4
Bha an duine agus an cù a’ gabhail gu socrach tarsuinn na mòintich. Bha esan a’ bruidhinn ris fhéin, ’s bha an cù a’ snòtaireach aig toill air an robh e glé eòlach. Gu dearbha bha an dithis aca cho eòlach air an t-slighe seo ’s nach iarradh iad solus a’ latha no solus sam bith eile airson a rathad a dheanamh. Rathad nan Caorach, còmhnard agus tioram. Bha an fhaing aca ’na theis-mheadhon, eadar Ard-nan-Claisean agus a’ Ghil. Ach b’fheàrr le na caoraich na ròidean cumhang lùbach aca fhéin. Bha a’ mhòinteach làn dhiubh, agus cha robh aon ann nach aithnicheadh esan. Cha robh àite gun ainm, ’s bha na h-ainmeanan sin aige. Glé thric bhiodh e ’ga fhaicinn fhéin ’gan innse dha coigreach a choireigin — duine le peann agus pàipeir aig an robh ùidh ann an ainmeanan.
‘Seo agad ma-tha Rathad nan Caorach ’s bheir e dìreach gu stairseach a’ Sgudalair sinn. Tha Rathad Aonghais ’Ic Dhomhnaill ann a sin, Siar oirnn; agus air an taobh eile, a’ ruith gu Sear, tha Rathad na Buaile. Bheir an dà rathad sin air ais chun a’ chladaich thu.’
Fear foghlumaicht nan ainmeanan le sgoinn a’ sgrìobhadh.
‘A nis. .. na leanadh tusa Rathad Aonghais ’Ic Dhomhnaill ruigeadh tu an Dùn. B’e sin dachaidh Aonghais, agus dachaidh a mhic ’s a nighean. Ach nam b’e rud e ’s gu’n gearradh tu gu’n Iar’as, ruigeadh tu an uairsin na Lochan Sgeireach agus an Cladh. Cladh Thómais air bàrr a’ chladaich.
‘Tha Rathad Caol na Buaile a’ dìreadh suas gu Buaile-na-Crois ’s a’ lùbadh a-steach fad mìle gu àite ris an
canadh ’ad Léinebroc. Bha dachaidhean a sin cuideachd — muinntir Alasdair ’An ’Ic Sheumais a’s a’ Bhuaile, muinntir Ailein Ruairidh agus muinntir Mhurchaidh Bhàin ann a Léinebroc. .. bha, daoine gu leòir. .. agus dh’fhalbh ’ad. .. bhàsaich ’ad. ..
‘Ach chunnaic mise uair a charaid, chunnaic mi uair. . .’
Maduinnean socair séimh an uair a dh’éireadh a’ ghrian. .. na maduinnean a dh’fhalbhadh iad gu léir còmladh ’s an talamh fliuch le dealt, an gleann fo cheò. Dh’fhaodadh gu’m biodh an gnothuich ris a’ bhaile a bha seachd mile deug go’n Iar-dheas orra — gach duine le threud fhéin a’ dol gu margadh. Neo ’s dòcha gu’n deanadh iad air an àrd mhòintich a chruinneachadh nan caorach. ..
‘An àrd mhòinteach,’ chanadh e ris an duine, ‘ . .. sin agad a’ mhòinteach a chì thu os cionn na Gil. .. suas uachdair a’ ghlinn agus a-mach romhad. Nam biodh tu ag iarraidh sealladh math fhaighinn oirre chan eil àite nas fheàrr — chan eil àite nas fradharcaich — na’n Tom Geur ann am mullach na beinne. Seall, sin an Tom Geur an taobh-sa. .. seas thusa ’na mhullach latha glan soilleir, agus tha siorruidheachd de mhòinteach sgaoilte fo d’ chomhair. .. sgaoilteach de mhòinteach mhór bhriste. .. lochan agus uillt agus aibhnichean, féithichean agus raoin. .. ’s chan eil àite gun ainm.’
