An Gamhainn

Bha tarbh air a bhi aig muinntir Alasdair Lachlainn a riamh, mas robh tairbh a’ Bhùird idir ann, mas robh Bord an Fhearainn fhéin ann, agus fada, fada mas robh an A.I. air innealan a dheanamh de bheathaichean. Agus mar sin, bha tarbh aca fhathast, aig an robh inbhe anns an sgìre ionnan ris sgoil-bheag agus an Eaglais Mhór mar shamhla air aon taobh de nàdur a’ phobuill. Bha e air a chumail an ìre-mhath trang.

Cha robh duine cloinne aig Eoghain Alasdair Lachlainn, ged a bha e pòsda dà uair. Chaochail Morag, a cheud bhean, an déidh dhaibh a bhi a’ cothachadh còmhladh seachd-thar-fhichead bliadhna. Dà bhliadhna an déidh sin, nach ann a phòs Eoghain a rithist, aig aois trì fichead ’s a ceithir, an té a bha fuireach an ath dhorus dha fhéin, Mairi Aonghais Oig. Mur a deach facal a radh ris fhéin an clàr aodainn, cha bu bheag na chaidh a radh air cùl a chinn mun euchd a bha sud. Duine a ràinig an latha a ràinig esan ri pòsadh té òg, a dhuine bhochd, cha robh i a-mach air an dà fhichead, pàisde an taca ris-san. Chum a’ chàraid ud cabail agus tachais-inntinn agus coluinn ris an nàbachd greis, agus bha plàigh dàir anns a’ bhaile, gu h-àraidh air beathaichean an fheadhainn a bu bheulaiche na càch.

Ach cha do mhair Eoghain ach trì bliadhna eile. Chaochail e gu socair sèimh maduinn Earraich, agus bha Mairi leatha fhéin a rithist. Ghabh geòileam nan

goistidhean an uairsin taobh eile. Bantrach òg le deagh dhachaidh, brod na croit agus barantas aice air teachd-an-tìr cunbhalach air sgàth an tairbh ...

Mar a bha ann an iomadh baile eile air feadh na dùthcha, bha grunnan do fhleasgaich mun cuairt a bha ri sreap agus ri tuisleachadh air sgeirean na meadhon-aoise, gun chus dòchas pòsaidh aig gin dhiubh. Cha b’e mhàin nach robh ann de chlann-nighinn na dh’fhóghnadh, ach bha e mar fhasan aca nach pòsadh firionnach sam bith gus am biodh e aon sia-deug no seachd-deug thar fhichead, no gum bàsaicheadh a mhàthair, agus mas tachradh gin dhiubh sin—mar bu trice—bha dìth càil agus gnè de eagal air comharra an t-seann fhleasgaich a chur orra.

Có am fear aig nach robh sùil innte, ach có am fear a ghabhadh air aghaidh a chur oirre? Gu h-àraidh té a bh’air a bhi pòsda roimhe? Chaidh bliadhna no dhà seachad. Shìolaidh an còmhradh sìos, agus thàinig am baile gu tuigsinn nach robh coltas gum pòsadh Mairi Bantrach Eoghain tuilleadh. Bha an crodh a’ frithealadh an tairbh mar a b’àbhaist.

Latha balbh samhraidh, mu chóig uairean feasgar, bha Cailean Ruadh ’na shuidhe aig ceann an taighe a’ gabhail na gréine, ag, éisdeachd ris na cuileagan móra a’ deanamh crònanaich dannsa air a’ bhalla, nuair a thàinig béiceil agus nuallaich bà thuige air uspag gaoithe. Dh’éirich e gu chasan agus thug e sùil a-steach chun an fheansa far an robh a chuid spréidh ag ionaltradh. An gamhainn, a’ ruith ’s a’ leum leis an dàir.

