---

[19]

V.

CUNNTAS ATH-GHOIRID AIR NA MEADHONAN SONRUICHTE A THA EAGLAIS NA H-ALBA A CLEACHDADH GU MAITH SPIORADAIL AR DUTHCHA FEIN AGUS RIOGHACHDAN CEIN A CHUR AIR AGHAIDH.

RE mòran ùine bha Eaglaisean Chriosd ’san Roinn-Eòrpa gu léir, ro dhearmadach mu’n dleasnas a thaobh craobh-sgaoilidh a shoisgeil-san air feadh an t-shaoghail. Thainig clò-codail, agus sùain orr’ uile: agus cha robh iad a deanamh nìth air bith a b’ fhiù ainmeachadh airson eòlas na slàinte a thabhairt do na cinnich.

A nis bu mhiannach leinn ar luchd-lèughaidh a thabhairt fainear gu’m bheil e na dhleasnas cudthromach, agus sònruichte do gach Eaglais—do gach creidmheach fa leith—gach nìth a tha na chomas a dheanamh, gu eòlas air Criosd a thabhairt dhoibhsan uile a tha aineolach air. ’Se àithne fein do’ dheisciobuill, “Searmonaichibh an soisgeul do gach dùil”— ’se a thoil ghràsmhor-san gu’n tigeadh na h-uile a chum eolas na fìrinn, ’s gu’m bitheadh iad mar-so air an tearnadh. —Ach cò a tha ris an obair bheannaichte so a ghabhail os laimh? Cò a tha ris an t-shoisgeul a shearmonachadh,

---

[20] agus mar so ris na peacaich a sdiùradh gu tearuinteachd agus gu sìth? Cha’n iad ainglean nèimh: oir is ann ri luchd-àitichidh na talmhainn a dh’earb e fein a chùis. Cò mata na’ m measgsan a theid a mach na ainm—a liubhras a theachdaireachd, agus a thagras air a shon? Gu cinnteach cha’n e daoine saoghalta, agus aingidh; oir tha iad so fuathach airsan, agus air aobhar. Tha iad so a deanamh tàir air slainte shìorruidh. Ma tha ’n obair ri ’deanamh mata, ’s ann le luchd-leanmhuinn, agus le càirdean Chriosd—le creidmhich—le daoine diadhaidh, a dh’fheumas i bhi air a deanamh.

Ach their moran, “cha’n urrainn dòmhsa searmonachadh—cha’n urrainn dòmhsa dol amach a chum nan cinneach, no maith a dheanamh na’m measg ged a rachainn ann. Mar so cha’n ’eil an àithne so air a labhairt riumsa. Buinidh e do Mhinistirean ’s do dhaoine fòghluimte aire ’thoirt dhi; ach cha’n agrar mise airson a dearmaid.” Tha moran a labhairt mar so, agus a diùltadh nìth air bith a dheanamh airson aobhair Chriosd feadh an t-shaoghail. Ach thugamaid an aire dha so—ged nach urrainn dhuibh fein searmonachadh, is urrainn dhuibh moran a dheanamh gu searmonachadh an t-shoisgeil a chur air aghaidh: agus cha’n ann ri ministeirean a mhàin a tha àithne Chriosd air a labhairt—cha b’iad Aholiab agus Besaleel nan ònrachd air an d’ iarradh cuideachadh a dheanamh ann am pailliun an Tighearna ùllachadh ’san fhàsaich—cha b’ iad clachairean, agus luchd-togail a mhàin, a chuir a suas an Teampull air beinn Shìoin. Ghairmeadh air sluagh Israeil uile còmhnadh a dheanamh anns na nithibh mòr, agus naomha so, agus rinn iad còmhnadh—gach aon a réir na h-ealain, ’sa réir a chomais a thugadh dha le Dia.