Thòisicheadh e a-muigh gu fada aig an aona bheinn eile a bha air a’ mhòinteach aca — Sgriothabhal ’s i ’na h-aonar a’ cumail fasgadh ri Lochan a’ Ghille Ruaidh. Bha feadan cam Idhagro a’ cuir nan caran gu Sear, timchioll Loch Bhréitheabhat agus suas gu Blàr na Fala. Agus faisg air a’ bhlàr bha Loch Chaol Shanndabhat far ’na ghabh e-fhéin agus a’ Sgudalair feagal am beatha aon fheasgar fann meanbh-chuileagach. Rug an oidhche orra ’s gu dearbha cha b’ann geàrr a bha an t-slighe: sìos Garadh Mór Shanndaidh ’s a-steach an gleann gu Gil-a’ -Chlamhain. Ainmeanan gu leòir: an Airidh Ghlas, an t-Slugaid, a’ Leana Bhàn, Bhréitheascro, an Garadh Dubh agus Bota-Cnàmh. Bhiodh daoine a’ faicinn rudan aig
Bota-Cnàmh, rudan neònach. .. Thuirt Seonaidh Dubh aon oidhche ’s e air chéilidh:
‘Tha rudeigin a’s an diabhul àit ud nach ceannsaich do reusan.’ ’S cha robh duine nach do chreid Seonaidh Dubh ach Seonaidh Dubh fhéin.
Air a’ mhòinteach a-stigh bha dà loch eile Sear air a’ Bheinn: Loch Léineabhat, domhain agus dorch le bruaichean àrda dubh — cha tigeadh eun ’na h-àruinn ach an fhaoileag ’s an fharspag; agus Loch Sléibht, air a cuairteachadh le feur agus fraoch agus luachair, far am faiceadh tu an fheadag ’s a’ naosg agus an eala bhàn ’na h-àm fhéin. Bhiodh balaich Dhomhnaill Mhurchaidh Bhàin a’ snàmh ann an Loch Slèibht a chula samhradh. Bha an tigh-mòintich aca ’na ceann-a- Tuath ri taobh an fheadain. Bha an tigh-mòintich aca-fhéin ann an Gearraidh na Beinne — chitheadh tu na làraich: àiridh Alasdair ’An ’Ic Sheumais agus àiridh Aonghais ’Ic Dhomhnaill air Bhréitheascro; Seonaidh Dubh agus an Glaisean aig Lochan a’ Ghille Ruaidh; àiridh Ailein Ruairidh — athair a’ Sgudalair — a-muigh air a’ Leana Bhàin. Bhriseadh e do chridhe a bhi ’gam faicinn.
Shuidh e sìos air cnoc fraoich far am biodh curra-mheadhagan a’ fàs gach bliadhna. Bha a’ feasgar a nis dorch, agus chunnaic e gu robh dreach a’ gheamhraidh a’ tighinn oirre a rithist. Cha robh sgeul air cuileag no meanbh-chuileag, daolag no damhan-allaidh. An damhan-allaidh a b’fhearr leis a bh’ann. Uaireigin bheireadh e fad a’ latha ’ga choimhead ag obair, a’falbh leis a’ lìon ud gu faiceallach, foighidneach. Cha dèanadh mac an duine gu bràth nì cho iongantach, cho sgileil, ri seo. Ach sgriosadh e i — an troc — le dhà chas spàgach agus bata. ’Se sin a thigeadh air, a’ Sgriosadair mór grànda, fàth a’ bhròin. Bha an damhan cho sgiamhach, le chasan caola tuigseach, ann an teis-mheadhon a dhachaidh. Lorgadh e cuileag mhór dha, agus chòrdadh e ris a bhi ’na fhianuis air an t-sabaid aithghearr ud: srann àrd an eagail aig a’ chuileag agus fear treun a’ mhonaidh, gun iochd, gun aithreachas, ’ga bruthadh gu bàs. Agus cho luath ’s a bha an ùpraid seachad,
cheangladh e an t-anart glan-thimchioll na closaich agus dh’fhàgadh e ann an siud i gus am buaileadh an t-acras air. ’S dòcha cuideachd gun tilgeadh e geug fraoich dhan a’ lìon ach bha an damhan sgiobalta ’s cha bhiodh fada gus an tilgeadh e a-mach air ais i. Aon uair thilg e seillean-each innte, ach cha do rinn an damhan cron sam bith air. Dh’aithnich esan a’ latha sin gu robh an damhan agus an t-seillean-each dàimheil ri gach-a- chéile. Chanadh feadhainn bodach-spàgach ri seillean-each, agus chanadh feadhainn eile seillean-each ri bodach-spàgach. ’S cha robh focal molaidh aig Domhnall a’ Chladaich dhaibh — bha iad a’ dèanamh dìol air a’ chàl, a’ gàrachadh obair a làimh le uighean beaga dubh a bhiodh iad a’ breith ’nan ceudan.
‘Chan eil annta,’ chanadh Domhnall a’ Chladaich, ‘ach donais, agus strìopairean, gun mhionaid ach steigte ri chéile no a’ breith uighean anns a’ chàl agam-sa.’
