---

[61]

9. Tobar nan Trì Uisgeachan

Is iongantach gun cuala neach ann am Baile Choinnich a-riamh mu Thobar an Fhìona a bh’ ann an eilean beag sa Chuan Shèimh. Aig amannan sònraichte den bhliadhna, nuair bhiodh an fhìon-dhearc gu bhith abaich, ’s nuair thigeadh Rionnag an Abachaidh a-mach bho chùl gealach a’ mheadhain-oidhche, gheibhte fìon às an tobar an àite uisge. B’ e fìon blasta, dearg a bha ann, ’s nuair bhiodh an fhìon-dhearc ’s an Rionnag aig ìre choileanta a rèir a chèile bhiodh mnathan an eilein a’ tighinn cruinn aig an tobar le soithichean de gach seòrsa airson am fìon a thogail. Cha robh e ceadaichte do fhir an eilein aon bhoinne fìona a thoirt às an tobar, oir bha facal ann an eachdraidh an eilein a bha ag ràdh nan tugadh fireannach fìon às an tobar gum fuilingeadh e sileadh-fala mus nochdadh Rionnag an Abachaidh a-rithist. Bha seo a’ dol air ais gu àm Blàr a’ Chòco, nuair ghabh Rastas Mòr anail ’s a dh’òl e deoch de fhìon às an tobar. Thug sin cothrom don arm eile, fon stiùireadh aig Carman Breac, iad fhèin a sgioblachadh, agus chaidh Rastas a mharbhadh, ’s an soitheach fìona aige fhathast na làimh. Agus b’ ann à sin a dh’èirich an seanfhacal: ’S fheàrr crìoch a chur air an obair mus gabhar an anail a ghabh Rastas. Co-dhiù, b’ iad mnathan a-mhàin a bheireadh fìon às an tobar, ach bha e ceadaichte gu leòr do na fir am fìon òl nam biodh e air a chosnadh le làmhan mhnathan.

Bha a thobar fhèin ann am Baile Choinnich, ’s ged nach fhaighist boinne fìona às, bha e a cheart cho annasach na dhòigh fhèin ri tobar eilean a’ Chuain Shèimh. B’ e Tobar nan Trì Uisgeachan a theirte

---

[62] ri tobar Baile Choinnich, oir uaireannan gheibheadh neach às an tobar uisge milis, uisge searbh, no uisge gun bhlas. Ach b’ ann fìor ainneamh a thigeadh measgachadh de na trì uisgeachan às an tobar. Am fear a gheibheadh uisge milis, mar bu trice gheibheadh e uisge milis a-mhàin, ’s mar sin air adhart. Ach corra uair bheireadh an tobar seachad na trì seòrsachan am measg a chèile, ’s nuair thachradh sin bha buaidh mhòr aig a’ mheasgachadh air an neach a dh’òladh e. Bhiodh blas a’ mheasgachaidh eadar a bhith searbh agus milis.

Cho fada ’s a bha fios, bha an tobar air a bhith ann am Baile Choinnich bho thoiseach an t-saoghail. Agus bha sgeulachd aig beul-aithris a’ bhaile, a bha a’ feuchainn ri innse ciamar a thàinig na trì seòrsachan uisge gu bhith san tobar.

Bho chionn cian nan cian, no eadhon roimhe sin, sheòl bàta a-mach à caladh ann an seann rìoghachd Sheudaigh-a- Deas, agus bha am bàta loma-làn de mheasan de gach seòrsa, feadhainn mhilis agus feadhainn shearbha. Air bòrd cudeachd bha bana-phrionnsa bhòidheach, nighean rìgh Sheudaigh-a- Deas. Bha a h-athair air iarraidh oirre prionnsa de theaghlach Sgothagain a phòsadh, Prionnsa nan Ochd Siantan, mar a bha aca air, seach gum biodh an aimsir ag atharrachadh, ge air bith càite an deigheadh e. Dhiùlt i a-muigh no a-mach gnothach sam bith a ghabhail ri Prionnsa nan Ochd Siantan, oir b’ ann a bha ise ag iarraidh Lusgan nan Trì Làmhan a phòsadh. B’ e greusaiche a bh’ ann an Lusgan nan Trì Làmhan, ainm a thugadh air seach gun robh e cho math air obair. Bha e air a ràdh gun seasadh brogan a dhèanadh Lusgan fad ceud bliadhna is dà là. Ach seach nach pòsadh a’ bhana-phrionnsa am fear a bha a h-athair ag iarraidh oirre, thug e man airidh gum feumadh i a bhith a’ seòladh air druim a’ chuain fad là is bliadhna mar pheanas. ’S chan fhaodadh i càil ithe ach aon mheas san là, meas milis agus meas searbh, là ma seach. Mur a dèanadh i mar a dh’iarr a h-athair oirre, thigeadh eun na bu mhotha na an t-eun bu mhotha air an t-saoghal, agus thogadh e air falbh i bhon bhàta ’s leigeadh e às i sa chuan a b’ iomallaiche san robh uisge.

