---

[121]

[Vol . 8. No. 16. p. 1]

MAC-TALLA

AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH

VOL. VIII. SIDNI, C. B., DI-HAOINE, OCTOBER 27, 1899. No. 16.

SEAN-FHACAIL.

(Air a leantuinn.)

An Gaidheal a runaicheas a bhi comasach na chainnt ’ga labhairt no ’ga sgriobhadh feumaidh e bhi ullaichte le deadh thomhas de storas-fiosrachaidh nan sean-fhacal. Ma bha aon ni ann riamh air an robh miann is meas nan Gaidheal b’e sin geurad ann an seanachas; an duine bha coimhlionta air an doigh so bheirte mach a chuideachd air neo—ni bha cheart cho docha—ma bha ’n t-aobhar ann, sheachainnt e. Thugadh deagh shamhladh air an ni so le “Caraid nan Gaidheil,” ’n uair a bhiodh e freagairt a luchd casaid anns an “fhocal ’s an dealachadh” a bhiodh na “Theachdaire Ghaelach”—

“Fhuair sinn,” ars’ esan, “litir a chuir Iain Gallda ann am Beurla chruaidh Shasunnaich d’ ar n-ionnsuidh, ’s dh’ fhaodadh e radh mar a thuirt an t-oran,

“Faicill oirbh an taobh sin thall,
Nach tig an ceann an tiota dhibh.”

’S e ’n gearan a ’s truime tha aig Iain Gallda ’n ar n-aghaidh an speis a tha againn do shean-fhacail; agus gu’m bheil e leamh mi-mhodhail dhuinn litrichean ar cairdean a fhreagairt le sean-fhacail. Do reir coslais tha Iain sgith dhiubh mar bha ’n losgann de ’n chleith-chliata. A nis, Iain, air son fearas-chuideachd dhuinn fhein freagraidh sinn do litir le sean-fhacail a dhearbhas dhuit cia freagarrach ’s a tha’n doigh so, air am bheil thu gearan cho trom. Cho luath ’s a thainig do litir thuirt sinn “Is mithich a bhi ’bogadh nan gad.” An cuala tu riamh, Iain Ghallda, “ged a dh’ eignichear an sean-fhacal cha bhreugnaichear e?” ’S e ’n ath ghearan a th’ agad gu’m bheil sinn ro ghaolach air na tha sinn fhein a sgriobhadh. An cual thu riamh, “Gur toigh leis an fheannaig a garr-isein fhein,” agus “Gur e leanabh fhein a’s luaithe ’bhaisteas am ministear.” Tha thu gearan gu bheil anabarr speis againn do chairdean araidh agus gu’m bheil sinn ri tair air muinntir eile a tha araidh air barrachd meas. ’Iain Ghallda, “Tha ’n cairdeas mar a chumar e,” agus “na cuir thusa do lamh eadar a chlach ’san sgrath.” Tha thu ’g radh gu’n cum thusa suil oirnn agus gu’n dean thu faire oirnn; dean sin Iain—tha suil iongantach agad ma chuireas i eagal oirnne: agus do thaobh faire dheanamh oirnn, “B’e sin gleidheadh a chlamhain air na cearcan.” Tha thu maoidheadh gu’n dean thu tuill ’s an “Teachdaire!” Eirich air— “Cha dean thusa toll anns nach cuir sinne cnag.” Tha iad ag radh nach fiu leat sgriobhadh airson an Teachdaire, nach d’ fheuch thu ris agus nach feuch; an cual thu riamh leth-sgeul na caillich—

“A chailleach an gabh thu ’n Righ!
Cha gabh o nach gabh e mi.”

A thaobh an leabhair a tha thu gradh tha tighinn a mach a smalas an Teachdaire bochd, fuirich Iain gus an tig e; ach gabh thusa comhairle, agus “Na h-abair bid ris an eun gus an tig e as an ubh.” Tha chuid fa dheireadh de d’ litir na’s taitniche na ’toiseach—“ ’S i cheud taom a thig as an taigeis am bitheantas a’s teotha.” Slan leat, ’Iain, na tig na’s daine, agus na buail na ’s truime, no tuigidh do thuadh an sean-fhacal, “Gur maith an ealag a chlach gus an ruigear i.”

’S ann da fhein a b’ aithne ’s a b’ urrainn pronnadh nam meana-chuilleag a dheanamh air peasain na h-aimsir ’san robh e beo.

Rinneadh co-chruinneachadh de shean-fhacail Ghaidhlig airson a chlo-bhualadair mar is aithne dhuibh le fear Mac-an-Toisich ’sa bhliadhna seachd ceud-deug ceithir fichead ’s a coig. Thionaladh moran dhuibh le daoine comasach air uairean eile ach b’ iad na chruinnicheadh Mac-an-Toisich an aon fheadhainn a fhuair clo-bhualadh riamh gus an do chuir an Siorram Mac Neacail nach maireann lan leabhair mhoir eile dhiubh fa chomhair an t-saoghail, ’s gu cinnteach ’se ’n leabhar sin aon luach airgid cho math ’s a th’ anns a chanain. Tha mi cinnteach gur h-iomadh sean-fhacal faobharach sgailceach a thog air a thurus air tus as na Ceilidhean sona seasgair a bhiodh aca aig an tigh, ’nuair a bhiodh an croilean beag abhachdach a deanamh suidhe shamhail mu ’n cuairt de ’n teine mhor mhoine bhiodh am meadhon an urlair; ’s ann as na Ceilidhean ud a chinn ’sa chraobh-sgaoil iomadh teagasg iomchuidh, ’s air an doigh sin gu ’n coir do dhuine aire fhaicilleach thoirt air a dhleasnas nuair a chuireas e e fhein ann an suidheachadh ris am bi gniomh no dreuchd co-cheangailte; ’se so an teagasg a bh’ ann dhasan a bhiodh ’sa chuil, ’s e shuilsan bhiodh air an teine. Anns na Ceilidhean sin bhiodh gu tric an duin’ og a ’cur comus cuimhne ’n t-seann duine gu lan dheuchainn ’nuair bhiodh coimh-leigeadh eatorra co dhiubh ’b’ fhaide dh’ aithriseadh deagh shean-fhacal ma seach, ’s faodar a bhi cinnteach, an fheadhainn a bha ’g eisdeachd, gu ’m b’ fhaoin am facal a rachadh seachad orra. Tha ’n cleas no’n cleachdadh so ga chumail beothail fhathast ’s cha ’n fhios leam doigh ni’s fhearr an oigridh oilleineachadh ann an iomadh fiosrachadh fior agus feumail. Cuid mhath de na comhairlean a gheibhte unnta bhiodh iad a cheart cho feumail ’sachuideachd so, no ge b’e comunn ’s am bi sinn. Ma bheir sibh an aire am fear sin bhios a ghnath modhail ’n ar measg fhein gabhar fath air ma dh’ fhaoidte gur h-ann socharach a tha e, am fear a bhios dana cha ghabhtear a mhi-mhodh bhuaidhe ged shaoileas e fhein gur modh am mi-mhodh, am fear a ni dioras, ’s iomadh ni dioras ris, ach si’n riaghailt bu chothromaiche dhuinn nan gabhamaid i, riaghailt an t-sean-fhacail—a bhi dana modhail, ’s e sin lagh na cuirte, a chuimhneachadh gur math an fhiacail a bhi roimh’n teanga ’s am fear a ghleidheas a’ theanga gu’n gleidh e chairdean.

’S tric a chluinneas sinn gur daoine colgarra fiadhaich a bha ’n ar n-athraichean an da chuid nan cainnt ’s nan gniomh. Bheirte oirbh a chreidsinn gu’m bu choingeis leo namhaid no caraid, ’s mar faigheadh iad a bhi ’n sgornan air chor-eiginn gu’n deanadh gach aon diubh caonnag ri dha luirginn fhein. ’Se ’n tuairisgeul sin aicheadh cuid de dh’ aobhar mo labhairt. Ma sheallar a stigh car tacain ann am beagan de chaithe-beatha Ghaidheil ’sa bheirear fa near mar tha ’bheul fhein ag innseadh ruintean a chridhe, chitear nach b’e am fiadh dhuine cunnartach so a bh’ ann ’s gu ’m b’ fhada bhuaithe sin a ghabh e. Ach ’s fheudar an t-aobhar gearain bhi ann. Bha e uair ’gan robh e treun neo-sgathach ri uchd cruadail ’s dh’fheum e sin, cha’n eil ’s cha robh beairt an aghaidh na h-eiginn, ach chuireadh as a leth gur h-ann borb a bha e. Tha e nis air a chomhairle fhein ’s aon duine eile ni ’s siobhalta ’s nis seimhe cha ’n eil air ur uachdar na talmhuinn. Ach an aite sin a chordadh ri daoine cha bu chulaidh-fharrain dhoibh riamh ach e, nach ’eil mire-chatha gu leor ann, ’s gur docha leis an cruaidh chosnadh no dol dh’ an arm. Cha tuigear air na sean-fhacail gu’n robh iarraidh fola no fuathais ann an gne a’ Ghaidheil ni’s mo na bh’ ann an daoin’ eile. Thuirt iad gu dearbh nach leig duine da dheoin a choir bhreith le duine beo, ach cha ’n eil miadh air fuil no foirneart air a nochdadh anns na briathran sin, ’s nis miosa cha’n fhaighear gu’n dubhairt iad. Bha fhios aca, gun teagamh sam bith, nach b’ am codal an cogadh. Bu ghle thoigh leo duine bhiodh meamnach iasguidh, ach bu chulaidh fhanoid ’us abhachdais leo luathad nan cas anns an rachadh an t-eagal. Bha iad deimhin am fear nach teicheadh gu’n teichte roimhe ’s nach buadhaichadh gu brath am meata. Bu choma leo treubhantas an duine bhig a bhiodh ri feadaireachd ’us fuaim. Gidheadh cha shireadh iad an cath ni ’s mo na sheachnadh iad e. ’Nuair bhuaileadh iad cu bhuaileadh iad gu math e, ’s nuair a bhiodh iad ris an obair sin co dhiubh, bhiodh e nan cuimhne nach d’ fhag claidheamh Fhinn riamh fuigheal beuma, ’s ged a theireadh iad an drasda ’sa rithist gu ’m bu ghiorrad an Gall an ceann thoirt dheth, cha bu mhios iad air a thaillibh sin na daoine eile, seadh co idir a b’ fhearr na iad ri ’n linn?” Cha robh daoin ann riamh gun lochdan co dhiubh, ach tha sean-fhacal ann air an robh na Gaidheil gle speiseil a bu chor a bhi fada nan cliu ’s b’ e sin nach do chuir Fionn riamh blar gun chumha, ’s e sin, gun chothrom tighinn gu cumhnant roimhe. ’Nuair thuigear fior ghne an naduir chitear nach b’iad na daoine doirbhe bh’unnta a dheanta dhiubh le eachdruidh am bitheantas; mar a theirear cha d’thugadh ann an Cillemacheallaig fhein breith ni bu chlaoine na thugadh orra do reir na gne so.

