43. Còignear Sheonaidh Sheòrais
Thàinig e orra mar shùlaire a’ gathadh an èisg – ann am priobadh na sùla agus gun dùil ris. Cha b’ fhada gus an deach an ceòl air feadh na fìdhle nuair a nochd an naidheachd. Chaidh baile beag Mhargaboist a thaghadh mar an t-àite san deigheadh an fhactaraidh a thogail. A-nise cha b’ e factaraidh chumanta a bha gu bhith seo idir. Cha b’ e gu dearbha. B’ e bha gu bhith an seo factaraidh anns am biodh daoine ag obair air sgudal niùclach, ma b’ fhìor a’ toirt a’ chunnairt às mus deigheadh a stòradh fon talamh. ’S cha robh brath aig duine beò ann am Margabost gun robh am baile acasan eadhon air aon den fheadhainn air an robhar a’ smaoineachadh fa chomhair a leithid de rud. Bhathar a’ cluinntinn gum feumaist ionad den t-seòrsa a thogail an àiteigin, an àiteigin fada air falbh ’s dòcha, air iomall an t-saoghail. Ach Margabost! Cò a-riamh a smaoinich gun tigeadh a lethid de rud ma chlaigeann.
Uill, bho nochd an naidheachd cha robh ach aon chuspair air bilean an t-sluaigh, agus thuigeadh neach air leth-chluais ciod a bha sin. Iadsan a bha na aghaidh, bha iad na aghaidh gu tur, agus ged thogadh corra dhuine ceist mu gu faodadh obair a bhith ann don t-sluagh cha robh an leithid a’ faighinn mòran èisteachd. B’ e am beachd coitcheann gun deigheadh am baile a ghànrachadh ’s nach b’ fhiach e tuilleadh a bhith beò ann. Ach bha sin furasta a ràdh. Cha robh e cho furasta idir na buinn a thogail agus imrich a dhèanamh, gu sònraichte do shluagh aig an robh freumhan domhainn agus toinnte, agus an saoghal a’ sgur aig crìochan Mhargaboist. Cha robh
Là no dhà às dèidh briseadh na naidheachd, nochd sanasan air gach togalach a bha freagarrach airson shanasan, agus eadhon air feadhainn nach robh. Bha na sanasan a’ gairm coinneamh san Talla air feasgar Dimàirt, coinneamh phoblach far am biodh cothrom aig muinntir Mhargaboist deasbad a dhèanamh air a’ chùis. A thuilleadh air na sanasan, chaidh fios mun choinneamh a chur tro gach doras gus nach biodh leisgeul an aineolais aig neach sam bith eadar dà cheann a’ bhaile. Cha robh e comasach do neach a bhith a’ fuireach am Margabost gun fios a bhith aca mun choinneamh.
Feasgar Dimàirt, ma-tà, thòisich iad a’ taomadh chun na Talla. Bha gach neach, sean is òg, gach slàn is ciorramach, a’ dèanamh air an aon cheann-uidhe. Chan fhacas a leithid an am Margabost a-riamh. Cha thàlaidheadh na h-òrdaighean fhèin trian de na bha siud. ’S mus do thòisich a’ choinneamh, bha an Talla a’ cur thairis le na bha innte de dhaoine. Bha iad nan seasamh anns na trannsaichean, nan suidhe aig bonn an àrd-ùrlair ’s anns na h-uinneagan. Cha robh cùil nach robh air a lìonadh.
Thòisich a’ choinneamh mu dheich mionaidean às dèidh ochd. Ghabh Seonaidh Sheòrais a’ chathair. B’ e esan clàrc a’ bhaile, ach a dh’aindeoin sin cha robh cuid a’ tuigsinn càite an d’ fhuair e an t-ùghdarras airson gnothaichean a chuairteachadh. Co-dhiù, dh’fheumadh cuideigin rian a chumail, agus bha an cuspair a bha romhpa caran ro chudromach airson a bhith ag argamaid mu neach-cathrach.