Dh’fhalbh Cailean a-steach an taigh a dh’ìnnse seo dha mhàthair. ’Se glé bheag a bha e ri cleith oirre,

agus ged nach robh i air chothrom a dhol a-mach, ’si a bha fhathast an ceann gnothaichean na croit. An déidh dhi sgrùdadh a dheanamh air a’ mhìosachan, agus air na làithean sonraichte a bha sgrìobhte air a chùl, chomhairlich i dha Cailean an gamhainn a leigeil chun an tairbh. Ghabh Cailean a comhairle gun cheisd, mar a rinn e bho cheud chuimhe, bho chionn faisg air leth-cheud bliadhna, ged nach robh e idir èasgaidh a’ chuairt fhada do’n Bhail’ -Iarach a ghabhail air latha bruicheil de’n t-seòrs’ ud.

Bha plapail ’na bhroilleach agus a bhonaid air cùl a chinn mas deach aige air ròp a chur air a’ ghamhainn. Dh’fhalbh e leatha, a’ slaodadh, corr’ uair ’na ruith, corr’ uair ’na stad, is e ri gearain ’s ri mionnan ri gach nàbaidh a bhruidhinn ris anns an dol sìos dha. ’S iongantach gun robh duine air druim a’ bhaile a’ gluasad cho dian mu ghnothach is a bha Cailean, ged nach b’ann dha dheòin. Bha an gamhainn le cabhaig eadar-dhealaichte air gach cas ri sleamhnachadh agus ri sporghail anns na clachan-beaga aig oir an rothaid, aig amannan ri dol a thaobh, a’ seasamh gu goirt air iosgaidean Chailein, ’gan sgioladh. Cha b’e sin a bu mhotha a chuir cais air, dona is gun robh e, ach an òinseach a bhi a bùrail gun abhsadh, a’ glaodhaich air feadh an t-saoghail ciod e bha ri cur oirre. Duine sam bith nach do choisich troimh bhaile le bó air a bheil dàir, cha thuig e am masladh a th’ann, mar gum biodh do choimhearsnachd ri faicinn do léine-bheag.

Bha Mairi Bantrach Eoghain ’na seasamh anns an dorus, a’ coimhead fo a làimh, feuch an deanadh i a-mach có bha tighinn le leithid de choltas gu furtachd. Nuair a bha e mu choinneamh an taighe, dh’éigh i ris.

“Có th’agam? Tha ghrian ’na mo shùilean.”

“Cailean. Cailean Ruadh. Leis a’ ghamhainn.”

“Glé mhath, a Chailein. Nall chun an taigh i.”

Thàinig an gamhainn agus Cailean a-steach gu caladh mar shoitheach le a bàta-tarraing, a’ dùdaich agus a’ slaodadh.

“Nach ann ann tha latha,” arsa Mairi.

“Seas, a bhalgair tha thu ann! An ceangail mi an seo i?”

Bha Cailean ’na mhàl.

Thug Mairi ceum a-null thuige, agus ghabh i gréim air an ròp. Bhruidhinn i gu socair ris a’ bheathach, agus ann an tiotadh bha i air dà char a chur de’n ròp mu phost-feansa. Sheas an gamhainn rag, cop ri bheul. Bha Cailean a’ suathadh a mhaoil, a’ leigeil anail agus a’ gabhail dha na cuileagan le bhonaid.

“Seo a nis,” arsa Mairi gu toilichte. “Nach b’e sin latha an àigh, a Chailein.”

“O latha dha-rìreabh. Bruthainneil. An t-Iuthar. Mur a tig cnàmh dhan a’ bhuntàta, cha bhi guth ri radh.”

“Trobhad a-steach mionaid.”

Lean e a-steach i. Taigh brèagha, air a dheagh chumail. Shuidh e gu taingeil ann an cathair ìosal ’s a dhruim ris an uinneig. Dhiùlt e copan tea, ged a bha Mairi fhéin a’ gabhail srùpaig. Bha e duilich nach do thilg e an geansaidh mas do dh’fhàg e an taigh.

