An Coigreach
CHA robh nì ri fhaicinn ach aon tigh air a’ mhòintich. “Dìreach mar . . .” Chaisg e an smuain. Cha robh e idir dìreach mar a chleachd e bhith, b’fhada bha e uaithe. Chan eil nì air an talamh nach atharraich co-dhiùbh an inntinn an fhir-choimhead, agus shaoil e gu robh an tigh na bu lugha na’n dealbh a ghiùlain e ’na inntinn agus, an dòigh àraidh, na b’fhaide air falbh, mar gum biodh e ann an adhar leis fhéin. Air dhà thighinn na bu dlùithe, chunnaic e cuideachd gu robh post no dhà ’nan laighe air an talamh, agus smaoinich e: “A’ ghaoth.” Bha an lios bheag air a leigeil bàs, ’s dh’aithnicheadh duine nach deach an dorus a pheantadh o chionn iomadh bliadhna. B’e dath grànda donn a bh’air, ’s e air briseadh an sud ’s an so. Cha robh fiù aon chearc ri a faicinn: airson caora, cha bhiodh sùil ri sin (oir cha robh caoraich aca). Bha am feur timcheall an tighe fann agus tioram. Chanadh tu gu robh tinneas air choreigin air tuiteam air an àit ’s a’ losgadh air falbh gach nì beò a bha faisg air. Bha an talamh a’ deoghal an t-soluis mu dheireadh as an adhar. Dh’ fhairich e fallas air a làmhan ’s leig e sìos am bocsa a bha ’na làimh dheis. Mhothaich e airson a’ cheud uair mar a bha anail a’ tighinn ’s a’ falbh ’s cho tioram ’s a bha a theanga. Anns a’ mhionaid sin theab e tilleadh ’s an saoghal farsaing a thoirt air. Cha robh e ’ga fhaighinn fhéin aig an tigh. Cha robh an talamh ceart, dàimheil fo chasan. Bha cuimhn’ aige air an latha a ruitheadh e steach do’n tigh ud gun smaoineachadh, ach a’ toirt sùil air a nis, ’s ann a bha e mar am bocsa a bha e giùlain. Mu dheireadh, ghnog e air an dorus.
“Nach iongantach nach do sgrìobh i,” ars esan ris fhéin. Chuimhnich e rithist nach robh e air facal fhaighinn uaipe o chionn dà bhliadhna. Stad a smuain gu grad! “Dé bu choireach gun ghnog mi?” ars esan ris fhéin, “mar gum b’ann a’ tadhal choigreach a bhithinn?”
Ach dìreach air dha a bhith dol a dh’fhosgladh an doruis, chual e ceum slaodach a’ tighinn thuige. Rinn am fiodh dìosgail ’s chunnaic e, mu choinneamh, seana-chailleach timcheall air trì fichead ’s a deich.
“Có sibh?” ars ise.
Nach i bha aosd! Bha’n aonaranachd air a h-aodann a chruadhachadh mar nach gabhadh na cnàmhan gluasad. Bha seana-bheannag dhubh air a ceann, ’s bha stocainnean a’ tuiteam m’a casan. Fhad ’s a bha i a’ còmhradh ris, bha i sealltainn tarsainn air a ghualainn mar gum biodh i a’ toirt an aire do rudeigin eile.
“ ’S mise . . Ruairidh,” ars esan. (Eil fhios carson a dh’innis e a’ bhreug?)
“Ruairidh?” ars ise ’s thainig a sùilean suas gu aghaidh.
“Ruairidh,” ars esan. “Ruairidh . . .” (ciamar a chanadh e e?) “Ruairidh Stiùbhart.”
Cha robh i a’ tuigsinn dé bha e ag ràdh. Dh’aithnicheadh tu gu robh i smaoineachadh: “Am bu chòir fios a bhith agam có tha so?” Cha bhiodh mòran ’ga tadhal, bha sin soilleir. Nach e e fhéin a dh’atharraich nuair nach aithnicheadh i e. (Ach carson a dh’innis e a’ bhreug?)
“Gabhaibh mo leth-sgeul,” ars ise, “ach . . .”
“Tha mi air a thighinn á Canada,” ars esan“ ’s dh’aithnichinn ur mac. Thainig mi a shealltainn oirbh airson. . .” (Bho bhreug gu breug. An e ciont a bh’air?) “Tha mi ás an ath-bhaile. Dh’aithnicheadh mo mhàthair sibh.” Bha i a’ fiachainn ri cothachadh ri so.
“Ruairidh Stiùbhart?” ars ise. “Thigibh a steach, thigibh a steach,” ’s dh’fhosgail i an dorus.
Lean e i a steach. Bha an tigh glé dhorch. Cha mhór nach do thuit e air ciste bha làimh ris an dorus, ach mhothaich e nach robh an dorchadas a’ cur maille sam bith oirre-se.