’Se mar rinneadh ann an Cillemacheallaig o’n tha mi aige, ged is coltach gur duilich a’ shonruchadh c’ait am bheil e, Cuirt lagha na Mod a chumadh an sin air fear a ghoid beathach eich. Le goinnead nam firionnach anns an taobh duthcha sin aig an am b’iad mnathan tha e air innseadh bu bhreitheamhna, ’s cha’n eil teagamh agam nach robh car de bhaighealachd aca ris an duine eadhon ged bu mheirleach a bh’ann, ’s fhuair e leigeil na sgaoil le cion dearbhadh na meirle na aghaidh. Ach fhuaradh an t-each aige rithist ’s a rithist, ’s thugadh gu Mod nam ban e. Na cheil esan ma b’

---

[122]

[Vol . 8. No. 16. p. 2]

fhior roimhe, dh’innis e nis, ’s cha robh sgeulach nach robh breugach; chothaich e air fhirinn ’s air fhacal gu’r h-ann a bha de thlachd aig an each airsan, gu ’m biodh e na ruith as a dheigh ’s ga leantuinn gun a chuireadh san anns gach aite, ’s nach b’ urrainn dhasan gun fiughair a dheanamh ris ged nach bu leis e; ’s e ’n co-dhunadh gus an d’ thainig na mnathan caomhail gu’m b’e ’n t-each bu choireach; leig iad as an duine ’s chroch iad an t-each. Ciod air bi mar bha na mnathan ’s cha’n’ eil duine nach mol an trocaireachd ann an Cillemacheallaig chi sinn gu’m b’e barailean dhaoine glice bh’aig air seanairean mu gach ni a thigeadh mu’n coinneimh, ’s thig barail duine ghlic faisg do’n fhirinn, ach cha robh iad idir gun riaghailt a b’ airde na iad fhein. B’ aithne dhaibh cho coimhlionta ’s is aithne do neach beo an diugh gur gearr gach reachd ach riaghailt Dhe, ’s nach eil math nach treig ach math Dhe. Mu dheidhinn an t-saobh-chrabhaidh sin a thilgear a nis cho taircuiseach orra, cha’n ’eil mi idir cinnteach nach do dhearbh iad barrachd, ’s nach robh iad moran ni bu ghlice na sinne, ’nuair a thuirt iad, “an neach a gheilleas do ghiosragan geillidh giosragan dha.” Agus ’s iomadh ministir de dh’ aireamh an latha ’n diugh mu ’m faodadh iad a radh mar thuirt iad tric nan latha fhein, “Cha tuirt Dia fhein na thuirt thusa.” Co dhiubh b’ fhearr iad do thaobh creidimh no an luchd casaid an diugh mu ’m faoidte gu cinnteach ailis,

Cha’n ioghnadh duine dall dhol le allt no le creig,
Ach thusa do’n leir a choir nach dean le d’ dheoin dhi ach am beag.”

Bha iad fiughail fialaidh mu’n cuid fhad ’s a mhaireadh e ’s cha bhiodh an suil an deigh na cosguis. Bheirte cuid oidhche do charaid ’s dheanta carthannas ris ged bhiodh ceann fo achlais. Bu bheag am meas air cuireadh cul na coise, ’s an duine bhiodh tuille ’s math air saodachadh an rathaid a labhradh a mach beannachdan spleogach gu leor ris an fhear thuruis a bha falbh ach aig am biodh beannachd Chaluim gobha fo anail, ma thogair ged nach till.

Thuig iadsan nach b’fheaird eadhon an cairdeas fhein a bhi ro-dhian, ’s idir nach b’ fheaird e bhi fann neo-thogarrach. ’S e call caraid taghal tric ’s ’se call caraid taghal ainmig, toigheach ’s gam bi daoine air cuideachd a’ cheile ’si ’n riaghailt a’s lugha sharuicheas, mar bha ’n Ceisteir a bh’ anns a’ Ghaidhealtachd o chionn fada agus air a shiuhhal air feadh na duthcha a bhiodh air uairean a’ toirt na mnatha leis. Ach air latha gle shonruichte bha sid bha e ri dol do dh’ Inbhirnis ’s tha e coltach gu robh uaislean aige ri ’n coinneachadh an sin, ’s gu ’m bu cheart cho math leis ged nach fagadh a bhean an tigh an latha sin o nach robh i cho buileach gasda ris fhein, ach cha duraichdeadh e gun a toirt leis. Bu mhath leis i ’nuair nach biodh i ’n lathair, ’s bu chulaidh-sharuchaidh dha i bhi teann air. ’S cinnteach gu’n tug cuideiginn an aire do’n iomaguin san robh e, ’s ma b’ fhior gur h-e bha’n ceisteir ag radh ri ’bhean, Nis, na bi teann orm— ’s mar gum buaileadh an t-aithreachas e— ’s na bi fada bhuam’. Chaidh na facail na’n sean-facail ’s tha fhios againn gur h-iomadh suidheachadh air am freagair an riaghailt tha iad ag earalachadh.

Cha robh uiread feum air comunnan measarrachd do reir bidh no dibhe ’s a th’ ann a nis, ged is fior gu’n dubhradh gu’m b’ fhearr aon torradh na da chomanachadh dhiag; cha robh ’n Gaidheal ceart riamh peasanach m’a bhiadh no m’a dheoch ’s ged ’s tric a dh’ fhiosraich e air a chosg ’s air ana-cothrom gu’n tig an t-acras ni’s trice na aon uair, bha e na chomhnadh mor leis nach do chuir Dia riamh beul thun an t-saoghail gun a chuid fa chompair, gur h-e coir bhreith gach neach a bheo-shlaint fhaotainn; gidheadh dh’ fhoghnadh leis na dh’fhoghnadh, ’s bu mhiosa leis nan tuireasbhuidh tuille ’s a choir, an duine bhiodh sathach a ghnath bhiodh easbhuidh co-fhaireachaidh cheirt air. Cha tuig, ars’ esan, an sathach an seang, ’s mairg a bhiodh na chu da bhroinn. Ma tha’m brochan idir ann, biodh e tiugh no biodh e tana, nach math teth e, ’s mar bheil e ann, ged a bhitheadh beagan acrais ort, bi duineil; teannaich do chrios gus an faigh thu biadh.

Cho beag ’g am biodh aig duine bha feinealachd air a toirmiesgeadh dha, leis gu’n tarruingeadh e ’n dimeas bu deine air fhein air a tailibh. Bhiodh an duine ro-chomharraichte bhiodh mosach ris na glasan, ’s e “dona” ’m facal a bh’acasan air feinealachd no spiocaireachd. “Taisg bonn ’us cosg bonn ’s bi sona, taisg bonn ’s na cosg bonn ’s bi dona.” An lamh a bheireadh ’s i gheibheadh ’s am fear nach biathadh a chu cha ruigeadh e leas a stuigeadh. B’ ann air fear na fiadhlaidheachd fhein, ’s air an lamh nach soradh, a bhiodh gach rath, gus an traighte mhuir le cliabh cha bhiodh fear fial falamh.

Bha dichioll, foighidinn, ’us saothair onarach mar an ceudna air am meas gu miaghach cuide ris gach deagh bheus eile; b’ fhearr an rathad fada glan no ’n rathad goirid salach. Le foighdinn gheibhte furtachd ’s gheibheadh eadhon trusdar bean. Ged nach biodh duine cho fior dhichiollach ’sa bha Murchadh— ’nuair a bhiodh Murchadh so na thamh bhiodh e ri ruamhar, ’s cha chuireadh e ionghnadh orm air taillibh a shior shiubhail ged b’e so a cheart Mhurchadh air am biodh an catan annasach—thigeadh e air uair ’san raidhe ’s mhaireadh e tri miosan—bha ’n dichioll ri chur gu deuchainn cho tric ’s bu choir, ’s ged nach biodh ann ach an dichioll lag b’ fhearr e na ’n neart leisg, ach idir gun a bhi mar bha iasgairean Bharbhais nach rachadh gu muir gus an cluinneadh iad gu’n d’ fhuair feadhainn eile iasg.

’S eibhinn ri thoirt fa-near cho neo’r thaingeil neo-eisimealach ’s a bha nadur nan Gaidheal an deidh a h-uile car. Dh’ foiosraich iad gu ’m b’ann a a reir do mheas ort fhein a mheasadh cach thu. ’S ann a’ beachdachadh mar so ’s cinnteach a bha ’m fear a thuirt, “ged tha mi bochd tha mi uasal, buidheachas do Dhia ’s ann de Chloinn ’Illeathain mi.” ’S mar thuirt am fear eile cuideachd, ged a b’ ann air ramh eile bha e o’n a b’ uaill gun fheum dha e, “Ma ’s coma leis an Righ Eoghan, ’s coma le Eoghan co dhiubh.

’S ann airson faireachduinean mear ’us dian a dh’ aindeoin eachdruidh eile a’s comharraichte nadur a’ Ghaidheil, ’s ma ’s b’e spuinneadh ’us creachadh ’us do-bheirt bu rogha miann a’ chridhe nach bu neonach gu’m bu docha leis am bonnach beag le beannachd no ’m bonnach mor le mollachd, ’s gu ’n cuireadh e ’naire air thoiseach air ni eile air an t-saoghal. ’S e thuirt e— “Is beo duine an deidh a sharachadh ach cha bheo an deidh a narachadh.”

Tha so a comharrachadh gu robh suil bheachd gle bhiorrach aig gach neach air beusalachd no mi-bheusalachd a choimhearsnaich. ’S e teisteanas a choimhearsnaich a bh’ann air gach neach. Cha ’n abair mi idir gu’m bheil an t-amharus math, ach is glic duine na earalas, ’s air fhiosrachadh dhasan, nach biodh a a h-uile coir aige bhi faicilleach roimh ’n chealgair a ghoideadh an t-ubh circe nach goideadh e’n t-ubh geoidh. Saoil sibh am b’ann amharasach a bha e ged a dh’ionnsaich e mu’n chleachdadh a bh’aig Niall gu’n robh e riamh ris, ’s gu ’m biodh am fear a bhiodh carach ’s a bhaile so carach ’sa bhail’ ud thall?

B’e gnaths uasal ’s cleachdadh beusail grinn a gheibheadh an t-urram aige. Dh’ aithnicheadh e an sgonna-bhallach ’s a mhaduinn, mu ’n deanadh e car ach a’ bhrogan a chuir uime, bhristeadh e ’m barriall, ’s nuair bhiodh an t-umpaidh am measg dhaoine ’s e smugaidean a mhilleadh a’ chuideachd. Ach far am biodh an deagh dhuine leis, bu duine e ’n cuideachd ’s na aonar.

Cha bu leom Leathanach no spagada-gliog Chloinn Domhnuill a dhearbhadh an duine tuigseach, ach an gniomh bhiodh ionraic; ’s ann a mhilleas danadas modh ’s is i ’n dias a’s truime ’s isle chromas a ceann.

Do reir na h-oigridh nach bu chaomhail muirneach an doigh anns an do chuireadh mu’n coinneamh iad a bhi iriosal curamach ’s gun imeachd ach direach a reir an comuis. Anns an rann,

“Ged dh’fhaodas luingis mhora
Dol air taisdeal fada,
Feumaidh sgothan beaga
Seoladh dlu do ’n chladach.”

Do thaobh mhnathan bha na Gaidheil a ghnath measail curamach na’n cainnt, ’s tha e aidichte le daoine fiosrach ga bheil a leithid sin an comhnuidh na dhearbhadh air ard shuidheachadh inntinn sluaigh. Thug iad gun teagamh sam bith an rabhadh fior ud do fhleasgaichean am fear a phosadh bean gu’m posadh e dragh, ach ma choinneamh sin b’ fhearr bean ghlic na crann us fearann, ’s b’ e ’m beachd-san le run ’s le firinn am fear a labhradh olc mu mhnaoi gu’m biodh e cur mi-chliu air fhein. Tha e coltach gu robh na boirionnaich ura no na nuadhagan car iomraiteach ’s na laithean ud mar tha iad ’n ar aimsir fhein, ach tha mi cinnteach gur h-e thug tur-shiocadh air an seorsa ’sa Ghaidhealtachd ma bha iad riamh ann tairealachd ro-eifeachdach an t-sean-fhacail, “Is coma leam an rud nach toigh leam eireagan a’ dol nan coilich.”

Cha’n ’eil deagh bheus a ghabhas ainmeachadh nach fhaighear air a chliuthachadh anns na sean-fhacail. Firinn, ceartas, dillseachd, tapadh, measarrachd, dichioll, aoidhealachd, irioslachd, cairdeas, ’us ciall, cha’n ’eil dearmad no deireas air am moladh. Bu mhath leam uine sin a radh gu ’n gabhadh na sean-fhacail cur gu mor-fheum ann an lamhan fir eachdruidh, agus gu’m biodh an eachdruidh sin ann an tomhas mor ur, a sgriobhte ann an solus an fhiosrachaidh a tha iad a leigeil ris. Ach an uair a bhios am port a fas fada bi e fas searbh ’s ma’s ceol fidilearachd fhuair sibh gu leor dheth.

(A’ chrioch.)

SGEULACHDAN ARABIANACH.

Mac Righ nan Eileanan.

CAIB. XVI.