“Gabhaidh mi deoch bhùirn, mas toil ... ”

Letheach slighe gu dorus a’ chidsin, stad Mairi.

“Am b’fheàrr leat cana leann? Tha dhà no trì a stigh agam.”

Thòisich inntinn Chailein a’ siubhal. Leann? Dé chanadh a mhàthair nan tigeadh e dhachaidh le fàileadh

leann bho anail, á taigh na bantraich? Ach bha am pathadh air, is bha e gasda dhith a thairgsinn dha. Dh’ilmich e a liop.

“B’fheàrr—seadh, ma tha gu leòir—ceud taing,” fhreagair e.

Fhad’s a bha ise ag òl a copan tea agus esan a chana leann, ghabh iad naidheachdan a chéile gu sunndach. Bu bheag guth a bh’aig Cailean air a’ ghamhainn. Cha b’ann ach ainneamh ’na bheatha a fhuair e fàth no fois conaltradh a dheanamh ri boireannach aig nach robh duine, nach robh ro òg no buileach aosda. Bha Mairi cho dàimheil ’s gun chaill e a shochaireachd. Dh’fhàs e an toiseach na bu chomhfhurtail, agus an uairsin na bu chòmhraitiche, nas beòthail agus móran nas deiseil gu gàire a dheanamh. Bha e glé dhuilich nuair a dh’éirich Mairi, ’s i ag radh, “Tà, cha dean seo e, a Chailein. Chan eil math a bhi a’ cur cus maille air a’ bheathach bhochd.”

Rinn i lachan gàire.

“Ionnsaicheadh i foighidinn,” ars esan, agus ghàir an dithis mar gum b’e facal geur a bha sud.

Dh’fheumadh e a thighinn a chéilidh air Mairi a dh’aithghearr, feasgar. Dheanadh e sin.

“Cuiridh mi umham na bòtunnan,” ars ise. “Tha ’n t-àit’ air a stampadh ’na òpar aige-san.”

Chuimhnich Cailean air an tarbh, air a’ ghamhainn, air a’ bhaile agus air a mhàthair.

Thill Mairi ás a’ chidsin, na bòtunnan aice san dàrna làimh agus paidhear shocais-nam-boban san làimh eile. Shuidh i air stòl beag aig an àite-teine mu choinneamh Chailein, agus thug i dhith na brògan-ìosal a bh’oirre. Chrom i a ceann, agus thòisich i a’ draghadh uimpe

na stocainnean. Cha robh seo idir fearasd dhi. Bha pailteas math feòla oirre—ged nach robh i idir ro reamhar no gun deagh chruth.

“Oich is oich,” thubhairt i, “cha tig an aois leatha fhéin!”

Bha e follaiseach bho’n ghàire a rinn i nach robh a bheag a dh’eu-comas na h-aoise oirre, bha Cailean a’ smaoineachadh.

“Cha tig,” ars esan.

Cha b’urrainn dha a shùilean a thogail bho na calpannan aice. Bha iad lìomhte ann an stocainnean naidhlon, agus bha e ’gan coimhead mar a sheallas poidsear ri bradain a’ leum ás an uisge. ’Na cheann, bha e a’ faicinn leth-dhealbhan de bhadan corca, a’ cluinntinn an fhoghair, boireannaich chalma a’ coiseachd air iomair buidhe.

Thog Mairi an dà bhòtunn, agus shìn i ri ’n slaodadh orre, ag othadaich.

Shaoil le Cailean gun robh ùine air sgur a’ ruith, gun robh am feasgar a’ tulgadh gu mall. Dh’fhàs e na bu dàine. Chitheadh e a glùinean cruinn.

“Sud aonan, co-dhiùbh,” ars ise, agus sheall i ris.

Ged a ghluais sùilean Chailein chun a’ ghleoc cho luath ri cuileig, bha e cinnteach gun ghlac i e a’ goradaireachd. Thog i a ceann cho luath. Dh’fhidir e rudhadh fala ’na leth-cheann, nàire, ’s e a’ feitheamh ri cronachadh. Mu dheireadh, an ceann ùine, shaoil leis, bhruidhinn i.