A dh’aindeoin sin cha robh càil aige fhéin ’nan aghaidh. ’S ann a bha Domhnall a’ Chladaich a’ bruidhinn air a bhroinn, agus dh’fhaodadh gu robh farmad aige riutha cuideachd. ’S cha do thilg e an còrr dhiubh a lìon an damhain-allaidh.
Ged a bha a’ mhòinteach aognaidh anns a’ gheamhradh, bha i ’ga tharraing-san gu mór. Bha i mar gum b’ann sìnte marbh, ach thuigeadh esan, dh’fhairicheadh agus dh’aithnicheadh e, nach robh i mar sin idir. Bha i ag éisdeachd, a’ feitheamh. Dh’fheumadh duine faiceal ’na còir.
Thachair rud dha-fhéin bho chionn fhada, ’s e ’na ghille òg a’ lorg chaorach ann an Dùbhlachd a’ gheamhraidh. Fhuair e iad aig ceann-an-Iar Loch Bhréitheabhat ann am fasgadh nam bruthaichean dubha. Dà mhult agus caora, na h-aodainn aca air bòcadh leis an fhuachd. Thug e dhaibh aran agus sgealban bhuntàta, an déireach ’na làmhan aig neimh na gaoithe, a shùilean ’s a shròin a’ sileadh. Cha robh fada gus an dàinig a’ feasgar a-mach: chruinnich na sgòthan ’san àirde Tuath, las an dealanaich, agus rinn i fras chlach-mheallain a chuir dearg uamhas air. Chrùb e ri
seann thobhta àiridh, agus chrùb na caoraich còmhla ris. Bha feagal orra. A’ loch cho uamhalt; an t-uisge ri frasadh ’s a’ stealladh mu bruaichean, agus sualaichean a’ briseadh oirre mar gu’m biodh sluagh dhiabhuill ag iarraidh suas gu h-uachdair. Na h-uillt air éiridh ’s a’ sgaoileadh gu brais feadh raoin is ghlinn. A’ mhòinteach gu léir air dùsgadh ann an corruich. Thug e chasan leis cho luath ’s a thog i baltag. Ruith e le beatha, mar gum biodh na deamhnan ud teann air a shàil, ’s bha a’ mhòinteach a’ fanaid air fad na slighe dhachaidh. Chan fhac e na caoraich tuilleadh.
Ach nan robh cù glic man Teàrlach air a bhi aige, bhiodh e air an toirt leis — feagal ann no ás, cha chuireadh iad maill air a cheum agus cù math leotha. Bho’n uairsin, bha coin aca: coin bhìdeach, coin chadalach, coin gun fheum, coin nach robh a leithid a riamh ann. Agus b’e Teàrlach a b’ainm dhaibh uile.
Cha robh gin idir cho math ris an fhear a bh’aige an dràsda: Teàrlach Mór, robach, ruadh. Fhuair e e air crùn ’s cha cheannaicheadh an t-òr an diugh e. Suas ri seachd bliadhna bho fhuair e e, ann an tigh-òsd, ’s e thall anns a’ bhaile a’ faighinn spaid.
Bhuineadh fear a’ chuilein dha na ceàrnaidhean-a- Deas, agus bha pathadh mór air.
‘Mhuire, Mhuire,’ arsa fear a’ chuilein. ‘Sgràthail an obair an òl.’
‘Thoir dhomh fhìn an cuilean,’ arsa Coinneach.
‘Dé thuirt thu, laochain?’
‘Bheir mi dhut crùn air.’
‘Dia, Dia.’
Thug e dhachaidh fo achlais e, gu Ard-nan-Claisean, far an deach nochdadh dha, troimh thìde, agus far na thuig e gu luath gu’m b’e ghnothuich-san sùil gheur a chumail air na caoraich. A thaobh nan caorach, bha an cù agus a’ Sgudalair air an aon fhacal: cha robh sgot a dh’òrduich Dia aca; ach cha robh cron air thalamh annta — fiù’s eunlaith nan speur nach laigheadh orra — agus càil a b’fheàrr idir, bha iad a’ toirt ùmhlachd dha. Cha b’e sin dhan an trusdar cait e, a’ salachair a bhiodh a’
geamhrachadh aca, a nàmhaid gus an stadadh an anail: mórchuiseach, beag-nàire, gràineil, mì-fhallain. Cha robh uair a leagadh Teàrlach sùil air nach biodh grìs a’ ruith troimh chorp, spiorad na muirt ’ga lìonadh bho bhàrr a shròin gu bàrr earbaill. Bhiodh e ag ùrnaigh gun deidheadh a’ chuis-ghràin a thachdadh, no gu sluigeadh an talamh e, no gu sgriosadh Dia e, mar bu nòs, ann am priobadh na sùla.
