I

NA BANA-MHARAICHEAN

AG ULLACHADH AN ÈISG

(1) Ga smocadh

Chaidh sinn anns a’ mhadainn, aig h-ochd uairean sa mhadainn gu yard Patterson. Bha Patterson a’ creic an t-iasg, gabhail an t-iasg bho na daoinibh is creic e ruinn. Agus thiginn dachaigh is bheirinn na cinn diubh agus an cnàimh asta agus dhèanainn spealltagan. Is rèist, shaillinn iad, smocaigeadh iad, cur air spitachan iad, smocaigeadh gu uair sa mhadainn is dà uair sa mhadainn. Sa mhadainn, a-rèist, dh’èirinn, rachainn mach gus an kiln, bheirinn an t-iasg do na spitachan agus chuirinn anna mo sgùil iad, rachainn gu Inbhir Pheofharain leotha. Rachainn, nis, a-null ag iarraidh an t-iasg agus bhiodh an t-iasg air am bid. Corr uair bhiodh iad gu daor, corr uair eile cha bhiodh iad cho daor. Thiginn dachaigh, bheirinn na cinn bhuatha is ghlanainn iad agus spealltainninn iad, chuirinn salainn orra, thogainn air spitachan iad agus smocaiginn iad. Agus bhiodh uair sa mhadainn ann mum biodh iad deis, a rèir a’ ghaoth. A-rèist sa mhadainn, rachainn mach sa mhadainn, bheirinn do na spitachan iad, chuirinn san sgùil iad, rachainn air falbh dh’Inbhir Pheofharain a chreic iad.

Nis, dar thigeadh fagais air a’ Challainn, bhiodh an t-iasg cho daor nach b’ urrainn duinn dhol a chreic e. Corr uair rachadh e air am bid, bhiodh am bid cho cruaidh gum biodh iad fagais air còig notachan am bogsa, na h-adagan aig a’ bhliadhna ùr. Agus bha aon diubh bidigeadh airson ceithir no còignear diuinn ^[dinn] .

Agus nis, dar bhiodh iad cho daor is iad air am bid is h-uile nì, is sinn air na sàrachadh ^{[air ar sàrachadh]} , agus b’ àbhaist duinn – bu chaomh liuinn ^[linn] dhol a-mach aig a’ Challainn airshon is gum faigheadh sinn rudeigin bheireadh sinn dachaigh, aiteal a ruigeadh na cridhe ^{[ar cridhe]} agus cake mòr, brèagha – bheireadh sinn dachaigh e. Ach nis, dar nach fhaigheadh sinn iasg, bha sinn deis agus chuireadh an tè sa air a’ bhid e agus chanadh i, ‘An rud nach tig steach air a’ hurdy-gurdies, thig e steach air am merry-go-rounds!’

(2) Ag obair aig an taigh

Bha mi faighinn an t-iasg Diluain. Bha mi, nis, cur ceart ^{[.i. ag obair air an iasg]} Diluain ach an tigeadh e uair sa mhadainn is dà uair sa mhadainn. Bha agam, nis, aig còig uairean sa mhadainn ri èirigh a-rithist agus na spealltagan thoirt às an kiln, lìonadh mo sgùil. Rèist, thiginn steach, dhèanainn aiteal biadh. Bha agam ri dhol gu Patterson airson iasg bheireadh an ath-là mi. Mar sin bha mi dèanadaich.

Bha mi glè mhath dar bha mo mhàthair beò ach bha mi air mo mhurt dar chaochail i: bhiodh h-uile nì feitheamh rium dar thiginn dachaigh. Bha i aig muinntireas is, nis, thàinig i dachaigh is bhiodh i dèanamh an t-iasg domhse. ’S i thog Doilidh, chan e mise. Cha robh Doilidh faicinn mise ach air an t-Sàbaid. Bha mi ag obair. Cha robh tìm agam a choimhead rithe.

*

Ò, dh’fhimireadh tu thoirt na cinn is an guts às an t-iasg is a spealltadh is a ghlanadh is a shailleadh agus, rèist, chur anns am bothan, làn am bothan. Bha mi agam fhìn, bha mi dèanamh h-uile nì mi fhìn – [gun] neach, body, air an t-saoghal. Ach bha am màthair ^{[Leugh a’ mhàthair]} aig John, bha sinn mar dà phiuthar. Bhiodh an coire goil dar thiginn dachaigh. Agus dhèanadh i h-uile nì ach cha do bhean i ris an t-iasg riamh: cha b’ urrainn di dhèanamh.

Bha mise faicinn aig feadhainn eile e ged nach d’ robh mi dol mach le sgùil. Dar phòs mi bha mi faicinn e. Chunnaic mi spealltagan nàbaidhean, an fheadhainn bhiodh dol mach leis an t-iasg timcheall seo fhèin. Cha d’ rachadh iad air trèan ach an rachadh iad a chreic e anns a’ Mhanachainn is àitean mar sin – Portmahomack, an t-àite nach d’ robh iasg.

(3) Pollaich a bha mar magenta

Chaidh mi aon chuairt gu Inbhir Pheofharain agus fhuair mi hundredweight a phollaich geal agus dh’fhalbh mise mach sa mhadainn. Agus bha e— oidhche Disathairne a bha ann agus chuir mo mhàthair cover dearg air uachdar na pollaich. Bha iad air an sailleadh againn airson dhol mach a-rèist Diluain leotha. Agus dè thàinig air an t-Sàbaid ach uisge, làn an saoghal a dh’uisge! Agus ’s ann a chaidh an dath aig an cover dearg anns an t-iasg. Is dar chaidh [mi] mach sa mhadainn riutha ^[thuca] air Diluain: ’s ann bha iad mar magenta, a bheil thu cluinntinn?

