EUSLAINTEAN.
Tha na h-euslaintean do’m bheil na caochla sheorsan ainmhidhean-thighe buailteach lionmhor agus iomadh-fhillteach, ach ann an leithid de leabhar ghoirid ’s a tha’n te so, cha’n urrainn duinn ach beachdachadh air na h-euslaintean a’s cumanta do’r duthaich fein, agus bheir mi steach bho chaochla’ ughdairean na meadhonan leighis agus na doighean a’s simplidhe.
EUSLAINTEAN CHRUIDH.
Tha Sgaineadh Chruidh, bho itheadh cus seamraig, no buntata, &c., cha’n ’e ’mhain cumanta, ach gle mharbhtach. Tha cuir trompa inneal Enema Mhr. Reid, an uair a bhios e aig laimh an ire ’bhi na leighis cinnteach. Tha probang Dhoctair Munro, mar an ceudna, na mheadhon leighis shabhailt, agus mur urrar fhaighinn, faodar laimh cuip fhada chairn, le cnap de ni bog sam bith air a ceann a chuir gu socrach a sios ’san scornan, a steach do na stamac, air chor as gu’n leig e as a ghaoth. Tha deoch laidir de burn ’us salainn air a thoirt, mar an ceudna eifeachdach, agus ann an cuid de choirean tha ola air a moladh, agus mur bi meadhon leighis air bith eile aig laimh, ’s urrar sgian pheanaichean gheur a chuir a steach eadar cnaimh na cruaichuinn agus an aisinn mu dheireadh air an taobh chearr, agus an deigh sin piob de it, no rud-eigin gu cumail an tuill fosgailt a chum a ghaoth a leigeadh as.
Tha Uisge Dearg, no teas ata nan airnean ni’s fearr air a leigheas le tric chliostairean blath, agus cuir uisge blath ris an druim agus ris na leasraidh. Feumar nithe fual-bhrosnachaidh a sheachnadh. Tha iomadh a toirt tomhasan de mheog ri ol.
Tha Breigh Laoigh gu tric cunnartach bho thighinn tarsuing. Ann an leithide sin de choirean, cha’n ’e ’mhain maille ris a bho, ach fos maille ri laraichean ’us caoraich, &c., tha na h-uile oidhirpean ainneartach gu tharuing air falbh cunnartach. Cho luath ’sa thaisbeanas an ni mi-nadurach, feumar[190]
Tha Lobhadh fos na ghalar cumant’, agus gu coitchionn ag eiridh bho dhroch bhiadh ’us caramh neo-churamach. ’Siad biadh tioram beathachail, blaths, agus an uairean tomhasan de ola Chastoir, na leigheasan a’s fearr, agus faodar salainn a thoirt ’sa bhiadh ann an tomhasan beaga le deagh eifeachd.
Tha ’m Bracsie cumanta araon do chrodh ’us chaoraich, agus tha e gu minig gle sgriosail. Bu choir lan an duirn de shalainn tioram a chuir a sios ann an sgornainean nan uile chruidh og gu trathail ’sa gheamhradh mus cuirear a steach iad, agus ma dh’fheumar, faodar fuil a thoirt dhiugh. Feumar an ait ’sam biadh a chaochladh, agus toigh a thoirt gu gluasad ceud thaisbeanadh teannachaidh mhionaich le toirt purgaidean, sneipean agus biadh lasachaidh dhoibh.
EUSLAINTEAN MHUCAN.
Gu fortanach cha’n ’eil na Mucan buailteach do mhoran euslaintean, agus air an aobhar sin is beag aire a bha air a thoirt do’n chuis so le luchd-sgribhidh mu euslaintean bheathaichean. Tha ola air a toirt an leth-stigh air a moladh, agus tha nigheadh ann am burn blath a toirt mor shaorsainn; ach sa chor so bu choir an deagh thiormachadh agus an rubaigeadh an deigh sin gu bacadh fuachd.
EUSLAINTEAN EICH.