Ach an aon rud bu dorra dha idir — rud a bhiodh ’ga fhàgail fo mhulad agus fo imcheist, ’se gu’m biodh a mhaighstir a’ toirt lòn agus aoidheachd dha’n ainmhidh seo. A mhaighstir-san, duine tuigseach, toinisgeil, a’ toirt biadh agus bainne dha, cothrom an taigh agus cothrom na bàthaich, cothrom ilmeachd fhéin ’san àite b’fheàrr an tac an teine, agus cadal a’ gheamhraidh far an togradh e. ..
Mar bu mhotha a leanadh na smuaintean sin ri Teàrlach ’sann bu ghràinde a shealladh. Bha e air a leòn eadar fearg agus eudachd ’s cha robh cobhair an dàn dha. Leis an fhìrinn innse, bha feagal air roimh’n chat. Chual e ro thric an durraghan eagallach a bha aige; chunnaic e ro thric an corp a’ teannachadh ’s na h-inean a’ lùbadh a-mach. Bhiodh e ’gan gleusadh ris an tocasaid — sealladh a dh’fhàg gun chadal Teàrlach bochd. Deuchainneach dha-rìreabh a bhi beò ré geamhradh a’ chait, gun shaoirsinn gun cheol-gàire. Thigeadh sgleò air a shùilean agus lorgadh e cùil far a sìneadh e a cheann.
Co-dhiùbh, bha e sona gu leòir a-nis — e-fhéin agus a mhaighstir a’ siubhal na mònitich gu Gil-a’ -Chlamhain, gu tigh a’ Sgudalair agus cat a’ Sgudalair a bha solt, modhail agus cadalach.
Bha an oidhche air tuiteam an uair a ràinig iad; solus na lamp air an uinneag a’ gealltainn blàths; fàileadh blasda na circe brice nuair a dh’fhosgail an dorus.
“Hello,” arsa Neillie, ann an guth socair. A gruaidhean dearg aig teas an teine mar ghruaidhean te a
bhiodh fad feasgar bhos cionn na greideil a’ fuine nam bonnach eòrna.
“Hello, a Choinnich,” thuirt ise. Agus air a cùlaibh, man a’ ghealach ag éirigh, ’s a’ cuir fàilte le mór-thoileachas, aodann eile. Aodann na Nollaige, ag aithris duan:
Gur minig, minig, minig LB Thàinig Crìosd ann a’ riochd a’ choigrich, LB Gur minig, minig, minig LB Thàinig Crìosd an a’ riochd a’ choigrich.
“Tha ’n uiseag a’seinn,” thuirt Coinneach.
“Hello bhalaich,” arsa Nellie. “Teàrlach bochd, Teàrlach bochd agamsa. . .” Earball Theàrlaich a’ sgabadh na gaoith, air a chasan-deiridh ag iarraidh a h-ilmeachd, ag iarraidh oirre-se a chluasan a thachais.
“Teàrlach còir, Teàrlach agamsa. . .”
“Chan eil mi faicinn bó no cearc,” ars a’ Sgudalair, ’s e a’ togail a làimh ri mhaoil ’s a’ coimhead dhan an oidhche.
“Laigh sìos a nis,” arsa Coinneach.
“Carson nach tug thu leat ’ad? ’S dh’fhaodadh tu d’anail a leigeil còmhla rinn-fhìn là no dhà. .. do chasan a chuir suas ’s do phutan-mionaich fhosgladh. . .”
“Fear a ràinig mo latha, buachailleachd chearcan. . .”
“Tróidibh a-steach,” arsa Nellie.
Bha prais-phùlais air an t-slabhraidh, prais air leac an teine, prais a’ pìochail air éibhil — iad uile a’ smùideadh, a’ sméideadh, a’ gealltainn dhut làn do bhroinn. Chaidh Teàrlach a steach fo’n bheing ’s ged a bha an cat ann roimhe, cha do leig an cat air gum fac e càil, gun cual e dùrd. Laigh iad gu sóghail an sin, a’ coimhead nan casan a bha muigh: dà bhròg leathair a’ Sgudalair; brògan tacaideach Choinnich; na stocainnean cloimh aca; dà chas Nellie, le spotagan beaga dubh ás an robh gaiseanan tana mìn a’ fàs.
Bha am bòrd deasaichte, agus lìon a’ Sgudalair trì gloinneachan móra gu ’m beul le uisge-beatha.
