Turus Dhachaidh — 2

RINN am bus a shlighe slaodach troimh ’n t-samhradh is troimh a dhùthaich fhéin. Bha triùir anns a’ bhus a chùl air an nighean a bha a’ gabhail an airgid, am fear-stiùraidh ’s e fhéin. Troimh ’n uinneig chunnaic e ’n corc ’s am buntàta a’ fàs. Fad air falbh bha na cnuic a’ còmhradh ri chéile. Bha an saoghal mar leabhar fosgailte ’s aibhnichean a’ snàmh troimhe mar sgrìobhadh. Ri aghaidh an adhair chunnaic e fear ’na sheasamh is speal ’na làimh. Chual e na triùir bhoireannach a’ bruidhinn ri chéile.

“ ’S chan fhaca tu riamh gùn cho brèagha ris. Theab mi a cheannachd.”

“Carson nach do rinn thu sin?”

Thòisich iad a’ gàireachdainn.

“Ach bha e cho brèagha,” ars ise. “Bha e cho brèagha. Chan fhaca mi gùn coltach ris o bha mi ’n Glaschu.”

“Thusa is Glaschu!”

“Seadh,” ars ise le tàmailt. “Bha mi ann an Glaschu co-dhiùbh.”

Glaschu!

Smaoinich e air an t-slighe fhada air an tàinig e fhéin, tarsainn chuantan á New Zealand.

“ ’S dé fhuair thu?” arsa té eile.

“Cheannaich mi briogais do dh’Iain. Bithidh e dol do’n sgoil an dràsd.”

“Bithidh Tormod a’ dol còmhla ris,” arsa té eile.

“Tha iad a’ fàs cho luath,” ars an treas té.

Smaoinich e air an latha a dh’fhàg e ’n tigh dà bhliadhna dheug air ais. An robh fhios aige dé bha e ’g iarraidh?

Chunnaic e athair a rithist — duine beag dèantanach làn beatha mar fùdar a’ losgadh, athair a bha air tuath a ghearradh a mach ás an talamh shearbh ud.

“Dé tha tighinn riut?” ars athair ris.

Cha robh fhios aige dé theireadh e, ’na sheasamh mar sgoilear air beulaibh a mhaighstir. Bha a bhràthair ’na sheasamh ri taobh athar.

“Càit a bheil thu dol?”

“Chan eil fhios agam,” ars esan.

Thug athair sùil iongantach air.

“Na smaoinich thu air do mhàthair?” ars athair.

Smaoinich e air a mhàthair.

“Ach New Zealand! Chan eil mi tuigsinn dé tha ’ga do chur a New Zealand. Nach eil tuath agad an so fhéin?” Bha athair a’ coiseachd sìos is suas. Chan fhada gu’m biodh am fùdar ’ga lasadh. Cha robh a bhràthair ag ràdh smid.

Bha na triùir bhoireannach a’ sealltainn ris. Chuala e té aca ag ràdh:

“Eil thu ’n dùil an e coigreach a th’ann?”

Cha robh càil a dh’fhios aca gu robh e tuigsinn gach facal a bha iad ag ràdh. Thionndaidh iad air falbh bho a shùilean.

“Bha dealbh math air cuideachd,” arsa té aca. “ ‘The Pity and the Passion.’ Theab mi fuireachd.”

“ ’S dé bha Coinneach air a dhèanamh airson a bhìdh?”

Cha dubhairt i smid ach bha i smaoineachadh air an dealbh.

“ ’S iomadh oidhche bha thu còmhla ris a’ coimhead dhealbhan anns na sreathan cùil!” arsa té aca. Thòisich iad a’ gàireachdainn a rithist.

“Bha sibh féin air falbh an Canada,” ars esan ri athair. Chaidh athair ’na stad mar uaireadair a’ dol a bhualadh.

“Bhà,” ars esan, “nuair nach robh obair an so dhomh. ’S bha fhios agam càit an robh mi dol. Carson nach bi thu coltach ri do bhràthair?” Cha dubhairt a bhràthair smid, ’na sheasamh le dhà bhròig mhóir a’ fàs ás an talamh. An ceann beagan ùine dh’fhàg e, le a cheum slaodach, ’s chaidh e sìos chun an fhearainn. Bha athair ’s e fhéin ’nan aonar.

“Uilleim” ars athair.

“Seadh, athair,” ars esan.

“Carson a tha thu a’ falbh?”

“Chan eil fhios agam,” ars esan. Thug athair an t-sùil iongantach ud air a rithist.

“Nam biodh tu coltach ri Tormod . . .” Stad e.

“Tha Iain a’ fàs cho coltach ri athair, arsa té aca, “anns a’ choiseachd.”

“ ’S na mhothaich thu mar a bhitheas e a’ tachais a chinn dìreach mar athair?”

“Tha iad mar an dà sgadan,” ars an treas té.

Well, dé thachair riut an New Zealand? ars esan ris fhéin. Anns a’ cheud àite, cha robh e ach na fichead bliadhna ’s an saoghal mór air thoiseach air. Dh’fhiach e ri e fhéin fhaicinn mar a bhà e anns na làithean ud ach cha b’urrainn dha. Smaoinich e gur ann a bha e mar naidheachd ann an litir ùir. Neochiontas! Co-dhiùbh, ràinig e New Zealand. ’S fhuair e obair gu leòr airson beagan airgid a chosnadh nuair a thog e air a rithist.

Bha e ann an saoghal mór mar isean anns an adhar. Chaidh e deas gus na ràinig e baile mór. Thòisich e ann an obair a bha a’ dèanamh chéisean litreach.

