---

[33]

AIMSIREAN NA BLIADHNA.

Tha atharrachadh nan aimsirean air aobharachadh le gluasad an talaimh timchioll na gréine, agus

---

[34] leis an t-suidheachadh anns am bheil e air a chuir leis a’ Chruithfhear anns a’ ghluasad so. Tha dà ni shònruichte air am bheil atharrachadh nan aimsirean an crochadh; ’se sin (1) fad an là agus na h-oidhche, agus (2) suidheachadh an talaimh do thaobh na gréine.

’Nuair a tha a’ ghrian car ùine fhada a’ dealradh air an talamh mar ann an latha fada ’n t-samhraidh, tha e soilleir ga bheil teas mòr air a charnadh suas, an dà chuid air aghaidh agus anns an adhar.

Thubhairt sinn gu bheil ni eile cuideachd air am bheil nadur na h-aimsir an crochadh; se sin suidheachadh an talaimh do thaobh na gréine. Ma tha a’ ghrian àrd anns an adhar, agus a gathan a’ tighinn dìreach a nuas air an talamh, tha gu mòr tuille teas air a chruinneachadh air aghaidh an talaimh na ’nuair a tha a’ ghrian iosal, agus a gathan ag aomadh seachad air ’uachdar, gun ach beagan diubh a’ tuiteam air. Chithear so le bhi sealltuinn air

Dealbh 3.

Biodh G a’ riochdachadh na gréine, agus A B cuspair air am bheil a gathan a’ tuiteam dìreach a nuas; tha o soilleir gu bheil tuille dhiubh a’tuiteam

---

[35] air-san, na air A C, cuspair eile do ’n aon mheudachd, ach ag aomadh o bhi dìreach m ’a choinneamh; agus tuille dhiubh air A C, no air A D, a tha fathast ni ’s faide ag aomadh air falbh, agus tuille air A D no air A E, ged tha na sreathan sin uile ’n aon fhad.

Faodaidh sinn a ràdh gu bheil A B no A C a riochdachadh suidheachadh an talaimh ’an àm an t-samhraidh, agus A E ’an àm a’ gheamhraidh. Mar so bheirear fainear cionnus a tha sinne a’ sealbhachadh tuille teas, an uair a tha a ghrian a’ dealradh dlù air dìreach a nuas oirn, mar ann an àm an t-samhraidh, na ’n uair a tha uachdar an talaimh ag aomadh air falbh uaipe, mar ann an àm a’ gheamhraidh.

Chi sinn ni’s soilleire cionnus a tha suidheachadh an talaimh ’na chuairt timchioll na gréine ag aobharachadh nan aimsirean, le bhi ’gabhail beachd air na dealbhan a leanas.

Dealbh 4.

Le dealbh 4 tha air fhaicinn suidheachadh an talaimh

---

[36] aig meadhon an earraich, an uair a tha ’ghrian dìreach fa chomhair a’ Chearcaill-mheadhoin. Aig an àm so chithear gu bheil an dara leth do gach aon do Chuairtean-mòra an talaimh ann an solus na gréine, agus an leth eile ann an dorchadas: agus uaith so, mar a tha ’n saoghal a’ cuir car dheth, tha e soilleir gu bheil gach cearna d’a uachdar dà uair dheug anns an t-solus, agus dà uair dheug anns an dorchadas; ’se sin gu bheil an oidhche ’san latha co-ionann ann am fad, anns gach cuibhrionn do ’n t-saoghal.

Chithear gur ann a mhàin aig a’Chearcall-mheadhoin a tha a’ ghrian dìreach os ceann an talaimh, agus mar a theid sinn tuath no deas o ’n àite so, gu bheil aghaidh an talaimh a’ claonadh air falbh o ’n ghréin, agus mar sin, céum an deigh céum, mar a dhlùthaicheas sinn air na croinn, tha a gathan, tuille agus tuille dhiubh, a ’dol seachad os ceann an talaimh, agus do bhrigh so, an dùthaich ni’s fuaire, dìreach ann an co-fhreagarrachd ris an astar a tha i tuath no deas o’n Chearcall-mheadhoin.

Nam b’e so suidheachadh an talaimh a ghnàth, cha bhiodh teas samhraidh idir againn, gu bhi ’toirt gu abuichead toradh an talaimh. Ach cha ’n e so an t-ordugh anns am fac an t-Uile-chumhachdach iomchuidh gu’m biodh an cruinne so air a shuidheachadh. Dh’orduich Esan gu’m biodh aisil an talaimh a ghnàth a’ comharrachadh ris an aon ionad do na speuran: se sin gu’m biodh an crann mu thuath a’ comharrachadh ris an réul-iùil. ’Si so rionnag dhealrach ’s

---

[37] an àirde tuath a tha air a’ comharrachadh a mach le bàrr corragan a’ Chroinn-arain.

Dealbh 5.