“O, well, gu sealladh, nach i tha blàth, co-dhiùbh.”

Sheall e rithe.

“Cha robh a shamhail ann am bliadhna,” ars esan.

Thug e ’n aire gun robh fiamh a’ ghàire anns na

sùilean, coltas a bha an dà chuid truasail agus brosnachail.

Chrom i rithist, a’ cur uimpe a’ bhòtuinn eile, agus air bad bha sùilean Chailein thuice. Cha tubhairt e facal—cha mhór gun tharraing e anail. Aig aon àm, boillsgeadh a mhàin, dhearc e air a sliasaid, agus theannaich a làmh air a chana.

Dh’fhuirich Cailean ri taobh a’ bheathaich gus an tàinig ise leis an tarbh a-nall bho chùl an taighe. Brùid mór, fada sa’ chorp, le casan treuna goirid agus ceann dosgainneach garg. Bha Mairi a’ coiseachd ri thaobh, is e ’ga leantainn air ceann aitheamh de ròp mar gum b’e piatan uain a bhiodh ann.

“Thoir an gamhainn a-nall a seo.”

Bha a’ bhó sgèanach, agus b’fheudar do Chailean a neart a chur an gréim mun deach aige air a càradh anns an dearbh ionad a bha Mairi a’ comharrachadh dha.

“Cum gréim air cheann oirre a nis.”

Bha Mairi eòlach air a gnothach, a’ bruidhinn gu smachdail. Cha tàinig e a-steach air teagamh a chur ’na h-òrdugh. Sheas e aig ceann na bà, a’ feitheamh. Bha fallus air braonadh a-mach air a rithist, agus bha na cuileagan ’gam bogadh fhéin ann. Bha neul chuileagan a’ deàlradh ann an solus na gréine os cionn an tairbh, a bha tighinn gu mall spàgach an taobh a bha e. Mairi a’ bruidhinn ris an tarbh gu socair.

“Siuthad, a nis. Sin thu. Nall an taobh-sa ... ”

“Cha chreid mi gum bi sinn fada,” thubhairt i ri Cailean nuair a ràinig i.

Agus cha robh.

Mas do sheall e ris fhéin, theab an gamhainn a leagail. Thog e a shùil, agus chunnaic e mar aisling, dà shuil

ghionach ghinteach an tairbh dìreach mu choinneamh. Cha b’urrainn dha sealltainn ris an aghaidh. Thionndaidh e, agus laigh a shùil air aodann Mhairi, thall air cùl nam beathaichean. Bha i ’ga choimhead le seòrsa de shnodha-gàire.

Nuair a thill iad a-steach, bha Cailean ’ga dhalladh le fallus, agus bha roillean na bà air a sheacaid. Bha Mairi cho fionnar, glan ’s a bha i bho thùs. Dh’fhairich e e fhéin blaoghdach, liotach, agus thubhairt e gum feumadh e deanamh ás, mas iarradh i air suidhe ’s gun tugadh i dhith na bòtunnan. Dh’fhàg e an t-airgead air a’ bhòrd, agus ghabh e a-mach.

“Cheerió an dràsd, a Chailein. Tha mi smaoineachadh gum bi i ceart gu leòir,” thubhairt i. “Can ri do mhàthair g’eil mi faighneachd air a son. Agus feuch gun tadhail thu stigh uair sam bith a bhios tu timcheall.”

“O tadhailidh. Mar sin leat, a Mhairi. Ceud taing.”

Bha a mhàthair air a dòigh gun deach a h-uile dad gu rianail.

“Tha Mairi sgiobalt,” ars ise. “Tha deagh smachd aice air a’ bheathach. Sìn thugam an caileandar, a ghràidh, mas téid e ás ar cuimhne.”