A nis mar so sinne—cha’n urrainn dhuinn uile searmonachadh; ach ’s urrainn dhuinn a thoirt seachad d ’ar teachdantìr na bheathaicheas an searmonaiche ’n uair a tha esan ga thoirt féin a suas gu h-iomlan do “mhinistreileachd na rèite.” ’S urrainn dhuinn a thoirt seachad d’ ar maoin na chuireas leabhar na Fìrinn agus na Beatha, do ’n ionnsaidhsan a tha dol am mugha a dhìbheil eòlais. Agus ged nach biodh an “dà fheòirling” féin agad, is urrainn dhuit gu cinnteach so a dheanamh—do ghlùn a lùbadh an lathair Dhé—do chridhe a thogail ri Dia, agus ùrnuigh a dheanamh gu’n cuireadh Dia a mach a sholus maille r’a fhìrinn bho neamh, a chum ’s gu’m bitheadh a shlighean air an deanamh aithnichte air thalamh, agus a shlainte do na h-uile chinnich—Is urrainn duit guidhidh gu’n robh e a soirbheachadh le teachdairean an t-shoisgeil ’o gach cearna. Is urrainn dhuit a rèir àithne fein a ghuidheadh, gu’n robh esan—Tighearn’ an fhoghairidh—a’ meudachadh àireamh an luchd-oibre. ’S urrainn dhuit a ghealladh fein a thagradh, a tha ’g ràdh, “Iarr, agus bheir mi dhuit na cinnich mar oighreachd, agus na h-Eileanan mar sheilbh” —agus gu cinnteach cha’n e ùrnuigh dhùrachdach airson rìoghachd Chriosd, agus slainte anama, an dleasnas is lugha a tha mar fhiachaibh air gach creidmheach. Theireamaid mata ma ’s urrainn dhuit nìth air bith a dheanamh gu a thoilsan a chur

---

[21] air aghaidh, gu’r e do dhleasnas so a dheanamh. ’Se a thoilsan gu ’m bitheadh soisgeul na rìoghachd, air a dheanamh aithnichte, bho éiridh gu dol fodha gréine. Faodaidh tusa le do mhaoin, le do chomhairle, no le d’ ùrnuigh, ciod air bith do chor, cuideachadh leis an aobhar so; agus ma tha thu a diùltadh, no ’dearmad an nìth so, tha thu eas-umhal do àithne san—tha thu a cur an aghaidh an aobhair mhòir airson an d’ fhuiling e am bàs air Calbhari, airson am bheil e nis a tagradh air neamh—an nìth anns am bheil e a “faicinn de shaothair anama, agus a deanamh gairdeachais.”

Tionndaidh sinn aire ar léughadairean fathasd a chum an dleasnais ’sa chuis so. Ach aig an àm rachamaid air ar n’ aghaidh a thoirt cunntais dhoibh mu na h-oidhirpean a thug Eaglais na h-Alba, ’sa tha i a toirt, air toil Chriosd a choi-lionadh ’san nith so. Bha ise air dheireadh air mòran eaglaisean eile ann an dùsgadh ’san aobhar so. Ach fadheòidh, an uair a thainig amanan ùrachaidh oirrese mar an cèudna, dheasaich ise a lòchran mar chàch, agus chaidh i a mach a thoirt soluis iongantaich an t-shoisgeil dhoibhsan a bha ann an dorchadas ’s fo dhubhradh a bhàis. Bho cheann corr agus fichead bliadhna (1825), thugadh cor truagh na h-Aird-an-Ear fa chomhair Aird-sheanaidh na h-Eaglais, le duine urramach, agus cliùtach, Dr. Inglis. Spàrr e orra gu cumhachdach, agus gu dùrachdach cia iomchuidh ’sa bha e, ministirean, agus luchd-teagaisg a chur a dh’ionnsuidh nan daoine truagh a bha ’n sin a lùbadh an glùn do dh-ìodhalaibh balbh, agus nan tràillean do dh’anamiannaibh gràineil. Dh’eisd iad ris le mòr aire—dh’aidich gach aon gu’n robh iad tuille a’s fada dearmadach air na cùisean so; agus ghrad chuir iad air leith buidheann de Mhinistirean ’s de Fhoirfich, gu luchd searmonachaidh iomchuidh a thaghadh airson na cearna sin de na h-Innsibh a tha fo smachd Bhreatuinn—gu airgead a chruinneachadh airson an gleidheil a suas—gus gach riaghailt iomchuidh, agus fheumail a dheanamh mu’n ghnothach chudthromach so. Chuireadh an Dr. Inglis féin mar cheannard air a bhuidhinn, no air a chomunn so. Thagh iad daoine éudmhor, agus diadhaidh, a bha ullamh gus an dùthaich, agus an cairdean féin—gu eadhoin na h-uile nithe a thréigsinn air sgàth Chriosd. Chuireadh iad so do na h-Innsibh, fo sdiuradh ’s fo thearmunn ar n’ Eaglais; agus bheannaich an Tighearna an saothair gu mor. Thainig iomad deuchainn agus cruaidh-chàs, an caramh ar n’ Eaglais a thaobh an nìth so bho na ghabh i os laimh e air tùs. Ach an déigh sin gu léir, tha aice an diugh anns na h-Innsibh’ n Ear, a cheart urrad de luchd-obair, treibhdhireach agus diadhaidh, ’sa bha aice aig àm air bith de ’h-eachdraidh.