Rinn Seonaidh òraid a mhair mu chairteal na h-uarach, ag innse mar a bha esan a’ faicinn dè bha an dàn do Mhargabost nan deigheadh an fhactaraidh air adhart. Aig crìoch na h-òraid, sheas fear an siud is sheas tè an seo airson am beachdan fhèin fhoillseachadh. An ceann ùine, is iad a’ sireadh co-dhùnadh, dh’aontaich na bha an làthair gum b’ e an ath cheum comataidh a thaghadh a làimhsicheadh an gnothach às leth muinntir Mhargaboist. Shaoil iad gum biodh comataidh le còignear bhall freagarrach, agus thòisich Seonaidh ag iarraidh ainmean bho na bha an làthair. Chaidh ainm Sheonaidh
Às dèidh beagan de phiobrachadh agus de dheasbad, chaidh an ceathrar eile a thaghadh. B’ iad sin Iain MacRath, am ministear, Uilleam Aonghais Bhàin aig an robh bùth-dibhe ann am Margabost, Eilidh Nic an t-Saoir a bha a’ teagasg eachdraidh san àrd-sgoil agus Frang Witherington-Smythe, Sasannach a thug a chasan leis às a’ bhaile mhòr bho chionn còig bliadhna ’s a cheannaich taigh Alasdair a’ Chnuic mus do dh’fhalbh Alasdair a Chanada. Bhòidich iad uile gun dèanadh iad sabaid nach bu bheag an aghaidh an uilc a bhathar a’ dol a thoirt nam measg, agus nach fheumadh eagal sam bith a bhith air muinntir Mhargaboist ’s iadsan air an cùl.
Le na geallaidhean sin nan cluasan sgaoil a’ chuideachd, agus thog an còignear orra chun a’ mhansa ach an cumadh iad a’ chiad choinneamh den chomataidh. Cho luath ’s a chaidh iad a-steach don mhansa rinn bean MhicRath cupan cofaidh dhaibh, ach thàinig e a-steach air Uilleam Aonghais Bhàin nan robhar air a’ choinneamh a chumail sa bhùth aigesan gum biodh iad air rudeigin na bu làidire na cofaidh fhaighinn.
Co-dhiù, shuidh iad uile mu bhòrd ann an leabharlann a’ mhansa. Thuirt Seonaidh Sheòrais gur e a’ chiad rud a dh’fheumadh iad a dhèanamh neach-cathrach a thaghadh. Bha càch den bheachd cheudna, agus mhol MacRath gum biodh an aon bhoireannach a bha air a’ chomataidh freagarrach airson na dreuchd sin. Ach cha robh uallach a dhìth air Eilidh, agus mhol ise gun gabhadh Witherington-Smythe a’ chathair. Thuirt Uilleam Aonghais Bhàin nach robh càil aigesan an aghaidh Witherington-Smythe, ach gur dòcha gu saoileadh muinntir Mhargaboist rudeigin àraid e nam b’ e coigreach a bhiodh os cionn na comataidh. Agus gus nach biodh Witherington-Smythe a’ smaoineachadh gur ann a bha Uilleam Aonghais Bhàin a’ sireadh na cathrach dha fhèin, thuirt e nach gabhadh esan i na bu mhò eadhon ged a dheigheadh a tairgse dha. Cha robhar a’ smaoineachadh gum biodh MacRath ro fhreagarrach mar fhear-cathrach seach gun robh uallach gu leòr air a’ coimhead às dèidh gnothaichean spioradail an
Às dèidh dhaibh neach-cathrach a thaghadh, ma-tà, thuirt Seonaidh Sheòrais gum feumadh iad cur romhpa dè bha iad a’ dol a dhèanamh mar bhuidheann airson na h-earbsa a chuir muinntir Mhargaboist annta a choileanadh. Ach an uair sin thuirt Witherington-Smythe nach b’ urrainn dhaibh a dhol air adhart gus an deasaicheadh iad clàr-gnothaich, gun robh an rud a bha romhpa ro chudromach ’s gum feumadh a h-uile nì a bhith ann an dubh ’s an geal. Bha Eilidh Nic an t-Saoir den bheachd gum faodadh iad a bhith a’ sgrìobhadh mar a bha iad a’ dol air adhart, ’s thuirt i nach robh ise co-dhiù gu bhith a’ frithealadh choinneamhan a bha gu bhith ag argamaid mu rudan coltach ri clàr-gnothaich. Cha tuirt Uilleam Aonghais Bhàin facal. Thug MacRath man airidh gum bu chòir dhaibh gach coinneamh a thòiseachadh le ùrnaigh bhuaidhe fhèin às leth a’ chòigneir, oir gur ann a’ strì an aghaidh an uilc a bha iad agus nach robh càil ann coltach ri ùrnaigh airson buaidh a thoirt air an olc. Agus sin mar a thachair. Ged a bha e air altachadh a dhèanamh ron chofaidh, rinn e a-nise ùrnaigh anns an robh smuaintean agus briathran a bha uabhasach coltach ri na thuirt e san altachadh.
