[[18]]

---

[18]

ATH-SHAILLEADH AN SGADAIN.

Féumaidh gach uile sgadan a bhi air ’ath-shailleadh, chum gu’n gléidh e ann an dùchannaibh teth, agus chum gu’m féudar a chur as an Roinn-Eòrpa[[19]]

---

[19] do thìribh eile. Mu’n tòisichear air an ath-shailleadh, féumaidh ùine chuig là déug dol seachad o’n àm ’san do ghlacadh, agus an do shailleadh an toiseach e. Chum na crìche so, féumaidh an sgadan a thaomadh a mach as gach baraill anns an do shailleadh an toiseach e, ann an dabhaich, no ann am ballan mòr, air a lìonadh le h-uisge glan, far an nighear agus an glanar o gach truaillidheachd e. An déigh sin, cuirear ann an cléibh e, chum gu’n ruith an t-uisge trompa, agus air da a bhi ’sileadh mar sin rè tamuill, cothromaichear air a’ mheidh e, agus bheirear dà chéud punnd cudthruim éisg do gach fear-saillidh fa chomhair gach baraille. Tha’n t-ìasg, an sin, air a dheanamh suas gu riàghailteach anns na baraillibh céudna, agus tha salann garbh Liverpool air a chrathadh air gach sreath a leagar, gus mar so an ath-lìonar am baraill. An sin, léumaidh am fear-saillidh le uile chudthrom air uachdar an éisg, chum a gheinneadh sios; agus mar lìon an tomhas éisg a fhuair e, am baraill, gheibh e tuilleadh. An sin, tha’m baraill air a dhùnadh, air a dhìonachadh, agus air a theannachadh. Cuirear na cearcaill gu gramail air an dà cheann, agus daingnichear iad le cearcall làidir ìaruinn, òirleach air léud, a chur air gach ceann. Tha na cearcaill-eàrra, an sin, air an tàirneadh, agus le sin criòchnaichear làn-cheangladh nam baraillean. Leagar an sin, ’n an sreathaibh iad ri taobh a chéile, —tollar gach aon ’sa mheadhon, —lìonar suas e le piceal làidir air a dheanamh do shalann glan, agus dùnar gu teann e. Tha na baraillean, an sin, deas gu bhi air am féuchainn, gu bhi air an comharrachadh le ìaruinn a’ Bhùird, agus gu bhi air an cur air muir dh’ ìonnsuidh àite sam bith a mach as an Roinn-Eòrpa.

Tha sgadan ann nach ’eil idir air ’ath-shailleadh air an dòigh so. Cha’n ath-shaillear e, an uair a chuirear air luing e, goirid an déigh dha a bhi air a ghlacadh, agus air a shailleadh, chum a bhi air thoiseach anns a’ mhàrgadh, chum grad fhéum a dheanamh dheth, agus chum luach mòr fhaotuinn air a shon. An uair a tha baraillean sgadain gu’n a bhi air an ath-lìonadh, air an sailleadh air soithichibh iàsgaich, no air an cur air bòrd gu bhi air an giùlan dh’ ìonnsuidh àitean eile, tha iad ealamh air am piceal a chàll, mar bi na breithean ìochdarach air an socrachadh gu cùramach ann an grùnnd na luinge; agus mar bi na baraillean air an teannachadh agus air an deagh dhàingneachadh le cearcallaibh. Mu dh’ fhàgar fad anns an staid sin iad, gheibhear iad, ’n àm a bhi ’gan cur gu tìr, air an trùailleadh, agus a’ fàs buidhe. Cha tachair so, gidheadh, mu bheirear faiceall a thaobh nan nithe so; [[20]]

