---

[120]

19. Criosaidh

Cha robh Criosaidh ach naoi bliadhna a dh’aois nuair chunnaic mi an toiseach i. Caileag bheag, ghrinn agus caileag mhodhail. Bha falt brèagha, bàn oirre, agus bhiodh i daonnan air a còmhdach gu grinn le aodach soilleir, dathte. ’S cha leigeadh i duine seachad air an rathad gun a h-aodann briseadh a-mach ann an gàire. Dealbh de neo-chiontas ris nach robh mì-thlachd a’ suathadh. Agus bha cuilean beag aice, cuilean a bha uaireannan gu math crosta, ach bha e follaiseach gun robh an cuilean agus Criosaidh gu math mòr aig a chèile. Bhiodh an cuilean a’ ruith às a dèidh sìos an rathad mar gum biodh e a’ tarraing aiste, ’s an ceann greis stadadh i ’s bheireadh i pòg dha. Cha robh pàrantan Chriosaidh ach òg; le chèile bha iad fon trithead bliadhna, ’s bha ise mar àilleagan nan sùilean ’s nan cridheachan. Cha robh aca ach i fhèin, ’s b’ ann ainneamh a leigeadh iad a-mach à sealladh i, co-dhiù fad ùine mhòr sam bith.

Aon là, ’s gun i fhathast air na deich bliadhna a dhùnadh, ruith i a-steach don taigh, ’s an cuilean aig a sàil. Rinn i gàire mòr ri a màthair.

“A mhàthair,” ars ise, “tha mise a’ dol a bhàsachadh.”

Cha do leig a màthair oirre gun cuala i i, ach rinn an rud dragh dhi, ’s nuair fhuair i cothrom air athair Chriosaidh dh’innis i dha mu bhriathran na pàiste.

“Na can facal rithe,” ars esan. “Ach ma their i a leithid a-rithist, bruidhinn rithe ach am faigh thu a-mach dè tha i a’ ciallachadh.”

An là sin fhèin thàinig Criosaidh agus an cuilean a-steach a-rithist.

---

[121]

Agus labhair i na dearbh fhacail uair eile.

“A mhàthair, tha mise a’ dol a bhàsachadh.”

“Ist a-nise,” ars a màthair. “Trobhad ’s innis dhòmhsa dè tha a’ dèanamh dragh dhut.”

Shuidh iad sìos le chèile. Shuidh an cuilean faisg orra, mar gum biodh esan cuideachd ag iarraidh cluinntinn dè bha a’ dèanamh dragh do Chriosaidh.

“Chan eil càil ann,” ars ise. “Tha mise ro òg airson bàsachadh. Tha mi a’ dol a chluich port air a’ phiàno, ’s an uair sin thèid mi a-mach greiseag don ghrèin.”

Cha robh màthair Chriosaidh glè riaraichte, ach cha robh i ag iarraidh cus de rannsachadh a dhèanamh. Bha i an dòchas nach biodh guth aig Criosaidh air a’ ghnothaich tuilleadh.

’S dh’fhalbh Criosaidh a-mach, i fhèin agus an cuilean. Lean sùilean a màthar i gus an deach i à sealladh mu cheann na bothaig far am biodh i fhèin ’s an cuilean a’ tarraing às a chèile. Bhiodh i sàbhailt gu leòr thall mun bhothaig.

Ro àm dìnneireach chaidh a màthair a-mach a dh’èigheachd air Criosaidh. Ach cha robh a dubh no a dath ri fhaicinn. ’S cha bu mhò a bha lorg air a’ chuilean. Eadar sireadh is èigheachd, le chèile cha robh sgeul orra. Chaidh fios air feadh a’ bhaile gun robh Criosaidh air chall. ’S gach neach aig an robh comas gluasad, thionndaidh iad a-mach ga lorg. Bha briathran Chriosaidh a’ bualadh ’s a’ bualadh air eanchainn a màthar.

“A mhàthair, tha mise a’ dol a bhàsachadh.”

