodach don’ ann. Tha aodaichean g’ an creic an aiteachan nach fhiach an deanamh.

AN DEANAMH.
Ma bhios aodach math air a dhroch dheanamh, cha’n fhearr e na droch aodach. Ma tha thu glic gabh comhairle, agus seachainn an droch aodach ’s an droch dheanamh.

THA AGAINNE
aodaichean matha dhe gach seorsa agus bidh iad air an deanamh gu math. Cha bhi e cumhang no farsuinn; freagraidh e dhut anns gach doigh, agus bidh toileachadh agad ann fhad ’sa mhaireas e.

Niall Mac Fhearghais.

Dr. G. T. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, C. B

D . A. HEARN,
FEAR-TAGRAIDH, NOTAIR, &c ., &c .
SIDNI, C.B.

MAC-TALLA:

Paipear Gailig, —an aon fhear dhe sheorsa tha ri fhaotainn.

A TIGHINN A MACH UAIR ’SAN T-SEACHDAIN.

Naigheachdan na Seachdain, Sgeulachdan, Dain, Orain, Eachdraidh, Litrichean, agus nithean taitneach eile air an toirt seachad o am gu am.

THA SGOILEARAN
matha Gailig a sgriobhadh dha daonnan, agus a cumail leughadh taitneach ri sean agus og.

’S coir do gach neach aig am bheil gradh do
CHAINNT A SHINNSIR,
a bhi ’ga ghabhail, ’ga phaigheadh, ’s ’ga leughadh.

A PHRIS:
DOLAR ’SA BHLIADNNA.

Bu choir dhaibhsan a tha deanamh ghnothuich
SANAS
a chur anns a MHAC-TALLA; oir, tha e ’na phaipear cho math anns an doigh sin ’sa ghabhas faotainn.

THA E DOL
FAD US FARSUING,
agus anns gach aite do ’m bheil e dol thatar ’ga shar leughadh.

CUIR DEUCHAINN AIR.

J . S. BROOKMAN, M. D. ,
LIGHICHE.
OIFIS: Na Thigh-comhnuidh air Sraid Shearlot.
SIDNI, C. B

A. J. G. MacEACHUINN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, NOTAIR, &c .
Fear-ionaid àrd chùirtean Nobha Scotia agus Newfoundland.
SIDNI, C. B.

---

[375]

[Vol . 7. No. 47. p. 7]

SEUMAS III, RIGH NA H-ALBA.

Rugadh Righ Seumas III, anns a’ bhliadhna 1453, agus fhuair e crun na h-Alba ann an 1460. ’Na oige chaidh gnothichean na rioghachd a stiuireadh le Morair Boyd, ard-easbuigean Ghlaschu agus Chill-Ribhinn, agus casbuig Dhuin Chaillinn, daoine a rinn cordadh Siochail ri Sasunn airson coig bliadhna deug. Phos an righ Mairghread nighean Righ Lochlainn air 13mh dhe’n mhios Iuchar, 1469, agus mar thochraidh fhuair e na h-eileanan Arcamh agus Seatlainn air an ceangal ri crun na h-Alba gu brath. Dh’fheuch Seumas mar a dh’fheuch ’athair roimhe ri cumhachd nam morairean a bhriseadh, agus fhad ’sa rinn e tair air na daoine a’s airde ’san rioghachd, bha e ag earbsadh an comhairle daoine iosal. Rinn a dithis bhraithrean, Alasdair diuc Albani, agus Iain Iarla Mhair feall-chomhairle na aghaidh le feadhainn eile, ach fhuair an righ fios air a ghnothach agus chaidh an dara fear a mharbhadh, agus bha Alasdair air a thilgeil ann an caisteal Dhun Eideann. Theich e as a sin gu Righ Iomhar IV. Shasuinn, agus thill e le armailt mhor fo diuc Ghloucester. Bha feum aig an righ an nis air cuideachadh a mhorairean, agus fhad’ sa bha iad sa’ champ faisg air Lauder, chuir iad rompa cairdean an righ a chur as uile gu leir. La a bha sud bhrist Iarlachan Aonghais, Hunndaidh, agus Lennox a staigh do sheomraichean an righ agus chroch iad a chairdean uile, ach an ridir Iain Ramsaidh. Bha’n righ fhein a nis ’na phriosanach an lamhan a mhorairean, agus chaidh a dhunadh a stigh air caisteal Dhun Eideann bho churam Iarlachan Buchain agus Atholl. Fhuair e ma sgaoil an uine ghoirid, agus bha feall chomhairlean eile air an deanamh na aghaidh, agus ghabh a mhorairean a mhac, nach robh ach 16 bliadhn’ a dh’aois, agus thubhairt iad gu’n deanadh iad esan na righ na aite. Theich Seumas do’n taobh tuath far an do chruinnich e armailt de 30,000 fear. Thachair an da armailt air a cheile aig Sauchie, faisg air Sruighleidh, 11mh la dhe ’n Iuchar, 1488. Theich an righ agus chaidh a mhortadh le duine a bha cur an ceill gu’n eisdeadh e ri faoisid aige an taigh faisg air a’ bhlar.

