---

[103]

CAIBIDIL XVI.

TURAS NAN GAEL GU MANCHESTER.

AIR an ochdamh latha fichead de’n mhìos dh’ fhàg an t-àrm gu léir Preston agus ràinig iad ma òidhche Wigan^{[Mu’n d’ ràinig iad am baile so bha iad a falbh air fìr dhroch rathad, air chor ’s gu’n tainig toll air tè de bhrògan a Phrionnsa, agus a thaobh nach robh greusaich faisg air làimh, chaidh am Prionnsa steach do cheardaich a bha ri taobh na slighe, agus thug e air gille ’ghobha breaban de mhìr a dh’iarann tana fhuaigheal le tàirnean air bonn a bhròige. Rinn an gobha òg an obair gu grinn; agus air do’n Phrionnsa bhi ga phàigheadh air son a shaoithreach thuirt e ris mar so.— “So dhut do dhuais a laochain, agus a’s math a choisinn thu i’ agus faodaidh tu nise ràdh gu dearbh, gur tu féin a chiad ghobha riabh a chuir cruithean air mac Rìgh!” ]} baile margaidh a tha 196 mìle air an taobh so do Lunnainn agus air an ath mhadainn thog iad orra gu ruige Manchester, agus ma naoi uairean a dh’ òidhche ràinig toiseach an airm [ma thuaiream ceud marcach,] am baile sin, agus air an ath latha ràinig an t-arm gu léir Manchester. Thàinig am Prionnsa féin a steach do’n bhaile ma dha uair an deigh mheadhon latha agus prasgan taghta dheth na Gàëil bu chalma ma thimchioll, ré an latha, [a b’e ’n naoidheamh latha fichead de’n mhìos,] chaidh maoir a’ bhaile mun cuairt a thoir rabhaidh do

---

[104] gach neach aig an robh cìs-rìgh ri dhioladh, iad da pàigheadh do dh’ fhear gleidhidh an ionmhais aig a’ Phrionns’ ann an lùchairt an rìgh—eadar sin as feasgar chaidh na maoir a rithist mun cuairt a chuir an céill gun robh e air a shonrachadh le mathaibh a’ bhaile gum biodh tineachan-éibhinn air am beodhachadh ann an caochladh ionadan mun cuairt do’n bhaile mar onair ri teachd a’ Phrionns’ òig, ma chiaradh na h-òidhche chaidh na teineachan-aighear so ’nan caoirean dearga agus thòisich cluig a’ bhaile air séirm, ach cha d’ fhuair fear-gleidhidh an ionmhais a bheag de dh’ airgead cìse gus an deach an ath bhairlinn mun cuairt. Air an deicheamh latha fichead de’n mhìos, chruinnich an t-àrm Gàëlach gu léir ri chéile ann am Manchester, chaidh sùrd a chuir air togail dhaoine, agus dh’eirich bho dha cheud gu trì cheud fear do mhuinntir a’ bhaile, agus thugadh “Reiseamaid Mhainchester” mar ainm orra. Bha iad so fo chomannda Mr Townly.

Bha cuid dheth na Sasunnaich am barail gun robh an t-àrm Gàëlach gu beanntaichean Wales a thoirt orra, dùthaich anns am biodh sàr-chothrom ac’ air an arm-dhearg, a thaobh e bhi na thalamh garbh anns nach b’urrainn saighdearan ionnsaichte iad féin a ghnàthachadh cho math; air an aobhar sin leag muinntir Dheòrsa na drochaidean a bha thar Abhainn Mhercy, a bha ruith eadar an dùthaich sin a’s Manchester, chum ’s nach faigheadh na Gàëil a null.