Dh’ fhosgail Badoura a brollach, agus thuirt i, “A bhana-phrionnsa, tha mi ’n dochas gu’n toir thu mathanas dhomh. Air a’ chuid a’s lugha, tha mi ’n dochas gu’n eisd thu ri mo sgeula, a chum gu’n tuig thu an t-aobhar a thug orm mi fhein a chur ann an riochd firionnaich.”

An uair a leig Badoura ris do nighean Armanois, righ Ebene, gach ni m’ a timchioll fhein, agus a dh’ innis i dhi a h-uile car mar a dh’eirich dhi o’n a dh’fhalbh i a taigh a h-athar comhladh ri Alsaman, ghuidh i oirre gu durachdach nach innseadh i do neach beo mar a bha cuisean, agus gu’n cuireadh i an ire dh’ a h-athair gu’n robh i riaraichte gu leor le a staid.

Thuirt nighean an righ ri Badoura, “A bhana-phrionnsa, is iongantach da rireadh mar a thachair dhut. An deigh dhut eolas a chur air Alsaman ann an doigh cho iongantach, agus am posadh a thachairt mar nach do thach-

---

[123]

[Vol . 8. No. 16. p. 3]

air posadh air an cualas iomradh riamh, tha e neonach gu’n tachradh dhuibh le cheile mar a thachair. Guidh air a’ Chruithfhear gu’n tachair thu fhein agus d’ fhear-posda ri cheile ann an uine ghoirid. Agus theid mise am bannadh dhut gu’n cum mise aim an cleith an diomhaireachd a leig thu ris dhomh. Cha’n urrrainn toileachadh a’s mo a bhith agamsa na bhith fiosrach gur mi an aon neach ann an rioghachd fharsuinn Ebene aig am bheil fios air gach ni mu do dheidhinn, am feadh ’s a tha thu, ann an riochd prionnsa, a’ riaghladh cho glic thairis air an t-sluagh. Cha’n ’eil mi ag iarraidh ort ach a bhith ’nad bhana-charaid dhomh.” ’Na dheigh so phog iad a cheile, agus chaidh iad a laidhe.

Gu math trath ’s a’ mhaduinn dh’ eirich Badoura, agus, mar bu ghnath leatha, chaidh i do thalla na comhairle a chum coinneamh a chumail ri ard-uaislean agus ard-mhaithean na rioghachd. Chaidh an righ do ’n t-seomar anns an robh a nighean a’ cadal a chur failte na maidne oirre, agus an uair a chunnaic e gu’n robh i gu sunndach, aoidheil, bha e anabarrach toilichte. Agus air an aobhar sin bha Badoura fo mhor mheas aige, gu sonraichte o’n a bha i riaghladh na rioghachd gu glic agus gu cothromach.

Am feadh ’s a bha cuisean a’ dol air an aghart mar a dh’ ainmicheadh ann an cuirt righ Ebene, bha Alsaman a’ fuireach maille ris a’ gharadair ann am baile an luchd iodhol-aoraidh gus an seoladh long gu ruige Ebene.

Air madainn araidh an uair a bha Alsaman a’ deanamh deiseil gus a dhol a dh’ obair do ’n gharadh mar a b’ abhaist dha, chuir an garadair bacadh air, ag radh, “Bidh feusd mhor aig an luchd iodhol-aoraidh an diugh, agus o nach dean iad fhein car obrach ach a’ deanamh gairdeachais, cha leig iad leinne car a dheanamh na ’s mo. Gus an toileachadh agus a bhith ann an reite riutha, tha mise mar is trice a’ cur seachad latha na feisde comhladh riutha. Air an aobhar sin cha bhi dad agadsa ri dheanamh an diugh. Fagaidh mise ann an so thu. O ’n a tha ’n t-am a’ tarruinn dluth anns am bi longan a’ seoladh as a so gu ruige Eilean Ebene, chi mise cuid dhe mo chairdean; agus an uair a gheibh mi fios c’uin a bhios long a’ soladh, cuiridh mi mu dheidhinn aite fhaotainn dhut air bord na luinge.” An uair a thuirt an garadair so, chuir e uime an deise b’ fhearr a bh’ aige, agus dh’ fhalbh e.

An aite dhol a dh’ fhaicinn gach fearas-chuideachd agus greadhnachas leis an robh sluagh a’ bhaile gu bhith ’cur seachad an latha, dh’ fhan Alsaman aig an taigh. O’ n a bha e ’na onar, thainig iomadh rud a dh’ ionnsuidh na h-inntinn aige. Agus b’ e rud bu mho a chuir de dhragh air an inntinn aige, a bhith ’smaointean air an doigh amaidich air an do thachair dha dealachadh ri Badoura. Bha e ’sraidimeachd sios is suas air feadh a’ gharaidh, agus bha e gle thursach, trom-inntinneach, le bhith a’ smaointean air gach mi-fhortan a thainig ’na rathad. An uair a bha e greis mhath anns an t-suidheachadh so, thug e an aire gu’n robh da eun a’ cath gu teith, teann air craoibh an taobh thall dheth. Sheas e ’g an amharc, agus an dian chath a bha eatorra a’ cur ioghnaidh gu leor air. An uair a bha na h-eoin greis mhath a’ cath, thuit fear dhiubh sios marbh aig bonn na craoibhe; agus ghrad thug an t-eun a bha beo e fhein as.

An ceann beagan uine thainig da eun mhora a bha ann an aite eile dhe ’n gharadh, agus a chunnaic an cath a bha eadar a’ cheud dha eun, far an robh an t-eun a bha ’na shineadh marbh aig bonn na craoibhe. Sheas fear dhiubh aig a cheann, agus am fear eile aig a chasan. Bha iad greis ag amharc air, agus iad a’ crathadh an cinn mar chomharradh gu’n robh doilghios mor orra. ’Na dheigh sid chladhaich iad le ’n casan slochd anns an do chuir iad an t-eun marbh, agus dh’ itheadh iad air falbh. Ann am beagan uine thill iad air ais, agus an t-eun a rinn am mort aca eatorra. Bha greim aig fear dhiubh air sgeith air, agus bha greim aig an fhear eile dhiubh air chois air. Bha’n t-eun a’ glaodhaich gu muladach agus a’ feuchainn cho math ’sa b’urrainn da ri e fhein a thoirt as. Thug iad e thun an aite anns an do thiodhlaic iad an t-eun eile, agus ghabh iad dha gus an do mharbh iad e. Agus an uair a mharbh iad e, thug iad am mionach as, agus dh’ fhag iad ann an sid e.

Fhad ’s a bha ’n obair ud a’ dol air aghart eadar na h-eoin, bha Alsaman ’na sheasamh anns an aon bhad, agus e ’gabhail ioghnaidh nach bu bheag dhe ’n obair a bh’ aca. An uair a dh’ fhalbh na h-eoin, choisich e null thun na craoibhe aig an robh na h-eoin a’ cath. Dh’ amhairc e gu geur air closnach agus air mionach an eoin a bha marbh aig bonn na craoibhe, agus thug e an aire gu’n robh rud eiginn air an robh dath dearg am mach slaodadh ris an sgroban aige. Thog e ’na laimh e, agus ciod a b’ iongantaiche leis na fhaicinn, gur i a’ chlach-bhuadhach a thug e fhein as a’ chrios aig Badoura a bh’ann, agus a thug a leithid de dhragh ’s de bhron ’s de thrioblaid dha fad iomadh latha. “A dhroch creutair!” ars’ esan ris fhein, agus e ag amharc air an eun a bha marbh air a bheulaobh, “bu mhor an tlachd a bh’ agad ann a bhith deanamh uilc; agus, mar sin, cha ’n ’eil uiread de dh’ aobhar agamsa air a bhith ’gearain air na rinn thu orm. Ach mar bu mho a bha ’n t-olc a rinn thu orm, is ann is mo tha mise ann an comain na feadhain a rinn dioghaltas ort.”

Cha’n urainnear cainnt a chur air an staid aoibhnich anns an robh Alsaman aig an am. “A bhana-phrionnsa mo ghaol,” ars’ esan ris fhein, “cha robh mi mionaid riamh ’nam bheatha cho aoibhneach ’s a tha mi ’n drasta. Fhuair mi mu dheireadh greim air an ionmhas a bha cho luachmhor dhuinn le cheile. Agus cha ’n ’eil teagamh nach coinnich sinn a cheile fhathast; agus faodaidh nach bi an uine fada. Taing do Dhia a chuir am fortan so ’nam rathad, agus a tha ’toirt dhomh dochais gu’m faigh mi fhathast an sonas sin air am bheil mo chridhe cho mor ann an geall.”

An uair a thuirt e so, thug e pog do ’n chloich-bhuadhaich; agus an uair a phaisg e gu curamach ann an ribinn i, cheangail e m’ a ghairdean i.

Gus a sid, b’ ainneamh leis tamh no cadal ceart fhaighinn air an oidhche; ’na dheigh sid, chaidil e cho trom ris a’ chloich. Bha e na b’ fhaide na b’ abhaist dha gun eirigh, agus an uair a chuir e aodach na h-obrach uime, dh’ fhaighneachd e de ’n gharadair ciod an obair a bh’ aige ri dheanamh an lath’ ud. Thuirt an garadair ris, gu’n robh seana chraobh anns a’ gharadh nach robh ’giulan toraidh bliadhna sam bith, agus gu’m b’ fhearr dha dhol ’g a spionadh.

An uair a bha Alsaman a’ gearradh freumhan na craoibhe leis an tuaidh, bhuail an tuadh air rud eiginn cruaidh a rinn fuaim mor. Ghrad chladhaich e mu thimchioll na chraoibhe, agus an uair a spion e a’ chraobh, fhuair e dorus-falaich fo ’n chraobh, agus leachd mhor, leithinn de dh’ umha air a’ bheul aige. An uair a thog e an leachd, agus a chaidh e sios deich ceumannan staidhreach, rainig e seomar a bha mu fhichead troidh air gach rathad, anns an robh leith cheud crogan umha. Agus an uair a dh’ fhosgail e fear an deigh fir dhiubh, fhuair e iad luma lan oir. Thill e suas an staidhre, agus e gle aoibhneach a chionn gu’n d’ fhuair e ionmhas a bha anabarrach mor. Chuir e an leachd air beul an tuill mar a bha i roimhe.

(Ri leantuinn.)

Inntreachdain an t-Soisgeil.

LE D. B. BLAIR, D. D., NACH MAIREANN.

Cha ’n ’eil fios cinnteach againn c’uin a thainig an soisgeul do’n Ghaidhealtachd an toiseach, ach a reir coslais an uair a bha disciobuil Chriosd air an geur-leanmhuinn leis an uachdaranachd Romanach, bha e dualach dhoibh teicheadh gu tuath thar a’ bhalla a bha eadar na Romanaich agus fineachan Chaledonia. Gun teagamh bhiodh iad sin eudmhor a chum an soisgeul a chraobh-sgaoileadh am measg nan Gaidheal a ghabh riutha agus a thug didean doibh o an-iochd nan naimhdean; agus mar so bha iad ’n am beannachd do ’n tir, agus ’n am meadhon air an t-soisgeul a thoirt a steach innte. Do bhrigh gu ’n d’ fhuair iadsan fasgadh o stoirm na geur-leanmhuinn, threoraich iad an sluagh a thug so dhoibh a dh’ionnsaidh an Ti sin a tha mar ionad-fasgaidh o ’n ghaoith agus mar dhidean o’n doinionn.