Siud a dh’fhalbh mi. Cha robh fhios agam dè bho Dhia dhèanamh leotha. Siud smocaig mi iad is chunnaic mi a’ chiad fear bha feitheamh rium, an signalman an Inbhir Pheofharain. Thuirt e,

‘A bheil pollach brèagha agad domh?’

‘Tha,’ thuirt [mi] , ‘gu dearbh!’ – Bha iad cho dearg ris an fhuil. Is thuirt e,

‘Dè bhios sin domh?’

‘Tha, leth-chrun.’

Is thug mi da am pollach. Nis, chreic mi na pollaich uile, sgùil mòr iasg do phollaich. Nis, bha caileag anns an restaurant an Inbhir Pheofharain is thuirt mi rithe,

‘An fhaca thu— ?’ ’S e signalman bha anns an duine ’an tug mi an tè as miosa uile gu lèir – bha i cho dearg! – is thuirt mi ris an tè sa, ri Teeny,

‘An fhaca thusa an signalman an-diugh? An fhaca thu idir e?’

‘Chunnaic, bhail tha e shiòs sin.’

Teaghlach às na bailtean-mara agus an t-iasg ri tiormachadh

Isbeil Anna a’ deasachadh nan spealltagan agus tè a’ tadhal oirre.

‘Ò uill,’ thuirt mi rium fhìn, ‘dar nach eil eise marbh, chan fheagal don fheadhainn eile!’

(4) ‘A’ smocadh iasg le seann bòtan’

Davina? Fuirich ach an innis mi dut airson ^{[mu dheidhinn]} an tè sin. ’S e ceann-an-aghaidh innseas e! Dar thàinig i an toiseach, thòisich i dhol a-mach leis an t-iasg, agus ’s e an duine bha dèanamh an t-iasg ach bha ise creic e. Agus nis, bha mise dol riamh gus an taigh sa ann am Baile Dhubhthaich, creic an t-iasg leis an tè sa. Agus dar thàinig a’ bhean-uasal thugamsa, thuirt i,

‘Mrs MacAngus, dè tha thu smocaigeadh an t-iasg leis?’

‘Le tuirceanan agus fiodh cruaidh agus sawdust,’ thuirt mi rithe.

‘Eadh,’ thuirt i, ‘bha tè seo agus bha i bruidhinn – bhuineadh i do Obar Dheathain air rathadeigin,’ thuirt i. ‘Bha i cantainn gur e seann bòtan bha sinn cur anns na h-òcrachan.’ Bòtan, smaoinich!

Fuirich thusa! Fhuair mise i aig a’ bhus.

Thuirt mi rithe,

‘Mistress Woods, dè tha an duine agad dèanamh smocaigeadh an t-iasg?’

‘Ò, Thighearna, chan eil nichein aig an duine agamsa. Tha e cur an dath air.’ An dath! ’S e sin bha dol dhèanamh an t-iasg aice, cur an dath air.

Agus thuirt an duine aig a’ bhean [-uasal rithe] ,

‘Chan eil fhios agamsa. Cheannaich thu spealltag an sin is thug thu domhse i. Chan e bho Mistress MacAngus fhuair thu an spealltag sa.’

‘À, bha an tè sa,’ arsa ise, ‘tighinn gus an doras. Bha nàire orm is thog mi na dhà, aon domh fhìn is aon dut fhèin.’

‘Ma-thà, gabh thusa mise air gur e an dath tha orra. Chan urrainn domhse ithe sin.’

(5) A bhean nach d’ robh giùlan

Bha sinn aon chuairt an Edderton ag iarraidh tuirceanan agus dar

An duine a chuir sinn gu Edderton, thàinig e, nis, ag iarraidh sinn, smaoineachadh, nis, gum biodh tuirceanan againn no nì.

Thuirt e, ‘Lord! You dina do any tuirceans. How am I going to charge you? ’Agus dè thuirt an diabhal sa, Bellag,

‘Ò, cha b’ urrainn duinn tuirceanan no rud eile a thional. ’S ann bha leanabh dol bhith aig an tè sin – anns a’ choille.’

‘Ò, Thighearna,’ arsa an duine, ‘bithibh tighinn air ais ach an tèid i còmhla ruinn!’

Eadh, dh’fhalbh e, nis. Thàinig sinn dachaigh agus chuir an duine eadar na dhà no thrì phocan bha falaimh ann, chuir e am boireannach na shuidhe ^{[Leugh na suidhe]} . Thuirt e ri Mistress Mackay,

‘Dèan thusa suidhe sin!’

Agus cha robh i tuigeil gun robh e cur pocan is dèanamh blàth i. Dar thàinig i gus an duine [aice fhìn] air cùlaibh an taigh sin, thuirt an duine rithe,

‘Dè fo Dhia tha cur bhuat?’ arsa eise. ‘Tha thu làn ^{[.i. air do chòmhdachadh le]} pocan tuircean is chan eil nì— tha na pocan falaimh. Dè tha ruibh?’

‘Ò!’ thuirt MacAoidh, am fear. ‘Ò,’ arsa eise, ‘nach eil fhios agadsa,’ arsa eise, ‘gun d’ robh cloinn dol bhith aice?’

‘Thighearna,’ arsa eise, ‘cha d’ chuala mise nì do sin ^{[de sin]} aice.’

‘Chan eil mi tuigeil sin,’ thuirt an duine.

Bha fhios aig an duine gur breugan a bha i cantainn. Ò, God! Dè cho dona is a bha i! ’S ann a thuirt i gur e cloinn a bha dol bhith aig a’ bhean. Cha robh fhios aig an duine bochd a bha leis an càr nach e an fhìrinn a bha ann. Agus Bellag an donais! Ò, bha i gu dona.