“Ar deagh shlàint,” arsa Coinneach.
“Slàinte mhath.”
“Slàint.”
Thog gach duine a ghloinne, ’s chaidh an traoghadh gu luath. Rinn Nellie beagan sitrich, deòir ’na sùilean.
“Oich is oich.”
“Dé do bheachd air, a Choinnich?”
“Cha robh ’n gadaich cho feumach air a’ chroich.”
“Suidhibh sìos a nis,” thuirt Nellie. “Thusa aig a’ cheann seo, a Choinnich.”
Shuidh iad. Agus sgaoil a’ Sgudalair a-mach a ghàirdeanan, chrom e chean, agus rinn e altachadh:
“Dèan tròcair oirnn a tha airidh air ar lòn. Beannaich sùgh na circe, spàg na circe, agus giaban na circe. Agus gu seachd àraidh beannaich uisge na beatha seo. A’ bheatha nach eil maireannach. A-mén.”
“Théid do sgrios,” arsa Coinneach.
“Siùth’daibh a nis,” arsa Nellie.
“Théid do sgrios le teine agus pronnasg.”
“An ith Teàrlach cearc?”
“Ithidh. Rud sam bith.”
“Tha ’n t-uamhas a seo. .. sùgh gu leòir. .. chan fhaod sibh càil dheth fhàgail.”
“Smaoinich ort, Ailein. .. a-cheart cho ròsd ris a’ bhuntàta sin.”
“Seall thus a-mach air do shon-fhéin,” ars a’ Sgudalair. “Tha mise ’s am bodach feusagach a’ faighinn air adhart uamhasach math an dràsda.”
“Bha mi smaoineachadh air an diugh fhéin,” arsa Nellie.
“Dìon is gléidh sinn … gu dé a dh’fhairich thu?”
“Bhiodh e bruidhinn air uaireigin, a Choinnich. Bodach a’s an adhar le leabhar mór … a’ sgrìobhadh … ”
“Bhiodh.”
“Agus a’ fear eile … fear an earbaill … ”
“Hah!”
“Cha do dh’iompaich sin thusa … air dhòigh sam bith … ”
“Gu-tà Ailein,” arsa Coinneach, “cha b’e sin dhut-s’ e.”
“Cha b’e ma-tha … cha b’e, cha b’e. . .”
An triùir ag ith; clab aig beul a’ Sgudalair.
“Bha uamhasan a’s an t-slighe,” ars esan. “Cunnartan.”
“Dìreach a dhuine,” arsa Coinneach. “Mar a thuirt am bàrd: Thug mi greis mhór, le crith ’na mo thóin.”
“Dé?”
“Bloigh bàrdachd a thàinig thugam.”
“Nach mise. . .”
“ ’S tu gu dearbha.”
“Well, well, well. .. siuthad thoir dhuinn e.”
“Ith do bhiadh Ailein, agus fàg a’ bhàrdachd gu rithist.”
“Siuthad a Choinnich.”
“Stad dà mhionaid. .. tha mo cheann-s’ làn bàrdachd.”
Cha robh cuimhne aig a’ Sgudalair air focal a sgrìobh e a riamh.
Shluig Coinneach sìos na bha fo fhiacail agus ghabh e balgam bùrn.
“Ceart a nis,” ars esan. “Bloigh bàrdachd.”
Thug mi greis mhór le crith ’na mo thóin LB ’S mi a’ toinndadh bho m’ chadal LB Gun mhisneachd gun threòir; LB An oidhchde cho fada LB ’S mo shùil air an dorus — LB Deònaich, O deònaich dhomh solus a’ latha.
An oidhche cho fada LB ’S mi sìnte fuar reòidht — LB Dèan tròcar air truaghan chaidh tuathal ’na òig, LB A chunnaic na madaidh LB A’ briseadh troimh’n bhalla, LB ’S a dh’fhalbh leis air amhaich LB A dh’ionnsaidh an teine — LB O anam, pheacaich mi gu mór.
An uair a chrìochnaich e chaidh an triùir aca sàmhach. Bha Coinneach a’ fiachainn ri cuimhneachadh
air an tuilleadh rainn; a’ Sgudalair a’ cagnadh nam briathran a chuala e; agus Nellie a’ beachdachadh air praisean agus biadh.
“Chaidh e glan ás mo chumhne,” thuirt a’ Sgudalair mu dheireadh.
“Mm,” arsa Coinneach.
“Co-dhiùbh. . .”
“Stop am biadh sin sìos do ghoile,” arsa Nellie. “Do thruinnsear a Choinnich.”