Cha’n ’eil dearbhadh sam bith againn mu thimchioll an am anns an d’ thainig na ceud theachdairean soisgeulach do’n tir, ach, mu ’n bhliadhna A. D. 209, tha Tertullian ag radh, “Anns na h-aitibh sin de Bhreatunn far nach b’ urrainn na Romanaich teachd tha an soisgeul a’ buadhachadh ionnas gu ’n do gheill iad do Chriosd; agus tha ainm agus rioghachd Chriosd a’ ruigsinn a dh-ionnsaidh aitean a thug dulan do fheachd na Roimhe.” Tha Origen a’ toirt fianuis air an ni so mar an ceudna agus sgriobh esan mu ’n bhliadhna A. D. 230. A reir teisteanais nan ughdar so chi sinn gu’n robh eolas an t-soisgeil air a chraobh sgaoileadh gu ruig Caledonia mu dheireadh na dara linne no mu thoiseach na treas linne; ach cha’n eil cunntas cinnteach againn mu na ceud theachdairean so a chuir an ceill sgeul aoibhneach na slainte do ar sinnsearaibh. Is e Ninian a’ cheud neach air am bheil iomradh sam bith againn; aon de na seann Bhreatunnaich a rugadh mu’n bhliadhna A. D. 360 agus a thainig a shearmonachadh do cheann deas na h-Alba mu’n bhliadhna A. D. 400. Tha an t-Eachdraiche, Bede ag radh “Gu’n deachaidh na Pictich dheas iompachadh o iodhol-aoradh agus an toirt gu eolas na firinn le Ninian, duine naomh de na Breatunnaich.” B’iad na Pictich dheas na Gaidheil a bha fuireach air taobh deas nan Garbh-bheanntan(Grampians)anns an tir a tha ’deanamh ’suas siorramachd Fiofa, pairt de shiorramachdan Pheairt, Shruithleadh agus Aonghais. B’ anns na h-aitibh so gu sonruichte a bha Ninian a’ sermonachadh an t-soisgeil, gidheadh is cosmhuil gu’n robh e ’dol air thurasaibh n’a b’ fhaide gu tuath, do bhrigh gu’m bheil moran eaglaisean no chilltean air an ainmeachadh airsan agus cuid diubh sin an ceann tuath na Gaidhealtachd. An deigh Ninian thainig Palladius mu’n bhliadhna A.D. 432. Bha esan air tus a searmonachadh ann an Eirinn, ach a sin thainig e nall do dh’Albainn far an do shearmonaich e an soisgeul agus fhuair e bas ann an siorramachd Chinn-Chardainn ann an tir nam Picteach, am measg nan seann Ghaidheal. Gidheadh, a reir teisteanais nan seanchaidhean eaglaiseach bha teachdairean am measg nan Ghaidheal roimh na daoine so a shearmonaich an soisgeul, a theagaisg an creideamh agus a fhritheil na sacramaidean dhoibh ged nach ’eil an ainmean an diugh air an cumail air chuimhne. Re fad da cheud bliadhna roimh theachd

(Air a leantuinn air taobh 126.)

---

[124]

[Vol . 8. No. 16. p. 4]

MAC-TALLA:
Paipear-naigheachd Gailig, air a chur a mach uair ’san t-Seachdain.

“Is toigh leinn a’ Ghailig,
A bardachd ’s a ceol;
Is tric thug i nios sinn
’Nuair bhith’maid fo leon:
’S i dh’ ionnsaich sinn trath
Ann an laithean ar n-oig,
’S nach treig sinn gu brath
Gus an laidh sinn fo n fhod.”
—BARD NA LEADAIGE.

“Duisg suas a Ghailig, ’s tog do ghuth,
Na biodh ort geilt no sgaig;
Tha ciadan mile dileas dhut
Nach diobair thu ’sa bhlar;
Cho fad ’sa shiubhlas uillt le sruth.
’Sa bhuaileas tuinn air traigh,
Cha ’n aontaich iad an cainnt no ’n cruth
Gun teid do chur gu bas.”
—NIALL MAC LEOID.

A PHRIS.
BLIADHNA, $1 .00
SIA MIOSAN, .50
TRI MIOSAN, .30

Cuirear am paipear gu luchd-gabhail ann am Breatuinn, an New Zealand, ’s an duthchannan cein eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.

Tha ’phris ri bhi air a phaigheadh toiseach na bliadhna.

Cuiridh iadsan a tha comasach air Gailig a sgriobhadh, comain mhor oirnn, le bhi cur g’ ar n-ionnsuidh, o am gu am, litrichean, naigheachdan, no seanchas sam bith eile a bhiodh air a mheas taitneach leis an luchd-leughaidh. An uair a bhios neach sam bith a sgriobhadh ugainn ann an Gailig, thugadh e an aire do na seolaidhean a leanas:—

1. Na sgriobh ach air aon taobh de ’n phaipeir.

2. Na biodh an sgriobhadh ro mheanbh, agus dean e cho soilleir agus cho furasda leughadh ’s is urrainn dhut.

3. Fag farsuingeachd air chor ’s gur urrainn dhuinn ceartachadh no atharrachadh a bhios ri dheanamh a chur eadar na facail agus eadar na sreathan.

Biodh gach litir us eile air a seoladh gu
PUBLISHERS “MAC-TALLA,”
SYDNEY, CAPE BRETON.

DI-HAOINE, OCTOBER 27, 1899.

Tha riaghladh Bhreatunn ag iarraidh da mhile tunna feoir a Canada, air son a chur do’n Transvaal. Tha e ri bhi ann an Cape Town romh Nollaig.

Cha’n eil an cogadh a dol leis na Boers mar a shaoil iad a rachadh e. Bha duil aca fhein ’s aig muinntir eile gu’n rachadh na ceud bhlair leotha, oir cha’n éil arm Bhreatuinn fhathast ach gle lag air criochan an duthcha; ach ged nach eil fhein, tha iad a toirt tillidhean matha do na Boers. Deireadh na seachdain s’a chaidh, bha tri blair air an cur, Dior-daoin, Di-haoine ’s Di-satharna, agus thug saighdearan Bhreatunn buaidh anns gach aon diubh. Chaidh aireamh mhor a mharbhadh de na Breatunnach, ach bha call nam Boers moran na bu truime.

B’ fheudar do Shir Tomas Lipton tilleadh dhachaidh do Bhreatunn gun an cupan a chosnadh idir. Rinn an Columbia an gnothuch air an t-Shamrock anns an treas reis mar a rinn i anns an dha eile. A bharrachd air an duais a chall, chosg an reis do Lipton, eadar togail na birlinn ’s gacn cosguis eile, corr us muillein dolair, ach tha daoine deanamh a mach nach bi an call mor sin gun bhuinig bheag dha; tha e ’na mharsanta ti, agus ’si bharail a tha aig cuid gu ’m bi feill cho mor air a chuid ti anns gach cearna dhe ’n t-saoghal air sailleabh na reise chur ’s gu’m bi e na’s saoibhire an ceann bliadhna no dha na bhitheadh e mur robh e air feuchainn ri cupan na h-America a chosnadh idir. Cha ’n eil fhios, gu dearbh, nach robh sin ’san amharc aige o fhior thoiseach a ghnothuich.

Tha seann eaglais Chaluim Chille ann an eilean I air a toirt mar gheibht do Eaglais na h-Alba le Diuc Earraghaidheil, d’am buin an t-eilean. Tha’n eaglais ri bhi air a caradh gu curamach; cha teid atharrachadh sam a dheanamh air na tha ’na sheasamh dhith, agus cha’n fhada ’n uine gus am bi coithional Gaidhealach ag aoradh anns an ionad anns an robh an sinnsirean ag eisdeachd ri searmonachadh an t-soisgeil corr us mile bliadhna air ais, agus gach ni cho faisg air a bhi mar a bha e ri linn Chaluim Chille fhein ’sa ghabhas a dheanamh.

LITIR A STRATHALBA.

Is fada bho nach faca mi facal anns a MHAC-TALLA a Strathalba. Tha “Murchadh Cam” fein air stad le pheann, ach nuair chuireas e drochaid air gach sloc us alt air feadh an eilean cluinnidh sinn fathast uaith. Bidh barachd uine aige nuair thig na h-oidhcheanan fada geamhraidh.

Tha aobhar aig muinntir an eilean so a bhi gle thaingeil air son toradh na talmhuinn. Tha barr maith deth gach seorsa againn air a bhliadhna so, agus pris chuimseach air gach ni is urrainn tuathanaich a sheachnadh. Bha foghar ann cho math ’sa chunnacas riamh air son gach barr a chur fo dhion. Bha ’n aimsir gle chothromach anns gach am de’n bhliadhna. Fhuair sinn ‘samhradh breac riabhach agus foghar geal grianach’. Tha gun teagabh coir againn a bhi taingeil do ’n fhreasdal.

Cha’n ’eil ni sonruichte sam bith agam ri aithris, “Is maith an sgeul a bhi gun sgeul idir.” Tha sluagh an aite so ann a seilbh air tomhas mhaith de shlainte aig an am. Tha seann daoine agus clann aig baile agus tha na gillean oga ’s na h-igheanan oga air falbh anns na Staidean no anns an Airde- ’n-Iar-Tuath. Tha e taitneach a bhi cluinntin gu bheil iad na’n caitheannas a deanaibh gu maith, agus mar an ceudna cuimhneachail air na dh’ fhag iad as an deigh.

Tha Sacramaid Suipeir an Tighearna air a frithealadh anns an sgire so da uair ’sa bhliadhna—anns an t-samhradh agus anns an fhoghar. Air a bhliadhna so bha ministear a chothionail air a chuideachadh aig comanachadh an t-samhraidh leis na h-Urr. Eobhann Gillios, agus D. B. MacLeod, dithis de mhinistearan an eilean so. ’Se Albannach mor foghainteach a th’ ann a Mr. Gillios; ’s math a Ghailig a th’ aige

Fhuair Mr. MacLeod a bhreith us arach an Eilean a Phrionnsa, ach cha robh e ach na ghille og ’nuair chaidh ’athar le a theaghlach a mach do na Staidean-an-Iar, far an fhuair Mr. MacLeod fhaolam. Bha e na mhinistear na h-eaglais Chleirich ann an Quincy, Mass., fad bhliadhnachan. An deigh sin fhuair e gairm gu Orwell, E. P. I., sgire a bhreth, agus air a bhliadhna so fhein bha e air a ghairm gu aon de eaglaisean Cleireach baile mor Charlottetown. Tha lann a chinn do Ghailig aige ged nach eil e deanamh moran feum dhi anns a bhaile mhor.

Bha cuideachadh maith againn aig Sacramaid an fhoghar mar an ceudna, an t-Urr. Seoras Muileir (Miller), a Brookfield, agus an t-Urr Iain M. Mac Leod, a New Mills, N. B. Is iar ogha Mr. Miller do ’n Dr. Mac Gregor ainmeil a bha na mhinistear am Pictou, ughdar “Dain a Chomhnadh Crabhaidh.” Phos nighean an Dr. Mac Gregor fear Patersonach, phos nighean a Phatersonaich fear Miller, agus is mac dhaibhsan ministeir Bhrookfield. Cha’n eil facal Gailig na cheann ged bu ghlan a Ghailig a bh’aig a shi-seanair agus aig a sheanmhair. Is mac Mr. Iain M. Mac Leoid, do Mr. Alasdair Mac Leoid, a Valleyfield, E. P. I. Thainig Alasdair na dhuine og a mach do ’n duthaich so a Eilean-a- Cheo. Thuinnich e ann a Valleyfield, far na thog e teaghlach mhac agus nighean. Tha chuid nighean a nis uile air an tigheadas. Tha fear de chuid mac na thuathanach maille ris fhein, tha dithis dhiu na ministearan, tha fear eile na mharsanta, agus tha a mac is oige aige anns an oilthigh a Halifacs. Sud, ma tha, an luchd cuideachaidh a bha againn air a bhliadhna so. Bha ’n sluagh gle riaraichte leis an sheirbheis a thug iad dhuinn, agus dh’ fheudadh iad sin; tha iad uile nan teachdairean durachdach soisgealach.

Beannacha uamsa gu luchd-leughaidh a MHAC-TALLA anns gach cearn dhe’n t-saoghal mu’n iath a ghrian.

“Ugad fein tha beannachd dubhailt,
O’n a chuir thu uigh ’sa Ghailig.”

C . C.
Strathalba, E. P. I., Oct. 20, ’99.

NA GAIDHEIL DHILEAS.

Iadsan a Phaigh Mac-Talla.