De na h-uile ainmhidhean a bhuineas do thigh, ’s e ’n t-each a’s buailtiche do euslaintean agus thubaistean de iomadh seors, agus tha eolas leighis bheathaichean a’ tighinn air adhairt gu cabhaigeach a nis, air chor’s gu’m bheil an leighichean ach beag cho sgilear sa bha ’ar leighichean fein o chian beagan cheudan bhliadhnaichean. Gu sealbhach airson tuathanaich tha euslaintean eich ni’s buailtiche dhoibhsan a tha air an cumail airson soghalachd, agus dhoibhsan a tha airson coslais air an atharrachadh bho’n staid nadurrach mar nach eil iadsan a tha air an cleachdadh ri gnothaichean tuathanais. Cha’n ’e ’mhain gu’m bheil an t-each reise gearr-bheathach, ach ’s iad tubaistean agus tinneas a luchd-feithidh chonnbhaileach, ach basaichidh an gearran air n-ar cnuic Ghaidhealach aig lan shean aois gun lanns a riamh[192]
’Siad Teasaich agus ainteasean na h-euslaintean a’s cumanta, agus air an son-san tha an ioc-shlaint simplidh; tarruing fola agus cliostaradh maille ri biadh fuaraidh, ach feumaidh an tarruing fola a bhi ealamh agus gun eagal cus a tharruing d’ i. Cum an t-ainmhidh meadhonach blath, agus biadh air biadh bog gus am bi e gu h-iomlan air a leigheas. Ma bhios ain-teas sgamhan geur-theann, bliostraig e air gach taobh direach an cul- ’aobh a ghairdeanan.
Tha Biastan mar an ceudna cumanta, agus leigheasar iad le salainn air a thoirt gach la anns a bhiadh, —le tomhasan de ola an Turpanaidh bho 2 gu 3 unnsaidhean gach tomhas, air a mheasgadh le buidheagan uibhe agus leth-mhuitshcin leanna, no gaoist eich air a pronnadh min ’s air a measgadh maille ris a bhiadh. Tha biastan air a leigeadh ris le rannsuchadh an inneir, no leis an each a bhi ’tachas a thon, leis an fhionnadh ’bhi seasamh air a cheann, no le taisbeanadh geal no buidhe fo an earball. Tha iad cuid a dh’aman gle chunnartach.
Tha Lampas, no fas thairis air na fiaclan gu tric a’ fagail eich og lag agus caol ’g an cumail bho chnamh. Lot an earrainn gu maith le sgian pheanaichean air chor’s an fhuil do ruith gu saor an toisich, agus mar dean sin an gnothaich feumar a losgadh dheth le iarrunn teth agus a rubadh le salainn ’us burn.
Cha’n ’eil an Tuanalaich neo-chumanta, agus faodar a leigheas le tarruing fola air ball: —mur bi lanns aig laimh, lot uachdar a bheoil gu maith le ruinn sgian pheanaichean air chor’s gun sil an fhuil gu saor, agus nigh a bheul le burn an deigh sin.
Tha’n Galar Greidh cho chumanta maille ri eich og ’sa tha ’ghruithrach maille ri clann. ’Nuair a ghlacar leis e aig feur, is tric a leighiseas e e-fein, ach ma ’s ann san stabul a ghlacar leis e, bithidh a chuir a mach cunnartach. ’Siad plasdan teth ris na peirclean agus ris an sgornan an doigh leighis a’s fearr, agus biadh fuaraidh proinnte agus burn blath ri ol.
Tha Doille air a bhacadh le tarruing fola, purgaid agus biadh anmhuinn maille ri iomairt mheadhonach agns pailteas ailidh ’us stabuill fhionnar.
[194]Mur toirear aire do Chasdaich tha e ullamh ga criochnachadh ann am briseadh anail; agus is coir fuil a tharruing air ball cho maith as cliostairean, blaths, agus ma dh’fheumas, purgaid, a chleachdadh.
Cha’n ’eil an Greim-mionaich idir neo-chumanta aig eich oibrich, agus tha e gu minig basmhor. Tha cliostairean gle ghasd, agus deoch de uisge blath no leann maille ri da dghlainne uisge-bheatha laidir, no uisge laidir an turpanaidh, agus glainne laudanum chumanta agus peabar, gle fheumail gu beothachadh ’us neartachadh. Bu choir a bhroinn aig an am cheudna a shuathadh gu seimh le aodaichean blath, no le crios air a chumail le neach air gach taobh dheth.
Is coir buntainn ri Fual-euslaintean mar a tha air a sheoladh (mu Uisge dearg) airson a bho, agus tha beagan niter, uiread ’sa ’surrear a chumail air sia-sgillinn gheal air a chrathadh thairis air a chorc na leigheas shabhailt agus fheumail.
