---

[50]

Am Bàrd

BHA am bàrd ’na shuidhe anns a’ chathair nuair a chaidh mi steach.

“Có thù?” ars esan.

Dh’innis mi dha.

“Carson a thàinig thu?” ars esan.

Dh’innis mi dha gu robh mi dol a sgrìobhadh leabhair mu dheidhinn.

“Carson?” ars esan. Bha dà shùil chruaidh air m’aodann mar dhà sgithinn.

Carson?

Cha dubhairt mi smid: cha robh fhios agam dé chanainn. Thionndaidh e air falbh.

“Suidh,” ars esan.

Shuidh mi.

“Dé ’n aois a tha thu?” ars esan.

“Trì ar fhichead,” arsa mise.

“Trì ar fhichead!” ars esan. Bha mi air a h-uile càil tha so innse dha ann an litir. An e nach robh e air a leughadh?

“Trì ar fhichead!” ars esan. Bha e fhéin leth-cheud.

“Leabhar mu mo dheidhinn!” ars esan.

“Seadh,” arsa mise.

“Am bàrd mór!” ars esan, “am bàrd mór ainmeil!”

“Seadh,” arsa mise, “am bàrd mór ainmeil.”

Thog mi balla ’s cha robh mi airson gu leagadh esan e.

“Na h-òrain ghaoil,” arsa mise.

“Na h-òrain ghaoil!” ars esan.

Bha leabhraichean timcheall nam ballachan. Cha robh aon leabhar bàrdachd ann cho fada ’s a dhèanainn

---

[51] a mach. Bha dorchadas ’na laighe air an t-seòmar mar gheamhradh.

“Gaol!” ars esan. ’S mar gum biodh e bruidhinn ris fhéin: “Dé a th’ ann gaol?”

Cha do fhreagair mi e seach gur ann ris fhéin a bha e bruidhinn.

Cha do smaoinich mi riamh gum biodh e cho beag is cho maol. B’e sin a chuir an t-iongantas bu mhotha orm.

“Tha i ’na cadal,” ars esan.

“Bithidh i an còmhnaidh a’ cadal gach feasgar,” ars esan.

Chuala mi bus a’ gabhail seachad air an t-sràid. Troimh ’n uinneig thainig fàile cùbhraidh mar ùbhlan.

“Chan eil i gu math” ars esan. “An gabh thu balgam tea,” ars esan.

Tea?

Nam biodh e air fìon no uisge-beatha no . . . nectar . . . a thoirt dhomh. Ach tea!

“Gabhaidh,” arsa mise.

Chaidh e ’n ath-dhorus ’s chuala mi ’m bùrn a’ ruith do’n choire. Thàinig e steach.

“Chuir mi air an coire,” ars esan. Nach e bha buileach maol is beag.

“Gabhaidh cupan iomadh seòrsa deoch,” ars esan.

Bha na sùilean biorach air mo shùilean-sa a rithist.

“Eil toit agad?” ars esan.

Thug mi dhà toit. Dh’éirich a’ cheò timcheall aodainn.

“ ’S tha thu a’ dol a sgrìobhadh leabhair?” ars esan.

“Tha,” arsa mise.

“ ’S e rud math a th’ann an toit,” ars esan.

“Sgrìobh mise leabhar uair,” ars esan, “dà leabhar.” ’S an déidh sin thubhairt e:

“Tha i a’ bàsachadh.”

Cha dubhairt mi smid.

“Tha fhios aice air cuideachd,” ars esan. “Tha sinn pòsda fichead bliadhna. Eil thusa pòsd?”

“Chan eil,” arsa mise. Thug e sùil orm.

“Cha chaomh leam a bhith smaoineachadh mu dheidhinn a’ bhàis” ars esan. “Tha eagal oirre,” — ’s an ceann ùine — “is orm-sa.”

---

[52]

“Tha eagal air a h-uile duine roimh ’n bhàs,” arsa mise.

“Cha do smaoinich mi air uair,” ars esan, “cha do smaoinich mi air idir.”

Chaidh e ’na thàmh.

“Am faca tu duine riamh leis an deoch?” ars esan. Bha e a’ bruidhinn rium mar gum b’ann ri leanabh.

“Chunnaic,” arsa mise.

“Sin mar a tha sinne,” arsa esan. “Tha sinn a’ gabhail na deoch, ach, aon latha, tha sinn a’ dùsgadh. ’S tha thu a’ dol a’ sgrìobhadh mu dheidhinn fear a ghabh an deoch.”