“Nuair a bha mi beag,” ars a’ Sgudalair, “bha oidhcheanan dhan t-seòrsa sin ann. .. chrùbainn ri cùlaibh mo sheanair. .. ’s bhiodh feagal orm. .. gu h-àraid nam biodh dealanaich is tàirneanaich ann. . .”
“Guth Dhé.”
“Sin a thuirt mo sheanmhair rium. . .”
“A dhuine bhochd.”
“ . .. mo sheanmhair Léinebroc. Cha robh i beò fada as deidh mo sheanair.”
Bha a sheanmhair Léinebroc air a’ leabaidh ann a Léinebroc a riamh bho bhàsaich Ailean Ruairidh an duine aice. Bha aodach mu ceann agus beanntan de dh’aodach mu h-uachdair — plangaidean agus cuibhrigean a rinn a dà làmh fhéin. Bha iomadach rud aice air a chàrnadh a-measg an aodaich: luideagan, fuidheagan, putanan, fiucanan; snàth agus snàthadan; bioran-fuilt; grìogagan gloinne, grìogagan fiodh, sreangan; sgilligean-ruadh agus buinn-a- sia; briosgaidean agus pronnagan agus botul beag le uisge-beath an t-suathaidh a bhiodh i suathadh ri casan. Agus air a’ bhòrd ri taobh na leap bha dà leabhar mhór. Chan fhaca duine riamh leabhraichean cho trom ri siud. Bhiodh ise ’gam fosgladh bho àm gu àm — dhùineadh i a sùilean an toiseach ’s bhiodh a beul a’ gluasad. An uairsin thionndaidheadh i na duilleagan, a’ fliuchadh a h-òrdag le teanga.
Bhiodh a’ Sgudalair uaireanan a’ fuireachd cómhla ri sheanmhair Léinebroc, agus goirid mas do bhàsaich i, aon oidhche dhorch ’s e ’na shuidhe ris an teine, nach ann a chual iad an tàirneanaich fad ás. Cha do shaoil e
móran dheth — cha robh fiù’s dealanaich ri fhaicinn. Ach cha mhór nach do stad a chridhe an uair a chunnaic e ceann aosd a sheanmhair ag éirigh a-mach ás an ùpraid a bha mun cuairt oirre — a sùilean a’ lasadh, thuirt i ris: ‘Cluinn, Ailein. .. tha an Tighearna ri labhairt. .. guth Dhé a ghràidh, guth Dhé.’
An uair a dh’innis e seo a rithist dha Seonaidh Dubh thuirt Seonaidh Dubh gu robh a sheanmhair Léinebroc air a subhailcean a chall.
“Eil cuimhn agad, a Choinnich, air an dà leabhar a bh’aice. .. ri taobh na lamp air a’ bhòrd? ’S bhiodh sinn a’ coimhead ri na dealbhan a bh’unnta. .. ’s bhiodh ise ’g innse dhuinn mu’n deidhinn. . .”
“Bha dealbh an t-Sàtuinn ann.”
“Bha agus. .. nach robh dealbh eile. . .”
“Saighdeir,” arsa Coinneach. “Saighdeir le clogaid agus claidheamh a’ coiseachd troimh’n teine. Cha robh feagal aige-san roimh’n t-Sàtunn, gu dearbha fhéin cha robh. . .”
“Robh agad-s’ ?” arsa Nellie.
“Agam-s’ ! Cho luath ’s a chunna mise ’n dealbh ud thuirt mi rium-fhìn nach robh càil air an talamh cho feumail ri deise mhór iarainn, claidheamh is clogaid. .. Agus a riamh bho’n uairsin bha mi coimhead ri peileachan sinc ann an dòigh ùr.”
Thàinig bailc mhór de ghàireachdainn air — gàireachdainn àrd chruaidh — ’s e ri toinndadh a chinn bho Nellie gu Ailean gu Nellie, a’ dèanamh cinnteach gu robh iadsan a’ gàireachdainn cuideachd. Bha Nellie agus Ailean gus call a mùn a’ coimhead ris. Troimh thìde, co-dhiùbh, fhuair iad air sìoladh sìos.
“Dé bha sinn ag radh?” ars a’ Sgudalair ’s a dhà shùil dearg.
“Do sheanmhair Léinebroc,” arsa Nellie. “Leabhraichean a bh’aice.”
“ ’Se, na leabhraichean. Cha robh dealbh Dhé idir ann.”
“Cho robh,” arsa Coinneach. “Ach a dh’aindeoin sin bha fada bharrachd feagal agam roimhe-san.”