Tha Crubaiche ’g eirigh bho chaochladh aobhairean, ach is e’n t-aobhar as cumanta, droch chuir chroidhean, agus leis sin milleadh na’n cos. Bu choir do na croidhean a ghna bhi cho farsuing ’s a’s comasaiche, aig na sailean, ’bhi gu tric air an gluasad, na sailean air am bearradh a mhan, agus na toisichean air an giorrachadh; oir a dh’easbhuidh sin feumaidh gu’m gu’m bi crupadh as crubaich gu leanmhuinn. Cha’n urrar crubaich bho sguchaidhean ’s na luirgnean a leigheas ach le falcaidhean, stiom-cheangail, agus fois.
Tha Ata agus Ruith n’an Sailean na aobhar ghearain chumant, agus is ann a tha e ’g eirigh bho charadh neo-churamach, bho dhroch-ghlanadh stabuill, easbhuidh iomairt agus droch bhiadh. ’Nuair a thaisbeanas e, feumar uimesin an aire ’thoirt do na puincean so an toiseach agus an leasachadh. Gearr air falbh a ghaoist bho na sailean, agus tiormaich iad le suathadh ’nuair a bhios an oibir thairis, a’ nigheadh ’mach salchar air bith asda le siapan laidir bog. Ma bhitheas iad gle olc feumar plasdan blath de chath a chuir riu, agus an uair a bhios iad a’ faiginn ni’s fearr, ma shuathar iad re fad 2 no 3 laithean le bloinig agus ma nighear iad le uisge sulphate sinc, uair mu seach bithidh iad air an leigheas.
Tha Cornan gle dhraghail agus tha iad a ghna air an aobhrachadh le droch chuir chroidhean agus gun na croidhean a ghluasad tric gu leoir. Gearr iad agus deasaich iad le tearr[196]
Bu choir Sgoltaidhean Gainmhich a bhi air an lionadh ’naird le tearr ’us bloinig agus an iomalan a lomadh mhan gu tric gu thoirt orra fas ni’s ealamh.
Tha Ruith-ghoirteas ann an sgoltaidhean na’n cas aig eich thuathanais neo-chunnartach. Ni ’n cumail glan gu cumanta ’n leigheas.
Bu choir Leointean fhuaigheal gu grad an aird agus am fagail gu leigheas le am fuil fein, ni s’ e ’n leigheas a’s fearr uile. Feumaidh an lon a bhi lag, agus feumar fuil a tharruing ann an 12 uairean an deigh do an leon tachairt. Ma theasaicheas e, bogaich e le burn teth; ach ma dh’iongraicheas e feumaidh tu plasd de chath, fhion-gheur, agus uisge a chuir ris. Stadar ruith ainnearteach fola le teannachadh, no mur bi e ro dhona, le lion-an-damhan-allaidh agus alum air a phronnadh. Ma thaisbeanas breothadh, cleachd alum loisgte agus cuir beirm anns na plasdan.
Spoth, is ni e a dh’fheumas a chuid a’s lugha de eich og fhulang, agus tha e gu cumanta air a dheanamh gu maith le daoine ’san duthaich a tha cleachdadh a dheanamh. Na h-aon roimh-airean is iad fuil a tharruing da la roimh an oibreachadh agus an t-each a chumail fionnar an deigh sin. Tha e n’is sabhailt a dheanamh aig aois bliadhna; ach a thaobh gur doilich an uair sin na h-ainmhidhean a’s fearr a ghleidheadh airson stalanan a thaghadh, leiginn dail leis gu 2 no eadhon 3 bliadhna, aig an am sin foillsichidh na comharraidhean ni’s mo, agus is urrar an fheadhainn a’s neo-fhiughail a spothadh.
