---

[229]

Sgeoil mo Shinnsear.

Oighreachd Airdghobhar.

’Nuair a thuit Eachann ruadh nan Cath ann am blàr Chath-Gairbheach anns a’ bhliadhna 1411. do’n teaghlach a dh’ fhàg e ri nighean an Dùghlasaich thug cairdean a mhàthar leò am fear a b’ òige, Eóghan; agus thuinich ’us thogadh ’nam measg e gus an do sgapadh cuid do na flaithean ainmeil sin, nuair a ghlacadh an t-Iarla Dùghlasach leis an Righ an Dunéidionn anns a’ bhliadhna 1424.

Chruinnich cuid d’an luchd-leanmhuinn sa’ Ghaeltachd fo cheannardachd Sheumais Stiubhart mac òg an Diùc Albannaich agus le còmhlan do chlainn Dòmhnuill agus do Chlainn Ghilleain fo Fhiunnladh dubh, Easpaig Liosmóire, thug iad sgrìob do ’n Ghalldachd agus thug iad iunnsaidh air Dunbreatunn far ’n do choinnich iad feachd an Rìgh fo cheannardachd Tighearna Dhundònuill. Chuir iad an ruaig air na Gaill—chreach iad srath Leònaidh agus thill iad dhachaidh; ach ’sann air an iunnsaidh so a dhearbh Eóghan an stoc bho ’n d’ fhàs e. Thachair e fhéin agus ceannard nan Gall sa’ chath—thuit a nàmhaid fo ’làimh agus ghlac esan ’airm ’s achodach. Anns a’ chlogaid a ghlac e bha iteag dhosrach ard shuaicheanta, agus bho’ nuair sin fhuair e mar ainm Eoghan na h-iteige.

Dh fhabh e ’n déigh sin do dh-Eirinn leis an Stiùbhartach far an d’ fhuirich e gus an cual’ e gu’n robh MacDhomhnuill nan Eilean (ris an cainte Righ Fionnaghal) an coltas bàis anns a’ bhliadhna 1427. Thog e air do dh-Albainn le sia fir dhiag ’us birlinn, agus thainig e gu Caisteal Ardtoirnish—fhuair e ’n cainnt an Righ agus chuir e’n céill a chor—gu’n robh e ’na ruaganach gun chairdean air an

---

[230] robh coltas comais a chòmhnadh mur deanadh an Righ fhéin e. Thuirt MacDhòmhnuill gu’n robh e fada gun tighin—gu’n do roinn esan mòran d’a chuid fearainn am measg a luchd-leanmhuinn mun d’thàinig e, ach bho’n a bha e fhéin ’na dhuin’ òg luath làidir gu faodadh e fearann a chosnadh—gu’n robh daoine togarach gu leòir aig mac Ghilleain ’s mur fòghnadh iadsan gu ’m bu leis Clann Dòmhnuill. Fhreagair Eóghan nach iarradh e daoin’ air fhéin no air Mac Ghilleain—ach e dh’ ìnnseadh dha c’aite ’m buaileadh e ’s nach robh tuille d’a dhìth. Falbh mata, a dhuin’ fhoghaintich, do dh-Airdghobhar agus biodh fearann fuith! fuith! agad, thuirt an Rìgh, —focail chearr a labhair Mac-a- mhaighistir Airdghobhar an làthair MhicDhòmhnuill beagan làithean roimhe sin. Cha d ’éisd an gaisgeach òg an còrr bhriathran, ach sgrog e ’bhoineid air a cheann ’sa mach a bhà e. Thaitinn a dhòigh cho mhath ris an Rìgh ’s gu’n d’ thuirt e ri ’luchd-frithealaidh iad g’a thogail ris an uinneig s gu faiceadh e aon sealladh do chùl cinn a’ ghaisgich. ’Nuair a thog iad e ’s a chunnaic e ’m fear eile falbh bho ’n Chaisteal thainig deóir bho ’shùilean agus ghlaodh e, ’S mac mar an t-athair thu, deadh mhac mo pheathar a thuit a’m aobhar, tha sùrd do thapadh ort ’s gu’n robh buaidh leat! Ghabh Mac Ghilleain air aghaidh ’s cha do chuir e poll á ’osan no lod á ’bhrògan gus an d’ ráinig e Cladh-mhuilinn an Airdghobhar far an deachaidh e air tìr le sia fir dhiag agus thug e gun stad a’ Chùil air far an robh Mac-a- mhaighistir ’s a mhac (ris an cainte ’n Siunnach) ’nan tàmh. Chuir e fios a stigh gu’n robh Mac Ghilleain ’s a ghilleain ag iarraidh cuid na h-oidhche air. Fhreagair Mac-a- mhaighstir gu doicheallach, nach robh cuid oidhch’ aige ri thoirt dhoibh mar gabhadh iad spòga dubha. Thuirt an gille ris e chur na bh ’aige air lòm ’s dh’ fhaoite gu’n deanadh iad leis. Fhreagair am bodach na b’ iargalta na’n tùs, nach robh spoga-dubha na geala aige mur gabhadh iad e féin. Cha d’ éisd an gille tuille ach tharruing e’ chlaidheamh ’s chuir e’ n ceann de. Fhuair a mhac a mach agus thug e’ n t-aiseag air gu dol do Lochabar. Nuair a ràinig e ’n Corran bha ’m fear-aiseig d’a ’m b’ ainm Mac-a- Ghurasglaich ag iasgach. Ghlaodh an Siunnach ris e thigh in air tìr gu luath g’a chur thairis, ach ’n uair a thuig am fear eile gu’n robh ’n tòir air cha d’thug e freagairt air ach gu’n robh gabhail mhath air a’ chudainn. Dh’ aithnich an Siunnach nach robh math a bhi feitheamh, s thug e na buinn as do’n choille.

Aig éiridh na gréine thog MacGhilleain ’s a dhaoin’ orra as a dhéigh. Ràinig iad an Corran agus thainig Mac-a- Ghurasglaich le sòlas ’nan còmhdhail a dh’ innseadh dhoibh mar a rinn e air an t-Siunnach. Ach cha b’e n fhàilte ’shaoil e ’fhuair e. A chealgair, arsa Mac Ghilleain, an uair a rinn thu sin air a’ mhaighstir a bh’ agad an raoir, ’dé dheanadh tu ormsa ’n diugh nam biodh an ruaig orm? Beiribh air ’illean agus crochaibh ri ràimh an eathair e. Rinn na gillean mar a dh’iarr e. Dh’fhàg iad Mac-a- Ghurasglaich an crochadh agus theann iad air an

---

[231] aghart a suas taobh Airdghobhar a bha ’n uair sin làn coille; ach ’nuair a bha iad gu bhi á doire an torra dheirg chunnaic iad an Siunnach ’na sheasamh air tóm a’ faireamachd có chitheadh e; ’s chuir fear dhiu saighead an crois agus leag e air a’ chnoc e far ’n do thog iad carn ris an abrar carn an t-Siunnaich gus an latha ’n diugh.

Sin mar a shealbhaich Eoghan na h-iteig Airdghobhar mar oighreachd, far a’ bheil Mac ’ic Eóghain, Ceannaad Chlainn Eóghain fhathast a’ tàmh, agus mar an ciadna sìol nan gaisgeach a bhuannaich mar ris i. Tha sliochd Ghillebrìde, Bódaich agus Clann-Mhic-Iain-léith bho ’n uair sin san fhearann a fhuair an sìnnsearachd sna lînntibh a rachadh neart thar ceart, agus anns nach nobh còir air dùthaich aig Triath mur deanadh e a dìon leis a’ chlaidheamh.