“Bha ’s agam-sa.”
“Na rudan a dhèanadh e ann an droch nàdur. . .”
“Obh-obhan.”
Dh’éirich Nellie ’s chaidh i gu Teàrlach le na corran.
“Pudding buidhe agus duff,” ars ise.
“Woill,” arsa Coinneach, “tha mi-fhìn gu stracadh.”
“Ni mi balgam té a-réisd. Gabhaidh sinn an duff air ar suipeir.”
“Bha chearc math dha-rìreabh. ’S am buntàta ròsd, ’s na curranan. . .”
“Fiach gu’m bi thu tighinn nas tric ma-tha.”
“Bithidh. Bithidh gu dearbha.”
Thug a’ Sgudalair sgian agus spliuchan agus pìob a-mach ás a phòcaid.
“Gheibh thu mach ma-tha,” ars esan, “nuair a smaoinicheas tu air, a Choinnich — ’ilfhios agad, bha mo sheanmhair-sa air a beò-ghlacadh leis an fheagal. . .”
“Cha b’i na h-aonar,” arsa Coinneach. “Daingead Ailein, eadar am bodach feusagach agus na bha dh’uamhasan a-muigh air an oidhche. .. woill, ’se dìreach iongantas a bh’ann gu’n ghléidh duin idir a chiall ’s a reusan. Dìreach iongantas.”
“Bhiodh stòraidhean math aca gu-ta,” arsa Nellie. Bu chaomh le Nellie stòraidhean mu dheidhinn uamhasan a bhiodh a-muigh air an oidhche.
“Stòraidhean,” arsa Coinneach. “O bhrònag, cha robh a leithid eile ann.”
Chuir e thuige a phìob.
“Fuirich gus a suidh mi,” arsa Nellie. “Siud do chopan-s’ , Ailein. . .. seo a nis.”
Agus dh’innis Coinneach stòraidh, té de stòraidhean Dhomhnaill a’ Chladaich.
“Bho chionn fhada ’n t-saoghail,” arsa Domhnall a’ Chladaich, agus cha chuala e-fhéin na Coinneach Beag facail cho ceòlmhor, oidhche geamhraidh air Ard-nan-Claisean.
“Bho chionn fhada ’n t-saoghail bha boireannach
àraidh agus a’ nighean aice a’ còmhnaidh ann am baile man am baile seo. H-abair thusa gu robh iad dòigheil, agus bha an tigh aca glan, comhfhurtail. Ach cha robh sgeul air fear-an-taighe, agus bhiodh ’ad ag ionndrainn sin, gu h-àraid nuair a dh’éireadh air a’ ghaoth ’s a thigeadh i le fasan trom.”
“Cà robh e?”
“O, fad air falbh. .. cha robh fios aig duine.
“Ach tha na boireannaich cho innleachdach, ’s cha robh glé fhada gus an cualar air feadh na tìr ud gu robh rùm aca dha duine sam bith a bhiodh a’ lorg tàmh na h-oidhche.
“Agus air feasgar grianach samhraidh, thainig fear òg eireachdail chun a taigh — duine snog man Calum Dhomhnaill Bhàin — agus bu mhór an gàirdeachas a rinn am boireannach agus a nighean ris.
“Thug e ’n ionnairidh sin ag innse dhaibh mu dheidhinn fhéin — fear siubhal a bh’ann ’s cha robh mìr dhan t-saoghal mhór nach fhac e. ’S bha a chòmhradh cho tlachdmhor ’s nach do dh’fhairich an dithis eile an oidhche dol seachad.
“ ‘Mo chreach!’ ars am bioreannach, ‘nach seall sibh! Tha a’ latha tighinn!’
“Dh’éirich an duine gu h-obann, thuirt e gu robh esan a’ dol a chadal a-nis, agus thug e àithne dhaibh gun a dhùsgadh gus am biodh an oidhche ann a rithist. Agus sin mar a bhà, fad thrì latha, ’s cha robh am boireannach no a nighean ri ’m faicinn anns a’ bhaile ré na h-ùine sin.
“Air a’ cheathramh latha, co-dhiùbh, chan fhaigheadh a’ nighean òg cadal — bha gaol mór aice air an duine ’s cha leigeadh an galair sin dhith a sùil a dhùnadh.”
“An e rud man galair nan cearc a bh’ann?”