Niall Mathanach, Sidni.
A. I. Moireastan, Port Hawkesbury.
An t-Urr. D. Mac Isaic, Glendale .
Iain Mac Coinnich, Gut Mhira.
Gilleasbuig Mac-a- Bhiocair, Catalone .
A. Domhnullach, Beinn-nan-Sgiathanach.
Eos. A. Mac Neill, Glengarry Valley.
Raonull Caimbeul, Summerside , E. P. I.
Niall Mac Kelvie, Summerside , E. P. I.
Niall Mac Leoid, Summerside , E. P. I.
Aonghas Mac Suain, Summerside , E. P. I.
D. K. Mac Mhuirich, Summerside , E. P. I.
Jenetta Nic Phail, Summerside , E. P. I.
Seonaid, Bhellairs, Springbank , Ont.
Eachunn Dughlach, Exeter , N. H.
An t-Urr. Coinnich Mac Coinnich, Graniteville , Vermont.

THIG G’AR COIMHEAD.

Tha stoc math de THOMBACA, CIGARSagusCIGARETTESagainn, agus creicidh sinn beagan no moran riut.

BORBAIREACHD
anns a bhuth cheudna. Cuir deuchainn oirnn. Theid sinn an urras air an obair.

Z . TINGLEY.
Oct. 27, ’99. —6m.

Ma thaBUGGY , CONCORD, EXPRESSnoROAD CARTa dhith ort bhiodh e chum do bhuannachd sealltuinn air an stoc againne. Tha na carbadan a tha sinn a creic cho math ’sa thainig riamh do ’n duthaich. Tha iad socair. Tha iad briagha. Tha iad buan. Sgriobh ugainn air son phrisean.

F . FALCONER & SON,
Luchd-gnothuich do ’nCanada Carriage Co. ,an Ceap Breatunn,
Sidni, C. B.

Commercial Bank of Windsor.

Tha meur dhe ’n Bhanca so air fhosgladh ann an
SIDNI, CEAP BREATUNN.

Gach seorsa gnothuich Bancaidh air a dheanamh.

BANCA-CUMHNAIDH.

Gabhar suim sam bith o aon dolair suas, agus paighear riabh 3½ p. c. ’sa bhliadhn’ air.

Frank D. Soloan.
Sidni, Aug. 24, 1899. —1yr.

NA FASAIN
AGUS
Na h-Aodaichean
a’s Uire ’s a’s Fhearr
AIR SON
Cotaichean Uachdair
Foghair us Geamhraidh.

Fag do thomhas againn mu’m fas sinn ro-thrang.

Niall Mac Fhearghais,
Marsanta Taillear.
Sidni, Sept. 28, 1899.

---

[125]

[Vol . 8. No. 16. p. 5]

NAIGHEACHDAN.

Tha sinn duilich a chluinntinn o’n Urr. Calum Caimbeul, ministear Strathalba, E. P. I., gu bheil ’aon mhac, Alasdair, ’na lasdhe tinn ann an Charlottetown, far an robh e dol dh’ an cholaiste. Tha na dotairean a toirt deagh mhisneach dha pharantan gu’m faigh e thairis air a thinneas, agus tha sinn an dochas nach fhada gus am bi e air aiseag gu shlainte.

Thachair droch sgiorradh air anInternational Pieroidhche Di-mairt leis an robh duin’ og d’am b’ ainm Domhnull Mac Gillean air a mharbhadh, agus fear Iain Domhnullach air a ghoirteachadh cho dona ’s nach eil duil ri e dh’ fhaotainn thairis air. Bha iad a toirtbricksfar soithich, agus bhuail an cro anns an robh iad ’gan togail ’gan tilgeadh thairis air an laimhrig. Tha an Domhnullach beo fhathast, ach bha Mac Gilleain air a mharbhadh air ball. Bhuineadh an dithis do St. Ann’s. Bha fear eile, Mac Neill a mhuinntir Ghlace Bay, comhla riutha, ach ghreimich esan air a chro ’nuair a bhuail e ann, ’s shabhail sin a bheatha dha.

’S e mile duine tha Canada a dol a chur do’n Transvaal a chogadh air taobh Bhreatuinn. Cha’n eil feum sam bith aig Breatunn air cuideachadh o Chanada, ach ged nach eil, tha e gle iomchuidh do Chanada a nochdadh do Bhreatuinn ’s do’n t-saoghal gu bheil i deonach an duthaich mhathaireil a chuideachadh ge b’e uair a chuireas i feum air. Tha saighdearan Chanada ’nuair a ruigeas iad an Transvaal, gu bhi ann an reiseamaid dhaibh fein; cha’n ’eil iad ri bhi air an roinn ’nam buidhnean ’s air an cur an ceangal ri reiseamaidean Breatunnach mar a bhatar an duil a bhitheadh iad. Bidh so na ’s fhearr le muinntir Chanada. ’Se ’s docha ’nuair a chruinnicheas a pharlamaid gu’n cuirear suim airgeid air leth air son cosguis na reiseamaid fhad ’sa bhios i anns an Transvaal, agus mar sin nach bi i na h-uallach sam bith air Breatunn.

Bha coinneamh aig muinntir a bhaile ann an Talla na Siorrachd oidhche Di-haoine s’a chaidh, air son an guth a thogail an aghaidh na h-uarach aig am bheil an carbad-iaruinn a falbh ’sa tighinn o’n chaidh an tim-chlar atharrachadh. Tha iad air son an trein a dh’ fhalbhas a Sidni a chumail direach roimhpe gun a dhol a stigh do Sidni Tuath idir, ach trein as a bhaile sin a bhi ’ga coinneachadh aig anjunctionmaduinn us feasgar. Ghiorraicheadh sin an t-slighe gu Sidni mu thri chairteil na h-uarach, agus cha chuireadh e eis no dragh sam bith air luchd-turuis gu Sidni Tuath ach gu’m biodh aca ri atharrachadh a aon charbad gu carbad eile aig anjunction . ’S e sin a bha ’s an amhairc aig luchd-riaghlaidh an rathad a dheanamh, mar a dh’ aithris sinn roimhe, ach fhuaireadh seol air toirt orra am feachd atharrachadh. Cha ’n fhios co-dhiu ni iad atharrachadh air ais no nach dean, ach tha dochas againn gu faic iad iomchuidh ceartas a thoirt air doigh-eigin do Shidni, ni a shaolamaid a ghabhadh deanamh gun ana-ceartas a thoirt do Shidni Tuath no do aite sam bith eile.

Chaidh banc ur fhosgladh anns a bhaile toiseach na seachdain s’a chaidh—The Bank of British North America.Cheannaicheadh an togalach a tha air oisinn sraidean Shearlot us Dorchester o D. J. Mac Fhionghain air ochd mile dolair. Rinneadh an ceannach Di-luain, agus aig meadhon-latha Di-mairt bha ’m banca fosgailte air son gnothuich. Tha ard-oifig a bhanca so ann an Lunnainn, agus tha e gle laidir, le muillein punnd Sasunn ach de dh’ airgead-calpa.

Tha ’nScotsman ,an soitheach a chaidh air an creagan aig Belle Isle, air a dhol do ’n ghrunnd gu buileach. Dh’ fhuilig an luchd-turuis a bh’ air an t-soitheach moran mu’n d’ fhuaireadh cobhair a dheanamh orra; chaidh a tri deug a bhathadh. Tha na seoladairean, a bha ’gan robaigeadh, an aite bhi feuchainn ri ’n sabhaladh, ri bhi air am peanaisteachadh mar is coir. Tha ’n caiptean ag radh gu’n do ghiulan muinntir na duthcha a thainig timchioll an t-soitheach iad fhein anabarrach math.

’Nuair a bha na Staidean a dol a chogadh ris an Spainn an uiridh, rinn fear Caiptean Carter co-fheall ri cuideachdan ceannachd o’n robh an riaghladh a faotainn airm, bidh us annlan air son a chogaidh. Air an doigh sin chuir iad corr us muillein dolair de chall air an duthaich. Ach fhuaireadh na slaoightirean a mach, agus thugadh Carter gu cuirt, ’s air dha bhi air fhaotainn ciontach chuireadh as an arm e, chaidh ubhladh coig mile dolair a leagail air, agus thugadh coig bliadhna dhe’n tigh-obrach dha. Tha na ceannaichean ri bhi air am peanaisteachadh cuideachd.

BAS.

—AigSydney Forks,air Di-satharna, an 21mh latha dhe’n mhios, Aonghas Mac Fhionghain, anns a 87mh bliadhna dhe aois. Rugadh e ann an Uidhist a chinn a Tuath, agus thainig e do’n duthaich so comhla ri ’pharantan o chionn tri fichead bliadhna ’sa h-ochd. Thug iad fearann aig na Forks, air an do dh’ obraich esan fhad ’sa bha comas obrach aige, agus far an d’ thainig a chrioch air. Bha e ’na dhuine dichiollach, direach, agus onarach na dheiligeadh ris na h-uile. Bha eagal Dhe air, agus thug a chreideamh ann-san neart agus comhfhurtachd dha gus an uair mu dheireadh. Bha e toigheach air falbh agus a bhi maille ri Dia ’s ri Shlanuighear, d’an d’rinn e seirbhis cho dileas. Dh’ fhag e aon mhac, ’s seachdnar nighean, a bharrachd air moran chairdean, ris am bheil co-fhaireachdain againn a bhi ’g ionndrain athair agus caomh agus caraid cho luachmhor.

—Air taobh deas Amhuinn Dnennis air an 11mh latha de dh’ October, an deigh bhi tinn ochd latha, Niall Domhnullach, 84 bliadhna dh’ aois. Rugadh e ann an eilean Cholla agus thainig e do ’n duthaich so air an t-soitheach “Polly” ’sa bhliadhna 1820. Chaidh a fhradharc a thoirt uaithe leblastfudair ann am meinn aoil ’s an robh e ’g obair an Rockland, Maine, air an 11mh latha de dh’ October, 1841, agus air a cheart latha ’s aig an am cheudna—mu dhol fodha na greine—da fhichead bliadhna ’sa h-ochd an deigh sin, chriochnaich e thurus anns an t-saoghal so. Ged a bha e dhith a fhradhairc an uine mhor sin, bha e ’n comas a dhol a choimhead air a chairdean, a dol cho fada ri Baddeck leis fhein ann am bata fosgailte. Bha e air aon de na seann daoine tha nise fas ainneamh ’nar measg. Bha e ’na dhuine tuigseach, fiosrach, agus onarach, air an robh eagal De, agus air an robh meas mor aig na h-uile. Rinn a bhas bearna nach gabh lionadh anns an sgireachd ’sa robh e fuireach. Bu bhrathair e do ’n Urr. Lachuinn Domhnullach, nach maireann, a bha na mhinisteir anEarltown , N. S.Dh’ fhag e dithis pheathraichean, agus aireamh mhor chairdean us luchd-eolais, a bhios ’ga ionndrain gu mor.

AMHERST BOOT & SHOE Mfg. Co
AMHERST, N. S.

A Chuideachd Ghriasachd a’s Motha tha ’s na Roinnean Iseal.

Tha ar Brogan, agus gach seorsa caiseirt a tha sinn a deanamh, an deigh ainm mor fhaotainn.

Tha Mr. D. F. Domhnullach, a Stellarton, a’ cur cuairt as ar leth air Ceap Breatunn ’s taobh an ear Nobha Scotia, uair ’san raidhe. Ann am baile Halifacs tha sinn a’ cumail aig 153 Granville Street.

W . A. FRENCH,
FEAR DEANAMH
CHARBADAN agus CHAIRTEAN.

INNEALAN GIULAN dhe gach seorsa AIR AN DEANAMH RI ORDUGH.

GHEIRH
CRUIDHEADH EACH
AIRE SHONRUICHTE.

Airneiseachadh Charbad, Litheadh, Obair Fhiodha agus Obair Iaruinn.

A TUATH AIR ANTEMPERANCE HALL.
South Charlotte St., Sidni.

CotaicheanMackintosh ,
Ulsters,
Cotaichean Uachdair,
Reefers ,
Coon, Dogskin & Wambat.
AIG
J . C. Mills,
Sidni, C. B.

ROS & ROS,
FIR-TAGRAIDH, NOTAIREAN, &c
Airgead ri Thoirt Seachad an Iasad.
OIFIS: An Tigh a Bhanca.
Sidni, C. B.
UISDEAN ROS, LL. B.
HOWARD S. ROS, B. A., LL. B.