Nithe Nuadh agus Sean.

Is math an tom air am bi sealbh.

Is fuar leabaidh gun cho-leabaich.

Is fearr an giomach na bhi gun fhear.

Is sleamhuinn leachd doruis an tigh mhoir.

Is beag a th’eadar do ghal ’s do ghaire.

Is math an inn’ean a chlach, gus an ruigear i.

Is i mathair easguidh a ni ’n nighean leasg.

Is fearr fuineadh thana no bhi gun aran idir.

Is soimich fear fearann, is sona’ fear ceirde.

Is duilich burn glan a thoirt a tobhair shalach.

Is fearr deathach an fhraoich no gaoth an reota.

Is fearr teachd an deire cuirm no’n toisich tuasaid.

Is mor a dh’fhuilingeas cridhe ceart ma ’m bris e.

Is minic a bha comhairle righ an ceann an amadain.

Is ioma ni thig air an laogh, nach do shaoil a mathair.

Is e ’n cunntas ceart dh’fhagas na cairdein buidheach.

Is fearr teine beag a gharas, na teine mor a loisgeas.

Is fearr aon tigh air a nighe no dha-dheug air a sguabadh.

Is fearr lan an duirn de cheird, no lan an duirn de dh’or.

Is eigin gabhail le each mall o nach fhaighir n’s fhearr.

Is leasg le leisgein dol a luigh, is seachd leisge leis eirigh.

Is lag gualainn gun bhrathair ’n am do na fir teachd a lathair.

Is ann an ceann bliadhna dh’innseas iasgair a thuiteamas.

Is mairg a shineadh lamh na h-airce do chridhe na circe.

Is sona’ gach cuid an commuin, is mairg a chromadh na aonar.

Is furas fuil a thoirt a cean carrach; is gal’ a thoirt air craos cam.

Is ionan aithreachas criche, is a bhi cuir siol ma fheil-martain.

Is beo duine ’n deigh a sharach’, ach cha bheo e an deigh a narach’.

Is olc an fheoil air nach gabh salan; is meas a cholunn air nach gabh guth [comhairle . ]

Am Feillire.

IUN, 1899.

1 Dior-daoin Là Dhruimelog, 1679.
2 Di-haoine
3 Di-satharna Breith Thormoid oig Mhic Leòid, 1812.
4 DI-DONAICH II. Donaich na Caingis.
5 Di-luain
6 Di-mairt
7 Di-ciaduin Bàs Righ Raibeart Brùs 1329
8 Dior-daoin
9 Di-haoine An fhéill Chaluim.
10 Di-satharna Là Ghlinn Seile, 1719.
11 DI-DONAICH III. Donaich na Caingis.
12 Di-luain
13 Di-mairt An Fhéill Chairill.
14 Di-ciaduin Là Naseby, 1645.
15 Dior-daoin
16 Di-haoine
17 Di-satharna Là Raon-Ruairidh, 1689.
18 DI-DONAICH IV Donaich na Caingis.
19 Di-luain [18] Là Bhaterloo, 1815.
20 Di-mairt
21 Di-ciaduin An là a’s fhaide ’sa bhliadhna
22 Dior-daoin
23 Di-haoine An Fhéill Mhath-Luthaig.
24 Di-satharna
25 DI-DONAICH V. Donaich na Caingis.
26 Di-luain
27 Di-mairt Bàs Righ Deorsa IV., 1830.
28 Di-ciaduin Crùnadh na Banrigh, 1838.
29 Dior-daoin An Fhéil Pheadair ’us Pòil.
30 Di-haoine Bàs Eoghain-na-Pillidh, 1817

MUTHADH AN T-SOLUIS.

