BEACHD-CHOMHAIRLEAN, &C.

THA an Leabhair so, ged tha i freagarach do iomadh earrainn de dh’Albainn, gu sonraichte air a runachadh airson feum dhuibhse mo Thuath-Choitearan; a chionn, ged a tha agam an toileachas-inntinn a bhi gu tric a’ coinneachadh ribh gu pearsonta, gu’n robh an uin ro bheag airson co’labhairt ribh air na caochladh chuisean a bhuineas do ’ur maith-aimsireil; air an aobhar sin ghluaiseadh mi a nis gu labhairt ribh mar so, agus gu tairgse dhuibh mo chobhair airson fuasgladh oirbh o an uireasbhuidh pailteis ’us doigh a tha ’n ’ur measgsa uile ro shoilleir: Oir is tric bhuail e mi, ged bha moran Leabhraichean foghluimte air Tuathanas a cheana air an clodh-bhualadh, agus aon diubh le Dr Doile, airson an t-shluaigh chumanta ’an Eirean, a’ dluthachadh ris na tha ’an so air fhilleadh, cha’ n’eil ni sam bith ri fhaotainn gu ceart fhreagarach ri ’ur cuisean-sa air leth; agus gu’m bitheadh e feumail na’n robh air a bhuileachadh oirbh Leabhair bheag seolaidh ann ’ur deagh-riaghladh teaghlaich, ’s n- ’ur oibre Tuathanais. So ma ta aig a chuid a ’s lugha oidhirpichidh mi le ’bhi cumadh na tha mi gu chuir an ceill duibh, cho dlu ’sa ’s urrainn domh ri n- ’ur cothroman agus ’ur n-aite comhnuidh, agus ni an Clar-innsidh gu h-aithghearr ’ur treorachadh a chum nan earrainnean fa leth a ’s miann leibh a bheachdachadh. A bhi a’ toirt an iasad o chaochladh ughdairean ’us ughdarasan ni sam bhith a dh’fheudas a bhi cosmhuil ri bhi feumail, ni mi sin gun eagal cuir as mo leth a bhi ’ga chuir an ceill mar mo bheachd fein, a thaobh nach ’eil mi a’ gabhail orm ur-nithe a theagasg, ach gur e m’iarrtas a mhain a chuir ann ’ur lamhan, ann an gle bheag tomad, cruinneachadh de bheachd-chomhairlean, a tha freagarach ri ’n cuir an cleachdadh, cho maith a’s feumail; agus tha mi ’n dochas gu’m bi an clodh-bhualadh ann am Beurla ’san Gaelic cuideachd, buannachd-

ail do dh’iomadh do’m bheil a Bheurla na litir mharbh, eadhon anns an naodhamh ceud deug bliadhna. Ach ged nach do thoisich mi le bhi leantuin chleachdadh choitchionn do thaobh roimh-radh agus roimh-mhineachadh, faodaidh e bhi iomchuidh roimh ainmeachadh na’n caochladh cinn fo’m bheil air a runachadh brigh an leabhair bheag so a thoirt fainear, n- ’ur cuir an cuimhne gu’m bheil soirbheachadh ann an ni sam bith an crochadh ri ’ur saothair fein, agus ged bhitheadh na riaghailtean a’s iomlaine air an cuir a sios ’chum ’ur seolaidh, tha a bhuannachd a dh’eireas uatha gu h-iomlain an crochadh ris an doigh ’san cleachdar iad. Cha’n’ eil gna-fhocal a ’s firinneach na, “far an soirbhich aon duine theid duine eile a dhi leis a ghort;” ach cha’n’ eil sibh gu ’shaoilsinn gu’m bheil soirbheachadh an aon fhir, no mi shoirbheachadh a fhir eile an crochadh ri dall-thuiteamas. ’S urradh gach fear-ceird’ an oibir a dheanamh anns an robh e air fhoghlum, ach tha do rireadh eadar-dhealachadh mor ann an oibir deanta leis gach neach; oir tha sin an crochadh ri seoltachd gach neach fa leth. Mar so ann an caochladh slighean ’ur imeachd troimh na bheatha, theid gu cinnteach leis-sa na’s fearr, cha’n’ e ’mhain aig am bheil gu nadurach na ’s mo de thalantan, ach a tha ’cuir na’n talantan sin an cleachdadh le aire agus sior-bhuanachadh; neach nach e ’mhain a chothromaicheas an gnothach gu maith roimh thoiseachadh, ach a chuireas roimh nach caomhain e saothar sam bith ann an cuir a bheachdan abaich ’an cleachdadh.

Ma dhlu-bheachdaicheas sibh ’ur coimhearsnach a ta a’ soirbheachadh, gheibh sibh e anns gach am, cha’n’ e ’mhain ciallach, ach gu bunailteach saothrachail ann an ruigheachd air cusbair feumail eigin. Gidheadh cha’n fheudar an ni a chleith, gu’m bheil maille ris a chuid a’s modha dhibhse monais, leisg, ’us ana-caitheamh dearmadach air uin, a’ buadhachadh gu tomhas neo-aithnichte anns na duth’ chan ud anns am bheil ni’s mo de chothrom ’us de phailteas air an sealbhachadh. Oir leis an uile leisgeul eisdeachd do thaobh airson an t-shaothair thrailleil fo’m bheil sibh a’ dol aig am cuir an t-shil, ’ur curam ’s ’ur dichioll ’s an fhoghar, agus an iomaguin leis am bheil sibh a’ leantuinn an iasgaich, ’n uair a thaisbeanas coslach soirbhichidh ’sam bith e-fein, aidichidh gach neach neo-lethbhreitheach gu’m bheil ’ur n-ana-caitheamh air uin phriseil na leithid sa bhiodh ann an duthaich sam bith elie tur sgriosach.

