---

[53]

MAC IAIN GHÌORR.

Bha iad ni b’ eòlaiche air Gilleaspuig Dòmhmullach leis an ainm so na le aon ainm eile, agus bha e ni bu teóma thapaidh air cùl na

---

[54] cèird chunnartaich a ghabh e os làimh, na bha aon neach eile san àite. Bha e a thaobh breith ’na dhuin’ -uasal agus bha oighreachd bheag aige ann an Earraghaidheal, ach chaill e i ’an aois ’òige. Dh’ fhàs e ra chomharaichte air son a theómachd ’an togail chreach, agus ge nach robh an lagh ro-theann san àm sin rinn a thapachd feumail da dol ni b’ fhaide o chumhachd an lagha, agus dh’ fhàg e a dhùthaich, an Apuinn, gu ionad a b’ uaigniche ann an Ardnamurchann, a bha fior fhreagarrach do na bha ’na bheachd. Fhuair e gabhail air baile fearainn san tìr sin, agus chuir e suas bà-thigh mòr, ge nach robh ri fhaicinn aige de spréidh ach aon loth. Bha a choimhearsnaich a’ deanamh àbhachd agus spòrs m’an chùis so, ach thuirt e riutha iad a dheanamh air an socair, gu’m faiceadh iad gu’m biodh a bhà-thigh làn mun tigeadh an Nollaig; agus choimhlion e ’fhocal. Dh’iunnsaich e’n loth gu dheanamh a réir a mhiann, agus bu ghnà leis eich eile a cheangal r’a h-earball; rachadh ise ’n sin, dachaidh air bealaichibh uaigneach gun sgiorradh gun tubaist. Sann air muir bu trice leis ionnsuidh a thabhairt, agus chuir e mór dhragh air eileanaibh Innse-Gall an deas agus mu thuath. Is tric a mhùth e dath a bhàta agus a siùil, agus ghrad dheanadh e an ni a b’ fheumala dha. Do thaobh nan ìnnleachd so, ’s minic a chuireadh a dhroch-bheirt-san as leth dhaoin’ eile, agus air uairibh as lath dhaoine bha measail, agus cliùiteach, s co teann a lean e dath am Birlinnean agus am brataichean. Is ann o thighearna Loch-nan-Eala bha ’ghabhail aige, air an d’ fhuair e eòlas le ’chuilbheartachd agus le’ sheòltachd.

’Nuair bha Loch nan Eala a thàmh ann an Caisteal Mhiongairidh, bha òrdugh aig Gilleaspuig luidhe air seid ’na sheòmar-leapach, chum cuideachd a chumail ris, le bhi ’g aithris eachdraidh nam Fiann, agus ur-sgeulan eile, ris an oidhche fhada gheamhraidh. Ghabh Gilleaspuig an cothrom air so a thionndadh chum a bhuannachd féin. Dh’ àithn e d’a chuid daoine iad a bhi deas, agus thagh e air an oidhche sin aon de na sgeulachdan a b’ fhaide. Mar bha fiughair aige chaidil Loch-nan-Eala mun robh an treas cuid di air a h-aithris; chaidh an creachadair gu sàmhach a mach as an t-seòmar, agus ràinig e a chuid ghillean. Thug iad Muile orra, far an robh cuid d’a luchd-muinntir a’ deanamh deas f’an comhair; thug e leis buaile iomlan chruidh, a chuir e gu sàbhailt air tìr, agus phìll e gu luidhe air a’ sheid mun do dhùisg Loch-nan-Eala. ’Nuair a luidh Gilleaspuig sìos tharruing e srann co làidir ’s gu’n do mhosguil an tighearna, agus ghearain e gu’n do chuir a shrannraich o chodal e, agus ge bu toigheach e mu eachdraidh na Féinne, nach éisdeadh e rithe tuillidh air a’ chumha cheudna. Cha bu duilich le Gilleaspuig so, ach fhuair e na bha ’na bheachd a thoirt gu crìch; agus a’ tòiseachadh far an do sguir e, ’nuair a thuit fear a’ bhaile ’na chadal, chuir e crìoch, agus chaidil e gu tróm ré ùine mhòr.

Chaidh am buar a ghrad iùnndrain, agus thuit an amharas air Gilleaspuig; ach leig e gu neo-sgàthach gu ràidhe Loch-nan-Eala a’ chùis. Thuirt an t-uasal sin riutha air ’onoir, nach robh an creachadair a mach as a sheòmar-san fad na h-oidhche sin, agus cha do chuireadh tuillidh a’ chreach as leth Ghilleaspuig.