’Se Tarruing Fola an doigh leighis a’s furasda agus a’s cumanta anns na h-uile chnatain, theasaich, agus ainteas, agus tha a bhuaidh an earbsa gu mor air a ’bhi air a dheanamh aig toiseach na h-euslaint; oir ma chuirear dail air, tha e, cha’n ’e ’mhain, neo-fheumail, ach cunnartach. Ceangail streang gu teannd mu’n amhaich, ni bheir air an fheith ata. Fliuch agus sleamnaich a sios am fionnadh, air chor’s nach bi stad air a chuir air an lanns, agus deanar am fosgladh ’san fheith gu maith farsuing, mu leth eorlaich a dh’fhada. Is coir do each mor fo ainteas bho 8 gu 10 cairtean a chall aig an toiseach, agus eich a’s lugha do reir sin. An deigh an fhuil a tharruing, duin am fosgladh le prine a chuir troimh gach taobh dheth, ach seachain an craiceann a tharruing air[198]
Tha Cliostradh, mar an ceudna, gle fheumail ann an teasaichean, &c. agus cha bu choir e ’bhi air a dhearmad. Tha aotroman mor muic no daimh le piob fiodha ris gu leoir airson an aobhar sin. Faodar uisge blath, siabunn bog, agus ola a chuir a steach, agus ma dh’fheumar, a dheanamh a rithisd, leis an tearuinteachd ’sa bhuannachd a ’s mo. Ma bhios am mionach gu mor air a theannachadh, thoir air falbh an inneir chruaidh a’s fhaide ’mach le laimh chaol air a deagh shuathadh le bloinig. Mur dean uisge teth, siabunn laidir. agus ola an gnothaich, cuir salainn comhladh riu, agus ann an ainteas ainneartach cuir a steach uisge teth, ola chastoir, ’us laudunum. Bheir Bogachadh le burn blath, agus plasdan cath ’us burn teth saorsainn iongantach ann am bruthaidhean no sguchaidhean, agus feumar am mairsinn re seal. ’Se an doigh a’s fearr, bogachadh le uisge teth airson beagan uairean, agus an deigh sin plasdadh le pronn no cath theth ’ga ghluasad ’nuair a dh’fhuaraicheas e, agus plasd ur a chuir ris.
Cha choir Purgaid a thoirt ach ainmig, ach tha e aig aman feumail, agus is coir a thoirt ’an cumadh ball mar so. Seas air stol gu thu-fein a thogail, tarruing teangaidh an eich gu socrach beagan a mach as a bheul, ugus cum i le do laimh chearr air a bruthaidh gu daighean ris a charbad. Air do na bhall a bhi air oladh agus air fhasgadh caol, feumar a chuir leis an laimh dheas air bun an teanga, ’nuair, air leigeadh as an teangaidh, bhitheas e gu h-ealamh air a shlugadh. A ghna fosgail am mionach le biadh bog la roimh toirt purgaid, an deigh sin cum blath e, agus thoir dha gu tric iomairt sheimh gu toirt air an ioc-shlaint oibreachadh ni’s furasda. ’Se ’n tomhas a’s fearr 7 dramaichean aloe agus 1 dram de ola an turpanaidh: airson eich mhor no bheag feumar a mheudachadh no a lughdachadh do reir so.
EUSLAINTEAN CHAORACH.
’Siad euslaintean chaorach gu h-araidh bracsidh, lobhadh ’san leth-stigh, lobhaidh nan cas, stiurdaidh, call chaoraich le breith uain, agus cloimh no scab.
[200]Cha’n ’eil Lobhadh ’san Leth-stigh aithnichte ’n ’ur measgsa, ged tha e gle challdach ann an Sasuinn far an robh treudan iomlan air an toirt air falbh leis ann an aon bhliadhna. ’Se’n t-aon ioc-shlaint caochladh gu ionaltradh tioram agus fallan, agus pailteas salainn a chumail riu. Gu dearbh bu choir mir de shalainn chreag a bhi anns gach raon ’am bheil caoraich ag ionaltradh, agus imlichidh iad gu h-ealamh e. Tha e gu tric air a chuir a mach air na cnuic, a chum mor bhuannachd, agus ma dh’fholaichear e gu meadhonach bho fhluicheadh, mairidh e uin fhada.