Thug e greis mhath an sin gus na thòisich an t-iarrtas do-ainmichte a rithist.

“Eil thu smaoineachadh an còrd an sgoil ri Tormod?” arsa té de na triùir.

“Tha mi cinnteach gun còrd,” fhreagair té eile.

“Co-dhiùbh, tha iad cho luaisgeanach ’s gur ann san sgoil as fheàrr iad. Tha Iain a nis a’ falbh an déidh nan carbaidean. ’S ann tha eagal orm gun éirich rud dha. Bha e ’na shlaodadh ri carbaid an latha roimhe. Bha mi ris, ach dé math?”

“Clann an latha an diugh,” ars an treas té. “Tha iad cho luaisgeanach. Cha b’ann mar sin a bha sinne nuair a bha sinn òg.”

An déidh sin thòisich e ’g obair aig tuathanach — a’ bleoghan, ’s a’ glanadh bhàthaichean ’s a’ cur ’s a’ buain. Bha e ùine mhath an sin. Aon latha bha e ’na sheasamh a’ coimhead nam mucan a’ strì ri chéile am measg an cuid bìdh, brùidean móra reamhar. Laigh doilgheas air a spiorad.

“Chan eil nì cho feumail ri maighstirean sgoile ceart,” arsa té de na triùir. “Ach chan eil dragh aca de chàil an diugh ach an sgillinn.”

“Chan eil gu dearbh,” arsa té eile. “Nach eil na paipearan làn de’n cuid aimhreit.”

“Eil cuimhn’ agad air a’ Bhodach Dhearg?” ars an treas té.

’S dh’fhàg e ’n t-àite sin cuideachd. An ceann bhliadhnachan cha mhór nach fhaca e New Zealand gu léir. Có smaoinicheadh gu robh e cho beag?

“Ach càite ’n téid mi nis?” ars esan ris fhèin.

Mu dheireadh bha e ’g obair ann am factoraidh a bha a’ dèanamh uaireadairean — uaireadair an déidh uaireadair a’ diogadh.

Aon latha dh’fhàs e tinn. Cha robh fhios aige dé bha tighinn ris. Bha e bruadrachadh gach oidhch’ mu dheidhinn uaireadairean, ’ga chuartachadh le’n aodannan móra, geala. Bha a spiorad ’na laighe mar nighinn anns an dorchadas. Aon latha dh’éirich e tràth anns a’ mhadainn.

“Dé tha thu a’ deanamh an so?” ars esan ris fhéin.

Bha a’ ghrian a’ deàrrsadh anns an adhar ach b’e grian choimheach a bha innte, cha b’e grian a rìoghachd-san.

Sheall e mach air an uinneig — trì mìle eile! Stad am bus ’s dh’fhàg aon de na boireannaich e.

“Bithidh mi ’gar coimhead,” ars ise ris an dithis eile.

Lean a shùilean i ’s i falbh dhachaidh le bascaidean bìdh. Bha tigh beag ri taobh an rathaid ’s chunnaic e balach a’ tighinn ’na coinneamh. Bha esan ’na ruith ach bha ise crùbte leis na bascaidean agus slaodach ’na ceum. Dh’ fhàg am bus iad, ach bha e a’ sealltainn ás an déidh airson ùine.

“Cha bhi e fada tuilleadh,” ars an dara té ris an té eile.

“Cha bhì,” ars ise, agus: “Tha an turus sìos am baile a’ dèanamh feum dhomh. Chan eil e gu math a bhith an còmhnaidh trang aig mòine ’s fearann.”

’S an déidh sin chuir e ri chéile gach sgillinn airgid a bh’aige ’s ghabh e am bàta. Cha robh e air sgrìobhadh chun an tighe fad bhliadhnachan móra. Nam faiceadh e duine de na balaich am port, sheachnadh e e. Cha

Agus so e nis anns a’ bhus a’ dol dhachaidh. Mìle eile! Bha an dithis bhoireannach a’ faighinn am bascaidean deiseil, ach dh’fhuirich esan ’na shuidhe mar gum biodh e ceangailte.

“Chan eil am bus a’ dol nas fhaide na so,” ars an nighean.

Dh’éirich e mar gum b’ann á cadal.

Fhuair e an dà mhàileid ’s thug e an rathad air. Bha an samhradh a’ dòrtadh timcheall air, ’s am muir a’ beucadh mìle air falbh.

Bha an corc òrach, àrd is blàth. Choinnich e duine dubh — ceannaiche siubhail — air an rathad, ’s esan le dhà mhàileid cuideachd. Bha an ceannaiche-siubhail airson am bus a ghlacadh air ais do’n bhaile. Bheannaich Uilleam an latha dha anns a’ Bheurla ach cha do fhreagair e, mar nach biodh e glé ealanta anns a’ chànan. Smaoinich Uilleam gu robh e coimhead aonaranach.

Ràinig e an geata. Cha robh duine ri fhaicinn timcheall an tighe. Bha cearc no dhà a’ sgrìobhadh facail choirbte anns a’ chrèadhaidh. Leig e sìos an dà mhàileid aig an dorus. Timcheall air, bha sìth gun chrìoch ach gun cual e seilean a’ falbh air feadh an latha. Chunnaic e faoileag a’ teàrnadh chun na mara.

Sheall e sìos ’s chunnaic e athair am measg a’ choirc. Faisg air bha a bhràthair ’na sheasamh.

Dh’fhàg e ’n dà mhàileid ’s dh’fhalbh e sìos. Bha a chùlaibh ris a’ mhuir ged a chluinneadh e i a’ beucail. Bha fhaileas fada air an talamh nuair a chaidh e an coinneamh athar.