An Solus Ur, L. 8, U. 2, M. 6 M
A’ Cheud Chairteal L. 16, U. 5, M. 32 M
An Solus Lan, L. 23, U. 10, M. 6 M
An Cairteal mu dheireadh L. 30, U. 0, M. 31 M

Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
FEAR-TAGRAIDH, COMHAIRLICHE, NOTAIR, &c .
SIDNI, C. B.

CLO-BHUALADH!
CLO-BHUALADH!

Am bheil clo-bhualadh de sheorsa sam bith agad ri dheanamh? Ma tha, sgriobh dh’ ionnsuidh MHIC-TALLA, ag innse ciod a tha dhith ort.

Gabhaidh am MAC-TALLA as laimh clo-bhualadh a dheanamh ann an Gailig no ann am Beurla, agus bi an obair air a deanamh cho grinn ’s cho math sa gheibh thu ann an aite sam bith.

CLO-BHUALADH!
CLO-BHUALADH!

Iarr air na Marsantan
EDDY ’S
“EAGLE” Parlor Matches 200s.
“EAGLE” Parlor Matches 100s.
“VICTORIA” Parlor Matches 65s.
“LITTLE COMET” Parlor Matches
AN SEORSA ’S FHEARR AIR AN T-SAOGHAL.
GUN SRAD PRONNAISG.
The E. B. EDDY CO., Limited, HULL, P. Q.

J. E. EISAN.
PIANOS AGUS ORGAIN.
AN SEORSA ’S FHEARR A THATAR A CREIC.
PRISEAN GLE REUSANTA.
SIDNI, C. B.

ROS & ROS,
FIR-TAGRAIDH, NOTAIREAN, &c
Airgead ri Thoirt Seachad an Iasad.
OIFIS: An Tigh a Bhanca.
Sidni, C. B.
UISDEAN ROS, LL. B.
HOWARD S. ROS, B. A., LL. B.

---

[376]

[Vol . 7. No. 47. p. 8]

SGIALACHD NA TROIDHE.

An Dara Duan.

AIR A THIONNDADH BHO GHREUGAIS HOMEIR GU GAIDHLIG ABRAICH LE EOBHAN MAC LACHAINN.

Taisbeanadh an Fheachda; agus aireamh nam fineachan Greugach agus Troidheach.