Às dèidh na h-ùrnaigh thòisich iad a’ còmhradh a-null ’s a-nall, a’ beachdachadh air na ceumannan a ghabhadh iad ’s iad a’ feuchainn ri stad a chur air factaraidh an sgudail. Thuirt Uilleam Aonghais Bhàin gum bu chòir dhaibh coinneachadh ris a’ Bhall Pàrlamaid, no co-dhiù sgrìobhadh thuige ach an togadh e a’ cheist ann an Taigh nan Cumantan. Cha do chòrd seo ri Eilidh Nic an t-Saoir idir, seach gun deach am Ball Pàrlamaid agus an duine aice a-mach air a chèile aig coinneamh a bha ann ron taghadh mu dheireadh. Thuirt
Ged a bha earbsa mhòr aig MacRath anns na h-ùrnaighean, dh’aidich e nach robh e a’ smaoineachadh gun robh iad gu leòr airson an gnothach a leasachadh leotha fhèin, agus gun robh feum air taic bho chuideigin le inbhe ann an sùilean an t-sluaigh. Air sgàth sin, mhol MacRath gun tigeadh iad a-nuas aon cheum bho na h-ùrnaighean, ’s gum bu chòir dhaibh sgrìobhadh chun na banrigh. Bha Seonaidh Sheòrais an dùil gur e beachd air leth math a bha sin.
“Ach cò againn a sgrìobhas an litir?” dh’fhaighnich e.
Mus d’ fhuair duine de chàch air an anail bu lugha a tharraing, fhreagair Witherington-Smythe gum biodh esan air leth deònach an litir a sgrìobhadh. Chuir e an cuimhne na cuideachd gun robh e aig cuirm uaireigin aig an robh a’ bhanrigh an làthair, ’s aig aon àm nach robh i barrachd air sia troighean air falbh bhon àite sa robh e na sheasamh, agus gun robh e cinnteach gur ann ris fhèin a rinn i gàire san dol-seachad. Mar sin, bha e a’ smaoineachadh gun robh barrantas air leth aigesan airson sgrìobhadh thuice ann an àm na h-èiginn. Thug càch sùil air gach neach eile, gun fhios nach robh cuideigin eile nam measg a bha air a bhith a’ suathadh ri daoine mòra a dh’fhaodadh an cuideachadh. Ach cha robh!
“ ’S fheàrr dhuinn an litir a dheasachadh còmhla,” arsa Seonaidh Sheòrais. “Feumaidh sinn ar n-ainmean uile a chur ris an litir, oir bidh sinn a’ sgrìobhadh às leth Mhargaboist.”