Air a cheart là ’san do ghabh an t-Ard-sheanadh an obair mhòr so os laimh—latha nach dì-chuimhnichear an Eaglais na h-Alba—thugadh cor na Gaedhealtachd fa’n comhair, le dà charaid do’n dùthaich sin, co dileas dealasach ’sa sheas riamh air a taobh—an Dr. Baird, ard-cheann Oilthigh (College) Dhuneidinn, agus an Dr. Tormoid Macleoid a dhearbh e fein anns a chùis so, agus ann an

---

[22] iomad cùis, ’san iomad doigh uaithe sin, na fhìor chul-taic’ do a luchd-duthcha—a rinn tuille mòr air an son an làth na h-airc, a’s na cruaidh-dhèuchainn, na aon duin’ eile a tha ’n diugh beò, agus a choisinn gu ro mhaith an t-ainm fo ’m bheil iomradh am bitheantas air a dheanamh air— “Caraid nan Gaedheal.” Leig an dithis dhaoine urramach so ris cia mòr an t-ana-cothrom a bha ’Ghaedhealtachd ’s na h-Eileanan an taice rithe a fulang—bho ghainne sgoilean—bho e bhi eucomasach do mhoran de ’luchd-àiteachaidh foghlum a thoirt do ’n cloinn. —Chuir an Eaglais air leith buidheann eile gus an dìth mòr so a leasachadh—airson airgid a chruinneachadh gu Maighstirean-sgoil’ a phaigheadh—airson sgoilean a chur a suas anns gach cearnaidh iomalaich, leth-oirich, agus bhochd, air feadh na duthcha. Agus gu cinnteach tha mòr aobhar taing aig na Gaedheil do Dhia airson an làth anns an do chuir e an cridheachaibh nan daoine cairdeil, agus éudmhor ud, an cùis a thagradh air bheul-thaobh na h-Eaglais. —Is iomad mìle de dh’ òigridh na Gaedhealtachd, nach b’ urrainn dhiubh fein ruigheachd air ionnsachadh, no teagaisg, a fhuair ann an Sgoilean an Ard-sheanaidh fòghlum a thug iad gu tuigse, gu meas, agus gu soirbheachadh anns an t-shaoghal so—agus mar an ceudna an t-eolas is àirde, agus is fearr—eolas air an Tighearn’ Iosa Criosd. Agus tha e ro dhrùighteach r’a thoirt fainear, cia liutha pàrant’ aosda, do’n robh focal na beatha na leabhar séulta, a fhuair eolas air fhìrinnean prìseil bho mhuirichinn mhaoth fein a bhi ga leughadh dha, an uair a bha iadsan air an teagasg anns na sgoilean so.