“Chan eil i air tuiteam uaithe cho mór ’s a bha dùil agam.” Anns an dorchadas, las i lampa. Dh’éirich an seòmar á dorchadas. Cha robh nì air atharrachadh. Bha leabaidh anns an oisean mar a b’àbhaist ’s bha sgàthan mór farsaing air a’ bhalla. Chunnaic e nach robh fiù prìne no cìr faisg air an sgàthan ’s chuir so iongantas air. Bha am preas ann cuideachd le soithichean a’ streap gu mullach an tighe. Cha robh an teine air a chur thuige.
“Nì mi balgam tea dhuibh,” ars ise. “Tha mi duilich nach eil teine air. Tha mi creidsinn gu bheil an tigh bun os cionn.” Dh’fhàg i an seòmar ag ràdh:
“Tha mi dol a dh’iarraidh dhà na trì fhàdan.” Bu mhath a dh’aithnicheadh e an dearbh sheòmar. An ceann greis thàinig i a steach le ultach fhàdan. “Lasaidh mi fhìn an teine dhuibh,” ars esan.
“Nam biodh sibh cho math,” fhreagair ise. Thug e an t-ultach uaipe. “Chan urrainn dhomh a bhith a’ cur teine air,” ars ise, “ach glé ainneamh. Chan àbhaist teine a bhith agam troimh ’n t-samhradh idir ach feumaidh mi e troimh ’n gheamhradh. Chan eil fhios agam an tug sibh an aire, ach tha mi dall.” Thuit dhà no trì fhàdan as a làmhan.
“Dall?”
“Seadh,” ars ise. “Tha e glé dhuilich aig amannan. Tha mi a’ creidsinn gum bi Alasdair de’n làn bheachd gun chaill mi cuimhne air seach nach robh mi a’ sgrìobhadh. Dh’fhàg sibh gu math e?”
“Dh’fhàg,” ars esan, “glé mhath.”
“Eil dùil aige tilleadh idir?” ars ise. Chunnaic e a h-òrdagan a’ bualadh air a’ chathair aon an déidh aoin. “Ach ma tha e toilichte, sin a h-uile nì. Na innsibh dha mu mo dheidhinn-sa idir.”
“Eil maidean agaibh airson an teine?”
“Tha iad anns a’ bhocsa sin. An d’fhuair sibh iad?” Bhris e maide le cruaidh bhriseadh.
“Chan eil fhios aige gu bheil mi dall idir. Chan eil ach dà bhliadhna o chaidh mi mar so ach bithidh e a’ cur airgid thugam a h-uile mìos.” Esan nach do chuir sgilling thuice airson cóig bliadhna!
“Tha cóig bliadhna deug o dh’fhalbh e,” ars ise. “Bha athair beò aig an àm sin ach bhàsaich e o chionn trì bliadhna deug. Cha robh againn ach Alasdair. Dh’fhalbh e oirnn ann an soitheach nuair a bha e seachd bliadhna deug. Càite na choinnich sibhse ris?”
“Bha sinn aig an aon obair.” Fear a bha dìomhain o chionn cha mhór dà bhliadhna!
“Chan eil dìth air?”
“Chan eil” Cha dubhairt i ’n còrr airson greiseig.
“Am bi feadhainn a’ tighinn a shealltainn oirbh?”
“Bithidh,” ars ise, “bithidh. Bi Catrìona . . . ’s bean Iain is . . . bithidh,” ars ise, “gu leòr.”
Bhris e maide eile.
“Tha cuimhn’ agam fhathasd,” ars ise, “an oidhche thàinig iad a dh’innse dhuinn gu robh Alasdair air falbh. Theab mi dhol as mo thoinisg. Bha mi air mo leabaidh airson trì seachdainean. Cha do thuig mi ceart gun dh’fhalbh e gu fada ’n déidh sin.”
“Dé thug air falbh e?”
“O co aig tha fios? Bha mi smaoineachadh gur e . . . Ach co aig tha fios? Tha iomadh smuain an inntinn balaich. B’e seòladair a bha ’na athair fad a bheatha ’s thubhairt e nach fhosgladh e ’n dorus dha fhad ’s a bhiodh e beò. Bha sin àraid, nach robh? Ach ’s math dh’fhaoidte gu feumadh e falbh. Eil obair ghlan aige an sin?”
“Thà,” fhreagair e.
“Cha robh dùil agam gu soirbhicheadh leis cho math,” ars ise. “ ’S iomadh uair a bha eagal orm air a shon. Bha e cho luaisgeanach. Tha cuimhn’ agam,” ars ise, “ ’s mi anns a’ bhaile mhór aon uair. Chunnaic e each fiodha ann an uinneig bùtha ’s thòisich e ’ga iarraidh. Rànail! Cha chuala tu leithid! ’s a’ breabail a chasan air an rathad! Ach fhuair e e mu dheireadh, cha b’ann uamsa na bu mhotha ach bho fhear a bha dol seachad air an t-sràid. Cheannaich e dha e. Smaoinich thusa. O, bha e droch-nàdurach! Ach uairean eile cha leaghadh an t-ìm ’na bheul. Bidh mi cuimhneachadh air na nithean sin glé thric. Bu chaomh leam gu sgrìobhadh e. Dh’fhaodainn a ràdh gun ghoirtich mi m’òrdag ’s gur e sin bu choireach nach robh mi a’ sgrìobhadh. Ach dh’fheumadh cuideigin eile an litir a leughadh dhomh.”