“Tha ’n coire a’ goil,” arsa mise.

Dh’fhalbh e. An ceann beagan ùine thill e a rithist.

“Cha bhi ’n tea fada nis,” ars esan.

“An e ise a bha brèagha no an e mise?” ars esan. “An e ise a bha brèagha uair no an e mise a bha amaideach? Càit a bheil an fhìrinn?”

Cha robh fhios agam dé theirinn.

“Bha i òg o chionn fichead bliadhna,” ars esan, “ ’s tha i nis aosd is tinn is grànda — ’s tha i a’ bàsachadh.” Dh’éirich e. Ann an cóig mionaidean thàinig e steach le dà chupan tea is aran.

“Cha chuir mi càil thuice-se,” ars esan. “Chan eil math dhomh a dùsgadh.”

“Cha chaomh leam a bhith faicinn daoine a’ bàsachadh,” ars esan. “Chan eil còir aig daoine a bhith bàsachadh. Chan eil e ceart.”

Dh’òl mi balgam tea.

“Chan eil e ceart,” ars esan.

“ ’S tha thu a’ dol a’ sgrìobhadh leabhair?” ars esan. “Leabhar mu mo dheidhinn-sa!”

“Chan eil mi airson gun sgrìobh thu e,” ars esan.

“Carson?” arsa mise.

“Carson!” ars esan. “Innsidh mi dhut,” ars esan. “Chan eil an deoch orm a nis.”

Thuig mi e.

“Tha cuimhn’ agam fhìn nuair a bha mi òg, ’s bu chaomh leam nach biodh. Na leugh thu . . . ach dé math?”

---

[53]

Nach e bha buileach aosd. Bha e ’g òl na tea mar chù.

“Chan eil mi ’g iarraidh cuimhneachadh air,” ars esan. Bha a làmh air chrith. Dhòirt pàirt de’n tea air an làr.

“Gaol!” ars esan. “Co air a bha gaol agam, an nighean a bh’ann no an té a tha bàsachadh?”

Bha aodann mar iarann.

“Tha cóig bliadhna o chaidh i mar so,” ars esan. “Chan fhada gu’m bi i marbh. ’S nach biodh e cho math dhi? ’S fhada nis o sguir i dh’fhàs.”

Thug e sùil a mach air an uinneig.

“ ’S a’ tighinn thugam-sa a bhruidhinn mu dheidhinn leabhair. Chan eil cuimhn’ agam air an fhear a sgrìobh an leabhar sin.”

Ann an ùine ghoirid thubhairt e rithist:

“Carson a thàinig thu? Bha cùisean réidh gus an tàinig thu? Trì ar fhichead!”

Bha ’n cupan air chrith ’na làmhan. Chuir e sìos e.

“Bha còir agam a thighinn,” arsa mise. “Ach ma . . .”

“Dé chòir?” ars esan.

“Chan eil dragh agam dhìot-sa,” arsa mise, ’s mi ’g éigheachd, “chan eil dragh agam dhìot. Ach tha dragh agam de d’ bhàrdachd.”

Stad sin e. Theab mi maitheanas iarraidh air anns a’ mhionaid ach cha do dh’iarr.

“Innsidh mi rud dhut,” arsa mise. “Dh’ionnsaich mi mu ghaol bho do bhàrdachd.”

“Ha, ha,” ars esan.

“Cha do dh’éisd mi ris.

“Thug thu cànan dhomh.”

“Thug Orpheus cànan do na clachan” ars esan.

“Thug,” arsa mise.

“Eil fhios agad,” arsa mise, “gu bheil daoine falbh air feadh an t-saoghail air an tug do bhàrdachd atharrachadh?”

“Air an tug mo bhàrdachd atharrachadh?” ars esan, ged a bha deagh fhios aige có air a bha mi bruidhinn. Na chuir e eagal air a riamh?

“ ’S e ’n fhìrinn a bh’agad nuair a sgrìobh thu,” arsa mise.

---

[54]

“Chan è,” ars esan. Bhuail e a làmh air a’ bhòrd.

“ ’S è,” arsa mise, ’s mi ’g éigheachd mar gum bithinn a’ strì airson mo bheatha.

“ ’S è,” arsa mise. “Tha mi ’g ràdh riut gur e ’n fhìrinn a bh’agad.”

“Ciamar a tha fhios agad?” ars esan.

“Aithnichidh an cridhe an fhìrinn.”

“Nach tù tha òg,” ars esan, “nach tù tha buileach òg.

