16. Darach Mhurchaidh
A-riamh bho bha Murchadh na bhalach, agus fada às dèidh sin, cha mhòr nach robh e fo gheasaibh aig a’ chraoibh dharaich. Cha robh a’ chraobh a’ fàs sa ghàrradh a bha aig taigh Mhurchaidh, oir cha robh an gàrradh mòr gu leòr airson craobh eadhon na bu lugha na darach. Bha a’ chraobh ann an achadh faisg air an taigh, ach air taobh a-muigh crìochan a’ ghàrraidh, agus a h-uile turas a gheibheadh e cothrom, bha Murchadh a’ dol chun na craoibhe ’s a’ suidhe fòidhpe ma bha grian an t-samhraidh a’ deàrrsadh. Ach cuideachd cha chuireadh an geamhradh bacadh air Murchadh bho bhith a’ tadhal air a’ chraoibh. Bha a’ chraobh glè aosta, mar bu dual do a leithid – cha robh fios aig duine sa bhaile dè an aois a bha i.
Uair is uair, dh’fhaighnicheadh athair do Mhurchadh, nuair nach robh ann ach balach òg, carson a bha a leithid de ùidh aige sa chraoibh. Bha i air a bhith an siud fad bhliadhnaichean, ach cha b’ ann sa mhòrachd cheudna anns an robh i ri linn Mhurchaidh.
“Is toigh leam craobhan,’ fhreagradh Murchadh. “Tha mi air a bhith a’ leughadh mu chraobhan, agus gu sònraichte mu chraobhan daraich.”
Bha fios aig athair gun robh Murchadh a’ cur seachad mòran ùine a’ leughadh, ach bu bheag a bha de fhios aige mu na rudan anns an robh ùidh aig Murchadh. Bha Murchadh rudeigin dùinte na nàdar, agus bha athar uaireannan a’ smaoineachadh gun robh e beò ann an saoghal leis fhèin. Bha fios aige cuideachd nach robh mòran àite san t-saoghal sin do choigrich no eadhon do dhàimhean. Ach bha e
Nuair bha Murchadh a’ tadhal air saoghal na craoibhe, bu tric a bha e a’ smaoineachadh mu nithean a bha co-cheangailte ri craobhan daraich. Leugh e mun deidhinn, agus bha a thuigse ’s a thùr ag innse dha gun robh cuid de na nithean sin fìor, agus gun robh cuid nach robh, ag èirigh a-mach à miotas chraobhan.
Aon latha samhraidh agus e na shuidhe fon chraoibh, chunnaic e e fhèin air ais ann an tìm air bòrd luinge air uachdar a’ chuain. Bha an long gu math mòr agus iomadh seòladair air bòrd. Bha aodach neònach orra, shaoil e, agus air fhèin cuideachd. B’ ann de fhiodh daraich a bha an long air a togail.
“Long mhath a tha seo,” thuirt an sgiobair. “Fiodh daraich sa h-uile mìr dhith. Fiodh làidir, cruaidh a sheasas ri uile shiantan na mara.”
Shlìob Murchadh rùsg na craoibhe le a làimh.
“Tha fios agam gu bheil thu sònraichte,” thuirt e ris a’ chraoibh.
Thòisich e an uair sin a’ smaoineachadh air nithean eile a bha an eachdraidh a leugh e ag innse dha. Bha uiread dhiubh ann, agus bha e doirbh cuimhneachadh air a h-uile nì, oir cha ghleidheadh an inntinn òg ach an tomhais air an robh i comasach.
Smaoinich e air mar a bha an darach coisrigte ann an creideamh nan seann Ghreugach, nan seann Lochlannach agus nan seann Cheilteach. Leugh e gun robh i co-cheangailte ri seann diathan na tàirneanaich seach gun robh craobhan daraich tric air an sgoltadh le dealanaich. Chunnaic e gur e fiodh daraich a bhiodh na seann dhraoidhean a’ losgadh nuair bhiodh iad an sàs ann an ìobairt meadhan-samhraidh. Chuimhnich e air a’ chleachdadh a bha ag ràdh gun deach an Rìgh Teàrlach II air falach ann an craoibh daraich nuair a bha a nàimhdean an tòir air.