Dh’aontaich càch gum biodh sin iomchaidh, ach, ged a dh’aontaich,
Thuirt Uilleam Aonghais Bhàin gur dòcha gum biodh e iomchaidh rudeigin a chur thuice às a’ bhùth aige fhèin an cois na litreach, lof no rudeigin den t-seòrsa sin a bhathar a’ dèanamh ann am Margabost. Cha robh Eilidh Nic an t-Saoir a’ smaoineachadh gur e deagh bheachd a bha sin idir, seach gum faodadh clòimh-liath a thighinn air an lof eadar Margabost agus Lunnainn, ’s gur dòcha gur ann a shaoileadh a’ bhanrigh an uair sin nach b’ fhiach muinntir Mhargaboist cobhair a dhèanamh orra. Smaoinich Seonaidh Sheòrais gur e deagh phuing a bh’ aig Eilidh anns na thuirt i, agus an àite lof gum biodh e iomchaidh botal de uisge-beatha Mhargaboist a chur thuice. Ach bha Uilleam Aonghais Bhàin den bheachd gun robh sin caran ro dhaor airson a chur thuice, ach bha e deònach gu leòr nan cuireadh an ceathrar eile dà nota no trì a-steach ri cosgais a’ bhotail agus ri cosgais na postachd.
Thuirt MacRath nach do cheannaich esan uisge-beatha bhon oidhche a thàinig an cùram air aig coinneamh-ùrnaigh ann an taigh Mhurchadh Barrabail, ’s gu dearbha nach robh e a’ dol a thòiseachadh ga cheannach a-nise, banrigh ann no banrigh às. Ach b’ ann a thuirt Witherington-Smythe gur ann a chòrdadh e ris-san a dhol sìos a Lunnainn agus an litir a thoirt leis. An uair sin chuir Seonaidh Sheòrais nan cuimhne nach robh an litir eadhon air a sgrìobhadh fhathast, ’s gum bu chòir dhaibh an cuid smuaintean a ghleusadh agus peann a chur ri pàipear gun an tuilleadh dàlach.
Chaidh MacRath a-null gu drathair ’s thug e a-mach pàipear air an sgrìobhadh iad an litir. Cha do chòrd an gnothach idir ri Witherington-Smythe nuair chunnaic e gun robhas a’ dol a sgrìobhadh na litreach air pàipear le seòladh a’ mhansa. Ach bha MacRath a’ cumail a-mach nach robh càil ceàrr air a’ phàipear aigesan, agus gur dòcha gum biodh a’ bhanrigh a’ smaoineachadh gur e daoine diadhaidh a bha annta
Dh’aontaich iad gur i Eilidh a bu chòir an sgrìobhadh fhèin a dhèanamh seach gun robh barrachd foghlaim aice na bha aig càch. ’S bha Eilidh deònach gu leòr, cho fada ’s a bhiodh facal aicese cuideachd a thaobh dè bhiodh san litir aig crìoch cùise. Thuirt Witherington-Smythe gur iongantach mur aithnicheadh a’ bhanrigh an sgrìobhadh aigesan, ach gun tugadh e cead gum biodh an litir seo ann an làmh-sgrìobhaidh Eilidh. Smaoinich càch gum feumadh e bhith gun robh Witherington-Smythe tric a’ sgrìobhadh chun na banrigh nan aithnicheadh i an sgrìobhadh aige.
Co-dhiù, bha cumadh a’ tighinn air an litir mean air mhean. Thuirt Uilleam Aonghais Bhàin gum bu chòir dhaibh mapa a chur an cois na litreach an àite cus ùine a chur seachad a’ mìneachadh don bhanrigh càite dìreach an robh Margabost.
Dh’innis iad dhi mun dragh a bha orra mun fhactaraidh-sgudail, ach aig a’ cheart àm nach robh càil acasan an aghaidh nithean niùclach cho fada ’s a bhiodh iad fad saoghail air falbh bhuapa. Agus dh’iarr iad oirre stad a chur air a’ ghnothaich le bhith a’ bruidhinn ris an ùghdarras niùclaich, agus innse dhaibh gur e daoine leis a’ Chruthaighear a bha ann am muinntir Mhargaboist ’s gum biodh iad a’ taomadh don eaglais a h-uile Sàbaid a dh’èisteachd ri na searmonan aig an Urramach Iain MacRath. Dh’innis iad cuideachd dhi mun bhùth aig Uilleam Aonghais Bhàin, ’s mar a thòisich e nuair bha e sia bliadhna deug a dh’aois a’ falbh a’ bhaile a’ reic rolaichean ann an seann chairt, agus nach robh fiù each aige a tharraingeadh a’ chairt.