Chunnaic mi an dorchadas a’ fosgladh aig mo chasan.

“Gealtaire,” dh’éigh mi ris, “a ghealtaire.”

Chaidh an claidheamh troimhe, ’s sheall e rium.

“An gabh thu tea eile?” ars esan.

“Cha ghabh,” arsa mise.

Chaidh e rithist chun na h-uinneig.

“Tha thu ceart,” ars esan.

“Ceart?”

“Seadh. ’S e sin a th’annam. Gealtaire.”

“Cha robh mi . . .”

“Cha leig thu leas. ’S e gealtaire a th’annam. Chan eil e furasd a bhith treun.”

Dh’éirich mi.

“Sud an leabhar a’ falbh,” ars esan.

Cha do fhreagair mi e.

“Mus fhalbh thu,” ars esan, “thig còmhla rium airson mionaid. ”. Stad e air taobh muigh seòmair.

Dh’fhosgail e an dorus air a shocair. Bha ballachan an t-seòmair uaine mar mhuir.

’Na laighe anns an leabaidh ’na cadal bha boireannach le falt liath ’s aodann geal. Bha an uinneag dùinte ’s cùirteirean uaine tarsainn oirre. Ri taobh na leapa bha cathair le botail bheaga. Thug mi sùil air ’s e a’ sealltainn rithe.

Co air a bha e a’ smaoineachadh?

Có a bha e a’ coimhead? Air mo shon-sa, có bha mi a’ coimhead ach seana-bhoireannach? Ach air a shon-san . . .

An e sud a’ bhàrdachd ’na laighe?

Bha i mar gum biodh i marbh.

---

[55]

Chaidh sinn a mach.

“Dé tha tighinn rithe?” arsa mise.

“Cansar,” ars esan.

“Tha mi duilich,” arsa mise.

Cha do fhreagair e mi, ’s bha e ceart gu leòr. “Tha mi duilich.” Dé bha sin a’ ciallachadh?

“Choinnich mi anns a’ bhaile-sa i,” ars esan. “Sgrìobh mi iomadh òran m’a deidhinn. ’S tha thusa a’ tighinn thugam an diugh a’ bruidhinn air na làithean sin! Tha iad cho fada air falbh,” ars esan, “ri Màrs . . no Bhénus.”

“Carson nach leig sibh leinn?” ars esan.

“Cha leig,” arsa mise. “ ’S e seòrsa gaoil a tha so cuideachd, a bhith sgrìobhadh leabhair mu dheidhinn do bhàrdachd. Ach, aon rud, chan fhàs esan aosd.”

“Gaol?” ars esan.

“Carson nach biodh i beò ’na do bhàrdachd?” arsa mise, “mar a bha i uair. Fìrinn!” arsa mise. “Tha thu fhéin a’ faighneachd dé th’anns an fhìrinn ’s tha mise ’g innse dhut gur ann air a’ bhréig a tha sinn beò, a’ bhreug a nì an fhìrinn de’n bhréig. Cha bhàsaich gaol a chaoidh!”

“Nach eil mi ’ga coimhead a’ bàsachadh?”

“ ’S nach eil mise ’g innse dhut — mise ’g innse dhut-sa! — gun ghin sin gaol eile, an gaol a th’agamsa air do bhàrdachd. Tha i ’na cadal anns an t-seòmar ud, ach chan e ise ’na h-aonar a tha cadal an sud.”

“An leabhar?” ars esan.

“Chan ann mu do dheidhinn-sa a bhiodh an leabhar. ’S ann a bhiodh e mu dheidhinn do bhàrdachd is mu deidhinn-se, mu dheidhinn a’ ghaoil. Có thusa co-dhiùbh?”

“Ach am bàs?” ars esan, “an dorchadas?”

“Chan e sin ar gnothach,” arsa mise.

“Cha tàinig muir-làn gun tráigh ’na dhéidh,” ars esan.

“Cha tàinig,” arsa mise,” ’s mur biodh an dorchadas ann ciamar a chitheadh sinn reul anns an adhar?”

Dh’fhosgail e an dorus. Bha an oidhche dorch.

“Tha mi ’n dòchas,” ars esan, “nach bi an leabhar cho breugach ris a’ bhàrdachd.”

“Bithidh iad cho breugach ’s a tha ’n fhìrinn,” arsa mise. “Bithidh iad cho breugach ’s cho fìrinneach ’s a tha ’n gaol.”

Chuala mi an dorus a’ dùnadh as mo dhéidh, ’s e tilleadh air ais do ’n tigh.