Chi sinn an suidheachadh so ni’s soilleire leis an dealbh so. Tha sinn a’ faicinn uaith-san gu bheil aisil an talaimh anns gach ceum d’a chuairt co-shìnteach rithe fein. Ma tha’n leughadair a’ smuaineachadh, do bhrigh gu bheil 190,000,000 mìle eadar suidheachadh an talaimh aig B agus aig D, nach comasach gu bheil aisil a’ comharrachadh a mach an aoin ionaid anns na neamhan, gabhadh e beachd—an uair a tha e ’g imeachd troimh chòmhnard mòr, air rathad, aig am bheil balla air gach taobh dheth—air an spot sin do’n speur ris am bheil aon do na ballachan so a’ comharrachadh. Abair gur i an spot so a’ ghealach, dìreach ag éiridh anns an iarmailt.

---

[38]

Agus mur ’eil ni’s faide na leud rathaid chumainte eadar an dà bhalla so, cha ’n e a mhàin gu bheil aon diubh, ach tha ’n dithis a’ comharrachadh ris a’ ghealaich, a tha 240,000 mìle air astar uatha. A nis tha na sea troidhean deug, a tha eadar na ballachaibh ud co mòr ann an coimeas ri 240,000 mìle (céin na gealaiche o’n talamh) agus a tha 190,000,000 mìle ann an coimeas ri astar na reul-iùil. Mar so mata, co fad ’s is léir dhuinne, tha ’n aisil an còmhnaidh a’ comharrachadh a mach an aoin bhuill anns na speuraibh.

Leis an ordugh so tha a’ ghrian air a’ faicinn, mar gu’m biodh i ’gluasad mu thuath, o mheadhon an earraich gu meadhon an t-samhraidh. Aig an àm so a nis tha i air dol mu thuath gus am bheil a gathan a’ tuiteam dìreach air Cuairt b c.

Dealbh 6.

Tha an dealbh f’ar comhair a’ leigeil ris suidheachadh

---

[39] an talaimh aig meadhon an t-samhraidh. Tha’n t-sreath d i a’ cuir eadar-dhealachadh eadar solus agus dorchadas—là agus oidhche. Tha e soilleir anns an leth-chruinne mu thuath, ’se sin air an taobh tuath do’n Chearcall-mheadhoin A E, gu bheil an leth is mò ann an solus na gréine, agus, mar sin, gu bheil anns an leth-chruinne sin, an là ni’s faide na’n oidhche. Gu so a dheanamh ni ’s soilleire, abair gu bheil neach aig m, air Cuairt m n (anns na dealbhan so, tha sinn a’ faicinn, mar gum b’ ann, leth uachdar na cruinne). Anns an àite so is meadhon oidhche e dhà-san. Tha ’n talamh a’ tighinn mu ’n cuairt gus a’ bheil e air a ghiulan gu o, far am bheil e nis aig beul an latha. ’Se leth na h-oidhche aige-san o m gu o; agus leth an là o o gu n; uime sin, tha e soilleir gu bheil an latha ni ’s faide na ’n oidhche ann an dùblachadh an tomhais a tha eadar m o agus o n. Nam biodh an dorchadas a’ tighinn gu aisil an talaimh mar ann an dealbh 4, bhiodh an oidhche agus an là an aon fhad. Chithear leinn uaith so, cionnas a tha ’n là ni’s faide ’an àm an t-samhraidh, na ’an àm a’ gheamhraidh, an uair a tha’n leth-chruinne mu thuath, air am bheil ar crannchur-ne, anns an t-suidheachadh do thaobh na gréine, anns am bheil an leth-chruinne mu dheas anns an dealbh so, mar a bheir sinn fainear leis an ath dhealbh.

Mu ’m fàg sinn dealbh 6, ionnsuicheamaid cionnas a tha teas na h-aimsire air aobharachadh an àm an t-samhraidh. Tha dealbh 3, maille ris an fhear so, a ’cuir an teagasg so f’ar comhair air mhodh so-

---

[40] fhaicsinneach, Le dealbh 3 chunnaic sinn gu bheil tuille do theas na gréine a’ tighinn air cuspair an uair a tha i dìreach fa chomhair. Tha ’n dealbh mu dheireadh a’ leigeadh ris duinn, cha ’n e mhàin gu bheil i ni’s dlùithe air a bhi dìreach f’ar comhair aig an aimsir so do’n bhliadhna, ach gu bheil (air aobharachadh leis a’cheart ni so) an là ni’s faide aig an aimsir so cuideachd; agus mar so cha ’n e mhain gu bheil tuille teas a’ tighinn a dh’ionnsuidh an talaimh aig an aon àm, ach tha ’n ùine a tha a ’ghrian a ’dealradh oirn ni’s faide (15 no 16 uairean) air chor agus gu bheil a gathan-teas a ’comh-chruinneachadh anns an talamh, agus mar so a ’toirt mu ’n cuairt na h-aimsir bhlàth sin a tha air a’ faireachdainn leinn aig an àm so do do’n bhliadhna.