Dhùin gach creutair talmhaidh ’n rosg,
Slòigh ’us eachraidh chaidil seamh,
Na dé bhuan na ’n cathraichean òir,
Iar claon-aomadh gu ceò-phramh.
Bha Iobh ’na aonar gun suain,
’Inntinn mhòr fo gluasad bras,
Gu cliu thoirt do ’n Aicheall threun,
’S do ’n arm Ghréugach léireadh cas.
Comhairl’ iomchuidh dhùisg ’na cheann,
Bruadar meallt’ a thogail suas,
’Chur gu righ na Gréig’ a mhiann,—
’S dh’ eubh e ’n Sgail am briathran luath:
“Grad-imich, a Bhruadair fhaoin,
Dh’ fhios a’ chabhlaich aig raon Thròidh;
Do shiol Atreuis, righ nam feachd,
Thoir mion sgeul air reachd mo bheòil.
Tairngeadh e fo ’n airm gun dail,
Sliochd na Gréige ’s arbhuidh cùl;
Glacaidh e ’n stuaidh fharsuing ard,
’S sgapaidh na liath-charn ’s an ùir.
Bho ’n rinn Iùno ’n urnaigh chruaidh,
Tha ’n t-aon rùn aig sluagh nan speur;
Thuit Tròidh gu buileach fo bhinn,
’S thig maom-sgrios air linn nam béud.”
’N uair chriochnaich e, leum an Sgail,
Sios ’na still gu traigh nan long;
Fhuair e ’n righ a’s teach na bhùth,
Fo mhin-dhrùchd, ’s e ’n cadal trom.
Sheas an dealbh os cionn a chinn,
An riochd Nestoir bu bhinn glòir,—
Sean-Nestor a ghléidh a ghaol,
Thar gach aosda ’measg a shlòigh.
An sin labhair Taisbean nan speur—
Shoillsich aithn’ an dé do ’n t-shonn:
“Am fois dutsa, ghaisgich thréin,
’Ur-mhic Atreuis nan steud lom?
Dim-brigh do chomhairleach glic
Do ’m buin cùram bhlar a’s fheachd,
’S miltean slòigh ag earbs’ á thaic
Cian-chaidreamh an cadal leisg.
Eisd gu mion-bheachdaidh ri m’ sgeul—
’S mi teachdaire dhé nan dia;
Bho ’n ’s mor a thruais diot, a’s ’uigh,
D’ ardachadh an cliù, ’s e mhiann.
’S aill leis thu ghrad-thoirt gu blar
Sliochd na Gréige ’s arbhuidh cùl.
Glacaidh tu ’n stuaidh fharsuing, ard,
’S sgapaidh na ’liath-charn ’s an ùir.
Bho ’n rinn Iùno ’n ùrnaigh chruaidh,
Tha ’nt aon run aig sluagh nan speur.
Thuit Tròidh gu buileach fo bhinn,
’S thig maom-sgrios air linn nam beud.
Gabhsa suim de reachd an dé;
Smid dhe ’m bheil mo bheul a’ luadh,
Fiach nach leig mi-sgainn air chul,
’N uair dh’ fhògrar bho d’ shuil ant shuain.
Rainig na facail a’ chrioch,
’S grad as ’fhianuis thriall an sgleò.
Dh’ fhag e ’n righ ri innleachd cuim,
Ag cur mhiltean luim air seol.
Bi dhuil gu ’n leagtadh na ’carn
Daingneach Thròidh, an la sin fhéin.
Umaidh nach d’ fhisraich mar bha,
’S ciod bu brigh do dhàn nan speur.
Gun smaoin air cho lionmhor cràdh,
Osna, ’s téinn, a’s blar, a’s éug.
Bha gu teachd air an da shlògh,
An strith chian nan comhrag geur.
’S an àm iomchuidh dhùisg an treun,
’S ghrad-eirich ’n uair thréig a shuain;
Thar leis gu ’n robh ’n Taisbean àigh
A’ sìr-chagar tlath na chluais.
Shuidh e direach ’s dhuin mu ’chliabh.
A mhin-fhalluinn chiatach, nuadh;
’S thilg e thair uachdar os cinn,
Earradh mor bu rioghail tuar.
Mu ’dha chois chumadail, chruinn,
A bheairt shoilleur shnaim e teann;
Claidheamh reul-airgiodach grinn,
Chroch sgibidh ri thaobh bho ’n bhoinn.
Colbh athraichean treun’ ’na dhorn,
Slat-riaghailt nan gloir bith-bhuan:
Dh’ fhios a’ chabhlaich stiuir e cheum—
Tuineadh Gréugaich nan arm cruaidh.
Dh’ eirich maduinn òg nan driuchd
’Na ’soillse gu lùchuirt Iòbh;
’S thair comhnuidh aluinn nan dia,
Sgaoil i ’brat de ’nialaibh òir.
Chuir an righ air chuairt nan deann,
Gairmfhir a b’ oscarra pong,
A theanal nan sloigh air ball,
Gu comhairl’ aig taobh nan long.
Thug iad a’ chaismeachd mar dh’ iarr
’S dhoirt na miltean siar romh ’n raon:
Ach cho-ghairm e, ’n tùs, na seòid
A fhuair gliocas còrr bho ’n aois.—
Chruinnich iad aig bìrlinn shlìnn
Nestoir Phìlich nan radh glic.
A dheilbh luim an dulchiunn thric.

II.