Sydney & Louisburg Railway

TIM CHLAR.

A toiseachadh DI-LUAIN, OCT. 16, 1899, ruithidh na Carbaid gach latha, ach Di-donaich, mar a leanas:—

[Clàr - ama]

Tha ’n tim air sonOld TankagusGrand Lake Sidingsair a toirt seachad a mhain air son seoladh do ’n luchd-obrach.

P . L. NAISMITH, Supt.

Ceannaich Punnd de
Union Blend Tea
AGUS BIDH COTHROM AGAD AIR DUAIS MHATH AIRGEID FHAOTAINN.

Tha iuchair anns gach pasg puinnd. Gleidh na h-iuchraichean agus thoir a stigh iad ann an Nobhember s’a tighinn. An neach aig am bi an aireamh a’s motha dh’ iuchraichean, gheibh e
CEUD DOLAIR A DH’AIRGEAD

Tha ochd bocsaichean airgeid ri bhi air am fosgladh air a cheud latha de Desember, anns am bheil $5 , $10 , $15 , $20 , $25 , $50 , $75 , agus $100 . Cha ’n eil ann ach aon iuchair air son gach bocsa, agus neach a chuireas a stigh an iuchair cheart, gheibh e na th’ anns a bhocsa dh’ fhosglas i gu saor agus a nasguidh. GheibhearUnion Blend Teaaig
Matheson , Townsend & Co. ,
Sidni, C. B.

---

[126]

[Vol . 8. No. 16. p. 6]

(Air a leantuinn o thaobh 123.)

Niniain bha an creideamh Criosdaidh am measg nan Gaidheal a reir briathran Thertulliain agus is cosmhuill do bhrigh gu’n robh an luchd-teagaisg so a’ tuineachadh ann am bothanaibh agus an cuiltibh uaigneach, fasail gu’n d’ thugadh “Na Cuiltich” mar ainm orra le luchd-aiteachadh na tire, —ma dh’ fhaodaite ann an sgeig mar a thainig an t-ainm“Puritans”ann an linnibh an deigh so.

Bha na Cuiltich ’n an daoine diadhaidh, foghluimte; agus chuir iad seachad an uine ann an ath-sgriobhadh nan Sgriobturan naomha, ann an urnuigh agus ann an trasgadh. Bha iad a’ searmonachadh do na Gaidheil a bha ann an taobh deas na Gaidhealtachd; ach bha na Gaidheil ’s an airde tuath—anns an duthaich ris an abrar a nis siorramachdan Inbhirneis, Rois, Chataobh, agus Ghallaobh, maille ris na h-eileanaibh mu thuath agus an iar, air an comhdach le dorchadas an aineolais, agus le tiugh cheo an iodhol-aoraidh gus an d’ thainig Calum-cille d’ an ionnsuidh le sgeul aoibhneach na slainte.

Bha taobh tuath na Gaidhealtachd comhdaichte le tiugh dhorchadas an iodhol-aoraidh, agus aineolach air Rathad na Slainte troimh Chriosd gus an d’ thainig Calum-cille. Mu’n bhliadhna A. D. 563, dh fhag e Eirinn a chum an Soisgeul a shearmonachadh do na Gaidheil Albannach agus aig an am sin bha e mu thimchioll da bhliadhna agus da fhichead de dh’aois. Thainig da fhear dheug eile maille ris a chum a bhi ’n an luchd-cuideachaidh aige ann an craobh-sgaoileadh an t-Soisgeil. Bha na daoine so cairdeach dha fhein agus is cosmhail gu’n robh iad air an dusgadh suas agus air an stiuradh leis an aon Spiorad cheudna. Bhuineadh Calum-cille fein do theaghlach rioghail na h-Eirionn, oir b’e Feilim, mac Fhearghuis, mhic Chonuill, mhic Neill naoigheallaich, a bha ’n a chean-tighe chlann Neill agus ’na righ air Eirinn, a b’ athair dha. Bha e mar an ceudna cairdeach do theaghlach rioghail nan Scuiteach ann an Earraghaidheal, oir b’e Feilim, mac Fhearghuis a bha ’na righ an Earraghaidheal; agus aig an am sin bha Conull, mac Chomhail, mhic Dhomhanairt, mhic Fhearghuis, a charaid fein ’n a righ air na Scuitich. Bha an righ so ’na iar-ogha brathair sinn-seanar do Chalum, mac Fheilim.

Dh’fhag Calum agus a chompanaich Eirinn ann an curach no eathar de shlataibh caol air am figheadh agus air an comhdach a muigh le seicheachan. Sheol iad astar fada air a’ chuan gus an d’thainig iad air tir ann an I-Chaluim-chille aig aite ris an abrar o’n am sin, Port-a’ -churaich. Tha an t-Eachdraiche urramach, Bede ag radh gu’n d’ thug Bruidhi, righ nam Picteach, coir do Chalum air Eilean I gu bhi mar sheilbh aige fein air son feum na h-eaglais. Tha feadhain eile ag radh gu ’n d’fhuair e coir air an Eilean o Chonull, Righ nan Scuiteach, a charaid fein. Faodaidh e bhi gu’n robh lamh aig an da righ Ghaidhealach so le cheile anns an eilean a dhaingneachadh mar sheilbh do Chalum agus do’n eaglais, do bhrigh gu ’n robh e mar gu’m b’ ann ’s a’ chrich eatorra, agus goireasach do gach aon de’n da rioghachd.

An deigh do Chalum-cille e fein a shocruchadh ann an I, chaidh e air thuras gu Bruidhi, Righ nam Picteach a bha aig an am so a chomhnuidh aig ceann an iar Loch-Nis far am bheil an abhainn Nis a’ fagail an Loch. Bha an turas so ceud gu leth mile air astar bho I-Chaluim-chille. Aig an am sin bha an t-slighe garbh, deacair ri ’siubhal, le beanntaibh agus le aibhnichibh, maille ri caolasan-mara ’n uair nach robh rathaidean-mora sam bith ann, no bataichean-aisig ach gann ri’m faotainn. Chaidh e air a thurus troimh Ghleann-mor-na-h- Alba, seachad air an Apuinn, Coran-airde-gobhar, Inbhir-Lochaidh agus Leitir-Fhionnlaith. Chaidh e troimh Lagan-acha-droma agus Cille-Chuimein; agus thaoghail e an Gleann-Urchadain far an robh seann duine air iompachadh agus air a bhaisteadh. Ghabh e an sin air ’aghart gu ruig am Ban-ath aig ceann an ear Loch-Nis far an robh caisteal an righ— ’s an aite ris an abrar an diugh Caisteal Spioradan. Aig an aite so choinnich e ri Brichean, ceannard nan Druidhneach, sagartan Paganach nan Seann Ghaidheil, a thug ionnsaidh air cur ’n a aghaidh a chum an Righ a thionndadh o’n chreideamh Chriosdaidh. Ach cha deachaidh so leis, oir thug Calum buaidh air mu dheireadh, agus dh’ iompaicheadh an Righ gus an Soisgeul a chreidsinn. An deigh sin bhuadhaich an Soisgeul am measg an t-sluaigh oir lean iad eiseimpleir an Uachdarain, agus ghabh iad ris a chreideamh aige-san, ni a bha dualach do na Seann Ghaidheil a dheanamh. Ann an uine ghoirid bha na Druidhnich air am fuadachadh as an tir; chuireadh an creideamh aca gu buileach air cul; agus fhuair Calum coir o ’n Righ air na h-aiteachan aoraidh a bha roimhe sin aig na Druidhnich.

Shuidhich Calum Tigh-foghluim ann an I, far an robh moran dhaoine oga air an teagasg ann an eolas nan Sgriobtur agus air an uidheamachadh gu dol a mach a shearmonachadh an t-soisgeil air feadh na tire. Bhuanaich e re ceithir bliadhna deug thar fhichead a’ searmonachadh anns gach aite air feadh na Gaidhealtachd gus an d’ thainig na Gaidheil no na Pictich thuathach gu leir gu bhi a’ creidsinn na firinn; agus tha e air ’aithris gu ’n do thog e corr agus tri cheud Ceall no Eaglais air feadh na h-Alba ann an caochladh aitean. Theirear “Cilltean” ris na h-aitibh-aoraidh so gus an la an

CLO-BHUALADH!
CLO-BHUALADH!

Am bheil clo-bhualadh de sheorsa sam bith agad ri dheanamh? Ma tha, sgriobh dh’ ionnsuidh MHIC-TALLA, ag innse ciod a tha dhith ort.

Gabhaidh am MAC-TALLA as laimh clo-bhualadh a dheanamh ann an Gailig no ann am Beurla, agus bi an obair air a deanamh cho grinn ’s cho math sa gheibh thu ann an aite sam bith.

CLO-BHUALADH!
CLO-BHUALADH!

diugh mar a dh’ainmicheadh iad air tus le Calum. Bha e fein agus a chompanaich a’ saoithreachadh gun sgios am measg an t-sluaigh gus an d’ fhuadaich iad saobh-chreideamh nan Druidhneach gu buileach a mach as an tir agus an d’thainig an duthaich gu h-iomlan gu bhi ag aideachadh a bhi ’creidsinn ann an Criosd. Theirteadh “Cuildich” mar ainm ris an dream a bha ’n an co-luchd-oibre maille ri Calum-cille ann an craobh-sgaoileadh an t-soisgeil.

Fhuair Calum-cille bas anns a’ bhliadhna A.D. 597, air oidhche Di-Sathuirne, an 9mh la d’ an Og-mhios. Mu mheadhon oidhche chaidh e steach do’n Eaglais mar bu ghnath leis a dheanamh urnuigh. Chaidh e sios air a ghluinibh aig beulaobh na h-altrach. An ceann beagan uine lean a sheirbhiseach, Diarmad, a stigh as a dheigh, agus ghlaodh e a mach “C’ait’ am bheil thu, athair;” Fhuair se e ’n a shineadh an lathair na h-altarach agus e cosmhuil ris a’ chrich dheireannaich. Thainig na braithrean uile a stigh an sin agus thoisich iad ri gul agus caoineadh un uair a chunnaic iad an athair spioradail cosmhuil ri dol a chum a’ bhais; ach smeid esan riutha le ’laimh o nach b’urrainn e labhairt, a’ ciallachadh gu’n robh e a’ guidhe beannachd orra, agus goirid an deigh sin thug e suas an deo. An ceann tri laithean chaidh ’adhlacadh ann an Reilig Orain.

Bha moran de dhaoinibh diadhaidh ’n an luchd-cuideachaidh aig Calum-cille ann an craobh-sgoileadh an t-soisgeil am measg nan Seann Ghaidheal. An uair a thainig e air tus a nall a Eirinn thug e leis da fhear dheug ’n an companaich. ’N am measg so bha Diarmad, a sheirbhiseach, agus Beathain mac Bhreanain, a’ rinneadh ’n a Abba air I-Chaluim-chille an deigh a bhais fein. B’e Breanan brathair ’athar Chaluim, agus thainig a dhithis mac, Beathain agus Conan, comhladh ris an teachdaire do’n Ghaidhealtachd. A reir coslais is ann mar chuimhneach an air Conan so a thugadh Strath-Chonain mar ainm air aite ann an Siorramachd Rois. B’e Coinneach aon eile dhuibhsan a bha ’nan co-luchd-oibre le Calum, agus an deigh bais Bheathain rinneadh e ’n a Abba air I, mu’n bhliadhna 600. Tha ainm Choinnich air a ghleidheadh air chuimhne ann an aiteachaibh air leth air feadh na Gaidhealtachd mar tha Cill-Choinnich an Cinntire, Cill-Choinnich aig ceann sear Loch-Lagain am Braighe Bhaideanach, Innis-Choinnich ann an Loch nan Ceal an

---

[127]

[Vol . 8. No. 16. p. 7]

Eilean Mhuile, Cille-Choinnich (Kilkenny) an Eirinn, agus aitean eile an Eirinn ’s an Albainn. Is ann de mhuinntir Eirinn a bha Coinneach agus bhuineadh e do Chlann-Ruadhraidh ann am mor-roinn Ulladh.