’Se ’m Bracsidh ’san duthaich so an euslaint a’s cumanta cho maith ’s as calldaich do ar caoraich, agus tha e coslach ris an tinn dubh anns an spreidh. Tha’r a smaineachadh gur e ionaltradh saibhir a bha gu mor air a thaghalt le crodh is aobhar do an euslaint so, ach tha mise ’n amharus gur ann a tha’n aobhar bho’n acras a bhi ’an sin ni’s furasda air a shasuchadh, agus bho easbhuidh ruith ’san fhuil air a thoirt orra le reamhrachd agus easbhuidh iomairt ann an rannsuchadh airson lon, agus nach h-ann bho bhuaidh phuisionach air bith ann an sileadh a chruidh. Tha na h-uainn gu nadurach reamhar ’us lunadach aig deireadh an fhoghair, agus bu choir an ioman gu seimh socrach thairis air an ionaltradh le deagh bhuachaill gun leigeadh leo luidhe sios gu mor, agus faodar an cuir gu ionaltradh arda bochd mar chaochladh an uairean, ach ’s e’n leigheas a’s cinntiche am mionaichean a chumail fosgailte le tomhasan salainn air a thoirt bho’n laimh mu mheadhon mios deireanach an fhoghair do na h-uain uile, agus le fagail mirean salainn chreag dlu dhoibh gu imleach fo sgail thighean gluasadach. Ach ’siad sneipean no seamrag, ma gheibhear iad, a’s cinntiche gu dion bho’n tinneas so, a thaobh gu’m fosgail iad am mionach, agus gu cinnteach bacaidh iad an tinn sgriosach so.
Tha Lobhadh nan Cas air a leigheas le glanadh sgoltaidhean na’n cas, agus an deasachadh le beagan bloinig agus alum loisgte, no seors cungaidh air bith eile de’n nadur sin.
Cha’n urrar an Stiurdaidh a leigheas ach le oibir-leighis. Fairich aite bog gleidhidh an uisge, ma’s urrainn thu le bruthadh a chinn leis na meoirean; a reisd, sath bior gu toigheach an aird sa chuinnean gus am bris e am balg uisge. Faodar a dheanamh fos le tolladh a chlaigeinn le sgian pheanaichean no gimleid ri aghaidh ait gleidhidh an uisge, ach ge b’e doigh[202]
Tha Breith Uain gu minig marbhtach ’nuair a tha na caoirich air an croiseadh le reithean de sheors ni’s mo, agus feumaidh iad an aire a thoirt orra mar a sheol mi ’nuair a labhair mi mu chrodh. Ma thaisbeanas na h-uainn fuachdaidh ’us tinn, dean am falcadh ann am burn blath, no thoir ola dhoibh ’san leth stigh.
Feumar aire thrathail a thoirt do’n Sgab no Chloimh. Ann an aitean iosal bu choir na caoraich a shuathadh thairis uile le uisg ’n tombaca, agus na h-earrainnean sgabach shuathadh no rubadh le ola ’n turpainidh, ach ann an grunn cnocach fuar, feumar an smiuraigeadh le tearr us im, ni a bha fada air a mheas a chungaidh bhacaidh a b’fhearr air tinneas, ach cha’n ’eil mi ’an teagamh nach geill i do ioc-shlaintean eile ann an uine gun fhad as.
Cha’n’ eil Gabhair buailteach do euslaint, ’scha mho a thug leigh-sgribheadairean aire do na phuinc so.
Tha Eoin-thighe air am bualadh le iomadh euslaint ma chumar ro mhor a stigh iad, far nach ’eil an t-uisg urail, no far am bheil an talamh fuar agus aitidh, ach ’siad na h-euslaintean a’s cumanta am piochan agus an teasaich. Leighisear am piochan le toirt an sgrath dheth an teangaidh leis an iongain, agus le fosgladh neasgaid a gheibhear air bun an earbaill agus an iongair fhasgadh a mach; an deigh sin a nigheadh le salainn agus uisge, agus meud cnodha de im a chuir a sios ’san sgornan, ni dh’fhosglas am mionach. Leighisear an teasaich a mhain le blaths, deadh bhiadh, agus cumail tioram. Tha beagan ime saillte air a thoirt ’san leth-stigh cuid dh’uairean feumail, ach ’sa chumantas ni leoir de uisge glan, deadh lon, aite tioram, blaths, glainead, agus gainmheach gu iad fein a thachas ann, slaint eoin cinnteach. Tha coirc gn cumanta ro theth air son iseanan, agus tha biadh uisgidh mar bhuntata olc airson a cheud seachduin an deigh a theachd as na h-uibhean. Co’duineam a nis an ceann so le toirt fainear gur ceann e nach ’eil idir neo-fhiughail air ’ur n-aire; oir[204]
| title | Euslaintean |
| internal date | 1838.0 |
| display date | 1838 |
| publication date | 1838 |
| level | |
| reference template | Beachd-Chomhairlean airson feum do Thuathanaich ... %p |
| parent text | Crodh, Eich, Mucan, ’s an Euslaintean |