Air a’ chiad latha de chiad mhìos a gheamhraidh, dh’ fhag an t-arm Manchester n’an dà chuideachd, ghabh aon chuideachd rathad Stockport agus a’ chuideachd eile rathad Knottesford, bha so a nochdadh gur h-e Lunnainn a bha dìreach nam beachd. Chaidh na drochaitean a bh’

---

[105] air an t-slighe so mar an cianda bhristeadh sios, air an aobhar sin thàinig air an arm a dhol thar Abhainn Mhercy air sheòl eile, agus be sin coille chrithinn a bha ri taobh na h-aibhne a’ ghearradh agus seòrsa drochaid a dheanamh dheth na craobhan air an d’ fhuair na h-eich, na canoin, agus gach trealaich chòmhraig eile null: ghabh am Prionnsa féin maille ris a’ chuideachd eile de’n àrm am bial-àth aig Stockport agus an sruth a’ ruidhinn suas gu chrios.

Air feasgair a’ chiad latha de mhìos mheadhonach a’ gheamhraidh thàinig an dà chuideachd dheth an armailt an ceann a’ chéile aig Maccleshfield far an d’ fhuair Tearlach brath gun ghabh Diuc Uilleam comannd’ an airm Shasunnaich a bha na laidhe ann an Siorramachd Stafford. Rùinich am Prionnsa gu ’n gluaiseadh e féin agus an t-arm Gàëlach gu Derbie chum ’s nach biodh fios aig an Diùc c’àit’ an rachadh e air an tòir—mar sin chaidh Morair Deòrsa Moireach le prasgan dheth an arm gu ruige Congleton, air an rathad dhìreach a ta treòrachadh gu Litchfield, an uair a chaidh a’ chuid eile’ de ’n armailt gu ruige Derbie.

Air an dara latha de mhìos mheadhonach a’ gheamhraidh, chuala Diuc Uilleam gu’n robh feachd laidir dheth na Gàëil ann an Congleton agus gun robh a’ chuid eile dhiù gu bhi ann sa’ bhaile sin ma òidhche. Chaidh Diùc Uilleam air an fheasgar sin gu baile ris an canair Stone, a’ fulang do mhòr-fheachd nan Gàël gabhail seachad air gun fhios da. Fhuair Morair Seòras a nise seachad an rathad bu mhiann leis, agus dh’ fhàg e Congleton agus chaidh e seachad tro Leek, agus ràinig e baile do’n goirrear an t-Allt-Innsinn ma fheasgar.

Tacan an deigh dhaibh a dhol seachad air Leek thrus

---

[106] armailt a’ Phrionnsa gu léir ri chéile air an rathad dìreach gu Derbie chuin ’s nach tugadh an t-arm-dearg ionnsaidh orra gun iad a bhi gu léir cruinn.

Ràinig Tearlach a nise an imisg shia fichead mìle do Lunnainn le seòlaidhean innleachdach Mhorair Seòras. Dh’ fhaodadh e Lunnainn a ruidhinn a nise gun a thighinn an àite buille do’n arm-dhearg a bha mu’n àm so ma thuaiream naoi mìle n’a b’ fhaide bho na bhaile sin na bha na Gàëil.

’Nuair a chualas ann an Lunnainn gun robh na Gàëil a’ faighinn seachad air an arm-dhearg, ghlac uabhas muinntir a’ bhaile, chaidh gach bùth a dhùnadh, agus theìch mòran sluaigh a dh’ionnsaidh na dùthcha a’ toirt leo gach seud bu luachmhoire bha nan séilbh. Ghlais Diùc a Chaisteil-Nogha, a h-aon de dh’ fhir stàta na rìoghachd, e-féin na sheòmar rè latha, ga cheasnachadh féin, co dhiù a b’ fhearr dha Tearlach no rìgh Seòras àicheadh. Chuir rìgh Seòras féin a’ chuid usgraichean agus sheudan bu luach-mhoire air bòrd a luinge agus bha i ga fheitheamh fo làn uidheam, deas gu seòladh air falbh leis a null do’n Ghearmailt a’ cheart cho luath sa’ chluinnte na Gàëil a bhi dlù do’n bhaile! Bu chian a bha cuimhn’ aig na Lunnainnich air latha ’n ullachaidh mhòir sin a ta fathast iomraiteach ann an seana-chas fir Shasuinn air an tug iad “Di-h- aoine dubh” mar ainm.