Eisdibh, a chàirdean, le feairt,
An ni tha na m’ bheachd a luadh;
An raoir tre oidhche nan dealt seamh
Thuirling Cruth bho nèamh gu m’ shuain.
Bha ’n Taisbean mar Nestor liath,
Thair na chunnacas riamh air féur;
A leth-bhreac an guth ’s an triall,
A dhealbh cuim, a sgiamh, ’s a mhéinn.
Thùr e, ’s e os cionn mo chinn,
Na briathran seo, pong air phong:
“Am fois dutsa, ’ghaisgich thréin,
Ur-mhic Atreuis nan steud lòm?
Dim-brigh do chomhairleach glic,
Do ’m buin cùram bhlàr a’s fheachd;
’S miltean slòigh ag earbs’ á thaic,
Cian-chadal an caidreamh leisg.
Gabh gu mion-bheachdaidh ri m’ sgéul,
’S mi teachdaire dhe nan dia;
Bho ’n ’s mor a thruas diot a’s ùigh,
D’ àrdachadh ’an cliu ’s e ’mhiann.
’S aill leis thu ghrad-thoirt gu blar.
Sliochd na Gréige ’s àrbhuidh cùl:
Glacaidh tu ’n stuaidh fharsuing ard,
’S fàgaidh na ’glas chàrn ’s an ùir.
Bho ’n rinn Iùno ’n ùrnaigh chruaidh,
Tha ’nt aon run aig sluagh nan speur:
Thuit Tròidh gu buileach fo bhinn,
’S thig maom-sgrios air linn nam beud,
Gabhsa suim de reachd an dé,
’S na caill diog de sgeul mo bheòil.”
Siod na thùr am bruadar faoin,
’S as mo shealladh thaom mar cheò.
Nis a laochraidh nam mor-euchd
Bho ’n ’s ordugh nan speur a th’ ann,
Grad-dheasaichear sliochd na Gréig’
Gu ’n nochdadh ri streup nan lann.
Dearbham gu faicleach an tùs,
Ciod an dùrachd ’s a’ ghnìomh bhuam
Iarraidh mi gu’n teich iad tràth,
Gu’m fonn thair bhàrc a’ chuain.
Fàgam dhuibhs’ ’fheara mo chridh,
Gu’n grab sibh an ni gun chliù.”
Chrìochnaich deagh-cheannard nan tri
’S shuidh na ’mhorachd sios na ’chùirt,
Dh’ éirich Nestor mannta mìn,
Righ Phìlois nan oitir bàn,
Cainntear do’m b’ iùl gliocas còrr,
’S thug freagairt le glòir neo-bhàth;
‘ ’Uaislean àrd-inbheach mo rùin—
A stiùireas na mìltean tréun,
Bho aon neach eil’ air an raon,
Mheaste’ ’m bruadar mar chlaon-bhréig;
Ach ’s fios e’ thùirling bho’n spéur
Chum ant sheòid d’ an géill an sluagh.
Bhrigh siod, ’s còir a’ Ghréig’ gun dàil
Thoirt air blàr fo ’n arma cruaidh.”

(Ri leantuinn.)

AN DA LEIGHEAS
AGUS
K . D. C. PILLS
Leighsidh iad an da Eucail Mhor
CION-CNAMHAIDH
agus TEANNTACHD.
Cuir a dh’ iarraidh sampuill us teisteannas.
K . D. C. COMPANY, Ltd.,
New Glasgow,Nobha Scotia.
agus
127 State St., Boston Mass.

BATHAR CRUAIDH.
Iarunn,
Uidheaman Saoirsneachd,
Uidheaman Gaibhneachd,
Tairnnean, &c .

LEABHRAICHEAN.
Leabhraichean Sgoile,
Leabhraichean Leughaidh,
Leabhraichean Nollaig us Bliadhn’ Uire, &c .

AIG—
C . P. MOORE,
SIDNI, C. B.

BATHAR CRUAIDH.

Tha mi a nise ’cumail Bathar cruaidh dhe gach seorsa, agus ma tha Sabh Tuagh, Locair, Glas, Sgian, no Tairnean a dhith ort, feuch gu ’n taghal thu orm. Tha mi, mar a b’ abhaist, a’ creic Pant, Olla, Varnish , Putty,Glaine, Paipear-balla agus gach ni eile air son do thigh a dheanamh seasgair agus briagha. Tha mi ’creic gach ni gle shaor.

Aonghas Mac Leoid,
SIDNI, C. B.

GHEIBH THU
AN TI
A’s fhearr ’sa Mhargadh.

NA BROGAN
A’s Fhaide Mhaireas.

AIG
TORMAD DOMHNULLACH,
SIDNI, C. B.

Brogan matha air 75c. agus 90c
Deiseachan o $3 .50 gu $9 .50
Triubhsairean air 90c

TORMAD DOMHNULLACH.

50 YEARS’ EXPERIENCE
PATENTS
TRADE MARKS
DESIGNS
COPYRIGHTS &C .

Anyone sending a sketch and description may quickly ascertain our opinion free whether an invention is probably patentable. Communications strictly confidential. Handbook on Patents sent free. Oldest agency for securing patents.