Ach bha cuid de na rudan sin a’ dèanamh dragh dha aig amannan, agus bha e cinnteach nach gèilleadh a’ chraobh aigesan do eachdraidh no do fhaoinsgeul den t-seòrsa sin.
Air feasgar grianach eile, bha Murchadh na leth chadal fon chraoibh. Ach thàinig e gu bhith na làn dhùisg nuair dh’fhairich e
“Tha an t-acras orm,” thuirt an fheòrag, le a sùilean ’s le gluasad earbaill.
Agus chaidh an fheòrag às an t-sealladh. A shireadh chriomagan ann an àite na bu toraiche, smaoinich Murchadh.
Dhùin e a shùilean a-rithist, agus inntinn a’ falbh leis, a’ dùsgadh smuaintean dìomhair na h-òige.
Dh’fhairich e rudeigin a’ bualadh air mullach a chinn. Chlisg e. Rud cruaidh a rinn brag air mullach a chinn. Agus thuit an urchair air an talamh ri thaobh.
Dearcan-daraich!
Bha e air leughadh mun deidhinn-san cuideachd. Agus bha fios aige a-nise ciod fàth turas na feòraig a bhruidhinn ris cheana. Bha fios aige gun robh feòragan glè mheasail air dearcain-daraich, agus gum biodh iad gan cruinneachadh ’s gam falach airson an ithe nuair thilleadh acras uair eile. Toradh na daraich, smaoinich e. Rug e air an dearcan-daraich na làimh, ach an ceann greis chuir e sìos e air an talamh ri thaobh. Agus smaoinich e air na cumhachdan a bha eachdraidh a’ buileachadh air na dearcain-daraich rè nan linntean a dh’fhalbh. Smaoinich e air an sgeulachd a bha ag innse mar a ghabh Thor fasgadh fo chraoibh daraich nuair a bha stoirm mhòr ann le tàirneanaich ’s le dealanaich. Ach, smaoinich e, ma bha craobhan daraich buailteach a bhith air an sgoltadh le dealanaich, gum b’ olc am fasgadh a ghabh Thor. Chuimhnich e cuideachd gun robh daoine, eadhon na latha fhèin, a’ cur dhearcan-daraich air sòl na h-uinneige gus nach buaileadh an dealanaich air an taigh. Agus ann an Ameireaga a Tuath, bhiodh daoine ag ithe nan dearcan-daraich. Theab an smuain car a chur na stamaig.
Cha b’ fhada gus na thill an fheòrag. Bha e follaiseach gun robh
Tro thìde, ghèill òige Mhurchaidh do fhearachas, agus ged a bha ùidh mhòr aige fhathast sa chraoibh, bha saoghal farsaing a-muigh ris am feumadh e aghaidh a chur. Cha robh an còrr de a bheatha uabhasach annasach – sgoil, oilthigh, caochladh dhreuchdan a thug air falbh e astar math bhon dachaigh ’s bhon chraoibh. Nuair sgrìobhadh e dhachaigh, dh’iarradh e air athair ’s air a mhàthair a chuid dhùrachdan a lìbhrigeadh don chraoibh. Agus gach uair a thigeadh e fhèin dhachaigh, air saor-làithean no eile, bhiodh e a’ tadhal air a’ chraoibh cho tric ’s a bhiodh e a-riamh. B’ iomadh feòrag a chunnaic e faisg oirre, a’ sreap ’s a’ sireadh lòin. Ach cha robh na feòragan a’ bruidhinn ris a-nise idir. Bha iad ro thrang, coltach ris fhèin, san t-saoghal thrang anns an robh e beò.
Chaidh na bliadhnaichean seachad – samhraidhean is geamhraidhean a’ gèilleadh da chèile – òige a’ gèilleadh don aois – dearcain-daraich a’ gèilleadh do thìm is do nàdar is do fheòragan.
Agus nuair a bha Murchadh a’ dlùthachadh air geamhradh na beatha, thill e don bhaile agus don taigh anns an robh e fhèin ’s a phàrantan a’ còmhnaidh nuair bha e òg. Bha deagh ùine a-nise bho chaochail a phàrantan. Ach bha a’ chraobh daraich fhathast an siud, air fàs beagan ’s cha b’ ann air crìonadh, shaoil e.
