---

[225]

LITIR MU THUIGSE BHEATHAICHEAN.

O aon Mhnaoi-uasail gu bean-uasal eile.

A bhean mo ghaoil,

THA Mr Palmer agus a bhean ’nan càraid thaitneach. Is esan athair a sgìreachd. Is e a ghnothach an t-aineolach a theagasg, fòir cobhair air an fheumach, an t-euslan fhiosrachadh, sòlas a thoirt dhoibhsan a tha fo thriobluid, agus a’ mhuinntir mhi-bheusach aomadh gu deagh chaithe-beatha. An uair a bhios cothrom aig’ air, tha e dian ann an rannsachadh a mach oibribh nàduir. ’S ann uaithe sin a tha deagh-riaghailt a’ sruthadh. Chaith sinn feasgar an dé ’nan cuideachda thaitnich: ’s ann a bha ar seanachas mu thuigse nàduir, agus o’n a shaoileas tu gu bheil thu faighinn tairbhe o na tha mis a’ fòghlum, bhéir mi dhuit barail Mhr Palmer mu’n chùis, air an dòigh is soilleire ’dh ’fhaodas mi.

“Tha ’n t-iomlan de thuigse nàduir,” a deir e, “deacair ri fhaotainn a mach, leis mar tha tùr aimnhidhean gu minic a’

---

[226] teachd dlù do thuigse dhaoine, agus a’ toirt bàrr air an earrann sin d’ an nàdur, ’s a tha ’gan aomadh gu gnìomharan àraidh a tha feumail doibh féin, no d’ an gineil. Ann am beathaichean de ’n aon seòrsa, tha iad co’ -ionann ann an tuigse-nàduir, ge nach robh cothrom ac’ air fhòghlum o bhi ’ga fhaicinn. Ni eun beag a dh’ àraicheadh ann an eunadan, a nead ann an dreach ’s ann an cumadh coltach riuthasan a tha toirt a mach an guir sa’ choille; gidheadh cha ’n fhac’ e riamh nead eile o ’n do ghabh e ’n samhladh.

Tha tuigse-nàduir, a’ seòladh do gach gnè eun an stubh leis an dean iad suas an nead, ’s is fearr a chòirdeas r’an sliochd maoth. Tha ’n tuigse so a’ brosnachadh na h-iolaire chum a nead a dheanamh air a’ chreig is àirde, agus air an stùchd is corraiche: am feadh a tha ’n riabhag, leis an tùr cheudna, a’ deanamh a nid air chòmhnard an raoin. Nam biodh na h-eunlaith gun an tuigse so bhi aca, is iomad mi-riaghailt a dh’fhaodadh tachairt. Dh’fhaodadh eòin a’ chladaich an gur a thoirt a mach anns an fhàsach thioram thartmhor, agus eòin na creachainn an gur a thoirt a mach ri taobh na fairge, ni a chuireadh as d’an sliochd araon: ach tha tuigse-nàduir, an t-oid’ -iunnsaich neo-mhearachdach, a seòladh do gach eun a ghur a thoirt a mach far am fearr a fhreagras d’an àl, chum an dìon o dhosguinn, agus anns am faigh iad culaidh-bheathachaidh.

Tha ’n tuigse so buan-sheasmhach, agus a’ co’ -fhreagradh do uireasbhuidh gach beathaich, de gach seòrsa; ach tha Riasan so-aomaidh, a réir mar fhreagras san àm do thograidh agus do mhiannaibh gach aon fa leth. Tha tuigse-nàduir a’ teagasg dhaoine iad féin a dhìon o theas agus o fhuachd; ach tha riasan a’ neartachadh gach duine chum ionad-còmhnuidh a shocrachadh mar fhreagras e d’a mhiann agus d’a ghoireas. Uime sin, tha Riasan ioma-ghne’ach: tuigse-nàduir neo-chaochlaideach. ’Se cheud ni sochair an duine a tha ’na dhearbhadh air ciall a nàduir: tha aig an dara ni ni-eiginn ìosal gun bhi comharachadh a mach a bheag air bith de cheannas no de mhath-an-airidh annsan aig a’ bheil e. Tha aon seillein co teóm’ ann an dealbh na cóinneige ri seillein eile. Tha gach aon de’n aon ghnè co’ -ionann an cur obair-nàduir an gniomh: cha’n’ eil na seilleinean a th’ anns an àm so a’ toirt bàrr orrasan a bh’ ann ri linn Adhaimh. Buinidh na beachdan ceudna do gach gnè ainmhidh: tha iad ag àrach an àil, a’ solar am bìdh, agus ’gan dìon o’n naimhdibh, co math ris a’ cheud fheadhain a bh’ ann diubh, agus gun a bheag ni ’s feàrr.

