Coinneach MacLeoid

Le NIALL MACGILLE SHEATHANAICH.

RUGADH Coinneach MacLeòid ann an Eilean Eige far an robh a athair ’na Mhaighstir Sgoile, agus so aig ám a bha beul-aithris air a cleachdadh leis gach dara duine aig céilidhean is còmhdhailean caidreimheil de’ n t-seòrsa sin. Chuala Coinneach, ’na ghiullan òg, sgeulachdan air an Fhéinn is air curaidhean treuna nan aimsirean a dh’ fhalbh; spioradan nan tìmeannan a bha ann, agus dh’ éisd e le aire ’s le iongnadh. Bha a mhac-mheanmna mar sin air a ghluasad tràth oir dh’fhàs e suas an coimhearsnachd nam fìor sheanachaidh. Tha ar lithreachas-ne móran nas beartaiche trìd an togail a fhuair e, agus is sinn a bu chòir a bhith taingeil gu robh air giùlan a’ bhalachain so spiorad na bàrdachd, theagamh aig an ám gun ghluasad, ach bha an inntinn fosgailte, fallain agus a’ càrnadh suas stoc saidhbhir fa chomhar làithean a dhuinealais.

Chan eil teagamh sam bith nach eil buaidh aig modh-ghiùlain is cleachdaidhean nan coimhearsnach, mar as math as aithne dhuinn, air dealbhadh caitheamh-beatha na h-òigridh. Tha am mac-meanmna a’ sìor aomadh ris na chunnaic is na chual iad, eadhon ’nan sean aois.

Bha Coinneach greis ’na oileanach an Oil-thigh Chill-Rìmhinn ach cha robh àile is gleadhraich a’ bhaile mhóir a’ freagairt air a shlàinte agus b’ éiginn tilleadh gu ùr-àile is fallaineachd nan Eileana Siara.

B’ ann an uair sin a thachair e ris a’ Mhnaoi Uasail Marsaili Friseal, agus cha bhiodh e iomchuidh gun moladh a dheanamh air a h-obair-se mar bhean-chiùil eagnaidh, ach cha dàn e a ràdh mur bitheadh Coinneach a’ co-oibreachadh leatha nach bitheadh am meas is am miadh air na h-òrain a chruinnich iad a tha orra an diugh.

B’e sud an t-ám gu dìolam na bha air bilean an t-sluaigh de òrain ’s de laoidhean; de rannan beannachaidh is brosnachaidh; de

uirsgeulan ’s de ghuidheachan. Mar thuirt an sean-fhacal—Is i’n oidhche ’n oidhche nam b’ iad na fir na fir. B’ e Coinneach MacLeòid an dearbh dhuine airson na h-obrach agus rinn e i mar nach deanadh neach eile a bha beò ri a linn. Neach sam bith a leughas an Roimh-ràdh a sgrìobh e anns a’ cheud leabhar a thug iad amach fo’ n ainm, Orain Innse-Gall, thig e gus a’ cho-dhunaidh gum bu duine so aig an robh eòlas is comasan os cionn a cho-Ghaidheal.

A’ cheud uair a laigh mo shùil air Coinneach MacLeòid b’ ann aig a’ Mhòd a chumadh an Glaschu anns a’ bhliadhna 1911. Bha e ’na bhreitheamh còmhla ri fear-ciùil. Ma sgrìobh e sìos dad mu dheighinn mo Ghàidhlig-sa chan aithne dhomh. Aig an ám ud cha robh na breitheamhan a’ dol air clàr-uachdair a thabhairt am barail seachad air co-fharpaisich fa leth. Cha tàinig sin gu Mòd Dhundeagh an 1913.

