An Sgeilp Leabhraichean

Magne Oftedal, The Village Names of Lewis in the Outer Hebrides.
Ann anNorsk Tidsskrift for Sprogvidenskap, Bind XVII. Oslo, 1955.

THA ùidh mhór aig na Lochlannaich anns na h-Eileanan a Siar. Thug na Gaidheil Innse Gall air na h-eileanan sin, agus gu cinnteach ’s fheudar gun do chuir na Lochlannaich fo an smachd iad, nuair a chì sinn iad breac le ainmeannan Lochlainneach. Ach tha iomadach nì am falach oirnn a thaobh eachdraidh an ama sin a dh’fhaodas a bhith air fhuasgladh fhathast, agus ’se sin a tha toirt air Lochlannaich a bhith a’ triall do’n dùthaich againn, a’ deanamh rannsachadh ’nar cànain, ’nar litreachais, ’nar ceòl, agus ’nar n-eachdraidh. Tha iomadh nì ’nar caitheamh-beatha-ne a tha a’ cur solus air an eachdraidh fhéin, is tha iomadh nì air a thoirt am follais ’nan rannsachadh-san a tha a’ cur solus geal air an eachdraidh againne.

Thainig Magne Oftedal gu ruig Leódhas, agus a bhean cuide ris, ann an 1950, is thug e mu naoi mìosan anns an eilean, a’ fuireachd ann an Liurbost, a’ comhradh ris a h-uile duine, is a’ toirt làmh-chuidich leis gach obair a bha dol. Chunnaic mi e là samhraidh ann an Steòrnabhagh, is dh’innis e dhomh, ann an Gàidhlig Liurboist, gu robh an làraidh gu bhith aca am màireach, gus a’ mhòine a tharruing. Feumaidh gu robh a chluais is a pheann air ghleus, oir tha e ag innse dhuinn a nis gu bheil leabhar leis ’ga chur an clò an dràsda, air a bheil an t-ainm, The Gaelic of Leurbost, Isle of Lewis.

Tha suas ri leth-cheud duilleag anns an alt a tha aige anns anNorsk Tidsskrift,is tha sia fichead ainm baile is a sia aige an sin, le mìneachadh air a’ mhór-chuid dhiubh. Chan eil e buntainn, anns an alt so, ach ri ainmean nam bailtean a thà, no a bhà, air an àiteachadh. Chan eil na bailtean ann air fad—chan eil sgeul air Cléit, air Tobhta Rainich, air a’ Phàirc, no air Eagletown ann am Baile Phabail fhéin, ach tha gach ainm baile ann a tha air map anOrdnance Survey (1" )a chaidh an clò an 1947-48. Tha na h-ainmeannan air an sgrìobhadh a rèir an fhuaim, le dòigh litreachaidh glé fhaisg air an dòigh a chleachd Borgstrom. ’Se glé bheag a mhearachdan a dh’fhàg cluais bhiorach an ùghdair as a dheidh.

’Se 126 àireamh nan ainmeannan a tha Oftedal a’ bruidhinn mu’n deighinn, is tha e a’ deanamh dheth gur h-e ainmean Lochlainneach a tha ann an 99 dhiubh sin. Ann an naoi eile tha measgachadh de Ghàidhlig is de Norse. Tha 11 ’nan ainmean Gàidhlig, 2 am Beurla, agus 5 air nach eil e a’ toirt beachd. Le iomadach ainm chan eil e cinnteach dé bh’ ann o thùs. Dh’fhaodadh gur h-e a’ chiall a bh’aig Steòrnabhagh“star bay” (Stjornuvágr)no“rudder bay”

(Stjórnarvágr) .Tha còrr is leth-cheud tuath air an robh an t-ainmSandvìkann an Lochlainn, is móran eile an Innis Tile. Tha ainmean lesaetrnosetr (mar tha Siadair 7c) glé chumanta an Lochlainn, an Arcaibh, an Sealtainn, an Cataibh agus an Innse Gall, ach chan eil gin dhiubh sin an Innis Tile, rud a tha a’ sealltainn gu bheil na h-ainmeannan sin nas sine na àiteachadh Innis Tile. ’Se tha ann am Brù drochaid, agus is beag an t-iongnadh ged a thigeadh fear as le a bhrògan! Is iongantach mura robh crò-chaorach o chionn fhada ann an Cròir, agus mura tug na Lochlannaich an seagh sin de’n fhacalkróbho na Gaidheil. Is dòcha gur h-i a’ chiall a th’aig Gallsann(Galson) “crossing place of a hog or hogs. ”Is dòcha gur h-e an t-aon ainm a th’againn ann an Suaineabost agus ann am MacSuain, ged a tha eadar-dhealachadh fuaim orra. Is iongantach mura h-e tuath a’ cheannaiche-shiubhail( “peddler’s farm” )a th’ann am Mangersta. Tha e coltach gun d’fhuair Pabail a ainm air sgàth cléirich Cheilteach a bhith a’ còmhnaidh ann. Chan e sin an t-ainm a gheibh e an diugh. Is fhada o bha garraidhean ann an Garrabost. Dh’fhaodadh gum b’ann aig fear d’am b’ainm Gromr a bha baile Ghrimsiadair, agus dh’fhaodadh gur h-e so an t-ainm a bh’aig Domhnallaich Shléibhte (Domhnall Gorm).

Tha iomadach nì anns an leabhran so as fhiach beachdachadh air, is tha sinn an dòchas gun toir Magne Oftedal ionnsaigh air ainmean-àitean eile ann an Leódhas, nuair a gheibh e Gàidhlig Liurboist o’n chlò.

R. Mc. T.