’S ged a bha iarraidh bheò is mharbh aig a’ bhaile oirre, cha robh i ri a faicinn ann an àite sam bith. ’S bha iomagain mhòr a’ tuiteam air a’ bhaile.

Mu dheireadh, shìos aig a’ chladach air pìos a bha rèidh le gainmhich, chunnacas an cuilean aig Criosaidh. Ach cha robh Criosaidh fhèin ri a faicinn idir. A dh’aindeoin sin, bha an cuilean a’ cluich dìreach mar gum biodh i ann, uaireannan a’ leum, greiseag na shuidhe ’s a’ sguabadh na tràghad le earball, ’s uaireannan eile le bioran maide na bheul ’s e mar gum biodh e ga tharraing bho chuideigin

---

[122] a’ feuchainn ri thoirt bhuaidhe. ’S cha do dh’èist an cuilean nuair chaidh èigheachd air. ’S nuair dh’fheuch aon de fhir a’ bhaile ri grèim fhaighinn air, b’ ann a rinn an cuilean airson a làmh a bhìdeadh. ’S an uair sin, chùm e air a’ cluiche ’s a’ suidhe, ’s a’ cluiche ’s a’ suidhe.

Cha robh teagamh aig duine sam bith a bha mun cuairt nach b’ ann còmhla ri Criosaidh a ràinig an cuilean an cladach, ach a dh’aindeoin èigheachd cha robh aon fhreagairt ann, ’s a dh’aindeoin sealltainn cha robh aon shealladh oirre.

“Nach bochd nach eil briathran aig a’ chuilean,” arsa fear. Thuig e an uair sin cho gòrach ’s a bha an smuain. Cha robh an cuilean ud a’ dol a dh’innse càil dhaibh ged bhiodh làn a chlaiginn de bhriathran aige.

An ceann ùine, thòisich an cuilean mar gun robh e a’ dèanamh air an taigh. Stadadh e greiseag, ’s shuidheadh e mar gun robh cuideigin ga shlìobadh, agus earball a’ dol ’s a’ dol. ’S bha sluagh a’ bhaile fhathast a-muigh a’ sireadh, ach cha robh lorg air Criosaidh. Bha iad a’ fàs gu math iomagaineach, gun fios eadhon nach deach i a-mach air a’ mhuir. Airson a màthar ’s a h-athar, bha iad gus a dhol dhiubh fhèin. Cha robh tom gun deigheadh tu, no cùil anns an sealladh tu, nach cluinneadh tu an aon ghlaodh, “Criosaidh! Criosaidh!”

Lean gach neach an cuilean, agus ceart gu leòr b’ ann air an taigh a bha e a’ dèanamh. Cho luath ’s a ràinig e starsach an dorais mhòir, ruith e tron taigh aig peilear a bheatha, chaidh e suas an staidhre agus shuidh e air taobh a-muigh doras seòmar Chriosaidh le dhruim ris an doras. Rud neònach dha-rìribh, bha gach neach a’ smaoineachadh, ach rud bu neònaiche buileach b’ e gun robh a bhilean air an druideadh ’s fhiaclan faileasach geala a’ cur à beachd duine sam bith feuchainn chun an dorais. Cha robh teagamh nach robh e a’ dìon rudeigin no gun robh fios aige air rudeigin. An robh Criosaidh fad na h-ùine na seòmar? Ma bha, cha robh i a’ freagairt. An robh i fhèin ’s an cuilean, ann an dòigh mhì-nàdarrach air choreigin, air dèanamh suas eatarra gun tugadh iad an car à muinntir a’ bhaile uile? An robh cuideigin còmhla ris a’ chuilean air an tràigh ’s air an t-slighe dhachaigh, ged a rèir coltais gun robh e gu tur na aonar? Air taobh a-muigh an taighe,

---

[123] chuir cuideigin fàradh ri uinneag seòmar Chriosaidh ’s sheall e a-steach. Cha robh, cha robh i san t-seòmar idir. Dè a bha a’ tachairt?