Aig an la ’n diugh tha naoi fichead (l80) sgoil, air an gleidheil a suas le Ard-sheanadh ar ’n Eaglais, agus tha cuig mile deug (15,000) cloinne, a faighinn foghlum fallain, agus feumail annta. Anns gach aon diubh, tha Gaelig, Beurla, sgriobhadh, agus cunntas, air an teagasg; agus ann am mòran diubh tha’ bhàrr air a so, Laidinn Gréigis, agus gach nìth eile a tha ra fhaotainn ’s na sgoilean is àirde anns an duthaich air a theagasg.

Beagan bhliadhnachan na dheigh so, air do’n Eaglais fhaicinn cionnas a bha Dia a soirbheachadh leath’ anns na nithibh so a ghabh i os laimh, mar a ni seirbhisich éudmhor a ghnàth, chaidh i an dàil an tuille, agus an tuille—ag earbs’ a gealladh an Tì a tha ’g ràdh, gu’n coi-lion e a neart ann an laigse a shluaigh, agus gu’n toir e dhoibh gràs a reir am feuma. —Shonruich i air muinntir àraidh de h-àireamh a bha gu comhnadh a dheanamh ri ’r luchd-dùthcha a dh’ fhag an tìr féin, agus a dh’ iarr dachaidh an America, anns na h-Innsibh ’n Iar, agus an iomadh cearnaidh chéin eile a bhuineas do dh’ Impireachd fharsuing, mhoralaich Bhreatuinn. Chuireadh an Dr Macfarlan àrd-uachdran Oil-thigh (no College) Ghlascho, mar cheann-suidhe air a chomunn: agus ghabh e mòr shaothair anns a chuis. Leig esan, air do’n aois a bhi luidhe air, a nis dheth an dréuchd so, agus thaghadh Dr Clark—fear de Mhinistirean Dhunéidein—na àite. Chuireadh a mach mòran mhinistirean o àm, gu àm, leis a chomunn so; agus tha an fheadhain a tha dol a mach, a

---

[23] faicinn dearbhaidh ni’s leoir nach eil am fad astar a tha dealachadh ar luchd-duthcha bho thìr na ’m beann, a lagachadh an cuimhne, no ’lughdachadh an graidh air Eaglais an aithrichean, san sinnsireachd—agus bheireadh e sealladh ùr, do ’r luchd-leughaidh, air luach na ’n orduighean sin, a tha cuid diubhsan a meas glé shuarrach, a chluinntinn ciod an dealas, ’san deòghas, le’m bheil cuid de na fògaraich bhochd ud aig am bheil an comhnuidh am measg nan coilltean farsuing, agus fàs, ann an deigh air na searmoinean, agus air na Sàcramaintean sin a tha a nis, ach aig uair ainmic, do-ruigheachd dhoibh.

Dh’fhairich an Eaglais “mar a bha a là gu’n robh a neart,” agus mar a bu mhò a mheudaich i a saothair ann an aobhar Chriosd, gur ann bu mhò a mheudaich esan a ghràs dh’ ise. Ghabh i obair eile os laimh mata air bheag dàil—eadhoin an tuille thighean aoraidh a thogail ’nar duthaich fein—meadhona’ nan gràs a thoirt dlù dhoibhsan a bha co fada o thigh an Tighearna ’s nach b’ urrainn doibh ruigheachd air: no, mar anns na bailtibh mòra, a bha an cuiltibh, ’s an caol-shraidibh cumhann, salach, dorcha, bochd; far nach robh neach air bith ach gann a gabhail cùraim dhiubh, agus far, mo thruaighe! nach robh iad a gabhail curaim idir dhiubh fein, ach a caitheadh an làithean ann an doille ’s ann an an-diadhachd, ro iòsal agus truàgh.