“Is ann an so ma ta,” a deir e, “a tha ’n caochladh soilleir a th’ eadar riasan agus tuigse-nàduir.”

“Tha eadar-dhealachadh soilleir eile eadar riasan agus tuigse-nàduir a’ co’ -sheasamh: tha cheud ni air aomadh le aobhar, am feadh a tha ’n t-aon eile air a bhrosnuchadh gu miann do-chìosnachaidh a shàsuchadh. Tha daoine toirt aire do na h-aobhair, agus a’ deanamh an ni a shaoileas iad is luaithe a bheir gnothuichean gu crìch: tha

---

[227] ainmhidhean a’ cur an toil an gniomh, gun na bhios ’na lorg a roi’ -fhaicinn.

“Mar shamladh air an eadar-dhealachadh so, faiceamaid obair duine an àm cur suas muilinn: Tha e’ n toiseach a’ cunntadh a bheil a chuid airgid freagarach chum na tha ’na bheachd a dheanamh. Tha e ’socrachadh air làraich iomchuidh—a’ ceannach fiodha—a’ fastadh luchd-ceirde feumail, chum a chòmhnadh. Tha e ’solar acfhuinn iomchuidh do gach fear, agus goireas chùm am muileann a thogail: ’an uair a chuirear air obair iad, tha gach earrann air a shocrachadh fa chomhair feum iomchuidh. Tha e mar an ceudna a’ smaointeachadh air an fheum gus an cuir se e; cò dhiubh is ann gu bhi ’na mhuileann-mine, no a dh’ oibreachadh aon ni eile: fa dheireadh cò dhiubh is ann a theid a chur air ghluasad le gaoith, le uisge, no le smùid. Feumaidh gach ni dhiubh sin trom-smaointeachadh, innleachd, rùn, eòlas agus féin-fhiosrachadh; air nach robh am beathach bu gheur-thuigsich’ air an cualas riamh iomradh comasach. Tha ’n t-eun a’ dealbh a nid gu snasmhor mar rinn iadsan a bh’ air thoiseach air, gun smaointeachadh air bith uime roi’ laimh. Is iomad beathach a tha càrnadh suas lòin aig nach ’eil aon roi’ -eolas air àmaibh suidhichte na bliadhna. Tha daoine a’ cur, a’ buain, ’s a’ cruinneachadh a stigh toradh na talmhuinn, o’m fein-fhiosrachadh agus o’n riasan, a tha ’seòladh dhoibh am feum mór a tha air cruinneachadh as a’ phailteas a th’ aca san àm, airson ganntar an àm ri teachd. Tha riasan go mòr ni ’s urramaiche na tuigse-nàduir; ach tha tuigse-nàduir a’ toirt bàrr air riasan ann an iomlaineachd a h-oibribh. Tha seòmraichean na sgeap-sheillein air an dealbh gu h-ìnnleachdach; gidheadh bha gach seòmar anns gach sgeap, anns gach dùthaich agus linn, agus thà gus an là ’n diugh, air an dealbh agus air a’ chumadh cheudna. Leig fhaicinn dòmhsa am fear-ceaird a b’ urrainn fichead mìle de na seòmraichibh sin a dheanamh le leithid de shnas agus de cho’ -choslas r’a chéile, ga b’e air bith feothas a chuid acfhuinn.

“Tha oibreachadh iomlan tuigse-nàduir gu mór air a choimhlionadh leis mar tha gach ball a bhuineas doibh a réir an dòigh bheatha; a tha ’cuideachadh le iomlaineachd am mothachaidh, gu’n deanamh comasach air an oibribh fa leth a chrìochnachadh, fada thairis air aon ni a b’ urrainn daoine dheanamh. Ach ’s éiginn aideachadh gu bheil cuid de bheathaichibh ann a tha ’feuchainn mór thoinisg, a tha gu sònruichte ri fhaicinn le iad a bhi càlda, agus cha mhór nach ’eil iad a’ teachd dlù air toinisg dhaoine. Tha so a’ co’ -fhreagradh do riaghailt nàduir, a tha air a dheanamh suas r’a chéile, ceum air cheum, ionnas gu bheil e deacair fhaicinn mar tha mùghadh ag éiridh o gach seòrsa.

EAD. P. M.