Cha robh air ach a dhol a-mach a shireadh a-rithist. Bha iad taingeil gun robh àirde an t-samhraidh ann ’s nach biodh iad air am bacadh leis an dorchadas. Ach cha robh iad taingeil airson mòran eile. Bha bacadh orra eadhon na bu mhiosa na ’n dorchadas, agus b’ e sin nach robh crìochan an tuigse a’ ruighinn raon a’ bhreithneachaidh a bha dhìth orra. Dh’fhuirich dithis no triùir a-staigh, màthair Chriosaidh nam measg, a bha a-nise a’ fàs claoidhte co-dhiù, ach am faiceadh iad an gluaiseadh an cuilean.

Chaidh uair a thìde no dhà seachad. Cha robh naidheachd a’ tighinn mu Chriosaidh, ged a b’ fheàrr sin na droch naidheachd air an robh cuid an amharas. Dòchas is amharas a’ dol am measg a chèile ann am breislich.

Ach, ’s Criosaidh bheag a-nis air chall mu leth là, nach ann a chuala an fheadhainn a bha a-staigh piàno ga chluich agus guth caileig a’ seinn. Bha am piàno san t-seòmar aice, ach ciamar a gheibhte seachad air a’ chuilean? A-nise b’ ann a bha an cuilean ro bhàidheil riutha. Cha robh leisg sam bith air an leigeil chun an dorais. Stad iad tacan ag èisteachd ris a’ cheòl mus do dh’fheuch iad an doras. B’ e am fonn aig Tuireadh MhicCruimein a bha air an òran a bha a’ lìonadh an taighe, ach bha na briathran rudeigin eadar-dhealaichte:

Chan fhalbh, chan fhalbh, chan fhalbh i tuilleadh, Le cuilean no nì chan fhalbh ur Criosaidh ..

Dh’fhosgail iad an doras gu cùramach, ’s bha Criosaidh an sin a’ seinn aig a’ phiàno.

“Càite an robh thu?” dh’fhaighnich a màthair, le faochadh agus le fearg. “Nach eil fios agad gu bheil muinntir a’ bhaile a-muigh gad lorg? ’S tha fios againn nach robh thu a-staigh san t-seòmar seo. Ciamar a fhuair thu a-steach air ais gun duine d’ fhaicinn?”

“Socair, socair oirbh, a mhàthair,” arsa Criosaidh. “Bha mise air turas ceart gu leòr, ach chan eil fios agam càite no cuin no ciamar no carson. Ach a bheil cuimhne agaibh air na sgeulachdan a bhiodh sibh ag innse dhomh? Sgeulachdan mu chaileig a chaidh aon là sìos

---

[124] chun a’ chladaich ’s a chunnaic bàta Lochlannach a’ tighinn a-steach gu tìr. Thàinig prionnsa Lochlannach às a’ bhàta ’s thug e a’ chaileag leis gu dùthaich fad às, agus phòs e i an sin. Cha robh oidhche no là anns an dùthaich seo, ged a bhiodh grian is gealach a’ deàrrsadh taobh ri taobh. Dh’fhuirich i còmhla ris a’ phrionnsa gus na bhàsaich e, ’s thug na sìdhichean air ais i gu a dachaigh fhèin. Agus nuair thill i dhachaigh, bha gach nì mar a dh’fhàg i iad còrr air caogad bliadhna roimhe sin. Fhad ’s a bha i air falbh cha tàinig là a dh’aois oirre. Thug muinntir a’ bhaile caogad bliadhna ga lorg, agus cha tàinig aois air a’ bhaile na bu mhò ... Uill, sin agaibh a-nise ... ”

Bha a h-uile neach a’ sealltainn rithe le uabhas. Cha do thuig a màthair no a h-athair inntinn Chriosaidh, ach cha robh diofar. Bha i slàn, sàbhailt.

“ ’S dòcha gun robh cuilean aig a’ chaileig anns an sgeulachd,” arsa Criosaidh. “ ’S dòcha gun robh.”

An uair sin, chaidh Criosaidh a-null gu far an robh a màthair ’s chuir i cagair na cluais.

“Chan eil mise,” arsa Criosaidh, “a’ dol a bhàsachadh tuilleadh!”