---

[59]

CALUM CILLE.

NA PRISEAN AGUS GAINNE AIRGID.

A Theachdaire,

Tha fios air an cosg aig móran de dhaoine gu bheil prìsean a’ chruidh, gu h-àraid, ni ’s ìsle air a’ bhliadhna so na bha iad o chionn deich-bliadhna-fichead. Tha gainne airgid ’na ghearan cho coitchionn, cha’n ann amhàin am bliadhna ach daonnan, s gu’n canar mar fhocal cumanta nach robh e riamh cho gann.— ’Se nì th’ air m’ aire ’nochdadh leis an Teachdaire anns gach àite ’n téid e, gu’n robh airgiod roimhe so móran ni bu ghainne na tha e a nis.

Anns a’ bhliadhna 1310 bha Alastair mór MacDhùghaill Morair Lathurna agus Iain Bacach agus Donnchadh, a dhithis mac ’nan ard chinn-fheadhna air arm agus cabhlach Shasunn a bha san àm sin a’ cogadh an aghaidh Albainn; gu

---

[60] sònruichte, b’e Iain Bacach a b’ard phriomh cheann-feadhna air na Soithiche-cogaidh agus bha ’bhràthair ann an inbhe fodha, ach bha ’n athair air tìr; —agus b’e an t-airgiod a fhuair iad féin, an luchd-leanmhuinn agus an seirbhisich, airson tuarasdail agus cosgais fad dà bhliadhna, ceud punnd Sasunnach! Anns a’ bhliadha 1461, chaidh Iain Mac-Dhònuill, Iarla Rois agus Morair Innse-Gall ann an co’ -bhoinn ri Iomhar III rìgh Shasunn chum Albainn a cheannsachadh agus a toirt fo chìs Shasunn. B’e ’n cumha bha eatorra gu’m biodh leth na rìoghachd aig Mac-Dhònuill nan cinneadh leis agus 100 marg airgid sa’ bhliadhna an àm sìth agus 200 pùnnd-Sasunnach an àm cogaidh; gu’m biodh 20 pùnnd aig Domhnull Ballach Mac-Dhònuill Chintìre ’s Ile, dlù-charaid Mhic-Dhònuill nan Eilean, agus aig Iain mac Dhònuill Bhallaich 10 puinnd ach an àm cogaidh gu’m biodh e air a dhùblachadh dhoibh; b’iad an dithis so a b’ard chinn-fheadhna aig Mac Dhònuill san àm sin. B’ ann an Daighneach Ardthòranis a chaidh a’ cho’ -bhann so a sheulachadh sa’ bhliadhna dh’ ainmicheadh. A rithist’ anns a’ bhliadhna 1490, thog Uisdein Ros Triath Chillràbhoig agus Uisdein a mhac-oighre, creach mhór O Alastair Urchadainn Siorram Urchadainn agus o ’chuid tuatha. Anns an spùill so bha 600 mart 100 each 1000 caora, 400 gabhar, 400 bolla arbhair a thuilleadh air 200 pùnnd airgid. Dh’iomairt an Siorram an lagh orra agus dh’orduich, Morairean na Comhairle (ard chùirt bhreitheanais na h-Alba) dhoibh dìoladh a dheanamh san iomlan ann an 1492 agus chaidh am fearann a ghlacadh an geall gus a sin. —Ach feuch ciod a’ phrìs a rinneadh do gach beathach, agus bolla gràin. Rinneadh do gach mart ochd sgillean deug is plang, do gach each 26 sgillinnean agus bonn-a- h-ochd; na caoraich 2 sgillinn an ceann; agus na gabhair a trì—agus, do gach bolla bìdh sèa sgillean as ochd peighinnean. Bha ceud pùnnd Albannach, se sin 8 puinnd shasunnach agus 6 tastain is 8 sgillean air a mheas airson màil dà bhliàdha airson an fhearainn air an robh an spréidh agus an t-arbhar ud a’ fàs maille ris gach teachd a steach agus cosdas dhaoine agus ainmhidh gu ’shaoithreachadh san ùine sin.