Às dèidh do dhà ghealaich a dhol seachad, sgàin an saoghal le stoirm ’s chaidh am bàta air na creagan air cladaichean carrach an

---

[63] taoibh shiair, faisg air far a bheil Baile Choinnich an-diugh. Chaidh sgiobadh a’ bhàta a shlugadh ann am fearg na mara, ach ghreimich Àilleag, b’ e sin ainm na bana-phrionnsa, ri clàr fiodh a chaidh a stialladh le na tuinn bho bhòrd-uachdrach a’ bhàta, agus air dhòigh air choreigin fhuair i air tìr. ’S bha dhà de na measan aice, fear milis agus fear searbh.

Thòisich i a’ coiseachd, gun fios aice càite an robh i a’ dol. Bha acras agus pathadh oirre, ach chan fhaodadh i na measan ithe, oir cha robh e ceadaichte dhi ach aon ithe san là. Ràinig i tobar, agus chrùb i sìos agus dh’òl i làn a broinn den uisge ghlan. Ach nuair bha i ag èirigh airson cumail oirre, nach ann a thuit an dà mheas don tobar. Chuala i iad a’ bualadh sa bhonn, fada ro fhada shìos airson grèim fhaighinn orra.

Cha robh Àilleag beò ach fad seachdain an dèidh sin, ’s tha a corp air a thiodhlaiceadh ann an Tom na Gruagaich os cionn Baile Choinnich. ’S tha na measan an siud fhathast, ann an Tobar nan Trì Uisgeachan, aon dhiubh a’ sgaoileadh sùgh milis ’s am fear eile a’ sgaoileadh sùgh searbh.

Chan eil ach dithis beò ann am Baile Choinnich an-diugh a fhuair deoch nan trì uisgeachan às an tobar. ’S iad sin Seonaidh Sheumais Ruaidh agus Màiri Bheag Aonghais Chaluim. Agus bha buaidh gu math eadar-dhealaichte aig deoch nan trì uisgeachan air an dithis aca.

An neach a dh’òladh an t-uisge searbh a-mhàin, bha e no i a’ dol air ais gu àm sònraichte ann an eachdraidh ’s bha e no i a’ fuireach an sin fad là is oidhche. Bha cunntas ann air feadhainn a chaidh air ais gu àm nan Ròmanach, ’s bha feadhainn eile ann nach deach na b’ fhaide air ais na linn an seanar fhèin. Agus an neach a dh’òladh an t-uisge milis a-mhàin, bha e no i a’ gluasad air adhart ann an tìm, chan eil fios dè cho fada ’s a tha fios co-dhiù. Bha cunntas ann mu aon bhodach a dh’òl an t-uisge milis san t-seachdamh linn deug, agus mhionnaich e fad là is oidhche gun robh guthan a’ tighinn thuige às an adhar, a bha ag innse dha gun robh dithis a’ coiseachd air uachdar na gealaich.

---

[64]

A-nise, bha an fheadhainn bu chràbhaiche ann am Baile Choinnich a’ creidsinn gur ann a bha an tobar a’ coileanadh obair an t-sàtain air an talamh, agus dh’fheuch iad uair is uair ris an tobar a dhùnadh. Ach a dh’aindeoin ulpagan cloiche leis an lìonadh iad an tobar, làrna-mhàireach cha bhiodh sgeul air na clachan, ’s bhiodh an tobar cho làn de uisge ’s a bha e a-riamh. Gu dearbha, b’ ann a bha seo a’ daingneachadh am beachd gun robh an sàtan dlùth air an tobar, ach bha iad a’ faighinn seòrsa de thoileachas bho bhith a’ smaoineachadh gun robh iad a’ toirt obair dha, ’s ga chumail bho bhith a’ dèanamh rudan eile a dh’fhaodadh a bhith eadhon na bu mhiosa.