B’e Ciaran mac an t-Saoir aon eile de chomhaoisibh Chalum-chille. Rugadh e anns a’ bhliadhna A.D. 515 agus fhuair e bas anns a’ bhliadhna 549 ’n uair a bha e 34 bliadhna dh’ aois. Bha Ciaran ’n a dhuine foghluimte agus diadhaidh, agus bha a chliu air a sgaoileadh am fad ’s am farsuinn air feadh Eirinn agus Albainn. Is ann mar chuimhneachan airsan a thugadh an t-ainm Cill-Chiarain air aon de sgireachdaibh Chinntire, agus Cill-Chiarain (Kilkerran) ann an siorramachd Ara maille ri aitibh eile air feadh na h-Alba. Chithear an uamh anns am b’ abhaist da bhi ’tamh am fagus do Cheann-Loch-Cille-Chiarain, anns na creagan laimh ris a’ mhuir air taobh deas a’ bhaile.

B’e Donnan aon eile de chompanaich Chaluim-chille. Gheibhear ainm an duine so air chuimhne ann an Cill-Donnain an Eilean Eige, agus Cill-Donnain, sgireachd an taobh tuath Chaotabh. Tha e air ’aithris gu’m b’ e Donnan an t-aon neach a chuireadh gu bas air son fianuis Chriosd ann an craobh-sgaoileadh an t-soisgeil am measg nan Seann Ghaidheal. Tha cuid ag radh gu’n do mharbhadh e fein agus leth-cheud eile ann an Eilean Eige, agus a reir beachd muinntir eile, chaill e a bheatha ann an Cill-Donnain an Cataobh. Thachair so mu’n bhliadhna 617.

Bha na ceud theachdairean soisgeulach so ’n an daoinibh foghluimte, daidhaidh, saoithreachail, agus thriall iad a bhos agus thall air feadh na Gaidhealtachd agus Eileanan na h-Alba a’ cur an ceill sgeul aoibhneach na slainte do ’n luchd-aitich borb agus aineolach. Bha obair an creidimh agus saothair an graidh gu minic air a bacadh leis na cogannaibh fuilteach a b’abhaist a bhi eadar na fineachan Gaidhealach, na Scuitich agus na Pictich, ach a dh’aindeoin gach ana-cothrom agus cnap-starra a bha ’s an rathad bhuanaich iad ’n an saothair gus an do gheill na Gaidheil gu h-iomlan do shoisgeul Chriosd. A mach a I-Challum-Chille chaidh na teachdairean Criosduidh a chum gach ccarna dhe’n duthaich gu ruig Cataobh, Gallaobh, agus Eeleanan Arcaimh gu tuath, agus gu ruig an t-Eilean Sgiathanach, Leoghas, Uist, Barraidh agus a’ chuid eile de Eileanaibh na h-Airde ’n iar an Alba. Bha I-Challum-chille ainmeil air son foghluim agus ard-sgoilearachd, agus as a sin bha daoine foghluimte a’ dol a mach a shearmonachadh an t-soisgeil air tir-mor na Roinn-Eorpa. Bhuadhaich on soisgeul am measg nan Seann Ghaidheal; bha Eaglais bheo, spioradail, aig Criosd anns an tir, a bha ro gniomhach ann an craobh-sgaoileadh an t-soisgeil am measg nam Paganach Sasunnach, ann am Breatunn, agus anns a’ Ghearmailt. Cha’n ’eil moran cunntais, againn mu’n deibhinn ann an Eachdraidh, ach tha iomradh am beatha air a sgriobhadh ’s na h-ardaibh ann an lathair na righ-chathrach.

LITIR O’N CHUAIRTEAR.

FHIR-DEASACHAIDH, —Chosg America cota-ban bho ’n sgriobh mi ugad roimhe, is cha ’n fhada gus am bi an darna fear oirre. Tha na h-uidhir agam ri innseadh dhut ’s nach ’eil fios agam c’aite ’n toisich mi, agus tha eagal orm gu ’m bi mi coltach ris an fheadhainn a bhios maith air an trod, an uair a thoisicheas mi nach bi cial sgur agam.

Thug mi cuairt gu Tir-mor, is chuir mi oidhche thoilichte seachad comhla ri Ebenezer Mac Ille-mhaoil. Ruith sinn air fuathas de shean rudan, gu ruigeas oran a rinneadh do ’n t-seann lair dhuibh, a fhuair e ’n uair a bha e na bhalach. Bha e saoilsinn fuathas dhi ’n uair sin. ’Se duine a b’ fhior thoil leis a gheibheadh cead srian a chur ’san lair. Ann an gainne feola, is ann am meudachd uilt, is ann an fad fionntaich bha i air leth air moran each. Cha robh duine a chunnaic aon uair i nach aithnicheadh a ris i. Co-dhiu, thug e la obrach dhi do Dhomhnull Ruadh, mac piuthar ’athar, is cha bu bheag an comharradh air an speis a bha aige dha nuair thug e dha la de “Pholly.” Ach nuair a thainig e ga h-iarraidh feasgar bha e gle mhi-thoilichte fallas fhaotainn air an lair. Bu duine Domhull Ruadh anns an d’ thainig a bhardachd gle og, is fhad ’sa bha a chomhaoise ’sa charaid a gearan mu’n lair, bha esan ri oran, is ghabh e an t-oran ’s e toirt seachad na laire. B’e so a cheud cheathramh dheth:—

“Tha Abbie is e ’n diugh fodh ghruaim,
Chionn an lair bhi ’g obair cruaidh,
’S duil aige bhi falbh g’a suap,
’S gu faigh e beothach luath mun stad e.”

Tha e fein ag aideachadh gu ’n robh an gnothach gu maith searbh air; agus b’e sid a cheud la ’san la mu dheireadh do Dhomhull Ruadh srian a chur an ceann na laire.

Dh’ fhag mi Tir-mor as thill mi gu Ceap Breatunn.—

“An t-eilean ro-mhaiseach,
Gur pailt ann am biadh;
’Se eilean as ailt
Air do dhealraich a ghrian.
’S e eilean mo ghraidh-sa—
Bha Ghailig ann riamh—
’S cha treig i gu brath
Gus an traigh an cuan siar.”

Mar tha fios agad thatar a togail rathrid-iaruinn ann an Siorrachd Inbhirnis, agus tha fuathas a dol ann do mhuinntir na siorrachd; cha mhor nach ’eil uidhir de na gillean ann ’sa tha de na h-igheanan am Boston. Chaidh roinn de luchd-ceairde ann; as tha sinn ag ionndrainn gu seachd araid Bailey, an griasaiche. Cha bhi duine a thachras ort nach aithnich thu air ceann nam brog dhe nach ’eil Bailey aig an tigh. Tha e bochd gum biodh lamhan grinne mar so gar fagail. Ach ged a tha so gu’r call-ne tha e do bhuannachd Judique. Cha bhi guth againn ri radh mur falbh an gobha MacNamara. Cha ’n e h-uile fear a bheir sgian pheann a eighe; ach faodar beagan taing a thoirt dha, tha a dheadh acfhuinean aige. “Gu ma fada beo e us ceo as a cheardaich.”

Bha mi bho cheann ghoirid ann an Siorrachd Richmond, agus ma’s fior na bheil air aithris, cha ’n fhad gu ’m bi daoine an sin ag ionndrainn an luchd-ceairde; oir thatar a bruidhinn air rathad a thogail ’san t-siorrachd sin mar an ceudna. Tha iad feumach air ann am Framboise, oir cha ’n ’eil an rathad tha aca an drasd ach fuathasach dona. Bha iad ag innseadh dhomh gun robh an comhairleach Tormad Mac Ascuill a riaghladh gu ceart na bheil a dh’ airgiod anns an sgireachd. Bu choir do ’n riaghladh sealltuinn ri rathaidean a bhiodh cho fad air ais.

Chuir mi greis thoilichte seachad comhla ri fior sheann duine ann an Framboise, Gilleasbuig Ban Mac Dhiarmid. Tha e corr is ceithir fichead bliadhna ’dh’ aois. ’S ann ainneamh a thachras fear a bhliadhnachan ri duine cho fior shoilleir ris. Rugadh e tri bliadhna roimh blar Waterloo. Thainig e do ’n duthaich so anns a bhliadhna 1841. Fhuair mi moran do dh’ eachdraidh na h-Alba aige, agus eachdraidh na duthcha so bho ’n thainig e fhein innte. Tha a chuimhne fuathasach maith, agus tha e cho pongail ’s cho deas-bhriathrach ’s gu bheil e fior thaitneach a bhi na chuideachd. Thaghail mi air “Ceann Liath,” ach cha robh e aig an tigh. Tha mi duilich nach fhaca mi e. Bha mi ann am Fourchu, ach cha ’n fhaca mi ni le ceo ann. Anns an aite so tha moran naimhdean aig a ghiomach. Tha da fhactoridh ann a tha ’san t-samhradh a deanamh moran cuideachaidh leis an t-sluagh. Tha daoine air leth coir ann an Gaidheal siorrachd Richmond, agus gheibh thu ’Ghailig ann na ’s fallaine na gheibh thu anns na siorrachdan eile do ’n eilean. Tha moran de nigheanan an taobh an iar an eilean posda aig gillean Framboise is Loch Lomond. Phos te dhiu bho chionn ghoirid ann an Boston, ’s chaidh fhaighneachd do sheana bhoirionnach co am fear a phos i. Fhreagair i nach creideadh i nach e Geancach a mhuinntir an eilean a bh’ ann. Tha h-uile seorsa Geancaich ann an drasd. Tachraidh fuathas orm fhein de Gheancaich Cheap Breatunn leis nach diu a Ghailig a bhruidhinn ged a bheir iad uaireannan droch laimhseachadh do ’n Bheurla.

Bheir mi tuilleadh dhut air an t-seachdain s’a tighinn.

AN CUAIRTEAR.

THA
C . H. Harrington & Co.
A’ CUMAIL STOC MOR DE
Aol, Cement, Plaster Paris, Brick.
Flur, Min, Ti, Molasses, Olla, etc.

Tha aca mar an ceudna, Brogan agus Caiseart dhe gach seorsa, a tha iad a creic a mach anabarrach saor.

Amhlan agus Soithichean.

BATHAR CRUAIDH.
Iarunn,
Uidheaman Saoirsneachd,
Uidheaman Gaibhneachd,
Tairnnean, &c .

LEABHRAICHEAN.
Leabhraichean Sgoile,
Leabhraichean Sgeoil,
Leabhraichean Eachdraidh,
’s gach seors’ eile.

AIG—
C . P. MOORE,
SIDNI, C. B.

SANAS.

Do Mhuinntir Cheap Breatunn.

Ma tha dealbh agad—tintype no photo—a tha thu air son a mheudachadh gu math agus gu ceart, na bi air do mhealladh le coigrich nach aithne dhut, ach cuir gu ’r n-ionnsuidh-ne i, agus ni sinn a meudachadh gu curamach, agus air doigh a chordas riut. Cha ’n ’eil teagamh nach fhaca tu ar n-obair cheana aig cuid dhe do choimhearsnaich, agus ma chunnaic, ni an obair i-fhein a mholadh dhut. Tha ar prisean iseal, air dhoigh ’s gu freagair iad air sporan an duine bhochd cho math ’sa fhreagras iad air sporan an duine bheairtich.

Halpern Copying Company,
SYDNEY, C. B.
Aug. 10, ’99. —3 mo.

50 YEARS’ EXPERIENCE
PATENTS
TRADE MARKS
DESIGNS
COPYRIGHTS &C .

Anyone sending a sketch and description may quickly ascertain our opinion free whether an invention is probably patentable. Communications strictly confidential. Handbook on Patents sent free. Oldest agency for securing patents.

Patents taken through Munn & Co. receive special notice, without charge, in the
Scientific American.

A handsomely illustrated weekly. Largest circulation of any scientific journal. Terms, $3 a year; four months, $1 . Sold by all newsdealers.

MUNN & Co. 361 Broadway, New York
Branch Office. 625 F St., Washington, D. C.

---

[128]

[Vol . 8. No. 16. p. 8]

SGIALACHD NA TROIDHE.