Bha an teine nis a’ gabhail.
“Ma dh’innseas sibh càite a bheil an coire nì mi fhìn an tea,” ars esan.
“Nach sibh a tha coibhneil. Tha e air cùl a’ bhalla. Cha do leig mi dhaibh an solus ùr a chur a steach ’s feumaidh sibh an aire a thoirt oirbh fhéin. Tha mise ro aosd tuilleadh airson a bhith ag ionnsachadh mu sholus ùr ’s na gnothaichean sin . . . Chleachd Alasdair a bhith dèanamh tea cuideachd. Ach tha mi a’ creidsinn nach bi agaibh ach cofaidh ann an Canada.”
Fhuair e na cupanan (an aon fheadhainn) geal le srianag ghorm timcheall orra. Chuir e dà chupan air a’ bhòrd ri taobh na làmpa. Thog e aon aca ’s chuir e faisg oirre e ach thug e air ais e a rithist nuair a chuimhnich-
“Cuimhnich a nis, na bi fada,” — ’s a’ chais a bhiodh am facal a’ cur air. Chuimhnich e mar a dh’éigh i ris aon oidhche( ’s e air a thighinn bho dhanns, ’s an saoghal a’ cur car a’ mhuiltein troimh na speuran) gum bu chòir dha nàire bhith air a’ tighinn dhachaidh mu’n tìd’ ud a dh’oidhche. Carson a bha i gun sgur ’ga shlaodadh sìos as an adhar àrd ud?
“Tha ’n coire goil,” ars ise. Cha robh e air a chluinntinn. Chuir e trì làin an spàin do’n phoit, ’s dhòirt e ’m bùrn innte.
“Tha cuimhn’ agam,” ars ise, “aon oidhche, timcheall air seachdain mus do dh’fhàg e ’n tigh. Bha e air a thighinn bho dhannsa. Tha mi cinnteach gur e sin bu choireach gun dh’fhalbh e. Mus do rinn e ach an dorus fhosgladh thòisich mi ’g éigheach ris nach robh gnothach aige bhith muigh gu’n tìd ud de’n oidhch’. Bha mi cho sgìth. Bha’n dotair air a bhith stigh ’s air innse dh’a athair nach biodh e fada beò. Bha deagh fhios aig athair air a sin e fhéin ach latha-na-mhàireach ’s beag a dh’aithnicheadh duine sin air. Bha dòighean mìorbhaileach ann. Chaitheadh e feasgar foghair a’ dèanamh fàinneachan-toit ás a’ phìob do chlann a’ bhaile.”
Chuir e siùcair is bainne do na cupanan.
“Tha mi ’n dòchas nach e sin a chuir air falbh e,” ars ise. Dhòirt e ’n tea anns na cupanan. Chuir e mun cuairt an tea le spàin a fhuair e anns a’ phreas. Chuir e an cupan ’na làimh ’s thug i deoch as.
“ ’S e cupan math tea tha so,” ars ise.
“Dhèanadh Alasdair cupan math tea cuideachd.”
“Stiùbhart?” ars ise. “ ’S thubhairt thu gun aithnichinn do mhàthair? Tha i beò fhathasd? Nach iongantach nach eil cuimhn’ agam oirre. Ach an dùil càit an aithnichinn i. Thàinig Alasdair a steach aon latha le balach òg ’s thubhairt e rium: “So,” ars esan, “Coinneach MacChoinnich. Dh’aithnicheadh athair sibh. Bha e aig an iasgach còmhla ruibh.” ’S cha robh leithid a dh’fhear ann. ’S ann a bha e a’ tarraing asam. ’S e tea mhath tha so. Bidh mi ’n còmhnaidh a’ gabhail trì làin na spàine de shiùcair ’s tha i dìreach milis gu leòr. ’S tha sibh ag ràdh gu bheil Alasdair a’ soirbheachadh gu math? Dé ’s coireach nach eil e a’ sgrìobhadh? Ach chan eil diofar ann. Chan e soirbheachadh a h-uile nì. Chan è gu dearbh. Tha mise fàs aosda tuilleadh ’s bhiodh e cho math aig an tigh.” Air dhà an tea òl, dh’éirich i:
“Glais an dorus mus tèid thu gu do leabaidh, Alasdair, gun fhios nach fhaodadh coigreach eile a thighinn.” ’S ann an uair sin a smaoinich e nach do dh’fhoighnich e dhith càit a robh siùcair no spàin no bainne nuair a bha e a’ dèanamh na tea.
“Tha’n tea,” ars ise, “cho làidir ’s a bha i riamh.”
| title | An Coigreach |
| internal date | 1960.0 |
| display date | 1960 |
| publication date | 1960 |
| level | |
| reference template | Mac a’ Ghobhainn Bùrn is Aran %p |
| parent text | Sgeulachdan |