Dà bhliadhna no trì às dèidh do Mhurchadh tilleadh, bhrùchd stoirm uabhasach geamhraidh tro na speuran. Bha gaoth bho thuath is clachan-meallain a’ bualadh na coimhearsnachd, agus tàirneanaich is dealanaich nan teisteanas air fearg na stoirme. Chuir an oidhche eagal air Murchadh agus air a’ choimhearsnachd uile. Cha robh cuimhne aig muinntir a’ bhaile air oidhche cho garbh.
Anns a’ mhadainn bha cùisean gu math na bu shìtheil, agus cha robh fa-near do dhaoine ach an cuid fhèin a rannsachadh, mus deach milleadh a dhèanamh air togalaichean no air beathaichean. Gu fortanach, cha robh an stoirm air a bhith cho cruaidh-chridheach ’s a bha a h-onghail. Bha deagh mhadainn ann a-nise, agus
Agus choisich Murchadh chun an achaidh san robh a’ chraobh dharaich. Theab e fannachadh nuair chunnaic e an sealladh a bha fa chomhair.
Cha robh a’ chraobh idir na seasamh mar a bha cuimhne aige oirre – bha i air tuiteam, cha b’ ann, ach air a leagail, gu talamh. Bha e follaiseach gun robh dealanaich na h-oidhche air a bualadh agus air a sgoltadh. Faisg air làimh chunnaic e feòrag ruadh no dhà, rag agus sàmhach, anns a’ bhàs. Agus mun cuairt orra, ’s mun cuairt air a’ chraoibh, bha grunn de dhearcain-daraich sgapte, gun mhàthair-craoibhe ann tuilleadh airson am beathachadh. Bha Murchadh fo bhròn mòr.
An ceann mìos no dhà, chaidh a’ chraobh a thoirt air falbh, oir bha am fiodh daraich prìseil, agus bu mhòr am beud a leigeil a dhìth. Is dòcha gun deigheadh am fiodh a chleachdadh airson àirneis no airson adhbharan saorsainneachd air choreigin eile. Bha Murchadh cinnteach gum b’ e siud crìoch a chàirdeis ris a’ chraoibh. Ach cuideachd, bha fios aige gu bheil an saoghal meallta, agus nach eil cinnt mu nì sam bith fon ghrèin.
Co-dhiù, an ceann ùine, thàinig grèim-cridhe air Murchadh agus an aois a-nise air breith air. Chaochail Murchadh san ospadal, agus cearcall na beatha air làn char a chur. Rinneadh an t-ullachadh le càirdean ’s le coimhearsnaich, agus chaidh seirbheis an amhlacaidh a chuairteachadh gu h-ionadail san eaglais.
Anns a’ mhòr-choiseachd chun a’ chladh bha daoine a’ beachdachadh air a’ chiste san robh Murchadh a-nise na shìneadh. Ciste de fhiodh lìomhte daraich. Bha fios aca uile gur ann bho “Dharach Mhurchaidh” a thàinig fiodh na ciste.
Cha robh an càirdeas fhathast air tighinn gu crìch. Bha an darach a thug dha uiread de thoileachas na bheatha a-nise ga chuairteachadh anns a’ bhàs, mar gum biodh i ga dhìon bho na stoirmean a bhuilich bàs oirre fhèin. Agus rud iongantach eile, thathar air a bhith a’ faicinn fheòragan beaga, ruadha a’ riagail air uachdar uaigh Mhurchaidh.
Tha bliadhnaichean a-nise bho chaochail Murchadh. Agus tha craobh daraich a’ fàs às an uaigh aige. Chan eil fios ciamar a fhuair dearcan-daraich an siud gus am fàsadh e gu bhith na chraoibh. Ach is dòcha gun robh sliochd na feòraig a bhruidhinn ri Murchadh aig bun na craoibhe na bu mhothachaile air càirdeas agus air eachdraidh na bhuilicheas tuigse air mac an duine.
| title | 16. |
| internal date | 2014.0 |
| display date | 2014 |
| publication date | 2014 |
| level | |
| reference template | MacÌomhair Caogad san Fhàsach %p |
| parent text | Caogad san Fhàsach |