Patents taken through Munn & Co. receive special notice, without charge, in the Scientific American.

A handsomely illustrated weekly. Largest circulation of any scientific journal. Terms, $3 a year; four months, $1 . Sold by all newsdealers.

MUNN & CO. 361 Broadway, New York
Branch Office, 625 F St., Washington, D. C.

[Dealbh]
Aon sam bith air am bi nithean grinn a dhith air son adlacadh nam marbh, rachadh e do ’n bhuth aig
A. J. Beutan,
(Alasdair Mac Iain Bheutain)
a tha cumail gach ni a dh’ fheumas a leithid.

CISTEACHAN-LAIDHE
dhe gach seorsa—beag us mor, geal us dubh—agus dhe gach seorsa fiodha—cruaidh us bog. AODAICHEAN DUBHA agus ANART GEAL, agus na h-uile seorsa BATHAR-AIRGEID us eile nach urrainnear ainmeachadh an so.

Faodar comhradh a dheanamh ris a cearna sam bith dhe ’n duthaich air an
TELEPHONE No. 62.
A. J. BEUTAN.
Sidni, Maigh 19, ’99. —6m.

The Sydneys’ Ferry Co., Ltd.

RUITH AN AISEIG.

TIM CHLAR.

Gus an toirear fios air atharrachadh seachad, bidh am bata ruith gach latha, mar a leanas:—

A FAGAIL

SHIDNI.
7.15 a. m.
9.15 a. m.
11.30 a. m.
2.10 p. m.
4.30 p. m.

SHIDNI TUATH.
8.15 a. m.
10.15 a. m.
12.15 a. m.
3.00 p. m.
5.30 p. m.

Freagraidh na tursan so gu math air muinntir a bhios a falbh no tighinn air Rathaid-iaruinn Shidni us Louisbourg.

A TAGHAL AIGVICTORIA PIER.

A FAGAIL

SHIDNI.
9.15 a. m.
4.30 p. m.

SHIDNI TUATH.
12.15 p. m.
5.30 p. m.

Gheibhear na bataichean fhastadh air sonexcursionsle feorach anns an oifis.

J . A. YOUNG, Manager.

[Dealbh]
CALUM. —Caite bheil thu dol leis an ablach cuidhle sin, a Dhomhuill?

DOMHULL. —Tha mi dol dh’ an cheardaich leatha feuch am faigh mi “tire” ur a chur oirre. Seall fhein mar a tha i air a dhol a cumadh leis cho tana ’sa tha an “tire” air cosg; leig mi ruith leatha tuilleadh us fada.

C. —Sin agad mullach na goraiche, ’Dhomhuill; cha bu choir dhut leigeil leis na “tires” cosg mar sin idir. Co-luath ’sa chi thu iad a fas tana, thoir dh’ an cheardaich iad ’s mairidh na cuidhlichean moran na’s fhaide. Seall a cuidheal so agamsa, cho math ’sa bha i riamh, ged a tha i ruith an rathaid fad choig bliadhn’ deug. Agus ’se na “tires” a bhi air an deagh chur orra is aobhar dha.

D. —Co tha deanamh na “tires” dhutsa ’Chalum? Cha chreid mi fhein nach eil an “tire” air a chuidhil sin na’s fhearr na aon a chunnaic mi o chionn fhada.

C—Tha, am fear a tha deanamh gach cuirean gaoidhneachd a bhios agam,—

SEUMAS S. BEUTAN,
ann an SIDNI,

agus b’e mo chomhairle dhutsa dhol g’a ionnsuidh le d’ obair fhein. Theid mi an urras ma theid, nach bi ’n t-aithreachas ort. Tha e ’g obair anns a bhaile o chionn corr us naodh bliadhna, agus tha e na’s saoire na gobha sam bith eile. Agus rud eile dheth, cha chum e fadal ort; ni e ’n obair fhad ’sa bhios tu feitheamh rithe. Tha stoc mor de gach seors’ iaruinn us cruadhach aige, agus tha e deanamh Charbadan us Chairtean, a reiceas e gu math saor. Theirig thusa choimhead air.

D. —Ma ta, ni mise sin; agus moran taing dhutsa air son do dheagh chomhairle.