Thug iad fa comhair an obair mhòr a bha Seonaidh Sheòrais a’ dèanamh mar chlàrc a’ bhaile, ’s nach fhaodadh duine a bhith a’ milleadh an àite le feansaichean a thogail no le claisean a chladhach gun phàipear a bhith aca an toiseach le ainm air. Agus dh’innis iad mu Eilidh Nic an t-Saoir ’s mar a bha i a’ teagasg eachdraidh san àrd-sgoil, a’ cumail dìleab luachmhor nan làithean a dh’fhalbh ri sùilean na cloinne, ’s nan tigeadh an fhactaraidh gur dòcha nach biodh
Nuair shaoil iad gun robh iad air gach nì a chur sìos gu pongail, thuirt Uilleam Aonghais Bhàin gum bu chòir dhaibh a ràdh ris a’ bhanrigh gun robh iad uile an dòchas gun robh i fhèin ’s an teaghlach gu math, agus gun robh iad an dòchas nach tàinig an cnatan uabhasach a bha siud orra. Bha iad uile a’ smaoineachadh gun robh sin glè fhreagarrach, agus dh’iarr MacRath rudeigin a chur don litir a theireadh gun cualas gun robh teaghlach na banrigh air làithean-saora a chur seachad an àiteigin mu na cladaichean, ’s gun robh iad an dòchas gun chòrd an turas riutha.
Bha mu cheithir duilleagan san litir, agus chuir iad uile an ainmean rithe. Chaidh fios air feadh Mhargaboist gun robh Còignear Sheonaidh Sheòrais air sgrìobhadh chun na banrigh, a’ tagradh airson a cuideachadh ach an deigheadh bacadh a chur air factaraidh an sgudail. Agus an ceann deich là thàinig litir chun a’ mhansa le comharradh-puist Lunnainn oirre. Bha i air a clò-sgrìobhadh gu grinn, agus abair gun robh an còignear air am moladh san litir. Agus bha ainm na banrigh aig bonn na litreach, ’s i ag ràdh nach fheumadh eagal sam bith a bhith orra mun fhactaraidh, seach gun bhruidhinn ise ris an ùghdarras niùclaich ’s gun gheall iad dhi nach cuireadh iad dragh air muinntir Mhargaboist. Cha mhòr nach deach ath-bhaisteadh a dhèanamh air a’ chòignear, agus Gaisgich Sheonaidh Sheòrais a thoirt orra.
Ach, aon mhadainn dhùisg Margabost mar a b’àbhaist. Bha an t-àite ag èaladh le innealan mòra, buidhe ’s iad a’ cagnadh na talmhainn. Bha rud ris nach robh dùil a’ tachairt. Bhathar a’ tòiseachadh air an fhactaraidh. Cha robh daoine a’ tuigsinn a’ ghnothaich, gus an d’ fhuair iad cairt bheag à Lunnainn ag ràdh gun d’ fhuair a’ bhanrigh an litir ach nach b’ urrainn dhi càil a dhèanamh dhaibh.
Cuideachd, cha robh fios aca gum faca Cailean Crosta( ’s bha fios carson a thugar sin air!) à Margabost, ’s e a’ fuireach ann an Lunnainn
Cha robh e na ghnè gun cothrom a ghabhail air an car a thoirt asta!
| title | 43. |
| internal date | 2014.0 |
| display date | 2014 |
| publication date | 2014 |
| level | |
| reference template | MacÌomhair Caogad san Fhàsach %p |
| parent text | Caogad san Fhàsach |