An toiseach cha do chuir Màiri Bheag Aonghais Chaluim umhail sam bith oirre fhèin nuair dh’òl i deoch às an tobar. Bha am feasgar a’ ciaradh nuair thòisich rudan a’ tachairt, ’s Màiri air an t-slighe dhachaigh. Chunnaic i boireannach a’ tighinn na coinneimh, ’s ged bha am feasgar tioram, bha am boireannach bog-fliuch le uisge. Bha aodach robach oirre, a bha a’ cur feum air nighe, agus bhruidhinn am boireannach ri Màiri. Eadhon mus tuirt i facal, dh’aithnich Màiri nach robh i glè thoilichte. Ars am boireannach:

Cha chasg an t-uisg’ a dh’òl thu d’ iota,
’s ged dh’òladh tu e fad na bliadhna,
cha mhùch e tart;
mo mheasan thuit dhan tobar iargalt,
dhan tobar gun do thuit mo bhiadh-sa,
’s gun thrèig mo neart.

Dh’aithnich Màiri gur ann à saoghal eile a bha i, ach sheall i mun cuairt, ’s thuig i gun robh ise fhathast na saoghal fhèin.

“Chan eil mi gad thuigsinn,” arsa Màiri.

Fhreagair am boireannach:

’S mise Àilleag, nighean an rìgh,
a chuir a’ mhuir ’s an stoirm a dhìth,
nuair shèid a’ ghaoth,
oir cha robh gràdh gu leòr nam chrìdh’

---

[65] ’s rim athair rinn mi iomadh strìth,
’s gum bithinn saor.
Ach chuir e mis’ air bòrd air bàt’,
a sheòladh chuan fad bliadhn’ is là –
b’ e sin mo pheanas;
aig Tom na Gruagaich fhuair mi bàs,
mar thoradh truaillidh air mo chàs;
’s chaill mi mo mheasan.

“Chan eil mi fhathast gad thuigsinn,” arsa Màiri.

Ach thòisich i an uair sin a’ smaoineachadh. B’ fhada bho chuala i an sgeulachd mu Thobar nan Trì Uisgeachan, an eachdraidh a bha co-cheangailte ris ’s mar a fhuair e an t-ainm. ’S thàinig rudeigin uabhasah a-steach oirre.

“Cha tu ... ?” ars ise. “Cha tu ... ?”

Ars am boireannach:

’S mi gu dearbha nighean an rìgh,
a thàinig às an stoirm air tìr,
ro linn nan creach;
shearg mo chorp ’s tha ’n spiorad sgìth,
am prìosan glaist’ gu crìochan tìm’
’s chan fhaigh mi mach.

“Carson a tha thu a’ bruidhinn mar sin?” dh’fhaighnich Màiri. “A’ bruidhinn ann an rannan mar sin? Carson a tha thu a’ tighinn gam bhuaireadh-sa mar seo? Dh’fheuch mi rim phathadh a chasg. Dh’òl mi uisge às an tobar. Dè a nì mi ach am faigh do spiorad fois ... agus ... gum faigh mise fois bhon chiùrradh a tha thu a’ dèanamh orm?”

Fhreagair i:

Is duilich leam g’ eil mi gad chràdh,
’s le eagal g’ eil do ghnùis cho bàn,

---

[66] a’ bruidhinn ri taibhse;
thoir dhòmhsa gealladh teann an-dràst’
san tobar ud nach òl gu bràth,
a là no dh’oidhche.

“Geallaidh ... geallaidh ... geallaidh,” dh’èigh Màiri.

Chaidh Àilleag an uair sin às an t-sealladh, ach cha robh Màiri a’ creidsinn gum b’ ann gu fois.

Agus Seonaidh Sheumais Ruaidh? B’ ann an ciaradh an fheasgair a thòisich na trì uisgeachan a’ buadhachadh airsan cuideachd. Bha Seonaidh a’ siubhal eadar Baile Choinnich agus Ceann na Creige. Stad e a choimhead na dùthcha mun cuairt.

Thàinig cù dubh far an robh e. Bhruidhinn an cù ris.

“Buail do chù ’s ’s ann thugad a ruitheas e,” ars esan.

Thàinig an uair sin bò bhreac. Bhruidhinn a’ bhò ris a’ chù.

“A’ bhò as caoile anns a’ bhuaile, ’s i as àirde geum,” ars ise.

An dèidh sin, thàinig each glas. Labhair an t-each ris a’ bhoin.

“Ruigidh each mall muileann, mur a bris e a chnàmhan,” ars esan.

’S an uair sin thàinig cat srianach. Bhruidhinn an cat ris an each.

“Taigh gun chat, gun chù, gun leanabh beag, taigh gun ghean, gun ghàire,” ars an cat.

Agus thàinig cearc ruadh. Labhair i ris a’ chat.