Faodaidh gu bheil e ’na cheisd, Ma ’se so aobhar an teas, cionnus a tha e ni’s teotha aig deireadh mìos deireannach an t-samhraidh, agus eadhon aig toiseach ceud mhìos an fhogharaidh, na tha e aig meadhon an t-samhraidh, an uair as àirde a tha’ ghrian, agus mar sin is dìriche a tha a gathan a’ tighinn air a’ chrios do’n t-saoghal air am bheil againne ar còmhnuidh; seadh ged’a tha aig meadhon an t-samhraidh mar an ceudna an là ni’s faide, agus mar sin a shaoileamaid gu’ m b’e so an t-àm anns am biodh an teas a bu mhò air fhaireachduinn? Dheanamaid soilleir an ni air a’ mhodh so. Abair gu’n do chuir thu baraille fo bheul sruthain, a tha ’tighinn a stigh ann aig a’ mhullach; gidheadh aig a’ cheart àm, tha toll ’na iochdar, a tha ’ leigeadh a mach sruthain eile.

---

[41]

Co fad agus a tha tuille a’ tighinn a stigh aig braigh a’ bharaille na tha a’ dol a mach aig iochdar, tha e a ghnath a fàs ni’s làine. Ach ma tha, tre aobhar ’sam bith, ni’s lugha uisge a’ tighinn a stigh anns an t-sruthan iochdair, an sin tha ’m baraille a’ fàs ni’s falaimhe.

’S iad gathan na gréine a’ tighinn air uachdar an talaimh, ré an là, an sruthan mullaich, agus an teas so ag éiridh an aird anns an adhar, ré na h-oidhche, an sruthan iochdair. Co fad agus a tha ’n talamh a’ cosnadh tuille teas ré an là na tha e ’call anns an oidhche, tha ’n aimsir a’ fàs ni’s teotha, eadhon ged nach’eil uiread teas air a chomh-pairteachadh agus a bha aig mìos roimhe so. Ach a’ cheart co luath ’sa tha ’n teas a tha air a chruinneachadh ’san là, air fàs ni’s lugha na na bheil ag éiridh suas ’s an adhar anns an oidhche, an sin tha ’n aimsir a’ fàs ni’s fuaire, agus tha i’buanachadh ann am fàs ni’s fuaire gus am bheil a rìs, ann an toiseach an earraich, a’ ghrian a’ dòrtadh nuas anns an là tuille teas na tha ’g éiridh suas anns an oidhche.

Gabhaidh sinn a nis beachd air an latha ghoirid, no aimsir a’gheamhraidh, anns an leth-chruinne againne. Tha ’n aimsir so an t-aon ni dhuinne a bha àm an t-samhraidh againne do’n leth-chruinne mu dheas, mar a chi sinn le sealltuinn ris an ath dhealbh agus ri dealbh 6.

---

[42]

Dealbh 7.

Tha an dà leth-chruinne a ghnath ann an suidheachaidh calg-dhìreach an aghaidh a chéile. ’Nuair a tha ’n là fada anns an aon, tha e goirid anns an aon eile: ’nuair tha teas anns an aon, tha fuachd anns an aon eile. Anns an dealbh so (7) tha f’ar comhair suidheachadh an talaimh ann an àm meadhon a’ gheamhraidh againne. Tha a’ ghrian a’ triall, mar gu’m b ’ann o Chuairt b c (Cancer) air an taobh tuath, gu Cuairt f g (Capricornus) air an taobh deas; agus cha ’n ’eil i dìreach os ceann an talaimh ann an ionad sam bith, ach eadar an dà Chuairt so. ’S e dìrichead na grèine os ceann a’ chriosa so (an earann do ’n talamh eadar an dà Chuairt, a bha aig an àm air ainmeachadh) is aobhar do’n teas mhòr a tha air fhaireachdainn an sin: agus is ann eadhon a réir mar a tha a’ ghrian a triall gu bhi dlù air dìreach os ceann na dùthcha

---

[43] againne, no a dh’ ionnsuidh suidheachadh anns am bheil a gathan a’ claonadh air falbh uainn, a tha sinn a’ sealbhachadh teas an t-samhraidh, no fuachd a’ gheamhraidh. Abair gu bheil Cuairt m n a’ dol troimh an dùthaich so. ’Nuair a tha ’ghrian dìreach os ceann f g, mar anns an dealbh f’ar comhair, tha e air fhaicinn (do bhrigh nach ’eil i aig àm air bith a’ dol ni’s faide mu dheas na f g) gu bheil i anns an ionad is faide o m n, agus mar sin gu bheil sinne ann am fuachd a’ gheamhraidh. ’Nuair a tha ’n talamh air gluasad gus a’ bheil a’ ghrian dìreach os ceann b c, tha sinn a rìs ann an teas t-samhraidh, mar a chunnaic sinn ann an dealbh 6.

Tha air crios-teth an talaimh, eadar Cuairtean b c agus f g, dà fhogharadh air an sealbhachadh. Do bhrigh gu bheil a’ ghrian, a réir coslais, a’ triall o b c deas gu f g, agus a’ tighinn air a h-ais gu b c a rithisd ann am bliadhna a thìm, tha e soilleir gu bheil i dìreach os ceann gach earrann do’n chrios sin dà uair anns a’ bhliadhna, ni o ’m faod sinn a bhi ’g ionnsachadh cionnus a tha ’n tuathanach a’ mealtuinn dà fhogharadh ’s a’ bhliadhna anns a’ chearna sin do’n t-saoghal.