A’ cumail ann ’ur beachd, uime sin, gur e diomhanas freumh

gach uile uilc, bithibh cinnteach ma bheir sibh an aire air na h-uairean, nach bi na bliadhnachan air an dearmad; cha mho a ’s ann le dian spairn re uin ghoirid, ach le a bhi a’ cleachdadh gu socarach connbhaileach ’ur n-uine, a ’s urradh sibh duil a bhi agaibh ri soirbheachadh.

Achum so a dhrudhadh oirbh ni’s deine; oir is cuis gle chuideamach e, faodaidh mi a dheanamh soilleir le da eisempleir air am bheil sibh fein eolach. Nach ’eil sibh gu cumanta ’co’dhuineadh gur e easbhuidh mathachaidh is aobhar do ’ur barr a bhi eutrom, agus nach bitheadh tomhas ni bu mho dheth fior fheumail? Gum teagamh freagairidh sibh gu’m bitheadh, agus is urrainn dhomh a reisd dhearbhadh gu’m bheil lan phailteas dheth a ghna ann ’ur comas: Oir ged nach bitheadh ach aon lan sgulain de thomhas troidhe gach taobh ’s air dhoimhne de dh’fheamainn air a thionail gach trathadh mara, no sia sgulanan gach seachduin, agus air a chuir ris an tomhas cheudna de thalamh, no de ghainmheach, no de chriadhach, a reir gne ’ur fearuinn agus air a mheasgadh maille ri sguabaidhean ’ur tighean, agus ri spruileach ’ur n-aite-cocaireachd, nach bi ann an tigh air a dheagh-sguabadh, ni’s lugha na da lan cliabh ’s gach seachduin, seasaidh e mar so: 313 throidhean de dh’ fheamainn; 313 throidhean de thalamh, ghainmheach, no chriadhach, agus 104 throidhean de sguabaidhean tighe agus de luath; agus thig sin gu 26 shlatan ’us leth-shlat air fad ’s air leud ’s air thiuighead. A nis ged thraoghadh an co’mheasgadh so gu leth a thomaid, bheir e dhuibh beagan ni’s mo na 13 no 14 shlatan de na mhathachadh mheasgte a ’s fearr, gu leor gu mathachadh leth acair Albanach fearuinn airson buntata, agus a chum a chosnadh cha chosd e da uair ’san t-seachduin de’n uin a tha ’nis air a h-ana-caitheamh. An uiread so a thionail ann an uin ath-ghearr bhitheadh e na oibir ro sgiosail, ged le cuid ’us cuid a dh’fheudas e bhi air an dheanamh gun ana-cothrom sam bith; agus gidheadh, ged tha i a reir coslais na h-oibir cho simplidh, tha moran an crochadh ris an doigh anns an toirear air a h-adhairt i. Ann an deagh-bhuileachadh ’ur n-uine, —ann an cleachdadh ’ur clainne mar so gu feumail, —anns an diubhar eadar suidheachadh ’ur n-otraich ann an ait ard, no far am faod e fhaighinn an sileadh agus an fual bho n- ’ur crodh. Feumaidh gach ni dhiubh so a bhi air a thionndadh gu buil.

A risd, cia minig a tha sibh a’ gearan gu’m bheil ’ur fearuinn neo-tharbhach leis na cairn chlach a bha re linnean

air an tionail? Gidheadh cunntaibh na clachan a ta air cairteal acair a b’ urrar gu furasd’ a ghiulan air falbh, agus bithidh e gu luath dearbhte ciod a dh’ fhaodadh a bhi air a dheanamh le n- ’ur sinnsearan re an leth cheud bliadhna ’chaidh seachad, na’n robh iad air deanamh saothar gle chuimseach ach mhairsinneach. Toisichibh fein, a gusgheibh sibh gu luath a mach le giulan air falbh aon chlach gach la, no sia gach seachduin, nach e mhain gu’n cuir feabhas ’ur raointean, mus teid bliadhna seachad, iongantas air ’ur coimhearsnaich neo-churamach, ach gu’n teid e thairis air ’ur dochasan a’s blaithe; agus cha chus a radh; gu’m faodadh ni ’s mo mar so a bhi air a dheanamh ann an aon bhliadhna na bha air a dheanamh anns an fhichead a roimh sin, leo-san is coslach a chaith da no tri uairean de na ceithir uairean thar fhichead ann an caineadh neo-tharbhachd na fearuinn a bha na’n seilbh, an fheadh a bha beachd mu chleachdadh an leighis iomchuidh air a dhi-chuimhneachadh. Cha chuir mi gidheadh tuille eis oirbh le fuireach ni ’s fhaide air a phuinc so, ach toisichidh mi le cuir an ordugh mo beachd-chomhairlean fo na caochladh chinn so, eadhon—

I. LON.

II. TINNEAS AGUS IOCSHLAINTEAN

III. AODACH.

IV. TIGHEAN, AIRNEIS, &c.

V. BATAICHEAN, INNEALAN IASGAICH, &c .

VI. ACFHUINNEAN TUATHANAIS, &c.

VII. CRODH, EICH, MUCAN, ’S AN EUSLAINTEAN.

VIII. LIS, SIL, MEASAN ’US LUIBHEAN.

IX. FOGHLUM, MODHALACHDAN, &c.