“Cearc a’ dol a dh’iarraidh geòidh,” ars a’ chearc.

Cò a nochd an uair sin ach caora bhàn. Bhruidhinn i ris a’ chirc.

“A’ chaora thèid sa chreig chan eil aice ach tighinn aiste mar a dh’fhaodas i,” thuirt a’ chaora.

Às dèidh do na beathaichean fàilte a chur air a chèile san dòigh seo, thòisich iad a’ bruidhinn nam measg fhèin.

“Cha bhinn a’ chòisir sibh,” thuirt Seonaidh Sheumais Ruaidh.

Comhartaich ... geumnaich ... sitrich ... mialaich ... gogadaich ... miogadaich ...

“Cha bhinn a’ chòisir sibh,” arsa Seonaidh a-rithist.

’S bha na beathaichean a’ bìogail ’s a’ nuallan, ’s gu dearbha cha bu bhinn a’ chòisir iad. Ann an dòigh annasach, bha Seonaidh mar

---

[67] gum biodh e gan tuigsinn. Bha iad mar gum biodh iad ag ràdh rudeigin ris mun deoch a dh’òl e à Tobar nan Trì Uisgeachan. ’S b’ i an teachdaireachd a bha e a’ faighinn bhon chomhartaich, bhon gheumnaich, bhon t-sitrich, bhon mhialaich, bhon ghogadaich ’s bhon mhiogadaich nach dealaicheadh cumhachd an uisge a dh’òl e ris gus an deigheadh e suas gu bàrr Tom na Gruagaich, ’s an sin gum feumadh e rann aithris anns an ainmicheadh e aon uair co-dhiù cù, bò, each, cat, cearc agus caora. A-nise, cha b’ aithne do Sheonaidh a leithid de rann, oir cha chuala e a leithid a-riamh. Ach bha fios aige nach fhalbhadh fuaim uabhasach nam beathaichean às a chluasan gus an dèanadh e mar a bha an teachdaireachd ag iarraidh air.

Choisich Seonaidh ma-tà suas gu Tom na Gruagaich, agus cuimhne aige gur ann an sin, a rèir na sgeulachd, a bha Àilleag air a tiodhlaiceadh. Thug e cairteal na h-uarach a’ ruighinn bàrr an tuim, agus èigheachd nam beathaichean na chluasan fàd na h-ùine.

Agus dh’aithris Seonaidh rann cho gòrach ’s a chuala neach a-riamh:

Chunna’ mi cù a’ stiùireadh eathar air uisge greannach a’ chuain,
Bò gun earball ’s port air feadan aic’ tràth sa mhadainn Diluain,
Each beag bàn na laighe san leabaidh air chrith le teas is le fuachd,
Chunna’ mi cat le slait na sheasamh ag iasgach bhodachan-ruadh’,
Cearc le miotaig, bròig is dreasa gu trang a’ glanadh le sguaib,
Caora le dealbh de Phàdraig Sellar ga stampadh daingeann san luath.

Cho luath ’s a dh’aithris e an rann, dh’fhalbh èigheachd nam beathaichean. ’S nuair sheall e, cha robh sgeul orra. Gu dearbha, b’ ann a bha e a’ smaoineachadh gun dh’fhiosraich iadsan cuideachd blasad de dheoch nan trì uisgeachan.

Tha Màiri Bheag Aonghais Chaluim agus Seonaidh Sheumais Ruaidh glè aost an-diugh. Tha iad a’ sreap ri ceud bliadhna. ’S nuair chluinneas iad cuideigin a’ bruidhinn mu Thobar nan Trì Uisgeachan, ’s e their iad, an cron a rinn e orrasan nach do mhair e. Ach bidh cuimhne aca cho fad’ ’s is beò iad air na rannan a labhair Àilleag,

---

[68] agus air còisir nam beathaichean. Agus bidh Seonaidh uaireannan a’ feallsanachd mu nithean dìomhair an t-saoghail, aig amannan a thig am follais ’s a bhuadhaicheas gu mòr air an neach a chì iad. Bidh e ag ràdh gur iomadh facal a tha eadar fìrinn agus breug, agus gu bheil mac-meanmhain an duine na nì a threòraicheas an inntinn gu saoghal eile, eadhon ged nach b’ ann ach airson tiotan a-mhàin. Ach bidh Màiri ag ràdh gu bheil ise ro aost airson a bhtih a’ feallsanachd, agus gu bheil Tobar nan Trì Uisgeachan nas aosta na sinn uile.

Chan eil mòran ann am Baile Choinnich nach aontaicheadh ri Màiri!