---

[95]

SATURN.

’S i Saturn an ath aon do shaoghail an Rian-ghréine. Cha robh eolas aig muinntir o shean air Uranus no Neptunus idir. Bha iad am beachd gu’m b’i so a’ phlanaid a b’fhaide air falbh anns an Rian. ’S ann a mhàin an deigh leasachadh ghloineachan-amhairc a fhuaradh a mach an dithis ud.

Cha robh fhios aig na seann daoine cia co breagha ’sa bha ’n cuspair so air an robh iad ag amharc, aig oir a mach an Rian-ghréine, mar a shaoil iadsan. Cha robh iad an dùil gu’n robh i so ach ni-eigin cosmhuil ri Bhenus, no Mars. Ach rinn gloineachan-amhairc a dhearbhadh gu soilleir, gur h-e tha’n so cuspair ro-òirdheirc. Dìreach smuainicheadh an leughadair cia co breagha ’s a dh’ amhairceadh an iarmailt againne air oidhche dhealrach, na’n robh

---

[96] a’ ghealach ’na h-aon chearcall loinnreach, gu h-iomlan mu’n cuairt an speur o’n ear gu’n iar. Le bhi ’gabhail beachd air bogha-frois, a’ dol timchioll na speur gu h-iomlan o’n dara laimh gus an laimh eile, chi sinn ni-eigin do shamhladh air coslas nan cearcall sgiamhach a tha ’cuairteachadh Shatuirn. Cia co breagha an sealladh a dheanadh a leithid sud do chearcall dealrach, a’ dòrtadh a nuas d’a sholus air an talamh? Abair, maille ris a’ chearcall ud, gu ’n robh mar an ceudna air am faicinn, an sud agus an so, anns an adhar, ochd gealaichean, a’ dearsadh oirn le soillse mhaiseach. Nach b ’ait da-rìreadh an fhaireachdainn a chuireadh a leithid do shealladh ann ar cridhe, agus sinn a’ cnuasachadh leinn fein, ag imeachd suas air taobh a’ ghlinne, agus an dràsd’ ’sa rìs a’ togail suas ar sùla, gu coslas co áillidh? Tha’r leam nach b’fhadalach leinn idir beagan do uairean a chaitheadh ann an suidheachadh co ion-mhiannaichte.

Tha’n leithid so do smuaintean, air mhodh anfhann, a’ toirt fa chomhair ar n-inntinn ni-eigin do choslas an t-seallaidh chiataich ud a tha air fhaicinn le luchd-aiteachaidh Shatuirn, ma tha i air a h-aiteachadh; agus gun teagamh cha’n fhaodar do dhànachd a ghnathachadh na theireadh gur fàsach tiamhaidh, neo-thorrach i. Tha i air a’ cuairteachadh le leithid sud do chearcall( ’se bu chòir dhuinn a ràdh le cearcaill) agus leis an àireamh ud do ghealaichean. Tionndaidheadh an leughadair a shùil ri a samhladh (S) air an treas cuairt o’n oir a mach

---

[97] do dhealbh 14. Le amharc ris an dealbh so bithidh ni-eigin do bheachd againn (cha bhi i ach gle neo-fhoirfe) air a’ phlanaid bhreagha so, le ’cearcaill—dithis co-dhiù—tha cuid a’ smuaineachadh tri, —agus le a h-ochd gealaichean. Cha’n ’eil air am faicinn anns an t-samhladh so, tre mhearachd fhir-tarruing an dealbha, ach seachd.

Is e uidhe na planaid so o’n ghréin, 905,000,000 mìle. Ghabhadh carbad iaruinn, a ’ruith a là ’sa dh’ oidhche, aig astar leth-cheud mìle ’san uair, còr is da mhìle bliadhna a’ deanadh an turuis.

Is e a tomhas troimhpe 79000 mìle. Ghabhadh e deich ceud saoghal co mòr ris an talamh a dheanadh suas aon co mòr ri Saturn. Tha i ’cuir car iomlan dith air a h-aisil, no deilg, ann an deich uairean gu leth—a’ deanamh cuairt iomlan timchioll na gréine ann an 29½ bliadhnan—a’ gluasad ’s a’ chuairt so co cabhagach ri 360 mìle anns a’ mhionaid.