“Galair nan cearc. .. rudeigin mar sin. Mu dheireadh b’fheudar dhith éiridh, ’s bha na h-eòin a’ seinn a-muigh, a’ ghrian a’ deàlradh ann an adhar gorm samhraidh. Agus smaoinich i air cho mìorbhuileach ’s a bhiodh e a’ latha mór math sin a chuir seachad còmhla rise-san, a’ falbh na mòintich ’s nan cladaichean, a’ cadal
còmhladh an cois na tràghad. Dé b’fheàrr, ma-tha, na dhol far an robh e agus a dhùsgadh gun fhios dha màthair? Cha robh earbs aice ’na màthair — gu dearbha bha i làn chinnteach gu robh a màthair a’ snìomh a lìon fhéin ’son an duine a ghlacadh. Bha i faireachdainn naimhdeas dha màthair, agus rud nach do dh’fhairich i a riamh roimhe: spiorad na muirt. Ach shealladh ise dhith — bha ise òg agus làidir; cha b’ann searbh agus grànda agus a’ gearain leis an aois.
“Dh’fhosgail i dorus a’ ruma far an robh an duine ri cadal, agus chaidh i thuige gu socrach. ..
“Eil seo a’ còrdadh ribh, a bhalachaibh?”
“O na stad a-nis co-dhiùbh.”
“An innis mi dhuibh an rud a chunnaic i? A’s a’ leabaidh, air a’ chluasag gheal? Cha mhór nach deach i á cochull a cridhe, an truaghag bhochd. Bha an ceann molach dubh sin le gàire oillteil, fiaclan, agus dà shùil dhearg a’ coimhead rithe. Chan fhaca ise no duine beò eile càil cho goiriseachail ri siud. Mar a thachair dha Belsasar nuair a thàinig a’ chròg troimh’n a bhalla; bha uilt a leasraidh air am fuasgladh agus bhuail a glùinean an aghaidh a chéile. Obh-óbh-óbhan.
“Ach fhuair i neart, agus thug i a casan leatha a-steach far an robh a màthair.
“ ‘Trobhad, a mhàthair, trobhad man do bheath — an duine, an duine.’ Cha d’fhuair i air an còrr a radh. Chaill i a lùths agus thuit i seachad. ’S bha ’n oidhche ann an uair a dh’fhosgail i a sùilean a rithist ’s bha a màthair ’na suidhe ri taobh.
“ ‘Na dh’fhalbh e?’ dh’fhoighnich i.
“ ‘Cha do dh’fhalbh, a ghràidh,’ thuirt a màthair. ‘Cha do dh’fhalbh e idir.’
“ ‘ ’S a faca tu. .. ?’
“ ‘Chunnaic, chunnaic,’ ars a màthair. ‘Ach na leig thusa càil ort nuair a chì thu nochd e.’ Agus dh’innis a màthair dhan a’ nighean gu robh bodach le Dia a’ tighinn a chéilidh an oidhche ud fhéin.
“Woill, air an oidhche sin, a bhalachaibh beaga nan clibeanan odhar, bha an duine aig àrd a ghairm — cha
robh e riamh cho éibhinn ’na chòmhradh, cho sgiamhach, tarruingeach. Bha am boireannach agus a nighean air an dalladh aige, ’s cha robh cuimhn aca air a’ mhaduinn. Cha mhotha bha iad ag iarraidh duine a thighinn ’nan gaoth, agus an uair a nochd bodach beag croiteach, gu dearbha cha b’e an fhàilt a b’fheàrr a fhuair e. A dh’aindeoin sin dh’fhuirich am bodach, agus aig meadhon-oidhche thuirt e gu robh esan a nis a’ dol a dhèanamh focal ùrnaigh. Cha do shaoil am boireannach no a nighean càil dheth — ’sann a bha iad toilichte agus fios aca gu falbhadh am bodach cho luath ’s a ruigeadh e A-mén, ’s gu faigheadh iadsan an uairsin saoirsinn.
“ ‘O Dhé uile-chumhachdaich,’ thòisich am bodach. Agus chunnaic am boireannach agus a nighean caochladh a’ tighinn air aodann an duine: dh’atharraich a chruth agus ìomhaigh, agus chunnaic iad a’ rud grànda iargalta seo mu ’n coinneamh, a’ glaodhaich ’s a’ sgriachail, gus mu dheireadh gun deach e suas ás an t-sealladh ’na shradagan.”
“O mo chreach-s’ , a sheanair!”
“Sin agaibh stòraidh a bhalachaibh. Caidlibh a nis.”
| title | 4 |
| internal date | 1979.0 |
| display date | 1979 |
| publication date | 1979 |
| level | |
| reference template | Caimbeul Deireadh an Fhoghair %p |
| parent text | Deireadh an Fhoghair |