V. Duan.

AIR A THIONNDADH BHO GHREUGAIS HOMEIR GU GAIDHLIG ABRAICH, LE EOAHAN MAC-LACHAINN.

Gniomhran Dhiomeid Mhic Thid.

Tha Diomed mac Thid ’g a dhearbhadh fhein mar chuiridh ’s a’ bhlar so. Dh’ impich Minerva, sgiath-dhidinn Dhiomeid, Mars gus an arfhach fhagail. Lotadh Diomed ’s an laimh le saighid a thilg Pandarus air, ach leighis Minerva e, agus chuir i mar gheasan air gun dol tuille an cinnseal nan dia; ach, na ’m b’ e ’s gu ’n teannadh Venus ri meachranachd, dh’ orduich i dha dol gun eagal, gun fhiamh, ’n a cinnseal-se. Le doimheadas nach d’ rinn a shaighdean diobhail air Menelaus no air Diomed, leum Pandarus do charbad Æneais, agus buailear iad le cheile air Diomed. Thuit Pandarus ’s a’ chaonnaig, a’s leonadh Æneais, agus ghlac Diomed na h-eich. Thugadh Æneais a stigh do’n Troidh, agus an teampull Phargamuis leighiseadh an leon. Chaidh Mars an leisgeul nan Greugach. An uair a chunnacas e tighinn chomhairlich Diomed do na daoine an ruaig a ghabhail. Thoisich Minerva air tilgeil na geilte air, ag cur an cuimhne dha, fhad ’s a b’ e an t-Aicheall lamh-fheuma na Greige nach robh a chridhe aig Troidheach urad ’s asgailt a’ bhaile fhagail; mhaoidh i air cuideachd nach bu mhac mar an t-athair e—Tide mor a rinn a leithid de dh-euchd an cogadh Thebeis. Tha Diomed ’g a thoirt fhein an uachdar, ag gabhail mar leisgeul gur h-ann a choimhlionadh a h-orduigh fhein a bha e, gun d’ iarr i air gun eirigh an aghaidh nan dia. An sin ’s ann a mhol Minerva e air son ’uimhailtis, ’s rinn i suidhe ri thaobh ’na charbad; ’s le sathadh fearail de shleagh an laoich leonadh Mars a’s theich e as an arfhaich.

An sin thug Pallas euchd a’s buaidh,
Do mhor Dhiomed nan ruag blair.
’G a thogail ard thair an t-sluagh,
Los a chliu bhi buan gu brath.
Bhruchd sruth teintidh bho ’bheairt-chinn,
’S las mu ’thargaid ghrinn nam beum,
Dealanaich chlis ’n an dian chaoir,
A shoillsich an raon gu leir.
Mar rionnaig fhoghair nan speur,
Ag eirigh bho’n ghailbhinn fhuair,
’S aillidh air gorm neamh a loinn,
’S i ur-nighte ’n tuinn a’ chuain.
B’ amhuil an geal-dhearrsadh cian,
’G iathadh mu ’ghuailnean ’s mu ’cheann,
’N uair bhrosnaich Minerva ’n treun
Gu garg bhuilsgein streup nan lann.

Bu Troidheach Dares gun ghaoid,
Reachdmhor a mhaoin, caoin a bheus;
Fear-iobairt Vulcain ’s gach trath,
Da mhac leis an spairn nan gleus,
Phegeus a’s Idoeus og,
Na Fiurain bu chorr ’s an strith.
Thug iadsan ruathar romh ’n t-slogh,
’S thairg iad comhrag do’n mhor righ.
Mharcaich iad air steudan luath,
’S deagh mhac Thid air cruaidh an fhuinn
’S an iom-chrith gu gaisge blair,
Ghluais na h-oig an dail an t-suinn
Thilg Phegeus an tus ’n a deann,
Sleagh bu chian dhuatharaich crann,
Sheachainn i Greugach nan glonn,
Thair a ghualainn chli le srann.
Thilg an sin mac Thid a chruaidh
Nach d’ imich gun bhuaidh a ’dhorn;
Buailear mu ’n da chich an treun,
’S leagar bharr a steud gun deo.
Leum Idœus ’n a thuil mhaoim
A’ charbad bu loinntreach dealbh,
Bior-ghointe mu ’bhrathair-gaoil,
’S gun phlosg ann an laoch nan arm.
Ach ’s beag nach d’ rinn gniomh gun agh,
A reic-san ri dan an eig;
Mur b’e feart Vulcain ’g a dhion,
Le comhdach ciar nial nan speur,
Thoirt misnich d’ an athair graidh.
Los nach dearbht’ an cradh cho trom.
Ghlac Mac Thid a charaid steud,
’S dh’ ordaich iad gu sreud nan long.
Chunnaic Troidhich nan euchd bras,
Dosgainn mic an t-sagairt leith;
Aon air teicheadh bho’n bhlar shearbh,
’S aon fo charbad marbh air feur.
Cho-ghluais a’ measgnadh ’s gach cliabh,
Ioghnadh a’s fearg, fiamh a’s truas;
Ach ghlac Pallas Mara air laimh,
’S thaisbein i ’s an radh a smuain:

Areis shuain-mharbhaich nan creuchd,
Nigheas duin nan treun am fuil,
C’uim’ nach tairneadh Troidh ’s a’ Ghreig,
Le ’n neart fhein an gniomh gu buil?
Imreadh iad fhein comhrag chruaidh,
’S gheobhar buaidh bho righ nan speur:
Diobrar leinne strith nan laoch,
Los nach taosg oirnn fraoch an de.

Stiuir i ’n sin a teas a’ bhlair,
Ares nam paidhe craiteach trom,
Shuidh aig Xanthus nam bruach tlath,
’S dh’ eisd iad ri gaoir-bhais nan sonn.

(Ri Leantuinn.)

Cumha

DO DHUIN’ UASAL A CHAIDH A BHATHADH.

’S daor a cheannaich mi ’n t-iasgach,
So ’bhliadhna chuir as domh.
’S daor a cheannaich, &c .

Chaill mi snamhaich’ a chaolais
Nach glaodhadh an t-aiseag.

’S ann aig stoc beul an athain
A bhathadh an gaisgeach.

Sud a bheairt nach do shaoil mi
Ri m’ shaoghal e ’thachairt,

Gu ’n rachadh do bhathadh
Gu brath gun chuan farsuing;

No gu ’n rachadh do mhilleadh,
’S do ghillean thigh’nn dachaidh.

Bu tu sgiobair a bhata,
Ged a sharuich muir bhras thu.

Tha do bhreacan ur uasal,
Air uachdar an aigeil;

Is tha ruith nan tonn uaine
Mu bhruachaibh do leapa.

Tha do chuailein donn, dualach,
Na chuachaibh ’s na phreasaibh.

Bu shar bhuachaille bho thu,
’N gleann feoir nan crioch farsuing.

Gu bheil t’ fhiodhall gun ghleusadh,
Is na teudan innt’ lasaicht’.

’S moch a ghoireas an rocas
Gach Di-domhnaich mu t’ aitreabh.

Tha do phiuthar gun bhrathair,
’S tha do mhathair gun mhacan.

Do bhean og tha gun cheile,
’S tha mi-fein deth gun daltan.

Do thaigh mor tha gun tuthadh;
’S tha mi dubhach ga fhaicinn.

Marbhrann

DO SHIR DUGHALL CAIMBAL, FEAR ACHADH-NAM-BREAC.

’S uaigneach an nochd caithir Dhughaill,
Chaidh ’dunadh ri ceol ’s ri aighear;
Am brath sithe amluidh gorach,
Gun seirm, gun choisir, gun tathaich.

Gun chlarsaich dhuinn de ’n fhiodh chubhraidh,
Gun seanachaidh, gun fhilidh leabhair,
Gun fhear-dana ’sa bhruth oirdheirc,
Gun mhnai bhinn-cheol, gun leigh cabhair.

A Dhughaill oig Mhic Dhonnachaidh chliuitich,
’S i do chuis bu mhor r’a h-iomradh;
Basraich bhan fo ghairich leanabh,
’S truagh am bannal ud mu d’ thimchioll.

Phos Donnachadh Caimbal, fear Achadh-nam-Breac, Mairi Nic Leoid. Chaochail Sir Dughall, am mac, ’sa bhliadhna 1643. Chaidh Sir Donnachadh, mac Shir Dughaill, a mharbhadh le Alasdair Mac Cholla aig Inbhir-Lochaidh, ’sa bhliadhna 1645.
G.

Seacaidean
Cotaichean
Deiseachan
Deante
DO NA MNATHAN, ’S DO NA CAILEAGAN.

Curraichdean
Ceannabharan
Deiseachan
Miotagan
DO ’N CHLOINN.

AIG
J . C. MILLS,
SIDNI, C. B.

Saibh, Tuaghannan, Locraichean, Glasan, Tairnean, Sgianan, etc.
Aonghas Mac Leoid.
Paint, Olla, Putty, Varnish, Gloine, Paipear-balla

TAILLEARACHD.

Deiseachan matha air an deagh chumadh riut ’s air an sar dheanamh, eadar $10 .00 us $25 .00, a reir an aodaich.

Cloth Chowes,
Cloth Chlondaic,
Clothan Canadach,
Albannach agus Sasunnach.

Triubhsairean bho $3 .00 suas.

Niall Mac Coinnich,
SIDNI MINES, C. B.

D . A. HEARN,
Fear-Tagraidh, Notair, &c ., &c .
SIDNI, - - - C. B.

A. J. G. MacEACHUINN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, NOTAIR, &c .
Fear-ionaid àrd chùirtean Nobha Scotia agus Newfoundland.
SIDNI, C. B

Aon sam bith air am bi nithean grinn a dhith air son adlacadh nam marbh, rachadh e do ’n bhuth aig
A. J. Beutan,
(Alasdair Mac Iain Bheutain)
a tha cumail gach ni a dh’ fheumas a leithid.

CISTEACHAN-LAIDHE
dhe gach seorsa—beag us mor, geal us dubh—agus dhe gach seorsa fiodha—cruaidh us bog. AODAICHEAN DUBHA agus ANART GEAL, agus na h-uile seorsa BATHAR-AIRGEID us eile nach urrainnear ainmeachadh an so.

Faodar comhradh a dheanamh ris a cearna sam bith dhe ’n duthaich air an
TELEPHONE No. 62.
A. J. BEUTAN.
Sidni, Maigh 19. ’99—6m.

The Sydneys’ Ferry Co., Ltd.

RUITH AN AISEIG.

TIM CHLAR.

Gus an toirear fios air atharrachadh seachad, bidh am bata ruith gach latha, mar a leanas:—

A FAGAIL

SHIDNI.
6.30 a. m.
8 a. m.
9 a. m.
10 a. m.
11 a. m.
12 noon.
2 p. m.
3 p. m.
4.30 p. m.
6 p. m.

SHIDNI TUATH.

6.15 a. m.
8 a. m.
9 a. m.
10 a. m.
11 a. m.
12 noon.
2 p. m.
3 p. m.
4.30 p. m.
5.45 p. m.

Victoria Pier.—Tha na bataichean a tha fagail aig 9 a. m. ’s aig 4 p. m. a taghal aigVictoria Pier.

TURSAN FEASGAR.

DI-LUAIN AGUS DI-HAOINE. —Sidni, 7.15 agus 9 uairean; Sidni Tuath, 8 agus 10 uairean.

DI-MAIRT AGUS DI-SATHARNA. —Sidni, 8 agus 10 uairean; Sidni Tuath, 7.15 agus 9 uairean.

J . A. YOUNG, Manager.

Faoighnich air son
EDDY’S

EAGLE Parlor Matches, 200s
EAGLE Parlor Matches, 100s
VICTORIA Matches 65s
LITTLE COMET Matches

An Seorsa ’s Fhearr air an t-Saoghal.
Gun srad Pronnaisg Annta.

The E. B. EDDY CO., Ltd.
HULL, P. Q.

J. S. Brookman, M. D.
OIFIS: Os cionn stor Aonghais Mhic Guaire.
SIDNI, - - - - C. B.

Dr. G. T. MacGILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL.
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington.
SIDNI, - - - - C. B