---

[20] ach an àite sin, théid an sgadan am feabhas leis a’ chùan-thuras, do bhrìgh nach bi e gu mi-chothromach air a bhruthadh anns na baraillibh, agus do bhrìgh gu’m faighear e, ’n àm a bhi ’fosgladh nam baraillean, air a dheagh chòmhdachadh leis a’ phiceal. Co aca tha no nach ’eil na baraillean sgadain air an deasachadh chum a bhi air an comharrachadh le h-iaruinn Bùird na h-Iasgaireachd Bhreatuinnich, bu chòir an cumail an còmhnuidh làn picil; —agus far am faicear eú-dion ann an aon air bith dhiubh, bu chòir am baraill sin a theannachadh, no an t-ìasg a thoirt as, agus a shailleadh ann am baraill dìonach. Bu chòir leth char a thoirt do na baraillibh gach seachduin mu’n cuirear air bòrd soithich iad. Féumaidh an sgadan a bhi air a shailleadh cùig là déug mu’n iarrar ìarunn a’ Bhùird chum a chomharrachadh. Mu’s math leis an fhear-gréidhidh an sgadan aige fhaotuinn air a chomharrachadh, féumaidh e fios air sin a thoirt do’n Oifigeach, a’ cur an céill gu’m bheil a rùn air, uiread so do bharaillibh fhaotuinn air an comharrachadh, aig àm agus aig àite sònraichte; ’se sin, na h-uiread bharaillean do sgadan glan, no do sgadan salach, mar a dh’ fhéudas a’ chùis a bhi; an sin, ni an t-Oifigeach gu’n teagamh a dhleas’nas fein. Anns a’ chéud àite, tha’n t-Oifigeach a’ sealltuinn am bheil àinm sealbhadair an sgadain, maille ris an àit, agus a’ bhliàdhna anns an do shailleadh e, air an gearradh air na baraillibh, nithe bu chòir a bhi déunta mu’n tig an t-Oifigeach idir. Air do’n Oifigeach am fear-gréidhidh a chur air fhocal, a réir nan riàghailtean, agus air da na baraillean a thomhas, agus fhaicinn gu’n cùm gach aon diubh, mar bu chòir da a dheanamh, dà ghalan dhéug thar fhichead do’n tomhas fìona Shasunnach, théid e, an sin, air aghaidh a dh’ fhéuchainn staid nam baraillean agus an éisg. Chum na crìche so, bheir e òrdugh na h-uiread do na baraillibh fhosgladh, le bhi ’toirt nan ceann agus nam màs asda mu’n seach, chum e fein a dheanamh cìnnteach mu’n comharraich e iad, gu’m bheil an sgadan gu léir, anns gach àite fa leth do na baraillibh, mar bu chòir da a bhi.

Bu chòir cùbair a bhi do ghnàth a’ frithealadh air gach soitheach, ’n àm a bhi ’cur an sgadain air bòrd, chum gach cearcall no eàrr briste a chàradh; chum gach dochunn eile a dheanamh suas a dh’ fhéudadh na baraillean fhaotuinn, le bhi ’gan giùlan air chairtibh; agus chum na cearcaill-eàrra a thàirneadh, mar d’ rinneadh sin roimh làimh. Bu chòir toirt air gach sgiobair soithich na baraillean a thogail gu bòrd le bùill chòrcaich a cheangal umpa, agus cha’n ann le cromagaibh-gramachaidh, [[21]]

---

[21] leis am féudar na h-eàrran a bhriseadh; agus a rìs, bu chòir na baraillean a leagadh gu socrach ann am broinn an t-soithich, le tùill nan àrcan os an ceann, gu’n fhéum a chur air geimhleig.

Tha feabhas an sgadain a ghréidhear leis na Dùidsich, gu h-àraidh ag éiridh, o bhi ’toirt géill air mhodh ro chùramach do na rìaghailtibh sin air fad, air an tugadh ìomradh anns an leabhar bheag so; agus mar an céudna ann an tomhas mòr, o bhi ’ga shailleadh a mhàin le salann Lisboin no St. Ube, ann an clàraibh daraich; an uair a ta an sgadan againne, air an làimh eile, air a shailleadh le salann Liverpool, agus air a dheanamh suas ann an clàraibh beithe, no feàrna.

Air da a bhi ’na ni ro ìomchuidh, agus chum mòr bhuannachd do na h-ìasgairibh, agus do gach cuideachd aig am bheil gnothuch ri ìasgach an sgadain, cùl a chur ri cleachdadh a bhi ’glacadh Sìl an sgadain, no a’ mheanbh-sgadain; bu chòir do gach ìasgair fhaicinn ’na dhleas’nas dha fein, còmhnadh a dheanamh le Bòrd na h-Iasgaireachd Bhreatuinnich, chum so a dheanamh. Tha’n cleachdadh mìllteach so air a leantuinn fo’n leisgeul, a bhi ’glacadh an éisg ris an abrar an Gearr-sgadan. Tha e, air an aobhar sin, ’na ni cudthromach, gu’m biodh na comharan eadar-dhealachaidh a ta eadar Sìol an sgadain, agus an Gearr-sgadan, air an deanamh co aithnichte is gu’m bi fios cìnnteach aig na h-uile mu’n timchioll. Thugadh cunntas air na comharaibh sin, leis an duine fhòghluimte Mr. Séumas Wilson ann an Woodville, ann an litir a chuir e dh’ ìonnsuidh Rùn-chléirich a’ Bhùird, as an tugadh na nithe a leanas.