Chan fhaca mise Coinneach tuilleadh gus an là a sheas mi fa chomhar buill na h-Ard-Chomhairle ann an Struighlea air a’ cheathramh là fichead de mhìos a’ Chéitein, 1913. B’ e sin an là a chaidh mo thaghadh mar Rùnaire a’ Chomuinn Ghaidhealaich. Cha d’ fhidir ’s cha d’ fharraid mi riamh có an taobh air an robh Coinneach: cha bhiodh sin modhail dhomh, ach bha e ’na dheagh charaid dhòmhsa bho’n uair sin. Faodadh mi a ràdh ann an so nach eil beò an diugh ach Abrach MacAoidh, an Gallaibh, dhe’n dà fhichead ball aig an robh guth-taghaidh an là ud.

An ath uair a choinnich sinn, is a chuir sinn eòlas ceart air a chéile b’ ann aig coinneimh de Mheur Obair-pheallaidh is mi a’ labhairt, airson na ciad uaire, as leth Comhairle a’ Chraoibh-sgaoilidh. Bha sin cóig mìosan an deidh dhomh dreuchd Rùnaire a ghabhail os làimh. Bha Coinneach an uair sin an Strath-loch. Bha e roimhe sin, mas math mo chuimhne, ’na shoisgeulaiche sa’ Chrìon-làraich is am Meadarloch.

Chaidh a phòsadh ri a cheud eaglais an Colbhasa agus an deidh beagan bhliadhnachan a chur seachad san eilean lurach sin ghabh e ri gairm bho choimhthional na h-eaglais an Giogha agus shaothraich e an sin cóig bliadhna fichead mun do leig e dheth dreuchd na ministrealachd.

Aon de na Samhraidhean a bha bean an tighe is mi fhéin a’ cur seachad làithean fòrlaich am Bothan an Fhuarain ghabh sinn an t-aiseag bho Rubha na h-Aoireann gu Giogha a chur seachad tacan de’ n latha le Coinneach ’s a phiuthair a bha a’ cumail tighe dha. B’e sin an là sona. Cha chreid mi gu robh Coinneach an àite riamh anns nach robh sìdh-bhrugh, no bòcan de sheòrsa air chor-eigin!

Thug Coinneach sinn an àird Cnoc an t-Sionnachain a leigeil fhaicinn dhuinn na cathrach iomraitich far am biodh muinntir

[Sanas]

an eilein a’ dol a ghridhe airson fàbhar sònraichte. Dh’ innis Coinneach dhuinn, agus am fiamh ghàire aobhach sin air a ghnùis, nach b’fhiosrach iad gun d’ fhuair neach riamh a ghuidhe ach seana bhean a mhuinntir an eilein. Chaidh a leigeil sìos gu socrach do’ n chathair chloiche so agus chaidh earalachadh oirre i a ghuidhe gu dùrachdach airson rùn a cridhe. Thug iad as i agus an ceann beagan ùine dh’ fhaighneachd nàbaidh dhi an do ghuidh i airson dad sònraichte sam bith. Fhreagair an t-seana bhean gun do rinn i sin. “Agus,” dh’fhaighneachd a nàbaidh, “an d’fhuair sibh bhur guidhe?”

“Fhuair,” fhreagair an t-seana bhean. “Agus mur mìomhail fhaighneachd,” ars a nàbaidh, “ciod a ghuidh sibh air a shon?”

“Ghuidh” ars an t-seana-bhean, “gum faighinn as a sud gun chnàmhan briste!”

A Choinnich ghaolaich, chan fhaic sinn do leithid tuilleadh anns an fheòil, ach bidh tu ’nar cuideachd, agus air ar n-aire, gach uair a chluinneas sinn “Gràdh geal mo Chrìdh” air a sheinn, agus a leughas sinn “An Clachan a bha ann.”

Thaisg sinn Coinneach MacLeòid ’na leaba bhuan, còmhla ri a athair, an Cladh Mhuc-Càrna, aig Tigh an Uillt, faisg air na h-àitean a b’ ionmhuinn leis—Gleann Eite, Lora, Selma, agus Cruachan Beann ri freiceadan thairis air.