---

[111]

SEAN EACHDRAIDH NA GAIDHEALTACHD.

CHA robh ’na linn féin (1390) duine ann an Gàidhealtachd na h-Alba co ainmeil ri Cailein-Mac- ’Illeaspa-Mhóir, ridire Loch-Odha agus ceann-feadhna gaisgeil nan Caimbeulach. Thugadh Cailein Iongantach mar fhrith-ainm air airson iomadh euchd iongantach a rinn e. Fhuair e fios aon uair gu’n robh a chairdean Clann O’Nèill na h-Eirionn a’ teachd a nall le mòran uaislean agus fhlaithean Eirionnach g’a amharc ’na chaisteal ann an Ionaraora. Cha robh an caisteal a bha san àm sin ann co stàtail eireachdail ’s bu mhath leis, agus chunnaic e gu’n cuireadh na flaithean Eirionnach costas mòr air. Chum so a sheachnadh chuir e teine ris a’ chaisteal agus loisg e gu làr e! Thâinig na cùirteirean Eirionnach ’nam birlinnean rìomhach, agus le anabharra de ghillean agus luchd-leanmhuinn—clàrsairean agus filidhean. Bha’n caisteal ’na làraich luim, ach bha bùithean móra air an uidheamachadh airson nan coigreach far an robh cuirm air a càramh mu’n coinneamh a chuir iongantas orra. Air dhoibh fuireach latha no dhà thog iad an siùil agus sheòl iad air an ais do dh-Eirinn. “Turus math leo,” arsa Cailein—“ ’s saoire dhòmhsa caisteal ùr a thogail na aoidheachd a thoirt doibh sud fad ràidhe.”

’S ann san linn so bha Domhnull-Mór nan Eileanan—aon duine a b’ uaibhriche bha riamh air Gàidhealtachd Alba. Bha Dòmhnull nan Eileanan mar rìgh. Rinn e cùmhnant ri rìgh Shasunn agus thilg e dheth ùghdaras rìgh na h-Alba. Bha déigh mhór aig Cailein iongantach fios cinnteach fhaottainn mu thimchioll lìonmhorachd

---

[112] agus cumhachd an airm a bha aig Donull-Mór nan Eileanan. Chuir e air dreach agus deise diol-déirce, agus le clàrsaich air a dhruim, oir bha e ’na chlàrsair innealta, agus le lùirich bleidire thairis air, thug e ’n airde-tuath air. Bha e mìos ann an dùthaich Dhonuill-Mhóir agus le móran seòltachd thilg se e féin ’na rathad agus fhuair e cead a bhi ’clàrsaireachd dha, agus ghabh e beachd air gach nì bha r’a fhaicinn. Chual’ e ’n seanchas o àm gu h-àm, agus thuig e na bha ’m beachd Dhonuill-Mhóir. Phill e dhachaidh, agus leis an eòlas a fhuair e bha e ’na chomas fiosrachadh a thoirt do rìgh na h-Alba, leis na smachdaicheadh ceannard cumhachdach nan Eileanan anns a’ bhliadhna 1411. Thog Domhnull Mór so 10,000 saighdear air ’fhearann féin leis na chuir e am blàr ainmeil sin, blàr Harlaw, far na chomharraicheadh a mach Clann ’Illeathain co mór airson an treuntais agus an tapachd. ’S e ’m blàr sin a thug a’ cheud chasgadh do Dhonull-Mór. Bha Cailein Iongantach pòsda ri piuthair do Bhàn-righinn an III. Raibart, rìgh na h-Alba. B’e a mhacsan a rithist Donnchadh-an-Aidh, tighearna agus triath co tlachdmhor, eireachdail, fhlathail ’s a bha riamh ’an Albainn.

B’ ann do Chloinn-a’ -Bhiocair a bhuineadh Ionaraora mun d’ fhuair na Caimbeulaich e. Cheannaich na Caimbeulaich o Chloinn-a’ -Bhiocair uiread ’s a chuairticheadh iad le seiche leathraich. Ghèarr iad sìos an t-seiche ’na h-éill chaoil agus ghlac iad dhoibh féin uiread do’n fhearann ’s a b’ urradh dhoibh a chuairteachadh leis an éill so.

’S ann o so a dh’ éirich an fhàidheadaireachd mu oighreachd nan Cambeulach “Thàinig i ’na seiche, ach falbhaidh i ’na h-iallabh.”