I. Aite. Is e a’ chéud chomhar air an ìarrainn beachd a ghabhail, aon a tha co furasd aithneachadh, an dà chuid le faireachadh nam mèur, agus le sealladh nan sùl, is gu’m biodh e ’na ni soirbh an dà ghnè éisg sin a chur air leth eadhon anns an dòrchadas, ged bhiodh iad air am masgadh a’m measg a chéile ann an aon tòrr. Is e an comhar a ta agam ’san amharc, an fhoir bhiorach no stobach, a gheibhear air iomall ìochdarach a’ Ghearr-sgadain, gu h-inbh bhig rè na slighe eadar an sgòrnan agus an t-earbull. Is gànn a mhothuichear an comhar so idir anns an fhìor sgadan. Mothuichear e ann an tomhas beag ann an sìol an sgadain, ach cha’n fhad a mhaireas e. Ach anns a’ Ghearr-sgadan, air an làimhe eile, chithear an comhar so an còmhnuidh; oir fàsaidh e le ’fhàs, agus gheibhear[[22]]

---

[22] e ’na shreath co cruaidh, agus co fiaclach air fad bléin an éisg, is mur beirear gu teann air dà thaobh an éisg, eadar a’ chorag agus an òrdag, gu’n sgiolc e mach as an làimh le neart nam bior, an uair a shùathar mèur na làimh’ eile nan aghaidh, air tàrr an éisg, o’n earbull gu ruig an sgòrnan.

II. Aite. Tha sùil an Sgadain ann an coimeas ni’s modha ann am mèud na sùil a’ Ghearr-sgadain, air chor is ma chuirear meanbh-sgadan ri taobh Gearr-sgadain ni’s modha na e fein, chithear gu’m bi an t-sùil aige ni’s mòdha na sùil a’ Ghearr-sgadain; agus ma bhios na h-ìasgan iad fein co-ionann ann am mèud, chithear an sin barrachd atharrachaidh ann am mèud nan sùl aca.

III. Aite. Cha’n ’eil an treas comhar co soilleir ris an dithis a dh’ àinmicheadh, gus an gabhar fior bheachd air, ach tha e ceart co cudthromach, air dha a bhi co-ionann seasmhach mar chomhar eadar-dhealachaidh. Ma bheachdaichear air suidheachadh na h-ite-dhroma aig an sgadan, agus ma tharruingear sgrìoch dìreach tarsuing air an ìasg, o’n fhoir a’s fhaide air thoiseach do’n ite-dhroma dh’ ìonnsuidh a’ bhléin, (mar anns na dealbhaibh a leanas) chithear gu’n tuit an sgrìoch sin an còmhnuidh air thoiseach air an ite-bhléin. Ach ma nithear sgrìoch air an dòigh chéudna, o’n fhoir a’s fhaide air thoiseach do’n ite-dhroma aig a’ Ghearr-sgadan, tuitidh an sgrioch sin, an còmhnuidh air dheireadh air an ite-bhléin.

IV. Aite. Tha’n ceathramh comhar ag éiridh o’n chomhar a dh’ ainmicheadh mu dheireadh. Tha astar ni’s giorra, agus tha na sgrìochan dealachaidh ni’s lugha ann an àireamh anns a’ Ghearr-sgadan, eadar an ite-bhroillich agus an ite-bhléin, na tha iad anns an fhìor Sgadan, air chor is gu’m bheil leth-toisich a’ Ghearr-sgadain ni’s giorra.

V. Aite. Tha na h-earrainnean-dealachaidh a gheibhear air a’ bhlìan eadar an ite-bhroillich agus an ite-bhléin ni’s modha ann am mèud, agus ni’s lugha ann an àireamh anns a’ Ghearr-sgadan na anns an fhior Sgadan, oir cha’n ’eil ach mu chuig déug do na h-earrannaibh sin anns a’ Ghearr-sgadan, an uair a tha mu fhichead anns an fhior Sgadan. A réir a’ chomhair so[[23]]

---

[23] o’n leth a muigh, tha eadar-dhealachadh ann an àireamh nan aisnean aig an dà ìasg so; oir tha’n àireamh sin ni’s lugha anns a’ Ghearr-sgadan na anns an fhior Sgadan.

Ghabh daoine fòghluimte beachd air iomadh comhar beag eadar-dhealachaidh eile, eadar an dà ghnè éisg so; ach tha mi a’ meas gu’m foghainn na dh’ ainmicheadh, air son a’ chuspair a ta ’san amharc; ’se sin, gu’m féud an t-atharrachadh a ta eadar an Gearr-sgadan agus am fior Sgadan, a bhi air fhaotuinn a mach gu furasd agus gu cìnnteach leo-san uile leis am mìann sin a dheanamh. Chuir mi sios an so dealbh a’ Ghearr-sgadain, agus mar an céudna dealbh an t-Sìl sgadain, chum na cuig comharan sin a nochdadh, air an d’rinneadh iomradh a cheana.

Air ìarrtas na Cuideachd Urramaich. TOMAS DIC LAUDER. Rùn-chléireach Bùird na h-Iasgaireachd Bhreatuinnich.

AN TIGH-SUIDHEACHADH RIÒGHAIL. 26mh Mios meadhoin an t-Sámhraidh, 1845.

Gearr-Sgadan.

Ite-dhroma.

Ite-bhroillich.

Ite-bhléin.

Sìol-Sgadain.

Ite-bhroillich.

Ite-bhléin.