B’ e an duine ro iomraideach, agus cumhachdach sin, Dr. Chalmers, a thug a chuis so fa chomhair na h-Eaglais—duine a bha na onair do ’n Eaglais, ’s do ’n duthaich a dh’ àraich e, agus aig am bheil cliù a mhaireas, anns na h-Eaglaisean uile. Chuireadh e fein air ceann a chomuinn a chaidh a thaghadh airson còmhnadh a dheanamh leis, agus le éud, fhoghuinnteachd, agus le dheas-chainnt anns an robh drùghadh, agus cumhachd air leith, dhuisg e an dùthaich uile gu làmh a ghabhail ’san obair so, agus fhuair e mòran thighean aoraidh, agus mòran de mhinistirean a shuidheachadh ann an àitibh a bha roimhe falamh, fàs. —Tha ’n Comunn so a nis a deanamh cuideachaidh leis na co-thionail sin, a tha tuille is bochd gu ’m Ministirean fein a chumail a suas. Tha iad mar an ceudna, a cuideachadh gu Eaglaisean a thogail far am bheil sin feumail, agus tha iad ri nith eile a tha chum mòr mhaith—a toirt air an aghaidh airson na ministrealachd daoine òga, gealltanach aig nach eil dòigh air iad fein a thoirt air an aghaidh.

Fa dheireadh, thionndaidh ar n ’Eaglais a h-aire chum seann sluagh Dhe, a chum chaorach sgabta tighe Israeil, a dh’ fhàgadh car nan cèudan bliadhna, gun aon neach a ghabhail cùraim de n anama—agus ni bu mheasa, a bha air an saltairt a sìos, agus air an cur air cul leis gach uil’ fhine—Criosduidh no Geintileach. Bha daoine diadhaidh ann an caochladh chearnaibh, agus aig caochladh amanan, a “bha ’g iarraidh maith Shioin,” agus a gairm aire Israeil do ionnsuidh-san a b’e “freumh Iesse,” “an reul dhealrach agus mhaidne.” Ach mar Eaglais, ’si ar n-Eaglais fein a bu luaithe a ghabh a chuis so os laimh, agus gu follaiseach, agus gu

---

[24] h-aon-sgeulach a chaidh mu thiomchuill “Israeil a chruinneachadh, agus Sion a dheanamh glòrmhor.” —Tha i a’ saothaireachadh gu dlù gach bliadhna anns an obair bheannaichte so a chur air a h-aghaidh, ’s cha ’n eil teagamh aguinn nach sealbhaich i an gealladh a tha ’n Tighearn a toirt dhoibhsan a “ni maith do Israeil” —eadhoin “gu’n dean esan maith dhoibhsan.”

Their mòran mu ar n’ Eaglais, gu‘n d’ fhalbh a mearsuinn, a neart, ’sa beatha; ach tha i air an là ’n diugh a dearbhadh nach eil ann ach tuaileas a luchd-fuath. Tha i ag éisdeachd ri guth Chriosd. Tha i a saoithreachadh gu dlù aig an tigh a’s ùaithe, gu a thoil-san a dheanamh—gu obair-san a chur air aghaidh—gu anama a thionndadh bho dhorchadas gu solus—bho aingidheachd gu fìreantachd; agus am feadh a bhuannaicheas i anns a chùrsa so, féudaidh i bhi air a smachdachadh; ach cha toirear thairis gu bàs i. Ni ’a h-Ard-cheann a dìon, agus a beannachadh.

Cha lean sin a chuis ni’s faide aig an àm; ach theireamaid gu’m bheil ar n’ Eaglais a gairm air a sluagh uile, uair anns a bhliadhna, còmhnadh a dheanamh leis gach aon fa leith de na h-aobhair naomh, agus mhaith ud a réir ’s mar a shoirbhicheas an Tighearn leo, agus bheir sinn cunntas ni ’s mine air gach aobhar dhiubh bho àm gu h-àm. Tha sinn an dochas gu ’m bi e taitneach do ’r luchd-léughaidh a bhi cluinntinn cionnas a tha rùn an Tighearn a soirbheachadh na ’làmhan na’r tìr féin, ’san tìribh cìan—agus gu ’m bi iad a “sìor ghuidhidh do ’r Sìon, sìth-shaimh a’s sonas mòr,” a guidhidh,—

“An taobh a stigh do’d bhallachaibh,
Biodh sith a’s sonas maith;
Dèadh shoirbheach’ fòs gu’n robh gu bràth,
A’d chuirtibh àrd a stigh.”

—Salm cxxii. 7.

F. B.