Sa’ bhliadhna 1494 thug Anna Fhriseal tagradh a mach an aghaidh Dhaibhidh Rois Bhaile-nan-gobhann airson creach a thug e uaipe á Cinnlinn, Bi Anna Fhriseal sin baintreach Choinnich-Mhic-Coinnich Chinn-tàile agus b’e’ n spùill 140 mart, 30 eich, 200 caora agus gabhar air am meas aig 24 sgilleanan am mart, 2 mharg an t-each agus 2 sgillinn a’ chaora. —Anns a’ bhliadhna cheudna bha Uisdein Chillrabhaig a’ tagradh Shir Alastair Mhic Dhònuill Lachaillse agus Ailein mhic Ruairi Mhùideart a chionn nach robh iad ’ga shaoradh á lamhaibh Siorram Chromba airson nan 600 mart. Tha e soilleir gu’n robh iad so ’nan Urras airson dìolaidh, ach ’se Iain Ros a’ cheud urras a b’hair. —Anns a’ bhliadhna 1507, bha Eòghann Mac Ailein agus Iain a bhràthair (Lochiall) Alastair Mac Shomhairle Eoghann Mac Dhònuill-Mhic-Coinneich agus Eoghann Mac-Shomhairle, air an tagradh aig lagh airson creach a thug iad O Iarla Huntlie’ giullaspuig Mac-Uilleam, agus tuath eile á Bàideineach, Garbha-mór agus Glaistein. O Ghiullaspuig ’na aonar thog iad 40 mart agus b’e am meas 18 sgillean an té

---

[61] na h-eich 24 sgillinne ’na caoraich agus na gabhair 8 peighinnean, am bolla coirce 2 sgillinn agus an t-eòrna 4.

Sa’ bhliadhna 1513 bha tagradh aig Iain Grannt Friuchaidh airson creiche an aghaidh Shir Dònuill Mhic Dhònuill Lochaillse, ridire Uilleam Shiosal Comermōir, Dhònuill mhic Alastair mhòir, Eoghain mhic Eóghain am Pontoit, Alastair Mac-Iain mhic Alastair Ghlinne-gara, Dònull Mac Aonghais mhóir an Achadroma, Donull M‘Gilleaspuig agus tuilleadh. A thuilleadh air na h-uile ni do earnais no airgiod a bha ’n tigh a’ Ghranntaich thug iad leò 880 bolla coirce, air a mheas le ’fhodar aig 4 sgillean am bolla, —640 bolla eòrna aig 8 sgillean. Thog iad leo 300 mart 26 sgillinnean is bonn-a- h-ochd, 1000 caora agus mult aig 4 sgillean an ceann. ’S ann sa’ bhliadhna 1717 a thugadh an tagradh a mach ’nan aghaidh agus airson nan trì bliadhna bha fearann a’ Ghranntaich fàs (oir chreach iad air fad e) thainig an tiomlan gu 2000 pùnnd do airgiod. —Fadheòidh anns a’ bhliadhna 1528 thug Alastair M‘Leòid Dhunbheagain, Alastair M‘Leòid Mhuiginis, Donull ruadh, Fearchar Liath, Iain Mac-Aonghais agus Donull Glas M‘Leòid, cùis-lagha ’n aghaidh Iain Mhic Thorcuill Mhic Leòid, Leóghais, agus Dhònuill Ghruamaich Mhic-Dhònuill, Dhunsgàthaich (Sléite) airson Siol Leòid iomain a mach à Tnòtarnis, agus na h-uile nì bh’ aca thoirt uatha. —Bha ’chreach mòr gun teagamh 820 mart air am meas aig leth-chrun an té—220 each aig sèa marg an t-aon—2900 caora 4 sgillean an ceann—2780 gabhar aig 4 an té. Bha ’bharrachd air dìoladh a dheanamh airson an iomlain de so, 400 marg aca r’a phàidheadh airson an fhearainn a bhi fàs fad bliadhna. B’e b’ aobhar air a’ chreich so, an déigh do Mhac-Dhònuill nan Eilean a stoidhleadh agus ’fhearann a chall, gun d’ fhuair M‘Leòid Dhunbheagain ann an 1498 còir agus ’na dhéigh sin aonta 11 bhliadhna air Tnòtarnis agus MacLeòid Leóghas ùine ghearr ’na dhéigh sin. Ghléidh Dunbheagain a chòir; agus Oighre Leóghais agus Mhic-Dhònuill a chaìll an còraichean thòisich iad air an toirt a mach le laimh-làidir. —Gabh leisgeul mo chabhaig air an àm so. Is mi do sheirbhiseach ùmhal.

DOMHNULL GORM.

Duntuilm 11 Mios sa’ bhliadhna, 1835.