---

[55]

Bha duine saoibhir a thàmh sa’ choimhearsnachd a bha comharaicht’ air son a spìocaireachd, agus fhuair e mì-chliu sònraichte airson beagan mine ’dhiùltadh do bhantraich bhochd fheumaich. Chuir an duine so dorlach mòr sìl do’n mhuilionn, leis an deachaidh e féin mar bu nòs leis, agus bha e ’tighinn dachaidh ’an cois na mine air feadh na h-oidhche. Bha na h-eich ceangailte ri iorbuill a chéile, agus bha taod fada aige ’n ceann an fhir a bh’ air thoiseach. Bha’n taod so aige ’na làimh, ’se ’g imeachd troimh choillidh agus dùrdan òrain aige; thainig Gilleaspuig air a chùlaobh, bha’n rathad bog, ’sna h-eich gun chrùidhean, ionnas nach d’ rinn iad farum. Dh’ òrduich Gilleaspuig do dh’ fhear d’a dhaoine e dh’ fhuasgladh an taoid o cheann an eich a bh’ air thoiseach, agus e féin g’a chumail suas mar bha’n t-each a’ deanamh, agus e dhol air aghaidh leis an aona cheum. Fhuair a mar so greim air an iomlan. Ràinig an spìocaire bochd ’an ùine ghearr an dorus, agus dh’ iarr e còmhnadh a thoirt a nuas na mine, ach air tionndadh dha mhothuich e le oillt nach robh aige ach an taod gun an t-each!

Chum giorag a chur air a luchd-dùthcha, bha e gabhail os làimh gu’n robh co’ chomunn tric aige ri Glaistig a bha fo ainm a bhi san tìr, m’an robh a luchd-leanmhainn-san ag aithris a choimhlion seanchas m’an cheannas a bh’ aige oirre, ’s gu’n robh iad fo na h-uiread eagail roimhe, ’s nach robh chridh’ aca faire ’chumail air an cuid spréidhe, leis an d’ fhuair an cealgair carach so gu furasda greim orra.

Dh’ éug athair Ghilleaspuig am feadh a bha esan ’na leanabh, agus phòs a mhàthair fear a bha chòmhnuidh a’ choimhearsnachd. ’Nuair a dh’ éug ise, cha robh Gilleaspuig ’na réite r’a oide, air chor ’s nach fhaigheadh a mhàthair adhlac mar bu mhiann leis, cha mhò bha e tèaruinte dha ’fhaicinn follaiseach aig an tòrradh. Fhuair e fios cinnteach mar bha na gnothaichean, agus far an robh an corp ’na luidhe; agus ri oidhche dhorcha rùisg e tubhadh an tighe, agus air do mhuinntir na faire bhi r’an cleasachd fhaoin féin, ’san corp a bhi as an sealladh le sgàil a bhi eatorra, thug Gilleaspuig leis e gu ’bhàta. Fhuair e mar an ceudna greim air an uisge-bheatha, agus thug e leis an dà chuid; mar so a’ cur an gniomh dleasdanas deagh mhic air bheag costais dha féin.

Dh’ éirich gnothach diùbhalach a mach a thug air a shean ghnàthachadh a leigeadh dheth. Thug e ionnsuidh air aon de na h-eileana beaga bha air a’ chòrsa sin, —chruinnich e’n spréidh, ach thug am fear leis am bu leis iad an aire dhoibh, agus thainig e’m follais chum an cumail aige. B’ éiginn do Ghilleaspuig géilleadh, ach chum fear de na slaoightirean a bha leis a ghunna ris an duin’ -uasal, agus ghlan mharbh se e.

Bha làn fhios aig a’ chreachadair air a chunnart, agus le soirbheas fàbharrach thug e tìr-mór air. Ràinig e Ionbharaora mu éirigh na gréine an t-ath-latha. Fhuair e fios gu’n robh Mac-Iain-Stiùbhart na h-Apunn san am sa’ bhaile, agus moch sa’ mhaduinn chunnaic e air an t-sràid leis an t-Siorram e; air do Ghilleaspuig a bhi ’na shean fhear-eòlais, chuir e fàilt’ air, agus fhreagair Mac-Iain-Stiùbhart e. ’Nuair a dhealaich Mac-Iain-Stiùbhart ris an t-Siorram, rinn Gilleaspuig gearan nach do fhreagair e ’fhàilte ’n dé ged a labhair e ris san àite cheudna. Thuirt am fear

---

[56] eile gu’m b’ fhiosrach e ’fhaicinn, ach gu’n robh cabhag air san àm, ’s nach robh ùin’ aige air, ach gu’n robh fiughair aige gu’n tugadh e maitheanas da. Fhuair Gilleaspuig na bh’ air ’aire. Cha robh teagamh aig Tighearna na h-Apunn anns na thubhairt e, agus an àm na deuchainn airson a’ mhortaidh, fhuair e dheth airson na carachd anabarraich so. Chaidh cuid d’a luchd-leanmhuinn, an déigh so, a ghlacadh an Siorrachd Rois, agus an crochadh ’an sin le òrdugh Mhic-Coinnich, ged a chaidh am prìomh mhortair as o pheanas. Leig Gilleaspuig, an déigh so, dheth a bhi ri mór-shlad, ach ri beagan mu na h-ioma-dhorsan. Dh’ eug e mu mheadhon na seachdamh linn deug; agus cha ’n fhacas o’n àm sin suas aon fhear bu choimeas da ann an seòltachd, agus cuireidean na h-ealdhain mhi-onoraich a ghnâthaich e.